phÇn I
kh¸i qu¸t chung vÒ thÞ trêng chøng kho¸n
1. lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÞ trêng chøng kho¸n.
B¾t ®Çu tõ thêi Trung cæ ë mét sè níc ph¬ng T©y ®· xuÊt
hiÖn nh÷ng h×nh thøc s¬ khai cña thÞ trêng chng kho¸n.
Nh÷ng thµnh phè cã vÞ trÝ ®Þa lÝ thuËn lîi c¸c l¸i bu«n vµ c¸c
th¬ng gia ®· tô häp trong c¸c phiªn chî ®Ó th¬ng lîng trao
®æi hµng ho¸. C¸c cuéc trao ®æi nµy chØ cã
trao ®æi
miÖng víi nhau chø kh«ng cÇn giÊy tê còng kh«ng cÇn cã hµng
ho¸ hay mÉu m· tríc m¾t. Míi ®Çu chØ lµ c¸c c¸ nh©n riªng lÎ
sau ®ã tô häp thµnh chî hµng ho¸ vÒ sau nã trë thµnh mét thÞ
trêng.
Phiªn häp ®Çu tiªn cña thÞ trêng chøng kho¸n diÔn ra vµo
n¨m 1453 t¹i mét qu¶ng trêng gÇn ng«i nhµ cña mét nhµ bu«n
m«i giíi mang tªn Vander Burse t¹i thµnh phè Bruges cña níc
BØ. Tuy nhiªn ®Õn n¨m 1547 thÞ trÊn Brugesmaats ®i sù
phån vinh bëi v× eo biÓn Evin, cöa biÓn n¬i d·n c¸c con tµu
thuyÒn vµo bu«n b¸n ë thÞ trÊn nµy ®· bÞ c¸t biÓn lÊp mÊt.
LÇn ®Çu tiªn vµo n¨m 1531 ë Anvers mét thµnh phè cæ
cña BØ ®· triÓn khai c¸c nghiÖp vô vÒ chøng kho¸n. ThÞ trêng
nµy kh¸ ph¸t triÓn cho ®Õn khi T©y Ba Nha x©m chiÕm
Anvers c¸c vua chóa T©y Ba Nha vµ Ph¸p chÊm døt tr¶ nî thÞ
trêng chøng kho¸n dÇn suy sôp vµo cuèi thÕ kû thø XVI. Theo
h×nh mÉu cña thÞ trêng chøng kho¸n Anvers ngêi ta lËp thÞ tr2
êng chøng kho¸n ë c¸c thµnh phè: Lion (Ph¸p-1545), Lu©n
®«n (Anh-1566)... vµ AmtÐc®am (Hµlan-1608).
Vµo thÕ kû XVIII thÞ trêng chøng kho¸n AmtÐc®am cã tíi
44 lo¹i chøng kho¸n ®îc gioa dÞch bao gåm c¶ cæ phiÕu vµ
tr¸i phiÕu. ë Anh së giao dÞch vèn xuÊt hiÖn vµo n¨m 1773, ë
Mü thÞ trêng chøng kho¸n ®îc h×nh thµnh vµo n¨m 1792.
Nh×n chung thÞ trêng chøng kho¸n ph¸t triÓn kh¸ m¹nh
vµo nöa cuèi thÕ kû XIX trong mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi sù ph¸t
triÓn néi th¬ng vµ ngo¹i th¬ng. Tõ
thÕ kû thø XX thÞ trêng chøng kho¸n Niu Yoãc ®ãng vai trß
quan träng nhÊt (1990-gi¸ trÞ giao dÞch 397,7 tû USD), quy
m« lín thø hai lµ Tokyo (1990-gi¸ trÞ gao dÞch 300 tû USD).
