Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Luận văn sư phạm thiết kế và sử dụng vở thực hành hóa học 10 theo định hướng phá...

Tài liệu Luận văn sư phạm thiết kế và sử dụng vở thực hành hóa học 10 theo định hướng phát triển năng lực

.PDF
104
66
110

Mô tả:

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA HÓA HỌC --------------------- PHẠM THỊ LÝ THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG VỞ THỰC HÀNH HÓA HỌC 10 THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phƣơng pháp dạy học Hóa học HÀ NỘI - 2019 TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA HÓA HỌC --------------------- PHẠM THỊ LÝ THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG VỞ THỰC HÀNH HÓA HỌC 10 THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phƣơng pháp dạy học Hóa học Ngƣời hƣớng dẫn khoa học TS. KIỀU PHƢƠNG HẢO HÀ NỘI - 2019 LỜI CẢM ƠN Trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện đề tài “Thiết kế và sử dụng vở thực hành hóa học 10 theo định hướng phát triển năng lực”, lời đầu tiên em xin chân thành cảm ơn các Thầy cô giáo khoa Hóa học trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2 đã tận tình giảng dạy, tạo điều kiện thuận lợi cho bản thân em đƣợc nghiên cứu, tìm hiểu và học tập. Em xin đƣợc gửi đến cô giáo TS Kiều Phương Hảo, ngƣời đã luôn ở bên hƣớng dẫn và giúp đỡ em trong quá trình hoàn thành đề tài khóa luận, tình cảm và lòng biết ơn sâu sắc nhất. Sự quan tâm chỉ bảo và những bài giảng của cô sẽ mãi là nguồn động lực để em vững bƣớc trên con đƣờng học tập phía trƣớc. Em cũng xin cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo và các em học sinh trƣờng THPT Triệu Quang Phục đã nhiệt tình giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho em trong quá trình thực nghiệm đề tài. Quá trình thực nghiệm sẽ rất khó khăn nếu nhƣ không có sự giúp đỡ, ủng hộ của các bạn giáo sinh đoàn thực tập trƣờng THPT Triệu Quang Phục, mình xin cảm ơn các bạn rất nhiều! Cuối cùng, con xin cảm ơn bố mẹ, cảm ơn gia đình mình đã luôn tin tƣởng và sát cánh bên con trong suốt những năm tháng vừa qua! Hà Nội, ngày 22 tháng 5 năm 2019 Sinh viên Phạm Thị Lý DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT NỘI DUNG VIẾT TẮT Dạy học DH Hóa học HH Học sinh HS Giáo viên GV Năng lực NL Thực hành hóa học THHH Trung học phổ thông THPT Thí nghiệm ThN Thực nghiệm sƣ phạm TNSP Phƣơng pháp dạy học PPDH Phƣơng pháp PP Trung bình TB Tiêu chí TC MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................... 1 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ............................................................................. 1 4. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................................... 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................... 2 6. Giả thuyết khoa học ..................................................................................................... 2 7. Phƣơng pháp nghiên cứu.............................................................................................. 2 8. Đóng góp mới của đề tài .............................................................................................. 3 NỘI DUNG ...................................................................................................................... 4 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ NĂNG LỰC VÀ NĂNG LỰC THỰC HÀNH HÓA HỌC .................................................................. 4 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ........................................................................................ 4 1.2. Đổi mới phƣơng pháp dạy học ở trƣờng phổ thông theo định hƣớng phát triển năng lực ............................................................................................................................ 