Tài liệu Luận văn quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại bảo hiểm xã hội huyện tam nông, tỉnh phú thọ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH BÙI THỊ BÍCH THỦY QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN TAM NÔNG, TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2018 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH BÙI THỊ BÍCH THỦY QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN TAM NÔNG, TỈNH PHÚ THỌ Ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số:8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đỗ Thị Bắc THÁI NGUYÊN - 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả đã nêu trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, trung thực và chưa được dùng để bảo vệ một học vị nào khác. Các thông tin, trích dẫn trong luận văn đều đã được ghi rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 05 năm 2018 Tác giả luận văn Bùi Thị Bích Thủy ii LỜI CẢMƠN Trong quá trình thực hiện đề tài: “Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại bảo hiểm xã hội huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ”,tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, các khoa, văn phòng của Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh TháiNguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của giảng viên hướng dẫn PGS.TS. Đỗ Thị Bắc. Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn được sự giúp đỡ và cộng tác của các cô chú, anh chị em và bạn bè, tôi xin chân thành cảm ơn. Thêm nữa, tôi cũng muốn gửi lời cảm ơn chân thành tới bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã tạo điều kiện mọi mặt để tôi hoàn thành nghiên cứu này. Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó. Thái Nguyên, tháng 05 năm 2018 Tác giả luận văn Bùi Thị Bích Thủy iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢMƠN .................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................ vii DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................. viii DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................ ix MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ...................................................... 3 5. Bố cục của đề tài ........................................................................................... 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC Ở CẤP HUYỆN.................................... 5 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ở cấp huyện ........ 5 1.1.1. Khái niệm về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ............................... 5 1.1.2. Vai trò quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ở cấp huyện .................... 8 1.1.3. Mục tiêu, nguyên tắc quản lý thu BHXH bắt buộc ở cấp huyện .......... 10 1.1.4. Nội dung quản lý thu BHXH bắt buộc ở cấp huyện ............................. 12 1.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng tới công tác quản lý thu BHXH bắt buộc ở cấp huyện......................................................................................................... 20 1.2. Cơ sở thực tiễn quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ở cấp huyện một số địa phương trong nước và bài học kinh nghiệm ................................. 24 1.2.1. Kinh nghiệm quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ở một số địa phương trong nước .......................................................................................... 24 1.2.2. Bài học kinh nhiệm rút ra về quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ ................................................................. 31 iv Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................ 33 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 33 2.2. Các phương pháp nghiên cứu................................................................... 33 2.2.1. Thu thập thông tin ................................................................................. 