Nhng ®Õn n¨m 1929 cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi ®·
lµm cho thÞ trêng chøng kho¸n NiuYãoc, thÞ trêng chøng kho¸n
T©y ¢u, B¾c ¢u vµ NhËt B¶n l©m vµo khñng ho¶ng. Sau
chiÕn tranh thÕ giíi lÇn II c¸c thÞ trêng chøng kho¸n ®îc phôc
håi vµ ph¸t triÓn. Nhng cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh 1987 mét
lÇn n÷a lµm cho thÞ trêng chøng kho¸n chao ®¶o. Vµ gÇn
®©y vµo cu«Ý n¨m 1997 ®Çu n¨m 1998 cuéc khñng ho¶ng
tµi chÝnh tiÒn tÖ Ch©u ¸ ®· lµm cho thÞ trêng chøng kho¸n
c¸c níc trong khu vùc khñng ho¶ng trÇm träng ph¶i ®ãng cöa
nhiÒu ngµy.
Tr¶i qua c¸c cuéc khñng ho¶ng vµ cho ®Õn nay thÞ trêng
chøng kho¸n ®ang phôc håi vµ tiÕp tôc ph¸t triÓn ë hÇu hÕt
c¸c níc vµ ngµy cµng chøng tá vai trß to lín trong nÒn kinh tÕ
cña mçi quèc gia vµ trªn thÕ giíi.
3
2. thÞ trêng chøng kho¸n vµ c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n vÒ
ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n.
ThÞ trêng chøng kho¸n kh«ng ph¶i lµ c¬ quan mua vµo b¸n
ra c¸c lo¹i chøng kho¸n. ThÞ trêng chøng kho¸n còng kh«ng së
h÷u chøng kho¸n. ThÞ trêng chøng kho¸n chØ lµ n¬i giao
dÞch, ë ®ã viÖc mua b¸n chøng kho¸n ®îc thùc hiÖn bëi
nh÷ng ngêi m«i giíi chøng kho¸n.
Nh vËy, thÞ trêng chøng kho¸n kh«ng ph¶i lµ n¬i giao
dÞch mua -b¸n chøng kho¸n cña nh÷ng ngêi muèn mua hay
b¸n chøng kho¸n mµ lµ cña nh÷ng ngêi m«i giíi, thÞ trêng
chøng kho¸n còng kh«ng liªn quan ®Õn gi¸ c¶ c¸c lo¹i chøng
kho¸n. Gi¸ chøng kho¸n ®îc h×nh thµnh theo hÖ thèng b¸n
®Êu gi¸ hai chiÒu: ngêi m«i giíi mua c¹nh tranh víi nh÷ng ngêi
m«i giíi kh¸c ®Ó ®¹t gi¸ thÊp nhÊt, ngêi m«i giíi b¸n c¹nh
tranh víi nh÷ng ngêi m«i giíi kh¸c ®Ó ®¹t ®îc g¸ cao nhÊt. thÞ
trêng chøng kho¸n lµ thÞ trêng do mang tÝnh tù do nhÊt trong
c¸c lo¹i thÞ trêng.
2.1. C¬ cÊu thÞ trêng chøng kho¸n
ThÞ trêng chøng kho¸n chÝnh thøc ®îc thÓ hiÖn b»ng Së
gao dÞch chøng kho¸n (Së chøng kho¸n ).
Th«ng thêng trong mét Së giao dÞch chøng kho¸n cã hai
lo¹i thÞ trêng cïng ®ång thêi tham gia - gäi lµ c¬ cÊu cña mét
thÞ trêng chøng kho¸n, gåm thÞ trêng s¬ cÊp vµ thÞ trêng thø
cÊp.
4
2.1.1. ThÞ trêng s¬ cÊp: lµ thÞ trêng chøng kho¸n ®îc
ph¸t hµnh ra lÇn ®Çu, nh»m môc ®Ých:
- T¹o lËp doanh nghiÖp cæ phÇn.
- Doanh nghiÖp huy thªm vèn.
- C¸c cÊp chÝnh quyÒn ph¸t hµnh kú phiÕu...