4 1.3. Năng lực và vấn đề phát triển năng lực cho học sinh phổ thông .............................. 5 1.3.1. Khái niệm năng lực ................................................................................................ 5 1.3.2. Cấu trúc của năng lực ............................................................................................ 6 1.3.3. Những phẩm chất và năng lực cần hình thành và phát triển cho học sinh trung học phổ thông ......................................................................................................... 6 1.3.4. Năng lực đặc thù môn hóa học .............................................................................. 7 1.4. Năng lực thực hành hóa học ...................................................................................... 8 1.4.1. Khái niệm năng lực thực hành hóa học ................................................................. 8 1.4.2. Cấu trúc của năng lực thực hành hóa học ............................................................. 8 1.4.3. Một số phương pháp đánh giá sự phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh trung học phổ thông ......................................................................................... 10 1.4.4. Bộ công cụ kiểm tra, đánh giá năng lực thực hành hóa học cho học sinh phổ thông ............................................................................................................................... 11 1.4.3.1. Các tiêu chí và các mức độ đánh giá năng lực thực hành của học sinh........... 11 1.4.3.2. Bộ công cụ kiểm tra , đánh giá năng lực thực hành hóa học cho học sinh ...... 13 1.5. Phát triển năng lực thực hành trong dạy học thực hành hóa học ............................ 15 1.5.1. Vai trò của thí nghiệm hóa học trong dạy học hóa học ....................................... 15 1.5.2. Yêu cầu khi sử dụng thí nghiệm trong dạy học hóa học ...................................... 15 1.5.3. Phương pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hóa học ................................... 16 1.6. Thực trạng giờ thực hành và việc xây dựng, sử dụng vở thực hành cho học sinh trong dạy học các bài thực hành hóa học ở trƣờng phổ thông ....................................... 18 CHƢƠNG 2: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG VỞ THỰC HÀNH HÓA HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC MÔN HÓA HỌC 10 ............................. 19 2.1. Phân tích chƣơng trình môn Hóa học 10 ................................................................ 19 2.1.1. Mục tiêu cơ bản môn Hóa học 10 ........................................................................ 19 2.1.2. Cấu trúc và đặc điểm nội dung môn Hóa học 10................................................. 20 2.2. Hệ thống các bài thực hành môn Hóa học 10 ......................................................... 22 2.3. Thiết kế và sử dụng vở thực hành hóa học theo định hƣớng phát triển năng lực ... 26 2.3.1. Nguyên tắc thiết kế vở thực hành ......................................................................... 26 2.3.2. Quy trình thiết kế vở thực hành ............................................................................ 26 2.3.3. Giới thiệu vở thực hành........................................................................................ 29 2.3.4. Hướng sử dụng vở thực hành trong dạy học Hóa học 10 .................................... 41 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .................................................................. 42 3.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................................ 42 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ............................................................................................ 42 3.3. Kế hoạch thực nghiệm sƣ phạm .............................................................................. 