Tài liệu Luận văn quản lí dạy học phần trải nghiệm trong môn sinh học ở các trường thpt huyện quảng uyên – tỉnh cao bằng

TRẦN ANH TUẤN BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 *** TRẦN ANH TUẤN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC QUẢN LÍ DẠY HỌC PHẦN TRẢI NGHIỆM TRONG MÔN SINH HỌC Ở CÁC TRƢỜNG THPT HUYỆN QUẢNG UYÊN - TỈNH CAO BẰNG *** LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC KHÓA HỌC: 2016 - 2018 HÀ NỘI, 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 TRẦN ANH TUẤN QUẢN LÍ DẠY HỌC PHẦN TRẢI NGHIỆM TRONG MÔN SINH HỌC Ở CÁC TRƢỜNG THPT HUYỆN QUẢNG UYÊN – TỈNH CAO BẰNG Chuyên ngành: Quản lí giáo dục Mã số: 8 14 01 14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học TS. Hoàng Thị Hạnh HÀ NỘI, 2018 LỜI CẢM ƠN Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục chuyên ngành quản lí giáo dục với đề tài “Quản lí dạy học phần trải nghiệm trong môn Sinh học ở các trường THPT huyện Quảng Uyên – tỉnh Cao Bằng” là kết quả của quá trình cố gắng không ngừng của bản thân và đƣợc sự giúp đỡ, động viên khích lệ của các thầy, bạn bè đồng nghiệp và ngƣời thân. Qua trang viết này tác giả xin gửi lời cảm ơn tới những ngƣời đã giúp đỡ tôi trong thời gian học tập - nghiên cứu khoa học vừa qua. Tôi xin tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đối với cô giáo.TS Hoàng Thị Hạnh – Viện trƣởng Viện nghiên cứu sƣ phạm trƣờng Đại học sử phạm Hà Nội 2, đã trực tiếp tận tình hƣớng dẫn cũng nhƣ cung cấp tài liệu thông tin khoa học cần thiết cho luận văn này. Xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu trƣờng Đại học sƣ phạm Hà Nội 2, lãnh đạo và tập thể phòng Sau đại học đã tạo điều kiện cho tôi hoàn thành tốt công việc nghiên cứu khoa học của mình. Xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy giáo, cô giáo bộ môn Sinh học và các em học sinh trƣờng THPT Quảng Uyên, trƣờng THPT Đống Đa đã giúp đỡ cũng nhƣ tham gia cùng tôi hoàn thành tốt công việc nghiên cứu, thực nghiệm và tham gia trả lời các phiếu hỏi của tôi trong quá trình hoàn thành luận văn khoa học của mình. Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn đồng nghiệp, đơn vị công tác đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và thực hiện Luận văn. TÁC GIẢ Trần Anh Tuấn i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và không trùng l p với các đề tài khác. Tôi cũng xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã đƣợc cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã đƣợc chỉ rõ nguồn gốc Hà Nội, Ngày 07 tháng 8 năm 2018 Tác giả luận văn Trần Anh Tuấn ii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii PHỤ LỤC ......................................................................................................... vi DANH MỤC BẢNG BIỂU ............................................................................ vii MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu .............................................................. 2 4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 2 6. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 3 7. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................... 3 8. Cấu trúc luận văn .......................................................................................... 4 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC QUẢN LÝ THỰC HIỆN NỘI DUNG HỌC PHẦN TRẢI NGHIỆM TRONG MÔN SINH HỌC THPT ................................................................................................................. 6 1.1 Tổng quan nghiên cứu vấn đề ..................................................................... 6 1.1.1 Những nghiên cứu về dạy học trải nghiệm .............................................. 6 1.1.2 Những nghiên cứu về giảng dạy trải nghiệm trong môn sinh học ........... 