Trªn thÞ trêng s¬ cÊp ph¸t hµnh lÇn ®Çu c¸c chøng kho¸n
®a vµo lu th«ng, ®ã lµ giai ®o¹n ®éng viªn vèn tµi chÝnh.
ViÖc ph¸t hµnh lÇn ®Çu c¸c chøng kho¸n lµ giai ®o¹n phøc
t¹p nhÊt, v× nÕu x¸c ®Þnh kh«ng ®óng c¸c ®iÒu kiÖn ph¸t
hµnh cã thÓ lµm cho chøng kho¸n kh«ng tiªu thô ®îc vµ g©y
mÊt uy tÝn cho ngêi ph¸t hµnh. Do vËy, ®¹i ®a sè trêng hîp
tæ chøc ph¸t hµnh chøng kho¸n ®Òu cã sù tham gia cña ng©n
hµng ®Çu t, c¸c ng©n hµng kh¸c vµ c¸c c«ng ty chuyªn
doanh.
Trªn thùc tÕ cã nhiÒu c¸ch ph¸t hµnh chøng kho¸n, song
phæ biÕn nhÊt lµ qua giao dÞch chøng kho¸n, qua Ng©n hµng,
qua c¸ch b¸n ®Êu gi¸ hay b¸n trùc tiÕp cho c¸c nhµ ®Çu t. Cã
c¶ c«ng bè trªn bo¸ chÝ vµ ph¸t thanh cã sù tho¶ thuËn tríc víi
c¸c nhµ ®Çu t.
ViÖc l«i quÊn ®îc c¸c ng©n hµng cã uy tÝn vµo mua tr¸i
phiÕu lµ rÊt quan träng v× danh tiÕng cña hä khi qu¶ng c¸o
ph¸t hµnh sÏ ®¶m b¶o ch¾c ch¾n, hÊp dÉn ®èi víi c¸c nhµ
®Çu t.
Tuú thuéc cung - cÇu, gi¸ chøng kho¸n ë thÞ trõ¬ng s¬
cÊp cã thÓ cao h¬n hoÆc thÊp h¬n gi¸ danh nghÜa. Cã lo¹i
tr¸i phiÕu ®îc thu nhËp Ên ®Þnh s½n so víi gi¸ danh nghÜa vµ
Ên ®Þnh thêi h¹n lu hµnh. Ngoµi ra víi lo¹i chøng kho¸n
5
thanh to¸n thu nhËp b×nh thêng, th× gi¸ trÞ thÞ trêng phô
thuéc vµo thêi gian ng¾n lóc thanh to¸n.
2.1.2. ThÞ trêng thø cÊp:
Lµ c¸c lo¹i chøng kho¸n ®îc ph¸t hµnh ( qua thÞ trêng s¬
cÊp ) ®îc mua ®i b¸n l¹i. C¸c nhµ ®Çu t cã thÓ b¸n chøng
kho¸n vµo bÊt cø lóc nµo, h×nh thøc nµy linh ho¹t, mÒm dÎo
h¬n so víi tÝn dông th«ng thêng.
ThÞ trêng thø cÊp cã mét sè d¹ng: Së giao dÞch chøng
kho¸n th«ng thêng, "thÞ trêng g¾n víi Së giao dÞch chøng
kho¸n". ThÞ trêng Së giao dÞch chøng kho¸n. ThÞ trêng nµy cã
c¬ chÕ rÊt phøc t¹p, lµm m«i giíi cho sù biÕn ®éng cung - cÇu,
cho phÐp x¸c ®Þnh gi¸ hiÖn thùc cña cæ phiÕu, tr¸i phiÕu.
