Tài liệu Luận văn sư phạm vận dụng học tập trải nghiệm trong dạy học một số yếu tố hình học lớp 4

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC TRẦN THỊ VÂN KHÁNH VẬN DỤNG HỌC TẬP TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC MỘT SỐ YẾU TỐ HÌNH HỌC LỚP 4 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Toán và phương pháp dạy học Toán ở Tiểu học HÀ NỘI - 2019 TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC TRẦN THỊ VÂN KHÁNH VẬN DỤNG HỌC TẬP TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC MỘT SỐ YẾU TỐ HÌNH HỌC LỚP 4 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Toán và phương pháp dạy học Toán ở Tiểu học Người hướng dẫn khoa học ThS. NGUYỄN VĂN ĐỆ HÀ NỘI - 2019 LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên , tôi xin bày tỏ lòng biết ơn, xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất đến ThS. Nguyễn Văn Đệ đã định hướng đề tài, tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi nghiên cứu và hoàn thành khóa luận này. Đặc biệt tôi xin trân trọng cảm ơn quý thầy cô khoa Giáo dục Tiểu học trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã trang bị kiến thức và tạo điều kiện thuận lợi để tôi thực hiện đề tài. Xin gửi lời cảm ơn đến Ban giám hiệu, các thầy cô giáo và các em HS trường Tiểu học Tiên Dương - Đông Anh - Hà Nội, trường Tiểu học Xuân Hòa - Phúc Yên - Vĩnh Phúc, trường Tiểu học Trưng Nhị - Phúc Yên - Vĩnh Phúc, những người thân đã động viên, khuyến khích, tạo điều kiện tốt nhất cho tôi học tập, nghiên cứu để hoàn thành khóa luận. Hà Nội, ngày tháng 5 năm 2019 Tác giả Trần Thị Vân Khánh LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu nêu trong khóa luận là trung thực, không trùng lặp với bất kỳ công trình nào khác. Hà Nội, ngày tháng 5 năm 2019 Tác giả Trần Thị Vân Khánh MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................. 2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................. 3 4. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu.............................................. 3 5. Giả thuyết khoa học .................................................................................... 3 6. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 3 7. Cấu trúc khóa luận...................................................................................... 4 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA HỌC TẬP TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC MỘT SỐ YẾU TỐ HÌNH HỌC LỚP 4 ......... 5 1.1. Cơ sở lí luận ............................................................................................ 5 1.1.1. Đặc trưng của học tập trải nghiệm .................................................... 5 1.1.1.1. Khái niệm .................................................................................. 5 1.1.1.2. Bản chất của giáo dục trải nghiệm ............................................. 6 1.1.1.3. Đặc điểm của giáo dục trải nghiệm ............................................ 7 1.1.2. Vai trò của dạy học trải nghiệm trong dạy học môn toán ở tiểu học .. 9 1.1.3. Mô hình học thông qua trải nghiệm của David Kolb ....................... 10 1.1.4. Định hướng dạy học nội dung yếu tố hình học trong chương trình môn Toán lớp 4 ............................................................................................ 12 1.1.4.1. Mục tiêu dạy học nội dung yếu tố hình học lớp 4 ..................... 12 1.1.4.2. Nội dung yếu tố hình học lớp 4 ................................................ 13 1.1.4.3. Đặc điểm của nội dung yếu tố hình học lớp 4 .......................... 13 1.1.4.4. Đặc điểm của học tập thông qua mô hình học trải nghiệm trong dạy học yếu tố hình học lớp 4 ....................................................................... 14 1.2. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................... 15 1.2.1. Mục đích khảo sát thực trạng .......................................................... 15 1.2.2. Đối tượng khảo sát thực trạng ......................................................... 15 1.2.3. Nội dung khảo sát thực trạng .......................................................... 15 1.2.4. Phương pháp điều tra ...................................................................... 16 1.2.5. Kết quả khảo sát thực trạng ............................................................ 16 1.2.5.1. Nhận thức của giáo viên về tổ chức dạy học yếu tố hình học lớp 4 theo mô hình học thông qua trải nghiệm .................................................... 16 1.2.5.2. Thực trạng vận dụng học tập trải nghiệm trong dạy học một số yếu tố hình học lớp 4 ở môn Toán ................................................................ 17 1.2.5.3. Những thuận lợi và khó khăn khi vận dụng tổ chức dạy học yếu tố hình học lớp 4 theo mô hình học thông qua trải nghiệm ........................... 17 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................. 19 CHƯƠNG 2. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC MỘT SỐ YẾU TỔ HÌNH HỌC LỚP 4...................................... 21 2.1. Nguyên tắc đề xuất quy trình ................................................................. 21 2.2.1. Nguyên tắc 1: Hoạt động trải nghiệm phải phù hợp với đặc điểm, nội dung, nguyên tắc dạy học môn Toán ............................................................ 21 2.2.2. Nguyên tắc 2: Phù hợp với định hướng đổi mới phương pháp dạy học môn Toán ..................................................................................................... 22 2.2.3. Nguyên tắc 3: Các hoạt động trải nghiệm phù hợp với đặc điểm tâm lí và nhận thức của học sinh tiểu học ............................................................ 22 2.2.4. Nguyên tắc 4: Đảm bảo vai trò của giáo viên và học sinh khi thực hiện hoạt động học tập trải nghiệm ............................................................... 23 2.2. Đề xuất quy trình dạy học một số yếu tố hình học lớp 4 thông qua học tập trải nghiệm .................................................................................................... 24 2.3. Thiết kế giáo án dạy học yếu tố hình học trong chương trình môn Toán lớp 4 thông qua việc học tập trải nghiệm ...................................................... 28 2.3.1. Tiêu chí lựa chọn nội dung trong môn Toán có thể vận dụng học tập trải nghiệm ................................................................................................... 28 2.3.2. Ví dụ............................................................................................... 28 2.3.2.1. Bài “Góc nhọn, góc tù, góc bẹt”............................................... 28 2.3.2.2. Bài “Diện tích hình bình hành” .................................................. 36 2.3.2.3. Bài “Diện tích hình thoi” ......................................................... 43 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .............................................................................. 51 KẾT LUẬN .................................................................................................. 52 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC BẢNG CỤM TỪ VIẾT TẮT Viết đầy đủ Viết tắt Học sinh HS Giáo viên GV Phương pháp dạy học PPDH Sách giáo khoa SGK DANH MỤC BẢNG Bảng 1: Tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm ..................................... 16 Bảng 2: Mức độ tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh ....................... 