8 1.2 Một số khái niệm công cụ .......................................................................... 9 1.2.1 Trải nghiệm .............................................................................................. 9 1.2.2 Khái niệm dạy học trải nghiệm trong sinh học ..................................... 14 1.2.4. Quản lý tổ chức hoạt động dạy học trải nghiệm môn sinh học ............ 15 1.3 Khái quát về học phần trải nghiệm trong môn sinh học THPT ................ 16 1.3.1 Cấu trúc phần trải nghiệm trong môn Sinh học ..................................... 16 1.3.2 Đ c điểm phần trải nghiệm trong môn Sinh học cấp THPT .................. 18 1.3.3 Chức năng phần trải nghiệm trong môn Sinh học ................................. 19 1.3.4 Các hình thức tổ chức trải nghiệm sinh học THPT................................ 23 iii 1.4 Nội dung quản lý học phần trải nghiệm sinh học phổ thông .................... 28 1.4.1 Quản lý mục tiêu, nội dung, chƣơng trình hoạt động trải nghiệm môn sinh học ở trƣờng THPT ......................................................................... 28 1.4.2 Quản lý hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm học phần môn sinh học ở trƣờng THPT ......................................................................................... 30 1.4.3 Quản lý về đầu tƣ tài chính cho các hoạt động trải nghiệm sinh học .... 30 1.4.4 Quản lý các điều kiện, phƣơng tiện tổ chức hoạt động trải nghiệm sinh học ở trƣờng THPT ................................................................................. 31 1.4.5 Huy động các nguồn lực để tổ chức hoạt động trải nghiệm sinh học ở trƣờng THPT ................................................................................................ 32 1.4.6 Quản lý hoạt động của giáo viên và hoạt động của học sinh theo kế hoạch ............................................................................................................... 33 1.4.7 Kiểm tra, đánh giá kết quả tổ chức hoạt động trải nghiệm sinh học ở trƣờng THPT. .................................................................................................. 33 1.5 Các nhân tố ảnh hƣởng tới quá trình quản lý dạy học phần trải nghiệm môn sinh học ................................................................................................... 35 TIỂU KẾT CHƢƠNG 1.................................................................................. 38 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÍ DẠY HỌC PHẦN NỘI DUNG TRẢI NGHIỆM TRONG MÔN SINH HỌC CÁC TRƢỜNG THPT HUYỆN QUẢNG UYÊN, CAO BẰNG ........................................................ 39 2.1 Khái quát tình hình kinh tế, xã hội, giáo dục huyện Quảng Uyên, Cao Bằng ......................................................................................................... 39 2.1.1 Tình hình kinh tế, xã hội ........................................................................ 39 2.1.2 Tình hình giáo dục THPT huyện Quảng Uyên, Cao Bằng .................... 41 2.2 Tổ chức khảo sát ....................................................................................... 43 2.3 Thực trạng hoạt động dạy học trải nghiệm môn sinh học của học sinh các trƣờng THPT huyện Quảng Uyên............................................................. 44 2.3.1 Nhận thức của CBQL, GV và học sinh về hoạt động dạy học trải nghiệm môn sinh học trong nhà trƣờng THPT .............................................. 44 2.3.2 Thực trạng dạy học phần trải nghiệm môn sinh học tại các trƣờng THPT Quảng Uyên ......................................................................................... 50 iv 2.4 Thực trạng quản lý dạy học trải nghiệm môn sinh học tại các trƣờng THPT huyện Quảng Uyên ............................................................................... 