33 2.2.2. Phương pháp phân tích .......................................................................... 36 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 37 2.3.1. Chỉ tiêu đánh giá quản lý thu BHXH bắt buộc ..................................... 37 2.3.2. Chỉ tiêu phản ánh nguyên nhân ảnh hưởng đến kết quả tổ chức công tác thu BHXH bắt buộc .......................................................................... 37 Chương 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN TAM NÔNG, TỈNH PHÚ THỌ....................................................................................................... 39 3.1. Khái quát chung về BHXH huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ .................. 39 3.1.1. Giới thiệu chung về huyện Tam Nông .................................................. 39 3.1.2. Giới thiệu Bảo hiểm Xã hội huyện Tam Nông ..................................... 41 3.1.3. Những thuận lợi, khó khăn về kinh tế xã hội tác động đến công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông ............................. 46 3.2. Thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông ... 47 3.2.1. Lập kế hoạch thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông ......... 47 3.2.2. Quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông .................. 50 3.2.3. Thanh tra, kiểm tra công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông ................................................................................ 58 3.2.4. Kết quả điều tra về công tác quản lý thuBHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông ............................................................................................. 59 3.3. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý thu BHXH bắt buộctại BHXH huyện Tam Nông ............................................................................................. 73 3.3.1. Các yếu tố khách quan .......................................................................... 73 3.3.2. Các yếu tố chủ quan .............................................................................. 77 v 3.4. Đánh giá chung về quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ ................................................................................. 81 3.4.1. Những kết quả đạt được ........................................................................ 81 3.4.2. Những tồn tại, hạn chế .......................................................................... 81 3.4.3. Nguyên nhân của tồn tại, hạn chế ......................................................... 82 Chương 4: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU BHXH BẮT BUỘC TẠI BHXH HUYỆN TAM NÔNG TỈNH PHÚ THỌ ......... 87 4.1. Quan điểm, định hướng và mục tiêu hoàn thiện quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông ............................................................. 87 4.1.1. Quan điểm hoàn thiện quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông ............................................................................................. 87 4.1.2. Định hướng hoàn thiện quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông ............................................................................................. 87 4.1.3. Mục tiêu hoàn thiện quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông ........................................................................................................ 88 4.2. Giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý thu BHXHBB tại BHXH huyện Tam Nông ........................................................................................................ 89 4.2.1. Tăng cường lập kế hoạch thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông ........................................................................................................ 89 4.2.2. Quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông .................. 