42 3.3.1. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm....................................................................... 42 3.3.2. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .................................................................... 43 3.3.3. Tiến hành thực nghiệm sư phạm .......................................................................... 43 3.4. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm và xử lí số liệu ........................................................ 44 3.4.1. Kết quả định tính .................................................................................................. 44 3.4.2. Kết quả định lượng ............................................................................................... 44 3.4.2.1. Kết quả bảng kiểm quan sát của giáo viên ....................................................... 46 3.4.2.2. Kết quả các bài kiểm tra ................................................................................... 48 3.5. Phân tích kết quả thực nghiệm sƣ phạm ................................................................. 56 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................................ 57 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................. 59 PHỤ LỤC DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1. Bảng mô tả các tiêu chí và các mức độ đánh giá NL THHH ......................11 Bảng 1.2. Bảng kiểm quan sát NL THHH của HS .............................................................14 Bảng 2.1. Bảng phân phối chƣơng trình môn hóa học 10 ................................................21 Bảng 2.2. Hệ thống và mục tiêu các bài thực hành hóa học 10 ......................................22 Bảng 3.1. Đối tƣợng và địa bàn thực nghiệm sƣ phạm .....................................................42 Bảng 3.2. Tổng hợp kết quả bảng điểm quan sát đánh giá về NL TNHH của HS ....47 Bảng 3.3. Kết quả bài kiểm tra 10 phút .................................................................................48 Bảng 3.4. Kết quả bài kiểm tra 15 phút .................................................................................48 Bảng 3.5. Bảng phân phối tần số tần suất, tần suất tích lũy bài kiểm tra 10 phút của lớp ĐC1 và lớp TN1 ............................................................................................................49 Bảng 3.6. Bảng phân phối tần số tần suất, tần suất tích lũy bài kiểm tra 10 phút của lớp ĐC2 và lớp TN2 ............................................................................................................49 Bảng 3.7. Bảng phân phối tần số tần suất, tần suất tích lũy bài kiểm tra 15 phút của lớp ĐC1 và lớp TN1 ............................................................................................................50 Bảng 3.8. Bảng phân phối tần số tần suất, tần suất tích lũy bài kiểm tra 15 phút của lớp ĐC2 và lớp TN2 ............................................................................................................50 Bảng 3.9. Phân loại HS theo kết quả thực nghiệm của lớp ĐC1 và TN1 ....................53 Bảng 3.10. Phân loại HS theo kết quả thực nghiệm của lớp ĐC2 và TN2 ..................53 Bảng 3.11. Tổng hợp các tham số đặc trƣng........................................................................55 DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 1.1. Cấu trúc 5 phẩm chất và 10 năng lực của học sinh .................................... 7 Hình 3.1. Biểu đồ bảng kiểm quan sát đánh giá về NL THHH của HS ................... 48 Hình 3.2. Đƣờng tích lũy biểu diễn kết quả bài kiểm tra 10 phút của lớp ĐC1 và lớp TN1 ............................................................................................... 