54 2.4.1 Công tác lập kế hoạch dạy học trải nghiệm môn sinh học cho học sinh tại các trƣờng THPT huyện Quảng Uyên ............................................... 54 2.4.2 Thực trạng tổ chức thực hiện dạy học phần trải nghiệm môn sinh học tại các trƣờng THPT huyện Quảng Uyên ................................................. 57 2.4.3. Những khó khăn trong quá trình tổ chức thực hiện dạy học phần trải nghiệm môn sinh học tại các trƣờng THPT huyện Quảng Uyên .................... 59 2.4.4 Công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học trải nghiệm môn sinh học cho học sinh tại các trƣờng THPT Quảng Uyên ...................................... 61 2.5 Đánh giá chung về thực trạng ................................................................... 62 2.5.1. Những điểm mạnh ................................................................................. 63 2.5.2. Những hạn chế ...................................................................................... 64 2.5.3. Nguyên nhân ......................................................................................... 65 TIỂU KẾT CHƢƠNG 2.................................................................................. 66 Chƣơng 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÍ VIỆC THỰC HIỆN NỘI DUNG DẠY HỌC PHẦN TRẢI NGHIỆM TRONG MÔN SINH HỌC Ở CẤP THPT .... 68 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp .................................................................. 68 3.2.1. Xây dựng kế hoạch hoạt động dạy học trải nghiệm môn sinh học đúng qui trình dựa trên các căn cứ khoa học và thực tiễn để kế hoạch phù hợp và có hiệu quả .......................................................................................... 69 3.2.2. Bồi dƣỡng nghiệp vụ, chuyên môn cho CBGV để tổ chức hoạt động trải nghiệm môn sinh học cho học sinh ở trƣờng THPT đạt hiệu quả ............ 71 3.2.3. Đảm bảo các điều kiện, phƣơng tiện để thực hiện hoạt động tổ chức dạy học trải nghiệm môn sinh học THPT ....................................................... 72 3.2.4. Tăng cƣờng kiểm tra, đánh giá công tác tổ chức tổ chức dạy học trải nghiệm môn sinh học cho học sinh ................................................................. 74 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp .............................................................. 76 3.4. Khảo nghiệm mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp .......... 77 3.4.1. Khái quát về khảo nghiệm .................................................................... 77 3.4.2. Kết quả khảo nghiệm ............................................................................ 78 v KẾT LUẬN CHƢƠNG 3................................................................................ 83 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ......................................................................... 84 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 88 PHỤ LỤC vi DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1 Các hoạt động trải nghiệm tƣơng ứng với các thành phần kiến thức Sinh học ............................................................................................................................. 18 Bảng 1.2 Năng lực chung học sinh đạt đƣợc thông qua các hoạt động trải nghiệm ............................................................................................................................... 21 Bảng 1.3 Năng lực đ c thù trong môn sinh học thông qua các hoạt động học trải nghiệm ........................................................................................................................ 22 Bảng 2.1: Quy mô mạng lƣới trƣờng, lớp, HS cấp THPT .................................... 41 Bảng 2.2 Kết quả 2 m t giáo dục 5 năm qua ........................................................... 