17 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Từ khi nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ra đời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã xác định “Giáo dục là quốc sách hàng đầu”. Thật vậy, từ đó đến nay, Giáo dục vẫn luôn được Đảng và nhà nước quan tâm phát triển và đổi mới. Giáo dục Việt Nam đã trải qua 3 cuộc cải cách lớn và một lần đổi mới giáo dục, góp phần đưa nền giáo dục nước ta từng bước hội nhập với nền giáo dục thế giới. Đất nước ta đã và đang phát triển theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại hóa, bước vào thời kì phát triển mới với thời cơ mới, vận hội mới. Cùng với đó là xu thế toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế trên tất cả các lĩnh vực, đặc biệt là sự tác động của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã đặt ra cho giáo dục một nhiệm vụ vô cùng quan trọng: đào tạo ra nguồn nhân lực có trình độ cao, có năng lực, bản lĩnh, khả năng sáng tạo, đáp ứng được yêu cầu của xã hội. Nghị quyết 29 - NQ/TW Hội nghị Trung ương 8 khóa VI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã xác định: “Đổi mới chương trình nhằm phát triển năng lực và phẩm chất người học, hài hòa đức, trí, thể, mĩ; dạy người, dạy chữ, dạy nghề” [1]. Bên cạnh đó, theo chương trình Giáo dục phổ thông mới đã đưa ra: “Năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,…thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể” [2]. Như vậy, mục tiêu giáo dục đã có sự thay đổi, từ chỗ yêu cầu người học “biết, hiểu” sang người học phải “làm được”. Để công cuộc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đạt tới thành công thì không thể không nói đến vị trí của bậc Tiểu học “ là bậc học nền tảng trong hệ thống giáo dục quốc dân” (Điều 2 luật Giáo dục). Trong hệ thống Giáo dục quốc dân ở nước ta, bậc Tiểu học là bậc học vô cùng quan trọng, đặt nền móng cho sự hình thành và phát triển một cách toàn diện, hài hòa về phẩm chất, năng lực và tinh thần ở học sinh để học sinh có thể học tập suốt đời. Trong đó, môn Toán là môn học có vai trò quan trọng ở Tiểu học. Môn Toán giúp học sinh phát triển tư duy, sáng tạo, rèn luyện trí thông 1 minh ở học sinh. Nó cung cấp cho học sinh những kiến thức khoa học cơ bản của bậc Tiểu học. Đặc biệt, lớp 4 là lớp đánh dấu bước ngoặt trong sự phát triển về tâm lí và nhận thức của học sinh. Chính vì vậy, dạy học môn Toán lớp 4 là giai đoạn chuyển từ cơ bản sang đi vào học chuyên sâu, tạo nên sự phát triển về trình độ nhận thức, kiến thức, năng lực của học sinh. Để thực hiện được điều này, giáo viên cần phải phối hợp linh hoạt các phương pháp dạy học, cân bằng giữa lí thuyết và thực hành để học sinh có cơ hội vận dụng thành thạo các kiến thức bài học để phát triển năng lực, phẩm chất của bản thân. Học tập thông qua mô hình học trải nghiệm là một trong những hướng dạy học để phát triển năng lực học sinh hiện nay. Học tập trải nghiệm trong dạy học đã được rất nhiều nhà khoa học nghiên cứu và ứng dụng có hiệu quả bắt đầu ở Hoa Kì từ những năm 20 của thế kỉ XX như David Kolb, Aristotle,… Xu hướng dạy học này nhanh chóng lan rộng đi khắp các châu lục và đạt được nhiều thành tựu. Ở Việt Nam cũng có một số nhà nghiên cứu về học tập trải nghiệm. Học tập trải nghiệm là một phương pháp hiệu quả, tạo được hứng thú, niềm đam mê tìm tòi, khám phá ở học sinh. Qua đó, học sinh có niềm tin vào những kiến thức đã được học trên ghế nhà trường. Trong quá trình học tập thông qua mô hình trải nghiệm, học sinh được hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực cần thiết của một công dân tương lai. Nhận thức được vị trí và tầm quan trọng của mô hình học tập trải nghiệm, chính vì thế hoạt động trải nghiệm đã đưa vào là một hoạt động bắt buộc trong chương trình Giáo dục phổ thông mới. Với đặc trưng của mình, yếu tố hình học trong môn Toán lớp 4 chứa đựng nhiều cơ hội có thể tổ chức và tổ chức thành công, hiệu quả mô hình học tập trải nghiệm. Trong Bản dự thảo chương trình môn Toán đã xác định hoạt động trải nghiệm là hoạt động không thể thiếu trong nội dung dạy học [3]. Tuy nhiên, học tập trải nghiệm ở trường Tiểu học nói chung và môn Toán nói riêng vẫn là mô hình chưa được áp dụng rộng rãi và còn gặp nhiều khó khăn trong tổ chức. Vì những lí do trên tôi chọn đề tài nghiên cứu cho khóa luận là: “Vận dụng học tập trải nghiệm trong dạy học một số yếu tố hình học lớp 4”. 