51 Hình 3.3. Đƣờng tích lũy biểu diễn kết quả bài kiểm tra 10 phút của lớp ĐC2 và lớp TN2 ............................................................................................... 51 Hình 3.4. Đƣờng tích lũy biểu diễn kết quả bài kiểm tra 15 phút của lớp ĐC1 và lớp TN1 ............................................................................................... 52 Hình 3.5. Đƣờng tích lũy biểu diễn kết quả bài kiểm tra 15 phút của lớp ĐC2 và lớp TN2 ............................................................................................... 52 Hình 3.6. Biểu đồ phân loại học sinh theo kết quả bài kiểm tra 10 phút của lớp ĐC1 và TN1 ............................................................................................. 53 Hình 3.7. Biểu đồ phân loại học sinh theo kết quả bài kiểm tra 10 phút của lớp ĐC2 và TN2 ............................................................................................. 54 Hình 3.8. Biểu đồ phân loại học sinh theo kết quả bài kiểm tra 15 phút của lớp ĐC1 và TN1 ............................................................................................. 54 Hình 3.9. Biểu đồ phân loại học sinh theo kết quả bài kiểm tra 15 phút của lớp ĐC2 và TN2 ............................................................................................. 55 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài “Trong các môn học ở trƣờng phổ thông, Hóa học là môn học có điều kiện thuận lợi để triển khai đổi mới dạy học và đánh giá theo định hƣớng phát triển năng lực (NL) của học sinh ”[11]. Việc dạy học (DH) không chỉ giúp hình thành và phát triển ở ngƣời học các NL chung mà còn giúp rèn luyện và nâng cao các NL chuyên biệt mang tính đặc thù bộ môn. Đặc trƣng của bộ môn Hóa học (HH) đó chính là thí nghiệm hóa học (TNHH). TNHH chính là phƣơng tiện, công cụ lao động của hoạt động DH; là cầu nối giữa lí thuyết và thực tiễn; kích thích tính tò mò, sự hứng thú, tích cực của ngƣời học. Hiểu rõ điều đó “Chƣơng trình giáo dục phổ thông môn Hóa học” (tháng 12/2018) nhấn mạnh: “Chƣơng trình môn Hóa chú trọng trang bị các khái niệm công cụ và phƣơng pháp sử dụng công cụ, đặc biệt là giúp học sinh (HS) có kĩ năng thực hành thí nghiệm”[2]. Tuy nhiên trong“thực tiễn dạy học Hóa học phổ thông hiện”nay, giáo viên chủ yếu là dạy lí thuyết, các giờ thực hành chƣa đƣợc coi trọng, việc kiểm tra và đánh giá chất lƣợng giờ học thực hành của HS chỉ đƣợc thông qua các bản tƣờng trình khuôn khổ; tình trạng sao chép rất khó phát hiện và chƣa đánh giá đƣợc đúng năng lực của HS. Với mong muốn phát triển ở ngƣời học năng lực thực hành Hóa học (NLTHHH), hệ thống hóa khoa học các bài thực hành cho HS, thay thế các bản tƣờng trình riêng lẻ bằng một một ngƣời bạn đồng hành trong mỗi giờ học thực hành, tôi xin lựa chọn đề tài nghiên cứu “Thiết kế và sử dụng vở thực hành Hóa học 10 theo định hướng phát triển năng lực”. 2. Mục đích nghiên cứu Thiết kế và sử dụng vở thực hành Hóa học 10 theo định hƣớng phát triển năng lực ngƣời học. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học Hóa học ở trƣờng Trung học phổ thông (THPT). 3.2. Đối tượng nghiên cứu 1 NL THHH của HS và việc sử dụng vở thực hành hóa học 10 theo định hƣớng phát triển NL ngƣời học. 4. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung nghiên cứu: Hệ thống các bài thực hành môn HH lớp 10. Thiết kế và sử dụng vở thực hành nhằm phát triển NL THHH. - Địa bàn nghiên cứu: Trƣờng THPT Triệu Quang Phục, tỉnh Hƣng Yên. - Thời gian nghiên cứu: Trong năm học 2018-2019. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu -“Nghiên cứu cơ sở lí luận của đề tài: xu hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học (PPDH) theo định hƣớng phát triển NL, NL THHH, phƣơng pháp (PP) sử dụng thí nghiệm và các tài liệu có liên quan đến đề”tài. -“Nghiên cứu cơ sở thực tiễn của đề tài: tìm hiểu thực trạng dạy học thực hành môn HH, việc phát triển NLTH và việc áp dụng vở thực hành hóa học lớp 10 theo định hƣớng phát triển NL ở trƣờng”THPT. - Phân tích sự phân bố, thời lƣợng và cấu trúc các bài thực hành Hóa học 10. - Thiết kế vở thực hành hóa học 10 theo định hƣớng phát triển NL cho HS. -“Thực nghiệm sƣ phạm nhằm kiểm chứng chất lƣợng nội dung các kiến thức, phƣơng pháp đã xây dựng và kiểm tra tính khả thi của đề”tài. 6. Giả thuyết khoa học Nếu sử dụng vở thực hành hóa học đƣợc thiết kế theo định hƣớng phát triển năng lực ngƣời học một cách hợp lí thì sẽ phát triển đƣợc NL THHH cho HS, góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học môn HH ở trƣờng phổ thông. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu Sử dụng kết hợp các nhóm PP sau: -“Nhóm PP nghiên cứu lí luận: phân tích, tổng hợp, khái quát hóa các cơ sở lí luận có liên quan đến đối tƣợng nghiên cứu của đề tài.” -“Nhóm PP nghiên cứu thực tiễn: phƣơng pháp quan sát, phƣơng pháp điều tra, phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm.” 2 -“PP chuyên gia: xin ý kiến đóng góp của chuyên gia, các thầy cô giáo hoàn thiện đề tài nghiên cứu.” -“PP thống kê toán học: thống kê, xử lí các số liệu thu thập trong thực nghiệm sƣ phạm.” 8. Đóng góp mới của đề tài - Thiết kế vở thực hành hóa học 10 theo định hƣớng phát triển NL cho HS. 3 NỘI DUNG CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ NĂNG LỰC VÀ NĂNG LỰC THỰC HÀNH HÓA HỌC 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Thiết kế, sử dụng vở thực hành trong DH HH là một đề tài đƣợc khá nhiều tác giả quan tâm và nghiên cứu. Sáng kiến kinh nghiệm “Hướng dẫn thiết kế thực hành- thí nghiệm hóa học 10-11” của tác giả Hoàng Văn Hoan [12], tác giả đã đƣa ra hệ thống hình vẽ và cách tiến hành thí nghiệm nhằm giúp HS dễ dàng hoàn thành bài thực hành. Sáng kiến kinh nghiệm “Thiết kế vở thực hành hóa học 12 cơ bản” của tác giả Nguyễn Thanh Hƣơng [13], tác giả đã đƣa ra các kĩ thuật, quy tắc an toàn khi sử dụng các dụng cụ, hóa chất; các biện pháp phòng chống độc hại trong phòng thí nghiệm với mong muốn đây sẽ là công cụ hữu ích, giúp các em HS thực hiện thí nghiệm an toàn, dễ dàng và nhanh chóng. Tác giả Đặng Thị Oanh – chủ biên “Vở thực hành hóa học 8” và “Vở thực hành hóa học 9”, Nhà xuất bản Đại học Sƣ phạm Hà Nội [14]. Thông qua việc tìm hiểu các đề tài sáng kiến kinh nghiệm về thiết kế và sử dụng vở thực hành trong DH HH tôi nhận thấy các đề tài này hầu hết tập chung vào vấn đề cụ thể hóa hƣớng dẫn sách giáo khoa, hệ thống lại các quy tắc khi làm việc với hóa chất- dụng cụ và cũng đã có tích hợp nội dung kiến thức HH vào thực tiễn cuộc sống. Tuy nhiên, việc rèn luyện các kỹ năng nhƣ:“vẽ hình minh họa thí nghiệm, quan sát - phân tích - so sánh - tự rút ra kết luận về thí nghiệm, giải quyết các câu hỏi, bài tập thực tiễn có liên quan và phát triển NL thực hành hóa học (THHH) cho HS”còn ít. Tiếp tục phát huy tinh thần của tác giả Đặng Thị Oanh, tôi mạnh dạn nghiên cứu đề tài: “Thiết kế và sử dụng vở thực hành Hóa học 10 theo định hướng phát triển năng lực” . 1.2. Đổi mới phƣơng pháp dạy học ở trƣờng phổ thông theo định hƣớng phát triển năng lực Giáo dục nƣớc ta đã và đang thực hiện bƣớc chuyển từ chƣơng trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận NL ngƣời học, nghĩa là từ chỗ “quan tâm đến việc HS học được cái gì đến chỗ quan tâm HS làm được cái gì” qua việc học.