42 Bảng 2.3 Nhận thức về mức độ cần thiết và mức độ thực hiện các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm môn sinh học cho học sinh THPT huyện Quảng Uyên ................................................................................................................................... 46 Bảng 2.4 Các hình thức tổ chức HĐTNST cho học sinh ...................................... 49 Bảng 2.5 Thực trạng sử dụng các hình thức dạy trải nghiệm sinh học tại các nhà trƣờng ......................................................................................................................... 50 Bảng 2.6 Năng lực của giáo viên đáp ứng yêu cầu khi tổ chức hoạt động trải nghiệm ............................................................................................................................... 52 Bảng 2.7 Đánh giá mức độ về các điều kiện, phƣơng tiện tổ chức hoạt động dạy học trải nghiệm môn sinh học .............................................................................. 54 Bảng 2.8 Thực trạng việc xây dựng kế hoạch dạy học phần trải nghiệm môn học cho học sinh THPT huyện Quảng Uyên ............................................................ 55 Bảng 2.9 Thực trạng tổ chức thực hiện dạy học phần trải nghiệm môn sinh học tại các trƣờng THPT huyện Quảng Uyên.......................................................... 57 Bảng 2.10 Những khó khăn của giáo viên và nhà trƣờng trong tổ chức hoạt động dạy học trải nghiệm môn sinh học cho học sinh ........................................... 59 Bảng 2.11 Đánh giá của CBGV về mức độ hiệu quả tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh THPT huyện Quảng Uyên .................................................... 62 Bảng 2.12 Đánh giá của học sinh về hiệu quả của các hoạt động dạy học trải nghiệm môn sinh học ..................................................................................................... 62 vii Bảng 3.1. Kiểm chứng tính cấn thiết của các giải pháp quản lý tổ chức hoạt động dạy học trải nghiệm môn sinh học các trƣờng THPT huyện Quảng Uyên, Cao Bằng .............................................................................................................. 78 Bảng 3.2. Kiểm chứng tính khả thi của các giải pháp quản lý tổ chức hoạt động dạy học trải nghiệm môn sinh học cho học sinh các trƣờng THPT huyện Quảng Uyên, Cao Bằng ................................................................................................. 80 viii DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 2.1 Nhận thức của CBQL và GV về tầm quan trọng của HĐ TNST môn sinh học .............................................................................................................................. 45 Hình 2.2 Thực trạng sử dụng các hình thức dạy trải nghiệm sinh học tại các nhà trƣờng ......................................................................................................................... 51 Hình 2.3 Năng lực của giáo viên đáp ứng yêu cầu khi tổ chức hoạt động trải nghiệm ............................................................................................................................... 53 Hình 2.4 Thực trạng việc xây dựng kế hoạch dạy học phần trải nghiệm môn học cho học sinh THPT huyện Quảng Uyên ............................................................ 56 Hình 3.1 . Kiểm chứng tính cấn thiết của các giải pháp quản lý tổ chức hoạt động dạy học trải nghiệm môn sinh học các trƣờng THPT huyện Quảng Uyên, Cao Bằng .............................................................................................................. 79 Hình 3.2. Kiểm chứng tính khả thi của các giải pháp quản lý tổ chức hoạt động dạy học trải nghiệm môn sinh học cho học sinh các trƣờng THPT huyện Quảng Uyên, Cao Bằng ................................................................................................. 