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất quy trình thiết kế một số giáo án dạy học một số yếu tố hình học lớp 4 thông qua việc học tập trải nghiệm góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học môn Toán. 2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc tổ chức dạy học yếu tố hình học lớp 4 theo mô hình học thông qua trải nghiệm. - Đánh giá thực trạng sử dụng dạy học bằng hoạt động trải nghiệm trong khi dạy một số yếu tố hình học lớp 4. - Nghiên cứu nội dung chương trình môn Toán lớp 4. - Thiết kế một số giáo án dạy học yếu tố hình học lớp 4 thông qua việc học tập trải nghiệm. 4. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học yếu tố hình học lớp 4 thông qua học tập trải nghiệm. 4.2. Đối tượng nghiên cứu Thiết kế một số giáo án dạy học yếu tố hình học lớp 4 theo mô hình học thông qua học tập trải nghiệm. 4.3. Phạm vi nghiên cứu - Giới hạn nôi dung nghiên cứu: Đề tài tiến hành nghiên cứu các nội dung dạy học yếu tố hình học trong chương trình môn Toán lớp 4 có thể áp dụng mô hình học thông qua việc học tập trải nghiệm. - Giới hạn địa bàn nghiên cứu: Tiến hành khảo sát, điều tra ở các trường Tiểu học: + Trường Tiểu học Tiên Dương - Đông Anh - Hà Nội. + Trường Tiểu học Trưng Nhị - Phúc Yên - Vĩnh Phúc. + Trường Tiểu học Xuân Hòa - Phúc Yên - Vĩnh Phúc. 5. Giả thuyết khoa học Nếu vận dụng được quy trình đã đề xuất thì có thể giúp giáo viên thiết kế, tổ chức được các hoạt động trải nghiệm trong việc dạy học yếu tố hình học trong môn Toán lớp 4, từ đó sẽ nâng cao hiệu quả và chất lượng dạy học môn Toán ở trường Tiểu học. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận - Nghiên cứu các tài liệu Tâm lí học, Giáo dục học và Lí luận dạy học bộ môn Toán có liên quan đến đề tài. 3 - Nghiên cứu các tài liệu về dạy học thông qua trải nghiệm. - Nghiên cứu SGK, sách bài tập, SGV, sách tham khảo bộ môn Toán lớp 4. 6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Tiến hành dự giờ, trao đổi, tham khảo ý kiến một số GV dạy giỏi, có kinh nghiệm để tìm hiểu thực tiễn dạy học yếu tố hình học trong môn Toán lớp 4. - Tiến hành điều tra thực trạng dạy học yếu tố hình học lớp 4 ở trường Tiểu học qua phiếu điều tra. 6.3. Phương pháp xử lý số liệu Thống kê số liệu sau khi điều tra thực trạng dạy học yếu tố hình học lớp 4 trong môn Toán ở trường Tiểu học. 7. Cấu trúc khóa luận Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, danh mục Tài liệu tham khảo, Phụ lục, nội dung khóa luận được tổ chức thành hai chương: Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của vận dụng học tập trải nghiệm trong dạy học một số yếu tố hình học lớp 4 Chương 2. Tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm trong dạy học một số yếu tố hình học lớp 4 4 NỘI DUNG CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA HỌC TẬP TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC MỘT SỐ YẾU TỐ HÌNH HỌC LỚP 4 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Đặc trưng của học tập trải nghiệm 1.1.1.1. Khái niệm Hiện nay, học tập trải nghiệm là xu thế dạy học được nhiều quốc gia quan tâm, nghiên cứu và áp dụng trong nhà trường và Việt Nam cũng không nằm ngoài xu hướng đó. Trong chương trình giáo dục phổ thông giai đoạn sau năm 2018 đã nêu: “Chương trình giáo dục phổ thông đảm bảo phát triển