“Để đảm bảo đƣợc điều đó nhất định phải thực hiện thành công”việc chuyển từ PPDH nặng về truyền thụ kiến thức sang dạy cách học, cách tƣ duy và cách vận dụng kiến thức 4 vào thực tiễn, từ đó rèn luyện các kỹ năng cần thiết cho ngƣời học và hình thành cho các em những NL và phẩm chất cơ bản của một con ngƣời toàn diện trong bƣớc chuyển hội nhập của đất nƣớc.” Những định hƣớng chung về đổi mới PPDH các môn học thuộc chƣơng trình giáo dục định hƣớng phát triển NL [4] bao gồm: - Phát huy tính chủ động, tự giác và sáng tạo của ngƣời học, hình thành và phát triển các NL thiết yếu, đặc biệt là NL tự học cho HS. -“Có thể lựa chọn và kết hợp một cách linh hoạt các PP chung và PP đặc thù của môn học để thực hiện. Tuy nhiên dù sử dụng bất kì PP nào cũng phải đảm bảo các nguyên tắc “Học sinh tự mình hoàn thành nhiệm vụ nhận thức với sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên”.” -“Việc sử dụng PPDH gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy học. Tùy mục tiêu, nội dung, đối tƣợng và điều kiện cụ thể mà có những hình thức tổ chức thích hợp nhƣ học cá nhân, học nhóm; học trong lớp, học ở ngoài lớp.” -“Cần sử dụng đủ và đạt hiệu quả các thiết bị dạy học môn học tối thiểu đã qui định. Có thể sử dụng các đồ dùng dạy học tự làm nếu xét thấy cần thiết với nội dung học và phù hợp với đối tƣợng học sinh. Tích cực vận dụng công nghệ thông tin trong dạy học.” Nhƣ vậy, đổi mới PPDH theo định hƣớng phát triển NL, ngƣời GV không chỉ đơn thuần đóng vai trò là ngƣời truyền thụ kiến thức, mà GV còn là “người thiết kế, tổ chức, hưỡng dẫn” các hoạt động học tập của HS. Thông qua hoạt động học, chúng tự chiếm lĩnh kiến thức, tự giác và chủ động hơn trong công việc cá nhân cũng nhƣ hoạt động nhóm, nâng cao tinh thần, ý thức tập thể và trách nhiệm của mỗi ngƣời từ đó cùng nhau đạt đƣợc các mục tiêu bài học. 1.3. Năng lực và vấn đề phát triển năng lực cho học sinh phổ thông 1.3.1. Khái niệm năng lực NL đƣợc định nghĩa theo nhiều cách khác nhau: Nguyễn Văn Cƣờng, Bern Meir ( 2014) cho rằng: “Năng lực là một thuộc tính tâm lí phức hợp, là điểm hội tụ của nhiều yếu tố ti thức, kĩ năng, kĩ xảo, kinh nghiệm, sự sẵn sàng hành động và trách nhiệm đạo đức”[7]. 5 Chƣơng trình GD phổ thông tổng thể (12/2018) đã nêu rõ: “ Năng lực là thuộc tính cá nhân đƣợc hình thành, phát triển nhò tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con ngƣời huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác nhƣ: hứng thú, niềm tin, ý chí,… thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể”[1]. Nhƣ vậy, dù năng lực đƣợc định nghĩa chính xác nhƣ thế nào thì nó vẫn là sự kết hợp chặt chẽ và có hiệu quả giữa“kiến thức, kĩ năng, thái độ, tình cảm và động cơ cá nhân để hoàn thành các yêu cầu phức hợp của hoạt động trong một bối cảnh nhất định.” 1.3.2. Cấu trúc của năng lực Trong thực tế có rất nhiều loại NL khác nhau.“Để hình thành và phát triển năng lực cần xác định các thành phần và cấu trúc của chúng. Việc mô tả cấu trúc và các thành phần năng lực cũng khác nhau. Cấu trúc chung của năng lực hành động đƣợc mô tả là sự kết hợp của 4 năng lực thành”phần: “Năng lực chuyên môn, năng lực phương pháp, năng lực xã hội, năng lực cá thể”[3].” 1.3.3. Những phẩm chất và năng lực cần hình thành và phát triển cho học sinh trung học phổ thông Chƣơng trình giáo dục phổ thông tổng thể (12/2018) định hƣớng hình thành và phát triển cho HS 5 phẩm chất chủ yếu đó là “yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm”[1]. Chƣơng trình cũng hình thành và phát triển cho HS những năng lực cốt lõi sau: -“Những năng lực chung, đƣợc tất cả các môn học và hoạt động giáo dục góp phần hình thành, phát triển bao gồm: năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo”. - “Những năng lực chuyên môn, đƣợc hình thành, phát triển chủ yếu thông qua một số môn học và hoạt động giáo dục nhất định: năng lực ngôn ngữ, tính toán, tìm hiểu tự nhiên và xã hội, công nghệ, tin học, thẩm mỹ, thể chất”. Mô hình 5 phẩm chất và 10 NL của HS cần đạt đƣợc theo chƣơng trình giáo dục phổ thông tổng thể(12/2018): 6 Hình 1.1. Cấu trúc 5 phẩm chất và 10 năng lực của học sinh 1.3.4. Năng lực đặc thù môn hóa học “Năng lực chuyên biệt : Là năng lực đặc trƣng cho mỗi chuyên ngành, chuyên môn, môn học nhất định [3].” Các NL chuyên biệt môn Hóa học bao gồm : Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học: “Năng lực sử dụng biểu tƣợng hóa học; năng lực sử dụng thuật ngữ hóa học và năng lực sử dụng danh pháp hóa học”. Năng lực thực hành hóa học: “Năng lực tiến hành thí nghiệm(ThN), sử dụng ThN an toàn; Năng lực quan sát, mô tả, giải thích các hiện tƣợng ThN và rút ra kết luận; Năng lực xử lí thông tin liên quan đến ThN”. 