81 Hình 3.3 Mối quan hệ giữa tính cần thiết và tính khả thi của các giải pháp quản lý tổ chức hoạt động dạy học trải nghiệm môn sinh học cho học sinh các trƣờng THPT huyện Quảng Uyên, Cao Bằng .......................................................... 82 ix MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài “Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đã khẳng định Giáo dục – Đào tạo cùng với Khoa học – Công nghệ là quốc sách hàng đầu. Phát triển giáo dục là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, là điều kiện để phát huy nguồn lực con ngƣời – yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trƣởng kinh tế nhanh và bền vững. Muốn đào tạo nguồn lực con ngƣời đáp ứng với yêu cầu phát triển của xã hội cần phải quan tâm đến việc nâng cao chất lƣợng giáo dục toàn diện cho học sinh [1]. ” Nghị quyết Hội nghị số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 của Trung ƣơng 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo chỉ ra rằng "Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học"[3]. Trong đó các phẩm chất và năng lực của học sinh (bao gồm năng lực chung và năng lực chuyên biệt) sẽ dần đƣợc hình thành và phát triển thông qua các môn học và hoạt động giáo dục trải nghiệm. ” “Hoạt động giáo dục trải nghiệm giữ một vai trò quan trọng trong việc bổ trợ kiến thức, bổ sung các kỹ năng và kinh nghiệm sống cho học sinh, giúp học sinh trở thành những con ngƣời toàn diện. Môn Sinh học là môn khoa học thực nghiệm, các kiến thức Sinh học gắn liền với thực tiễn, HS cần đƣợc tìm hiểu bản chất của hiện tƣợng và sự gắn kết giữa kiến thức sách vở với thực tiễn đời sống. Vì vậy, cần thiết phải tăng cƣờng HĐTN các môn học nói chung và môn Sinh học nói riêng giúp HS phát huy tính sáng tạo, khả năng giải quyết các vấn đề thực tiễn. Thế nhƣng trong những năm qua, hoạt động trải nghiệm môn sinh học ở các trƣờng phổ thông ở Việt Nam chƣa mang lại kết quả cao. ” “Nguyên nhân là do hoạt động dạy học trải nghiệm môn sinh học ở trƣờng phổ thông hiện nay vẫn chƣa hấp dẫn và sinh động, quan niệm còn n ng về hoạt động nội khoá, nhẹ về ngoại khoá. Giáo viên thƣờng là những 1 ngƣời luôn chú trọng công tác chuyên môn.Vì thế, kinh nghiệm tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo còn hạn chế, nội dung và hình thức các buổi sinh hoạt trải nghiệm cứ l p đi l p lại. ” Xuất phát từ những lý do trên tôi chọn đề tài: “Quản lí dạy học phần trải nghiệm trong môn Sinh học ở các trường THPT huyện Quảng Uyên – tỉnh Cao Bằng” đƣợc lựa chọn để thực nghiên cứu luận văn thạc sĩ Quản lí giáo dục. ” 2. Mục tiêu nghiên cứu “Đề xuất các biện pháp quản lí việc dạy học phần trải nghiệm trong môn Sinh học ở các trƣờng THPT huyện Quảng Uyên – tỉnh Cao Bằng góp phần nâng cao hiệu quả quản lí các hoạt động giảng dạy trong nhà trƣờng. ” 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Các quan hệ quản lí trong nhà trƣờng có liên quan đến phần trải nghiệm trong môn Sinh học ở các trƣờng THPT huyện Quảng Uyên – tỉnh Cao Bằng. 3.2. Đối tƣợng nghiên cứu Quản lý việc thực hiện nội dung dạy học phần trải nghiệm trong môn Sinh học ở các trƣờng THPT huyện Quảng Uyên – tỉnh Cao Bằng. ” 4. Giả thuyết khoa học Quản lý việc thực hành trải nghiệm trong môn sinh học đang diễn ra chƣa đƣợc đồng bộ, chƣa thống nhất. Nếu xây dựng đƣợc các biện pháp quản lí việc dạy học phần trải nghiệm trong môn Sinh học ở các trƣờng THPT ch t chẽ, đồng bộ sẽ khuyến khích đƣợc sự tham gia rộng rãi của giáo viên, kích thích sự sáng tạo của học sinh tham gia học tập. Làm đƣợc điều đó cũng có nghĩa là tác động tích cực đến hiệu quả giảng dạy phần trải nghiệm ở môn Sinh học cấp THPT. ” 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu lý luận về quản lý dạy học phần trải nghiệm và dạy học phần trải nghiêm môn sinh học” 2 5.2. Nghiên cứu thực trạng các biện pháp quản lý dạy học phần trải nghiệm tại huyện Quảng Uên – Tỉnh Cao Bằng.. ” 5.3. Đề xuất các biện pháp quản lí việc thực hiện nội dung giảng dạy phần trải nghiệm trong môn học ở trƣờng THPT tại huyện Quảng Uyên – tỉnh Cao Bằng. ” 6. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Tập trung vào các hoạt động quản lý dạy học phần trải nghiệm môn sinh học - Phạm vi thời gian: - Phạm vi khách thể và địa bàn nghiên cứu: GV, CBQL: 06 thành viên Ban giám hiệu, 10 tổ trƣởng chuyên môn, 100 giáo viên (Trong đó: có 07 giáo viên Sinh học); Học sinh: 100 em Tại 2 trƣờng THPT Quảng Uyên và trƣờng THPT Đống Đa, huyện Quảng Uyên tổng số 116 ngƣời. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Các phƣơng pháp nghiên cứu lí luận - Phƣơng pháp phân tích tài liệu: gồm sách, báo, tạp chí, luận án, đề tài nghiên cứu , tổng hợp, chọn lọc các quan điểm, lí thuyết, quan điểm khoa học có liên quan đến vấn đề nghiên cứu về quản lí dạy học phần trải nghiệm trong môn Sinh học. ” -“Phƣơng pháp so sánh, tổng hợp, khái quát hóa lí luận để xây dựng hệ thống khái niệm và căn cứ lí luận. ” 7.2. Các phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn -“Phƣơng pháp phỏng vấn: Phỏng vấn, tham khảo ý kiến chuyên viên cán bộ quản lý phòng giáo dục đào tạo huyện Quảng Uyên, phỏng vấn cán bộ quản lý giáo viên làm sáng tỏ biện pháp quản lý HĐ TNST môn sinh học ở các trƣờng THPT huyện Quảng Uyên. ” 3 - Phƣơng pháp quan sát: Quan sát các biện pháp quản lý hoạt động dạy học trải nghiệm môn sinh học của HT các trƣờng THPT huyện Quảng Uyên. ” -“Phƣơng pháp nghiên cứu hồ sơ hoạt động: Nghiên cứu các quyết định quản lý, các tài liệu văn bản, các kế hoạch hoạt động, báo cáo tổng kết công tác quản lý hoạt động dạy học trải nghiệm môn sinh học của Hiệu trƣởng các trƣờng THPT huyện Quảng Uyên. ” 8. Cấu trúc luận văn CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC QUẢN LÝ THỰC HIỆN NỘI DUNG HỌC PHẦN TRẢI NGHIỆM TRONG MÔN SINH HỌC THPT 1.1 Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.2 Một số khái niệm công cụ 1.3 Khái quát về học phần trải nghiệm trong môn sinh học THPT 1.4. Nội dung quản lý học phần trải nghiệm sinh học phổ thông 1.5 Các nhân tố ảnh hƣởng tới quá trình quản lý dạy học phần trải nghiệm môn sinh học Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÍ NỘI DUNG DẠY HỌC PHẦN TRẢI NGHIỆM MÔN SINH HỌC CÁC TRƢỜNG THPT HUYỆN QUẢNG UYÊN, CAO BẰNG 2.1 Khái quát tình hình kinh tế, xã hội, giáo dục huyện Quảng Uyên, Cao Bằng 2.2 Tổ chức khảo sát 2.3 Thực trạng hoạt động dạy học trải nghiệm môn sinh học của học sinh các trƣờng THPT huyện Quảng Uyên 2.4 Thực trạng quản lý dạy học trải nghiệm môn sinh học tại các trƣờng THPT huyện Quảng Uyên 2.5 Đánh giá chung về thực trạng 4 Chƣơng 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÍ VIỆC THỰC HIỆN NỘI DUNG DẠY HỌC PHẦN TRẢI NGHIỆM TRONG MÔN SINH HỌC Ở CẤP THPT 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp 3.2. Các biện pháp quản lí tổ chức hoạt động dạy học trải nghiệm môn sinh học ở trƣờng phổ thông 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp 3.4. Khảo nghiệm mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1. Kết luận 2. Khuyến nghị 5 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC QUẢN LÝ THỰC HIỆN NỘI DUNG HỌC PHẦN TRẢI NGHIỆM TRONG MÔN SINH HỌC THPT 1.1 Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1 Những nghiên cứu về dạy học trải nghiệm “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo đƣợc hầu hết các nƣớc phát triển quan tâm, nhất là các nƣớc tiếp cận chƣơng trình giáo dục phổ thông theo hƣớng phát triển năng lực; chú ý giáo dục nhân văn, giáo dục sáng tạo, giáo dục phẩm chất và kĩ năng sống….” “a) Singapore: Hội đồng nghệ thuật quốc gia có chƣơng trình giáo dục nghệ thuật, cung cấp, tài trợ cho nhà trƣờng phổ thông toàn bộ chƣơng trình của các nhóm nghệ thuật, những kinh nghiệm sáng tạo nghệ thuật…[3] ” “b) Netherlands: Thiết lập trang mạng nhằm trợ giúp những học sinh có những sáng tạo làm quen với nghề nghiệp. Học sinh gửi hồ sơ sáng tạo (dự án) của mình vào trang mạng này, thu thập thêm những hiểu biết từ đây; mỗi học sinh nhận đƣợc khoản tiền nhỏ để thực hiện dự án của mình.