phẩm chất và năng lực người học thông qua nội dung giáo dục với những kiến thức cơ bản, thiết thực, hiện đại; hài hòa đức, trí, thể, mỹ; chú trọng thực hành, vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề trong học tập và đời sống” [2]. Trải nghiệm được hiểu như sau: “trải” là từng biết, từng trải qua; “nghiệm” là ngẫm, suy xét, chứng thực. Theo nghĩa đơn giản thì “Trải nghiệm có thể hiểu là những gì mà con người đã từng biết, từng trải qua trong thực tế đem lại những bài học, kinh nghiệm.” Nhà triết học vĩ đại người Nga Solovyev V.S cho rằng “trải nghiệm là kiến thức kinh nghiệm thực tế, là thể thống nhất bao gồm kiến thức và kĩ năng. Trải nghiệm là kết quả của sự tương tác giữa con người và thế giới, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác”. Dưới góc độ của triết học, “trải nghiệm là một phạm trù của triết học, được đúc rút từ hoạt động của con người ở mọi mặt, như một thể thống nhất giữa kiến thức, kĩ năng và ý chí. Đặc trưng bằng cơ chế kế thừa di sản văn hóa, xã hội, văn hóa, lịch sử”. Dưới góc nhìn sư phạm, “trải nghiệm là một trong những phương pháp đào tạo, trong điều kiến thức thực tế hay lí thuyết nhất định, để thiết lập hay minh họa cho một quan điểm, lí luận cụ thể”. Do đó, để giáo dục học sinh học 5 đạt hiệu quả tốt thì cần gắn lí thuyết với thực tiễn, không chỉ học lí thuyết suông. Không chỉ dạy học sinh những kiến thức trong sách vở mà hướng dẫn học sinh áp dụng các kiến thức ấy vào thực tế cuộc sống. Chỉ có việc học đi đôi với hành mới giúp học sinh khắc sâu kiến thức, sẵn sàng xử lí các tình huống gặp phải trong cuộc sống. Từ các quan điểm trên, trải nghiệm được hiểu một cách ngắn gọn như sau: “Trải nghiệm là quá trình con người tiếp xúc, tham gia vào các sự kiện, hoạt động trực tiếp với đối tượng, sự vật hay hiện tượng để thu thập các kiến thức, kĩ năng từ đó đúc rút được những bài học, kinh nghiệm quý báu.” 1.1.1.2. Bản chất của giáo dục trải nghiệm Trong quá trình giáo dục, giáo viên giữ vai trò chủ đạo trong việc định hướng, tổ chức, điều chỉnh hoạt động của học sinh. Vai trò đó được thể hiện qua việc người giáo viên phải xác định được mục đích, mục tiêu giáo dục cho học sinh. Qua đó, giáo viên xác định nội dung, phương pháp, phương tiện và hình thức giáo dục cho phù hợp với nội dung và đối tượng học sinh. Từ đó, học sinh tự giác trong quá trình lĩnh hội kiến thức, hình thành kĩ năng, kĩ xảo và phát huy được năng lực của bản thân mình. Quá trình giáo dục Tiểu học chủ yếu là quá trình nhận thức của học sinh dưới sự định hướng, hướng dẫn, tổ chức, hỗ trợ của giáo viên. Trong quá trình này, học sinh đóng vai trò là chủ thể chính trong quá trình lĩnh hội tri thức thông qua các hoạt động học tập. Giáo dục trải nghiệm là quá trình giáo dục được tiến hành dựa trên những vốn sống, kinh nghiệm và việc học sinh sử dụng các giác quan. Nó khác với giáo dục truyền thống. Giáo dục truyền thống là “quá trình truyền thụ kiến thức của người dạy cho người học; bao gồm một hệ thống tri thức khoa học được sắp xếp và cấu trúc một cách chặt chẽ theo logic của lĩnh vực khoa học đó mà người dạy cần phải truyền đạt cho người học”. Trong quá trình giáo dục này, học sinh ít được trải nghiệm, bị thụ động và phụ thuộc trong quá trình lĩnh hội kiến thức. Ở giáo dục trải nghiệm, học sinh được trải nghiệm thực tế để tích lũy và kiểm chứng kiến thức lí thuyết. Học sinh sử 6 dụng toàn bộ khả năng về trí tuệ, cảm xúc, thể chất, kỹ năng để sáng tạo, giải quyết vấn đề thông qua việc tìm tòi, đặt câu hỏi và đưa ra quyết định. Thông qua quá trình thực hiện và những điều học được từ trải nghiệm đó học sinh có những nền tảng cơ sở cho bản thân, mở rộng mối quan hệ bạn bè và thế giới xung quanh. “Trải nghiệm trở thành quá trình học tập khi học sinh được động não và phản hồi từ đó