7 Năng lực tính toán: “Tính toán theo khối lƣợng, số mol, chất. Tìm ra và thiết lập đƣợc mối quan hệ giữa kiến thức hóa học với các phép toán học. Vận dụng các thuật toán để tính toán trong các bài toán hóa học”. Năng lực giải quyết vấn đề thông qua dạy học hóa học:“Phát hiện, phân tích và giải quyết đƣợc tình huống trong học tập môn hóa học. Từ đó đƣa ra kết luận cần thiết và chính xác.” Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống: “Bao gồm năng lực hệ thống hóa kiến thức; Năng lực phân tích tổng hợp các kiến thức hóa học vận dụng vào cuộc sống thực tiễn; Năng lực phát hiện các nội dung kiến thức hóa học đƣợc ứng dụng trong các lĩnh vực khác nhau; Năng lực phát hiện các vấn đề trong thực tiễn và vận dụng kiến thức hóa học để giải thích; Năng lực độc lập sáng tạo trong việc xử lí các vấn đề thực tiễn”. Chƣơng trình giáo dục phổ thông môn Hóa học (12/2018) [2], đề cập đến các năng lực chuyên biệt môn Hóa học ở một góc độ khác bao gồm: “Năng lực nhận kiến thức hóa học; Năng lực tìm tòi và khám phá thế giới tự nhiên dƣới góc độ hóa học và Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn”. Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, tôi đi sâu và làm rõ về NL THHH. 1.4. Năng lực thực hành hóa học 1.4.1. Khái niệm năng lực thực hành hóa học “NL THHH là khả năng HS có thể sử dụng các dụng cụ ThN, hóa chất để tiến hành thành công các ThN HH; quan sát mô tả hiện tƣợng ThN và xử lí các thông tin liên quan đến ThN để rút ra kết luận cần thiết”[8]. 1.4.2. Cấu trúc của năng lực thực hành hóa học Đề cập đến NL THHH tác giả Phạm Thị Bình [8] đã đề xuất 4 thành tố và các biểu hiện của NL THHH nhằm quan sát, kiểm tra và đánh giá sự phát triển NLTHHH của HS một cách chi tiết. 8 Năng“lực thực hành hóa học” Lập“kế hoạch thực hiện thí nghiệm” “Xác định mục đích thí”nghiệm Xác“định các yếu tố ảnh hƣởng đến thí nghiệm hóa học” Đề“xuất thí nghiệm(dụng cụ, hóa chất, cách tiến hành)” “Dự đoán hiện tƣợng thí nghiệm” Tiến hành thí nghiệm Quan“sát mô tả hiện tƣợng thí nghiệm” “Nhận dạng và lựa chọn dụng cụ, hóa chất thích hợp” “Lắp đƣợc bộ dụng cụ thí”nghiệm “Thực hiện các thao tác thí”nghiệm “Xác định đƣợc các chi tiết cần quan sát trong thí nghiệm” “Nhận ra mối liên hệ giữa hiện tƣợng thí nghiệm với các kiến thức liên quan” “Mô tả đƣợc các yếu tố thay đổi trong quá trình thí nghiệm” “Viết phƣơng trình minh họa, giải thích hiện tƣợng thí nghiệm” “Xử lí hóa chất độc hại sinh ra trong thí nghiệm, dụng cụ hóa chất trƣớc và sau khi thí nghiệm” 9 Xử“lí thông tin liên quan đến thí nghiệm” “Thực hiện các phép tính toán cần thiết” “Rút ra kết luận cần thiết từ thí nghiệm” 1.4.3. Một số phương pháp đánh giá sự phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh trung học phổ thông Đánh giá NL của HS chính là đánh giá sự tiến bộ của ngƣời học để cải thiện việc học tập của bản thân. Theo tài liệu [3], việc đánh giá NL THHH cho HS, GV kết hợp đánh giá thông qua nhiều PP: a, Đánh giá thông qua bài kiểm tra Đánh giá thông qua bài kiểm tra là một hình thức đánh giá mà hiện nay đang áp dụng rộng rãi và phổ biến nhất ở các trƣờng PT. Để đánh giá ngƣời học, ngƣời dạy có thể đánh giá thông qua tiến hành các bài kiểm tra 15 phút, 45 phút, kiểm tra tự luận hoặc trắc nghiệm khách quan. b, Đánh giá thông qua quan sát Đánh giá thông qua quan sát của GV trong giờ dạy là một hình thức quan trọng, giúp GV có cái nhìn tổng quan về thái độ, hành vi, về sự phát triển các kĩ năng và thái độ học tập của ngƣời