[3] ” “c) Vƣơng quốc Anh: Cung cấp hàng loạt tình huống, bối cảnh đa dạng, phong phú cho học sinh và đòi hỏi phát triển, ứng dụng nhiều tri thức, kĩ năng trong chƣơng trình, cho phép học sinh sáng tạo và tƣ duy; giải quyết vấn đề làm theo nhiều cách thức khác nhau nhằm đạt kết quả tốt hơn; cung cấp cho học sinh các cơ hội sáng tạo, đổi mới, dám nghĩ, dám làm…[3] ” “d) Đức: Từ cấp Tiểu học đã nhấn mạnh đến vị trí của các kĩ năng cá biệt, trong đó có phát triển kĩ năng sáng tạo cho trẻ; phát triển khả năng học độc lập; tƣ duy phê phán và học từ kinh nghiệm của chính mình.[3] ” “e) Nhật: Nuôi dƣỡng cho trẻ năng lực ứng phó với sự thay đổi của xã hội, hình thành một cơ sở vững mạnh để khuyến khích trẻ sáng tạo.[2],[3] ” “Xác định tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm trong dạy học, Nghị quyết Hội nghị trung ƣơng 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo có đề cập đến vấn đề tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho 6 học sinh nhƣ là một phƣơng pháp dạy học tích cực trong quá trình dạy học. Hoạt động trải nghiệm bản chất là những hoạt động giáo dục nhằm hình thành và phát triển cho học sinh phẩm chất tƣ tƣởng, ý chí tình cảm, giá trị và kĩ năng sống và những năng lực cần có của con ngƣời trong xã hội hiện đại” “Ở Việt Nam, một số công trình nghiên cứu về lí luận dạy học cũng đề cập đến vấn đề tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm. Ngƣời đầu tiên nghiên cứu phát triển ứng dụng Lý thuyết Hoạt động vào nhà trƣờng chính là GS.VS. Phạm Minh Hạc. Theo ông, thông qua hoạt động của chính cá nhân, bản thân mới đƣợc hình thành và phát triển. Nhƣ vậy, trong học tập và giáo dục, rèn luyện, việc lĩnh hội tri thức, kĩ năng, kĩ xảo, lĩnh hội các giá trị xã hội là hoạt động của ngƣời học. Con ngƣời có tự hoạt động mới biến kiến thức, kinh nghiệm mà xã hội tích lũy đƣợc thành tri thức của bản thân. ” Trong nƣớc, thời gian qua cũng có nhiều bài báo, bài nghiên cứu khoa học về tình hình học tập trải nghiệm nhƣ tại hội thảo: “Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh phổ thông và mô hình phổ thông gắn với sản xuất kinh doanh tại địa phƣơng” của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đã thu hút rất nhiều bài viết của các tác giả trong cả nƣớc [5]. Đã có 19 bài của 21 tác giả gửi đến hội thảo, trong số đó có một số bài viết đề cập ở mức độ nóng vấn đề tổ chức hoạt động trải nghiệm ở cho học sinh. Chẳng hạn bài viết “Một số vấn đề về hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong chƣơng trình giáo dục phổ thông mới” của tác giả“PGS.TS Lê Huy Hoàng, trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội có đề cập tới quan niệm về hoạt động trải nghiệm. Tác giả cũng đề cập đến nội dung, đ c điểm của hoạt động trải nghiệm. Hay bài viết của PGS.TS. Đỗ Ngọc Thống nghiên cứu “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo – kinh nghiệm quốc tế và vấn đề của Việt Nam”. Trong đó, tác giả giới thiệu kinh nghiệm tổ chức hoạt động trải nghiệm trong giáo dục phổ thông nƣớc Anh và Hàn Quốc. ” “Năm 2015 bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức tập huấn “Kĩ năng xây dựng và tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong trƣờng trung học”, đã tập hợp đầy đủ và hệ thống những nghiên cứu của các nhà giáo dục đầu ngành về hoạt 7 động trải nghiệm sáng tạo nhƣ: PGS. TS. Nguyễn Thúy Hồng, PGS.TS. Đinh Thị Kim Thoa, TS. Ngô Thị Thu Dung, ThS. Bùi Ngọc Diệp, ThS. Nguyễn Thị Thu Anh. Tài