rút ra bài học, kinh nghiệm và vận dụng nó vào những tình huống khác nhau trong cuộc sống” [13]. Trong quá trình học tập trải nghiệm, giáo viên tạo ra môi trường học tập phù hợp, thuận lợi để hướng dẫn học sinh có thể tự mình tham gia trải nghiệm thực tế. Từ đó, học sinh tìm ra tri thức, hình thành kĩ năng, kĩ xảo và phát huy năng lực của chính mình. Giáo dục trải nghiệm được xây dựng trên quan điểm lấy người học làm trung tâm. Học sinh được hoạt động, phát huy những kinh nghiệm của bản thân kết hợp với việc tri giác trực tiếp vào đối tượng, sự vật. Giúp học sinh phát triển được tối đa các tố chất có sẵn, phát huy được năng lực tiềm ẩn của họ. Phát huy được tính chủ động, sáng tạo và chú trọng đến sự phát triển nhân cách, tính sáng tạo trong việc giải quyết vấn đề trong cuộc sống. Tóm lại, “bản chất của giáo dục trải nghiệm là quá trình học tập được tiến hành từ những kinh nghiệm sẵn có và việc sử dụng các giác quan của học sinh.” 1.1.1.3. Đặc điểm của giáo dục trải nghiệm a, Giáo viên và học sinh có mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau “Trong quá trình trải nghiệm, giáo viên là người hướng dẫn, tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh. Ngoài ra, giáo viên đóng vai trò hỗ trợ, giúp đỡ, kiểm tra, đánh giá quá trình trải nghiệm của học sinh. Giáo viên là người giúp học sinh tổng kết lại kiến thức mà trẻ thu được chứ không phải là người cung cấp kiến thức. Học sinh là người trực tiếp thực hiện hoạt động trải nghiệm mà giáo viên tổ chức để tìm tòi kiến thức, kiến tạo tri thức cho bản thân. Thông qua hoạt động trải nghiệm, học sinh không chỉ có được kiến thức mà còn thu lại được kinh nghiệm, vốn sống, đồng thời hình thành kĩ năng và phát triển năng lực cho chính bản thân mình. Để giúp trẻ hứng thú, hào hứng khi tham gia trải nghiệm thì giáo viên phải là người nắm bắt được học sinh có 7 nhu cầu khám phá điều gì để tổ chức hoạt động cho phù hợp. Bởi chính sự hứng thú, tò mò của học sinh về đối tượng trải nghiệm mới thúc đẩy trẻ tham gia tích cực vào hoạt động trải nghiệm.” b, Giáo dục trải nghiệm là quá trình học tập tích cực, sáng tạo và hiệu quả “Đặc trưng của giáo dục trải nghiệm là quá trình tham gia vào các hoạt động thực tế để tìm tòi, khám phá tri thức. Xuất phát từ nội dung các bài học, giáo viên tổ chức hoạt động trải nghiệm phù hợp để học sinh chủ động lĩnh hội kiến thức, hình thành kĩ năng, kĩ xảo phù hợp. Việc tham gia vào các hoạt động trải nghiệm, đòi hỏi học sinh cần phải sử dụng các giác quan để tri giác đối tượng và vận dụng tối đa những kinh nghiệm của bản thân. Chính vì vậy, học sinh cần phải tích cực, tự giác tham gia vào hoạt động để có thể tự mình tìm ra những kiến thức mới. Từ đó, học sinh sáng tạo ra những cái mới giúp phát triển trí tuệ, tư duy, kĩ năng và kĩ xảo của bản thân mình. Điều này rất quan trọng trong dạy học môn Toán, đặc biệt là môn Toán lớp 4. Vì Toán lớp 4 có vai trò quan trọng trong việc củng cố kiến thức của các lớp dưới mà còn cung cấp những tri thức quan trọng để học sinh tự tin học tiếp những lớp trên. Chính vì thế, học tập thông qua trải nghiệm là hình thức tốt để học sinh có thể khắc sâu kiến thức.” c, Giáo dục trải nghiệm nhấn mạnh đến việc tổ chức cho học sinh hoạt động học tập thông qua sai lầm “Bản chất của quá trình giáo dục trải nghiệm là quá trình học tập được tiến hành từ những kinh nghiệm sẵn có và việc sử dụng các giác quan của học sinh. Để có được tri thức và kinh nghiệm mới, đòi hỏi học sinh phải trực tiếp tri giác đối tượng thông qua các hoạt động cụ thể. Trải nghiệm có được hiệu quả khi học sinh được trực tiếp tham gia, học sinh động não và phản hồi, từ đó, rút ra được kiến thức và vận dụng vào các trường hợp khác. Động não và phản hồi nhằm mục đích có được sự đánh giá trung thực, khách quan nhất, trong