học trong quá trình DH. c, Đánh giá thông qua vấn đáp, thảo luận nhóm GV có thể vấn đáp HS về nội dung, kiến thức bài cũ, bài mới để kiểm tra việc lĩnh hội kiến thức và tự học của HS dƣới hình thức cá nhân hoặc qua hoạt động nhóm. d, Học sinh tự đánh giá HS tự đánh giá là hình thức HS tự đánh giá mục tiêu học tập, kiến thức và kĩ năng của bản thân. e, Đánh giá đồng phẳng để phát triển năng lực hợp tác GV“hƣớng dẫn HS tự đánh giá kết quả học tập của mình, đánh giá kết quả học tập giữa các HS với nhau trong quá trình hoạt động nhóm dựa trên những tiêu chí đƣợc thiết lập sẵn từ đó phát triển NL hợp tác cho các”em. f, Đánh giá dựa vào một số kĩ thuật thu nhận thông tin phản hồi khác - Sau khi học xong một bài hoặc một nội dung, GV có thể đề nghị HS trả lời các câu hỏi sau: “Nội dung (Kĩ năng) quan trọng nhất mà em đã học đƣợc là gì? Nội dung kiến thức nào em chƣa hiểu trong bài”? - Yêu cầu HS tự thiết kế sơ đồ tƣ duy hoặc phiếu ghi nhớ về nội dung bài học. 10 - Yêu cầu HS tóm tắt lại các kiến thức bài học bằng một số câu hỏi. - Yêu cầu HS trả lời ngắn gọn câu hỏi: “Kiến thức em vừa lĩnh hội trong bài học đƣợc ứng dụng trong thực tiễn nhƣ thế nào”? - Yêu cầu HS đặt câu hỏi chéo nhau về một nội dung, kiến thức đã đƣợc học và đƣa ra câu trả lời ngắn gọn cho kiến thức, nội dung đó. Trong đề tài của mình, để đánh giá sự phát triển NL THHH của HS tôi đã kết hợp hai PP kiểm tra và đánh giá đó là bảng quan sát dành cho GV và bài kiểm tra kiến thức. 1.4.4. Bộ công cụ kiểm tra, đánh giá năng lực thực hành hóa học cho học sinh phổ thông Để theo dõi, đánh giá và kiểm tra NL THHH, ta cần xây dựng các tiêu chí và mức độ biểu hiện NL THHH của HS. 1.4.3.1. Các tiêu chí và các mức độ đánh giá năng lực thực hành của học sinh Dựa vào cấu trúc của NL THHH và bảng mô tả các tiêu chí, mức độ đánh giá NL THHH [10]. Bảng 1.1. Bảng mô tả các tiêu chí và các mức độ đánh giá NL THHH Năng lực Biểu hiện thành phần (tiêu chí đánh giá) Mức 1 Mức 2 Mức 3 1. Xác định Chƣa xác định Xác định đƣơc Xác định đúng, mục đích đúng mục đích mục đích ThN đầy đủ mục ThN ThN. nhƣng chƣa đầy đích ThN. đủ. I. Lập kế 2. Xác định hoạch thực hiện các yếu tố đảm bảo ThN ThN an toàn, thành công Chƣa“xác định đƣợc các yếu tố đảm bảo ThN an toàn, thành”công. 11 Xác định chƣa đầy đủ một số yếu tố đảm bảo ThN an toàn, thành công nhƣng chƣa đầy đủ. Xác định đúng, đầy đủ các yếu tố đảm bảoThN an toàn, thành công. 3. Đề xuất Chƣa đề xuất Đề xuất đầy đủ Đề xuất đầy đủ, ThN (dụng đầy đủ các dụng cụ, hóa chính xác dụng cụ, hóa chất dụng cụ, hóa chất cần sử dụng cụ, hóa chất cần cần sử dụng chất cần sử và mô tả đƣợc sử dụng và cách và cách tiến dụng và chƣa cách tiến hành tiến hành ThN. hành ThN) đề xuất đƣợc ThN nhƣng chƣa các tiến hành hợp lí. ThN. 4. Dự đoán Chƣa dự đoán Dự đoán đƣợc Dự đoán đƣợc hiện tƣợng đƣợc hiện hiện tƣợng ThN hiện tƣợng ThN tƣợng ThN. nhƣng chƣa đầy đầy đủ, chính đủ. xác. 5. Nhận dạng Chƣa“nhận “Nhận dạng và Nhận dạng và và lựa chọn dụng cụ, hóa chất thích hợp lựa chọn đƣợc một số dụng cụ, hóa chất ThN cần thiết nhƣng chƣa đầy”đủ. ThN dạng và lựa chọn đúng đƣợc các dụng cụ, hóa chất cần cho”ThN. 6. Lắp dụng Chƣa lắp đƣợc cụ ThN các bộ dụng cụ cho ThN đơn II. Tiến giản. hành ThN lựa chọn đủ, chính dụng cụ, chất cần ThN. đầy xác hóa thiết Lắp đƣợc các bộ Thực hiện thao dụng cụ ThN tác ThN đúng đơn giản nhƣng và thành thạo. chƣa thành thạo. 7. Thực hiện Thực hiện thao Thực hiện đƣợc Thực hiện thao các tháo tác tác ThN chƣa một số thao tác tác ThN đúng ThN thành thạo. ThN đúng nhƣng và thành thạo. chƣa đầy đủ. 8. Xử lí hóa Chƣa biết cách Biết cách xử lí Xử lí đƣợc hóa chất độc hại xử lí hóa chất một số hóa chất chất độc hại sinh ra trong độc hại sinh ra độc hại sinh ra sinh ra ThN trong ThN. trong ThN. ThN. 12 trong
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan

Tài liệu vừa đăng