liệu đề cập những vấn đề chung của hoạt động trải nghiệm nhƣ khái niệm, đ c điểm; xác định mục tiêu, yêu cầu, xây dựng nội dung và cách thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong trƣờng phổ thông; đánh giá hoạt động trải nghiệm với phƣơng pháp và công cụ cụ thể. [6] ” 1.1.2 Những nghiên cứu về giảng dạy trải nghiệm trong môn sinh học Số lƣợng các nghiên cứu về trải nghiệm trong môn học sinh học phổ thông có thể nói cũng rất hạn chế. Có thể điểm ra một vài nghiên cứu của các tác giả nhƣ: Thiết kế hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học phần sinh học vi sinh vật – sinh học lớp 10 và phần sinh thái học - sinh học 12 của tác giả Phạm Thị Mai Hƣơng, Vận dụng mô hình học tập trải nghiệm của David A. Kolb trong giảng dạy học phần “sinh học vi sinh vật” (SH 10 – THPT) để phát triển năng lực tự học cho học sinh của tác giả Âu Thị Hạnh; Thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong ôn tập và củng cố chƣơng IV – sinh học 11 THPT của tác giải Đỗ Thị Ngọc Châu; tác giả Nguyễn Thị Hằng viết Phát triển năng lực tự học cho học sinh bằng một số hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học chƣơng IV - sinh học 11; tác giả Nguyễn Thị Tâm với bài viết Tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học phần di truyền học (sinh học 12 – trung học phổ thông); tác giả Trần Thị Gái viết Rèn luyện cho sinh viên kĩ năng thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học sinh học ở trƣờng THPT. ” Đ c điểm chung của các nghiên cứu đã một phần nghiên cứu việc giáo dục thông qua học trải nghiệm môn học sinh học ở từng chƣơng và bài cụ thể của chƣơng trình sinh học lớp 10, 11, 12. Chƣa có nghiên cứu nào nghiên cứu một cách tổng quát việc dạy học trải nghiệm học phần sinh học trong tổng thể chƣơng trình sinh học phổ thông nói chung. Luận văn trên cơ sở kế thừa những thành tựu nghiên cứu của các tác giả trƣớc đó đồng thời có sự kiến 8 giải, luận chứng của riêng mình về việc quản lý thực hiện nội dung học trải nghiệm môn sinh học trong nhà trƣờng phổ thông. ” 1.2 Một số khái niệm công cụ 1.2.1 Trải nghiệm 1.2.1.1 Khái niệm Theo Từ điển Tiếng Việt "trải có nghĩa là đã từng qua, từng biết, từng chịu đựng; còn nghiệm có nghĩa là kinh qua thực tế nhận thấy điều nào đó là đúng. Sáng tạo là tạo ra những giá trị mới về vật chất ho c tinh thần; tìm ra cái mới, cách giải quyết mới, không bị gò bó, phụ thuộc vào cái đã có"[26, tr. 1020] . ” Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam, "trải nghiệm theo nghĩa chung nhất là bất kì một trạng thái có màu sắc xúc cảm nào đƣợc chủ thể cảm nhận, trải qua, đọng lại thành bộ phận (cùng với tri thức, ý thức…) trong đời sống tâm lí của từng ngƣời. Theo nghĩa hẹp hơn, chuyên biệt hơn của tâm lí học, là những tín hiệu bên trong, nhờ đó nghĩa của các sự kiện đang diễn ra đối với cá nhân đƣợc ý thức, chuyển thành ý riêng của cá nhân, góp phần lựa chọn tự giác các động cơ cần thiết, điều chỉnh hành vi của cá nhân. Sáng tạo là hoạt động tạo ra cái mới, có thể sáng tạo trong bất kì lĩnh vực nào: khoa học (phát minh), nghệ thuật, sản xuất - kĩ thuật (sáng tác, sáng chế), kinh tế, chính trị,…"[22] ” Từ“các khái niệm trên, có thể rút ra: Trải nghiệm là quá trình mỗi cá nhân khi hoạt động trong môi trƣờng sẽ tiếp xúc trực tiếp với các sự vật, hiện tƣợng. Từ đó, sử dụng các giác quan để quan sát, cảm nhận về sự vật hiện tƣợng, đúc rút thành kinh nghiệm cho bản thân họ. ” 1.2.1.2 Bản chất, đặc điểm, mô hình học tập dựa vào trải nghiệm * Bản chất của học tập dựa vào trải nghiệm Quá“trình dạy học chủ yếu là quá trình nhận thức của HS dƣới sự tổ chức, điều khiển, hƣớng dẫn, hỗ trợ của GV. Đây là hoạt động của chính HS, HS là chủ thể tích cực chiếm lĩnh tri thức bằng hoạt động học tập của mình, còn đối tƣợng nhận thức ở đây là chính là hiện thực khách quan, đƣợc các thế 9