đó, mọi sai lầm được đánh giá một cách khách quan và tất nhiên sai lầm cũng đem lại những bài học.” Nhà khoa học nổi tiếng Thomas Edison đã nói: “Tôi chưa thất bại. Tôi chỉ là đã tìm ra 10000 cách không hoạt động”. Những sai lầm đó là những kinh nghiệm để lần sau các em không mắc phải nữa. 8 Đúng vậy, học tập từ những sai lầm sẽ kích thích học sinh tìm ra những hướng mới để lĩnh hội tri thức. Vì vậy, sai lầm mà học sinh mắc phải trong quá trình học tập là một trong những động thái giúp trẻ tìm ra tri thức. d, Giáo dục trải nghiệm đòi hỏi sự phối hợp của các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường Giáo dục trải nghiệm đòi hỏi học sinh được hoạt động thực tế, vì vậy, hình thức và môi trường học tập cũng đa dạng và phong phú. Vậy nên, hoạt động trải nghiệm đạt kết quả tốt thì đòi hỏi các lực lượng giáo dục phải liên kết, phối hợp với nhau một cách nhịp nhàng. Các lực lượng giáo dục ấy không phải chỉ là giáo viên mà còn là phụ huynh, các nhà khoa học,… cũng là những người giúp tạo nên một môi trường học tập hiệu quả cho học sinh khám phá, tìm tòi và lĩnh hội tri thức. e, Ý nghĩa của giáo dục thông qua học tập trải nghiệm Giáo dục trải nghiệm đem lại những ý nghĩa to lớn đó là: - Tạo nên sự bình đẳng giữa giáo viên và học sinh, giữa các học sinh với nhau. - Khuyến khích học sinh bộc lộ bản thân. - Học sinh phát huy được sự năng động, sáng tạo. - Học sinh có cơ hội phát triển năng lực của bản thân. - Học tập dựa trên những kiến thức, kinh nghiệm của học sinh. - Lớp học có một bầu không khí thoải mái, vui vẻ, hào hứng, sôi nổi. Tóm lại, “khi vận dụng học tập trải nghiệm vào trong dạy học, giáo viên cần xây dựng hoạt động dựa trên những kinh nghiệm sẵn có của học sinh; chú ý khơi gợi sự tham thích, tò mò khám phá tri thức mới trong học sinh. Việc trẻ tích cực tham gia vào hoạt động là điều quan trọng hơn cả trong trải nghiệm.” 1.1.2. Vai trò của dạy học trải nghiệm trong dạy học môn toán ở tiểu học Trong chương trình giáo dục phổ thông giai đoạn sau năm 2018 đã nêu rõ “mục tiêu của chương trình là phát triển ở học sinh theo hướng toàn diện” [2]. Dạy học môn Toán cũng không nằm ngoài xu thế đó. Chính vì thế, môn Toán không thể dạy mãi theo hướng giáo dục truyền thống. Trong đó, “giáo 9 viên là người truyền thụ kiến thức cho học sinh thông qua thuyết trình, giảng giải mà học sinh ít được trải nghiệm, tiếp thu kiến thức một cách thụ động”. Để đạt được mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông mới, cần thay đổi phương pháp dạy học, hình thức dạy học giúp học sinh học Toán một cách hiệu quả, hứng thú. Dạy học trải nghiệm là một xu hướng đáp ứng được yêu cầu đổi mới của chương trình giáo dục đó. Nguyên tắc trực quan là nguyên tắc được đảm bảo trong quá trình dạy học trải nghiệm. Thật vậy, học sinh được trực tiếp sử dụng các giác quan để cầm, nắm, quan sát,… đối tượng. Bởi việc học được quan niệm là quá trình học sinh khám phá ra kiến thức mới qua việc tham gia các hoạt động trải nghiệm thực tế và sử dụng kiến thức, kinh nghiệm sẵn có. Để học sinh Tiểu học học tập tốt môn Toán thì cần phải xây dựng cho các em niềm tin về vị trí và vai trò quan trọng của môn Toán đối với đời sống của con người trong xã hội ngày nay. Từ đó, khuyến khích học sinh hăng hái tìm tòi, sẵn sàng học hỏi, khám phá để phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của mỗi học sinh trong quá trình học tập môn Toán. Dạy học trải nghiệm phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí và nhận thức của học sinh Tiểu học. Học sinh hứng thú và dễ dàng tiếp nhận những gì thông qua các mô hình cụ thể, trò chơi, tranh ảnh hơn những tiết học khô khan xoay quanh con số, hình vẽ. Nhờ việc được tiếp xúc trực tiếp các sự vật, hiện tượng và tình huống trong thực tế mà học sinh có cơ hội ứng