90 4.2.3. Tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông ................................................................................ 93 4.2.4. Giải pháp về nguồn nhân lực thực hiện quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông................................................................... 94 4.2.5. Đẩy mạnh công tác thông tin tuyên truyền, phổ biến pháp luật BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông ................................................ 95 4.2.6. Tăng cường phối hợp với các cơ quan ban ngành liên quan trong quá trình thu BHXH bắt buộc ......................................................................... 96 vi 4.2.7. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu BHXH bắt buộc ...... 98 4.3. Một số kiến nghị....................................................................................... 99 4.3.1. Đối với Quốc hội và Chính Phủ ............................................................ 99 4.3.2. Đối với BHXH Việt Nam ..................................................................... 99 4.3.3. Đối với BHXH tỉnh Phú Thọ .............................................................. 101 KẾT LUẬN .................................................................................................. 103 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 107 vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BHTN : Bảo hiểm tự nguyện BHXH : Bảo hiểm xã hội BHYT : Bảo hiểm y tế BQ : Bình quân LĐ : Lao động NLĐ : Người lao động NSDLĐ : Người sử dụng lao động SDLĐ : Sử dụng lao động TNHH : Trách nhiệm hữu hạn UBND : Ủy ban nhân dân viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Phân bổ số lượng phiếu điều tra ..................................................... 35 Bảng 3.1: Tình hình lập kế hoạch thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông qua các năm 2015-2017 ................................................ 48 Bảng 3.2: Số lượng lao động tham gia BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông từ 2015-2017 ................................................................. 50 Bảng 3.3: Số lượng đơn vị tham gia BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông giai đoạn 2015-2017 ..................................................... 51 Bảng 3.4: Tổng quỹ lương trích nộp BHXH của các đơn vị trên địa bàn huyện Tam Nông giai đoạn 2015-2017 .......................................... 53 Bảng 3.5: Tình hình nợ đọng BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông giai đoạn 2015-2017 ............................................................. 58 Bảng 3.6: Thống kê công tác thanh tra, kiểm tra trong công tác thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông giai đoạn 2015-2017 ............. 58 Bảng 3.7: Ý kiến đánh giá CBNV BHXH về công tác quản lý đối tượng tham gia BHXH tại huyện Tam Nông ............................................ 60 Bảng 3.8. Ý kiến đánh giá của CBNV về công tác quản lý mức thu BHXH bắt buộc tại huyện Tam Nông ............................................ 62 Bảng 3.9. Ý kiến đánh giá của CBNV BHXH về công tác tuyên truyền phổ biến chính sách luật BHXH tại huyện Tam Nông ................... 64 Bảng 3.10. Ý kiến đánh giá của CBNV BHXH về công tác thanh tra, kiểm tra BHXHtại huyện Tam Nông .............................................. 66 Bảng 3.11: Ý kiến đánh giá của doanh nghiệp về công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông ................................ 68 Bảng 3.12: Ý kiến đánh giá người lao động về công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông ................................ 71 Bảng 3.13: Thống kê công tác thông tin, tuyên truyền về BHXH bắt buộc tại BHXH huyên Tam Nông ........................................................... 79 Bảng 3.14.Thống kê ứng dụng CNTT đối với quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông .................................................. 