dụng những tri thức của Toán học. Từ đó, học sinh cảm nhận được sự gần gũi của Toán học đối với đời sống và thêm yêu thích học môn Toán. Thông qua dạy học trải nghiệm, học sinh được phát huy sự tích cực, sáng tạo và phát triển năng lực của bản thân để khám phá, phát hiện những tri thức trừu tượng của Toán học một cách trực quan nhất. Qua đó, học sinh tự tích lũy cho mình vốn kinh nghiệm quý báu để vận dụng trong các trường hợp gặp phải trong cuộc sống. 1.1.3. Mô hình học thông qua trải nghiệm của David Kolb Nhà lý luận giáo dục Hoa Kỳ - David Kolb đã nghiên cứu và cho ra đời công trình về học tập thông qua trải nghiệm. Ông cho rằng: “Học tập là quá 10 trình mà trong đó kiến thức được tạo ra thông qua việc chuyển đổi kinh nghiệm. Kiến thức là kết quả từ sự kết hợp của nhận thức và chuyển đổi kinh nghiệm”. Có nghĩa là “giáo dục dựa vào hoạt động trải nghiệm liên quan trực tiếp đến vốn sống, kinh nghiệm của cá nhân học sinh.” Học tập là một quá trình diễn ra đòi hỏi sự nỗ lực của bản thân học sinh trong môi trường học tập. Chính vì thế, để kinh nghiệm học tập được xác định thì theo David Kolb học sinh cần phải thực hiện những điều sau: - Học sinh sẵn sàng tham gia vào hoạt động trải nghiệm - Học sinh tham gia vào các trải nghiệm một cách tích cực - Học sinh cần có khả năng suy ngẫm về những điều mình được trải nghiệm - Phân tích vấn đề để rút ra kiến thức, kinh nghiệm cho bản thân - Học sinh biết áp dụng kiến thức rút ra từ trải nghiệm vào các tình huống khác và trong thực tế cuộc sống David Kolb đã giới thiệu một mô hình học tập thông qua trải nghiệm bao gồm bốn giai đoạn trong một vòng tròn khép kín. Kinh nghiệm cụ thể Thử nghiệm tích cực Quan sát phản chiếu Khái quát hóa Hình 1: Mô hình học tập thông qua trải nghiệm của David Kolb 11 Mô hình học tập thông qua trải nghiệm của David Kolb gồm bốn giai đoạn như sau: - Kinh nghiệm cụ thể: “Học sinh được tham gia vào các hoạt động, thực hiện hành vi, thao tác cụ thể lên đối tượng. Học sinh sử dụng kiến thức, vốn sống kinh nghiệm của bản thân để thực hiện trải nghiệm mới.” - Quan sát phản chiếu: “Học sinh suy nghĩ lại các hoạt động và kiểm tra một cách hệ thống những kinh nghiệm đã có, từ đó phát hiện ra những đặc điểm, ý nghĩa của đối tượng”. Nghĩa là người học cần phải xem xét, phân tích lại quá trình tham gia thực hiện hoạt động. Giai đoạn này đòi hỏi sự sáng tạo và óc phân tích của học sinh. - Kinh nghiệm hóa: “Từ việc được trực tiếp tri giác đối tượng, phân tích, suy ngẫm sâu sắc, học sinh rút ra những khái niệm, kiến thức và đúc kết bài học mới từ quá trình trải nghiệm. Đây chính là giai đoạn quan trọng để kinh nghiệm được chuyển hóa thành tri thức và lưu trữ lại trong não bộ.” - Thử nghiệm tích cực: “Học sinh có được bài học chính xác từ việc trải nghiệm, sự phân tích, khái quát hóa và đúc kết kinh nghiệm. Học sinh sẽ có kế hoạch và phương án chủ động để áp dụng những kinh nghiệm, bài học vào thực tế để kiểm nghiệm.” Việc này hết sức quan trọng để hình thành nên tri thức. 1.1.4. Định hướng dạy học nội dung yếu tố hình học trong chương trình môn Toán lớp 4 1.1.4.1. Mục tiêu dạy học nội dung yếu tố hình học lớp 4 Yếu tố hình học là một trong những mạch kiến thức quan trọng trong chương trình môn Toán lớp 4. Để nắm được khái niệm đòi hỏi học sinh phải có khả năng trừu tượng hóa, khái quát hóa. Việc lĩnh hội kiến thức phải trải qua một quá trình đòi hỏi sự nỗ lực của học sinh. Theo [7], “Dạy học yếu tố hình học lớp 4 nhằm làm cho học sinh có những biểu tượng ban đầu, đặc điểm của góc và hình. Học sinh có biểu tượng ban đầu về góc, góc nhọn, góc tù, góc bẹt. Học sinh nhận dạng, vẽ được hai đường thẳng vuông góc, hai đường thẳng song song. Nhận dạng được hình bình hành, hình thoi theo đặc điểm về cạnh, góc của hình đó. Một trong những mục 12