80 ix DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1: Cơ cấu tổ chức BHXH huyện Tam Nông ....................................... 44 Hình 3.2: Quy trình lập kế hoạch thu tại BHXH huyện Tam Nông ............... 47 Hình 3.3: Tỷ lệ dân số đối với kết cấu tuổi lao động ...................................... 73 Hình 3.4: Mức thu nhập GDP/đầu người trung bình của huyện Phù Ninh qua các năm 2015-2017 ................................................................... 76 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ở Việt Nam hiện nay, hoạt động bảo hiểm xã hội (BHXH) là một hoạt động do nhà nước tổ chức thực hiện và quản lý, không vì mục đích sinh lợi. Vì vậy yếu tố quản lý luôn được xem là vấn đề quan trọng khi thực hiện thu bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế. Nó không chỉ quyết định đến sự hình thành, sử dụng quỹ BHXH như thế nào mà còn đảm bảo quyền lợi thụ hưởng cho người lao động khi tham gia vào hệ thống BHXH. Hệ thống tổ chức Bảo hiểm xã hội đã được xây dựng từ Trung ương đến địa phương trong cả nước. Bên cạnh đó công tác quản lý thu BHXH vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Công tác phát triển đối tượng tham gia BHXH có chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn một số hạn chế nhất định. Nhiều lao động thuộc diện bắt buộc tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) nhưng chưa được tham gia, tập trung chủ yếu ở các doanh nghiệp vừa và nhỏ, các hợp tác xã, hộ kinh doanh cá thể có thuê mướn, sử dụng và trả công cho người lao động. Tình trạng nợ đọng BHXH của các đơn vị sử dụng lao động luôn là vấn đề nhức nhối đối với ngành BHXH. Mỗi năm số tiền các đơn vị sử dụng lao động nợ đọng lên tới hàng tỷ đồng. Chính điều này đã gây thiệt thòi lớn cho người lao động, gây khó khăn cho công tác quản lý thu BHXH. Ngoài yếu tố khách quan các doanh nghiệp gặp khó khăn trong sản xuất, kinh doanh thì công tác phối hợp với các ngành có liên quan để nắm bắt, điều tra tình hình về lao động chưa được thường xuyên. Việc xử lý các vi phạm về BHXH chưa nghiêm. Một thực tế nữa là người lao động nhận thức còn hạn chế, thiếu hiểu biết về BHXH nên chưa tham gia đóng BHXH hoặc không quan tâm đến việc chủ sử dụng lao động có đóng BHXH cho mình hay không. Chỉ khi gặp phải rủi ro, hoặc cần được hưởng thì mới thấy được ý nghĩa của việc tham gia BHXH. Theo báo cáo thống kê ngành Bảo hiểm xã hội (BHXH) cho thấy, thời gian qua tình trạng chậm đóng, nợ đọng, không tham gia hoặc tham gia không 2 đầy đủ BHXH xảy ra ở hầu hết các địa phương, vi phạm và ảnh hưởng đến quyền lợi chính đáng của người lao động (NLĐ) nhưng BHXH nhiều tỉnh, thị xã chưa có biện pháp hiệu quả để khắc phục. Nhiều doanh nghiệp dù bị nhắc nhở rất nhiều lần nhưng vẫn chây ỳ, không đóng BHXH cho NLĐ. Không chỉ nợ BHXH mà rất nhiều doanh nghiệp còn trốn đóng BHXH khiến quỹ BHXH ở nhiều tỉnh, thị xã lâm vào cảnh bội chi. Trong những năm qua, BHXH huyện Tam Nông đã có nhiều cố gắng, nỗ lực trong công tác thu BHXH bắt buộc cho lao động ở các thành phần kinh tế. Tuy nhiên số đơn vị, số lao động vẫn còn thấp chưa tương xứng với tiềm năng, tình trạng nợ đọng BHXH của một số đơn vị sử dụng lao động kéo dài nhiều năm làm ảnh hưởng tới việc hưởng chế độ BHXH của người lao động như hưu trí, ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp. Rất nhiều doanh nghiệp trên địa bàn huyện nằm trong diện phải đóng BHXH bắt buộc nhưng lại tìm mọi biện pháp lách luật để không phải đóng bảo hiểm xã hội như hợp đồng dưới 2 tháng. Các doanh nghiệp, hợp tác xã có số lượng dưới 10 lao động không đóng Bảo hiểm thất nghiệp; Doanh nghiệp thực hiện đóng bảo hiểm xã hội cho người lao động theo mức thấp không đúng với thu nhập thực tế của người lao động; hoặc người lao động ký hợp đồng đã lâu nhưng vẫn chưa cho tham gia BHXH. Bên cạnh đó công tác thu BHXH bắt buộc còn nhiều vấn đề cần phải nghiên cứu, nhất là về cơ chế, chính sách, quy trình, thủ tục trong công tác thu BHXH bắt buộc. Với lý do đó, tác giả thực hiện nghiên cứu đề tài “Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại bảo hiểm xã hội huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ” làm luận văn thạc sĩ kinh tế, chuyên ngành Quản lý kinh tế. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc của BHXH huyện Tam Nông, qua đó đề xuất những giải pháp hoàn thiện công tác quản lý BHXH bắt buộc tại huyện Tam Nông, góp phần nâng cao hiệu quả công tác thu bảo hiểm xã hội bắt buộc. 3 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hoá cơ sở lý luận về công tác quản lý thu BHXH bắt buộc - Đánh giá thực trạng công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2015- 2017. - Đề xuất giải pháp nhằm khắc phục tồn tại, hạn chế trong công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: nghiệp vụ quản lý thu BHXH bắt buộc; các chính sách và thực hiện chính sách thu BHXH bắt buộc. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Địa bàn huyện Tam Nông - Tỉnh Phú Thọ. - Về thời gian: Luận văn tập trung nghiên cứu số liệu thứ cấp qua các năm 2015-2017 và số liệu sơ cấp thực hiện năm 2018. - Về nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề về công tác quản lý thu BHXH bắt buộc ở BHXH huyện Tam Nông: + Lập kế hoạch quản lý thu BHXH bắt buộc. + Thực hiện quản lý thu BHXH bắt buộc. + Thanh tra, kiểm tra việc thu BHXH bắt buộc 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Luận văn là công trình khoa học có ý nghĩa lý luận và thực tiễn thiết thực, là tài liệu giúp quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ xây dựng quy hoạch và kế hoạch quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ đến năm 2025 có cơ sở khoa học. Luận văn nghiên cứu khá toàn diện và có hệ thống quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ, có ý nghĩa thiết thực cho quá trình quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại bảo hiểm xã hội huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ và đối với các địa phương có điều kiện tương tự. 4 5. Bố cục của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, luận văn gồm 4 chương như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH bắt buộc Chương 2: Phương pháp nghiên cứu Chương 3: Thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại bảo hiểm xã hội huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ. Chương 4: Giải pháp hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại bảo hiểm xã hội huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ. 5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC Ở CẤP HUYỆN 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ở cấp huyện 1.1.1. Khái niệm về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc a.Khái niệm về bảo hiểm xã hội Bảo hiểm và BHXH đã hình thành rất sớm trong lịch sử phát triển của xã hội loài người và đã được nhiều nhà khoa học đề cập và nghiên cứu một cách sâu sắc dưới nhiều góc độ và khía cạnh khác nhau. BHXH đã xuất hiện và phát triển theo cùng với quá trình phát triển kinh tế - xã hội của nhân loại. Theo tổ chức lao động quốc tế (ILO) thì nước Phổ (nay là Cộng hòa Liên bang Đức) là nước đầu tiên trên thế giới ban hành chế độ BHXH ốm đau vào năm 1883, đánh dấu sự ra đời của BHXH. Đến nay, hầu hết các nước trên thế giới đã thực hiện chính sách BHXH và coi nó là một trong những chính sách xã hội quan trọng nhất trong hệ thống chính sách bảo đảm an sinh xã hội. Mặc dù đã có quá trình phát triển tương đối dài, nhưng cho đến nay còn có nhiều khái niệm về BHXH, chưa có khái niệm thống nhất. Bởi lẽ BHXH là đối tượng nghiên cứu của nhiều môn khoa học khác nhau như kinh tế, xã hội, pháp lý… Theo từ điển Bách khoa: “BHXH là sự đảm bảo, thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ mất hoặc giảm thu nhập do bị ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, tàn tật, thất nghiệp, tuổi già, tử tuất, dựa trên cơ sở một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH, có sự bảo hộ của nhà nước theo pháp luật, nhằm đảm bảo, an toàn đời sống cho người lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần đảm bảo an toàn xã hội” [24] Theo công ước 102 của Tổ chức lao động quốc tế (ILO): “BHXH là sự bảo về xã hội cung cấp cho các thành viên của mình thông qua một loạt các biện pháp công cộng, nhằm chống lại những khó khăn về kinh tế và hội dẫn 6 đến việc ngừng hoặc giảm sút đáng kể về thu nhập gây ra bởi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, tàn tật, tuổi già và chết; đồng thời bảo đảm chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình đông con”[23]. Khái niệm này đã phản ánh được sự kết hợp hai mặt của BHXH là mặt kinh tế và mặt xã hội. Theo theo khái niệm của BHXH Việt Nam: “BHXH là sự bảo vệ của xã hội đối với người lao động thông qua việc huy động các nguồn đóng góp để trợ cấp cho họ,nhằm khắc phục những khó khăn về kinh tế và xã hội do bị ngừng hoặc bị giảm thu nhập gây ra bởi bởi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, mất khả năng lao động, tuổi già và chết. Đồng thời, bảo đảm chăm sóc y tế cho các thân nhân trong gia đình người lao động, để góp phần ổn định cuộc sống của bản thân người lao động và gia đình, góp phần an toàn xã hội”. [9]. Như vậy có thể khái quát về BHXH như sau: BHXH là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần cho người lao động, khi họ gặp phải những biến cố rủi ro làm suy giảm sức khỏe, mát khả năng lao động, mất việc làm, chết; gắn liền với quá trình tạo lập một quỹ tiền tệ tập trung được hình thành bởi các bên tham gia BHXH đóng góp và việc sử dụng quỹ đó cung cấp tài chính nhằm đảm bảo mức sống cơ bản cho bản thân người lao động và những người ruột thịt (bố, mẹ, vợ/chồng, con) của người lao động trực tiếp phải nuôi dưỡng, góp phần đảm bảo an toàn xã hội. b. Khái niệm về bảo hiểm xã hội bắt buộc Chế độ BHXH theo hướng tăng quyền lợi của NLĐ, các chế độ trợ cấp BHXH được phát triển dần từ một đến chín loại để khắc phục những rủi ro xảy ra đối với NLĐ. Cho đến năm 2006 trên thế giới đã có 172 nước có hệ thống pháp luật về BHXH. Để thực hiện BHXH bắt buộc đối với số đông NLĐ, thì vấn đề mấu chốt là phải huy động các nguồn đóng góp vào quỹ BHXH và cần phải có kế hoạch cân đối việc thu và chi BHXH. Lịch sử phát triển của pháp luật BHXH trên thế giới cho thấy, hầu hết các nước quy định 7 ba nguồn đóng góp vào quỹBHXH bắt buộc là NSDLĐ, NLĐ và Nhà nước. Một số nước xã hội chủ nghĩa trước đây thì quy định hai nguồn đóng góp là cơ quan, đơn vị và Nhà nước, còn NLĐ không phải đóng góp. Cá biệt có nước dùng tiền thu thuế để trợ cấp BHXH. Ngoài phần đóng góp của các chủ thể vào quỹ BHXH bắt buộc thì quỹ còn có khoản thu khác như lãi suất do dùng tiền BHXH để đầu tư. Và trên hết, để thực hiện được mục đích của BHXH bắt buộc thì pháp luật của các nước đều quán triệt quan niệm phải tăng cường vai trò mọi mặt của Nhà nước đối với BHXH bắt buộc, mọi hoạt động liên quan đến BHXH bắt buộc do Nhà nước thống nhất quản lý. Vai trò của Nhà nước thể hiện trước hết ở việc Nhà nước trực tiếp ban hành các quy định về BHXH bắt buộc, trực tiếp tổ chức ra bộ máy thực hiện BHXH và kiểm tra việc thực hiện BHXH bắt buộc. Tùy theo điều kiện kinh tế, xã hội trong từng thời kỳ phát triển của đất nước mà Nhà nước hoạch định chính sách quốc gia về BHXH bắt buộc. Với tư cách là người chủ sở hữu lớn nhất, Nhà nước có trách nhiệm đóng góp và hỗ trợ quỹ BHXH bắt buộc. Trong những trường hợp cần thiết, Nhà nước còn áp dụng những biện pháp để bảo tồn và tăng trưởng giá trị của quỹ BHXH bắt buộc. Qua nghiên cứu các quan niệm pháp luật về BHXH bắt buộc có thể thấy, mặc dù BHXH bắt buộc phụ thuộc vào điều kiện và quan niệm của mỗi quốc gia, nhưng nhìn chung BHXH bắt buộc là một bộ phận quan trọng nhất của hệ thống BHXH. Nếu có một chính sách đúng đắn thì BHXH đóng vai trò quan trọng trong việc giữ ổn định tình hình chính trị của đất nước và sự phát triển nền kinh tế quốc dân, ngược lại, nếu không có định hướng đúng thì nó sẽ tác động tiêu cực tới tình hình chính trị, kinh tế, sự tiến bộ xã hội. ”[10]. c. Khái niệm quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc Cũng như các tổ chức kinh tế - chính trị - xã hội khác, tổ chức BHXH muốn tồn tại và phát triển phải có một tài chính riêng để chi dùng cho công tác thực hiện chính sách, chế độ. Do đó, thu BHXH là nhân tố có tính chất 8 quyết định đến sự tồn tại và phát triển của BHXH ở bất kì một quốc gia nào trên thế giới. Quản lý thu BHXH bắt buộc là sự tác động có tổ chức của chủ thể quản lý để điều chỉnh các hoạt động thu. Sự tác động đó được thực hiện bằng hệ thống các biện pháp hành chính, kinh tế và pháp luật nhằm đạt được mục tiêu thu đúng đối tượng, thu đủ số lượng và không để thất thu tiền đóng BHXH bắt buộc, đảm bảo thời gian theo quy định. [13]. 1.1.2. Vai trò quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ở cấp huyện - Tạo sự thống nhất trong hoạt động thu BHXH Hoạt động thu BHXH vốn có tính chất đặc thù khác với các hoạt động khác đó là: đối tượng thu BHXH đa dạng, phức tạp, bao gồm nhiều thành phần kinh tế khác nhau, độ tuổi, thu nhập và vị trí địa lý vùng miền cũng không thống nhất. Do đó, nếu không có sự chỉ đạo thống nhất giữ các cấp quản lý thì hoạt động thu BHXH sẽ không đạt được hiệu quả cao. Hiện nay, ngành BHXH của nước ta được quản lý theo ngành dọc, hệ thống đại lý bảo hiểm ở các xã cũng khá lớn. Thông qua công tác quản lý, quá trình tổ chức thực hiện chính sách BHXH giữa các cấp khác nhau được thống nhất. Việc thống nhất giữa những người bị quản lý và người quản lý sẽ làm giảm chi phí, tiền của và công sức cho các cơ quan BHXH. Như vậy, thông qua hoạt động quản lý những nội dung quan trọng của hoạt động thu BHXH được thống nhất về đối tượng thu, biểu mẫu, hồ sơ thu, quy trình thu nộp BHXH… Đồng thời giúp cho cơ quan BHXH nắm chắc được các nguồn thu, từ các đối tượng khác nhau để đưa ra các biện pháp nâng cao hiệu quả các nguồn thu đó. - Đảm bảo hoạt động thu BHXH bền vững, hiệu quả Thu BHXH có vai trò rất quan trọng trong việc cân đối quỹ BHXH. Tính ổn định và bền vững, hiệu quả của hoạt động thu BHXH là một mục tiêu mà bất kì một hệ thống BHXH của quốc gia nào cũng mong muốn đạt được. Bởi vì 9 BHXH là một phần quan trọng của hệ thống ASXH. Khi hoạt động thu BHXH ổn định, bền vững và hiệu quả cũng có nghĩa là hệ thống an sinh xã hội được đảm bảo, tạo tiền đề cho sự phát triển kinh tế. Tuy nhiên, để đạt được những mục tiêu quan trọng này trong quá trình thu BHXH đòi hỏi phải đảm bảo một số yếu tố nhất định. Với chức năng của mình, công tác quản lý thu BHXH sẽ đảm bảo hoạt động thu BHXH ổn định, bền vững, hiệu quả thông qua: Thứ nhất, công tác quản lý sẽ giúp định hướng công tác thu BHXH một cách đúng đắn, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia trong mỗi thời kì trên cơ sở xác định mục tiêu chung của hoạt động thu BHXH đó là: thu đúng, thu đủ, thu không để thất thoát, từ đó hướng mọi nỗ lực cá nhân, tổ chức vào mục tiêu chung đó. Thứ hai, nhờ việc “chỉ huy” liên tục của người quản lý mà quá trình thu BHXH với rất nhiều yếu tố phức tạp đã được tổ chức, điều hòa, phối hợp nhịp nhàng, hướng dẫn hoạt động của các cá nhân trong hệ thống BHXH, giúp tăng cường tính ổn định trong hệ thống nhằm đạt được mục tiêu đề ra. Thứ ba, công tác thu BHXH có thể tạo động lực cho mọi người trong tổ chức BHXH. Do đó, trong vấn đề này, quản lý giữ vai trò đảm nhiệm, thông qua công tác đánh giá sẽ khen thưởng cho các cá nhân, tổ chức thu BHXH có thành tích tốt, đạt kết quả cao, đồng thời uốn nắn những sai lệch hoặc những biểu hiện tiêu cực làm thất thoát quỹ BHXH, làm ảnh hưởng đến lợi ích của người tham gia. - Kiểm tra, đánh giá hoạt động thu BHXH Thu BHXH là một nội dung của tài chính BHXH mà thông thường bất kì một hoạt động nào liên quan đến tài chính đều rất dễ mắc phải tình trạng thất thoát, vô ý hoặc cố ý làm sai, ảnh hưởng đến quyền lợi của người tham gia, không thể hiện ý nghĩa, tầm quan trọng của hệ thống BHXH. Mặt khác, quá trình thực hiện thu BHXH được tiến hành theo ba cấp, nếu không có công tác quản lý trong quá trình thu nộp sẽ dẫn đến quỹ BHXH bị thất thoát. Để