Kh«ng cã thÞ trêng nµy th× c¸c chøng kh¸n kh«ng thÓ gi÷ ®îc
vai trß quan träng cña chóng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn
nay. Ngêi ta cßn ph©n biÖt Së giao dÞch chøng kho¸n chÝnh
thøc vµ chøng kho¸n kh«ng chÝnh thøc. ë Së giao dÞch chØ
cho phÐp b¸n ra chøng kho¸n cña c¸c h·ng ®éc quyÒn lín. ë
Së giao dÞch kh«ng chÝnh thøc b¸n ra bÊt kú chøng kho¸n
nµo. C¸c tæ chøc nµy cã ®iÒu lÖ x¸c ®Þnh nguyªn t¾c tæ
chøc, qu¶n lý thµnh phÇn héi viªn, ®iÒu kiÖn thu n¹p vµ c¸c
chøc n¨ng cña c¬ quan chøng kho¸n chøng kho¸n. C¬ quan
l·nh ®¹o thêng lµ uû ban chøng kho¸n. Thµnh viªn lµ c¸c
kho¸n ®Þnh viªn vµ nh÷ng ngêi m«i giíi chøng kho¸n chÝnh
thøc.
6
Së giao dÞch chøng kho¸n lµm t¨ng cêng qu¸ tr×nh tÝch tô
vµ tËp trung t b¶n. Th«ng qua Së giao dÞch chøng kho¸n nhiÒu
kho¶n tiÕc kiÖm nhá c¸c lo¹i còng biÕn thµnh vèn t b¶n, ®ã lµ
c¸c kho¶n do ng©n hµng vµ c¸c c¬ quan tiÕc kiÖm thu nhËp
®îc, nh÷ng kho¶n nµy ®îc chuyÓn sang chøng kho¸n thóc
®Èy gia t¨ng tÇng líp ngêi thùc lîi. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i
Së giao dÞch chøng kho¸n lµ c quan thóc ®Èy t¨ng cêng ®Çu
c¬ chøng kho¸n.
ThÞ trêng thø cÊp lµ c«ng viÖc hµng ngµy cña bÊt cø thÞ trêng chøng kho¸n nµo: ®ã lµ viÖc mua b¸n chøng kho¸n ®·
ph¸t hµnh, gåm cã cæ phiÕu vµ cæ phÇn gi÷a nh÷ng ngêi
®Çu t mµ v× mét nguyªn nh©n hoÆc mong muèn nµo ®ã ®Ó
thay ®æi nh÷ng quyÕt ®Þnh ®Çu t cña m×nh. §©y lµ mmét
thÞ trêng thêng thu hót sù chó ý cñan d©n chóng vµ nã lµ n¬i
giao dÞch hµng ngµy gi÷a c¸c nhµ m«i giíi chøng kho¸n vµ
th©n chñ cña hä. Trong mét thÞ trêng víi bÊt kú mét quy m«
nµo ®Òu cã mét chØ sè theo dâi gi¸ c¶ ®îc nhiÒu ngêi biÕt
®Õn nh lµ mét c¸c phong vò biÓu cña thÞ trêng trong níc hay
quèc tÕ.
ThÞ trêng s¬ cÊp vµ thÞ trêng thø cÊp thêng phô thuéc lÉn
nhau. HiÓn nhiªn, thÞ trêng thø cÊp sÏ kh«ng tån t¹i nÕu
kh«ng cã sù ph¸t hµnh chøng kho¸n kh¶ nhîng t¹i thÞ troõng
s¬ cÊp. Sù thµnh c«ng cña thÞ trêng thø cÊp cßn chi phèi sù
thµnh c«ng cña thÞ trêng s¬ cÊp. Nh vËy, thÞ trêng chøng
kho¸n bao gåm c¶ hai thÞ trêng thø cÊp vµ s¬ cÊp.
7
2.2. C¸c lo¹i chøng kho¸n ®îc mua b¸n trªn thÞ trêng
chøng kho¸n.
Chøng kho¸n lµ mét danh tõ chung ®Ó chØ c¸c lo¹i chøng
th: cæ phiÕu, tr¸i phiÕu..
2.2.1. Cæ phiÕu:
Cæ phiÕu lµ lo¹i chøng th chøng minh quyÒn së h÷u cña
mét cæ ®«ng víi mét doanh nghiÖp cæ phÇn. Cæ ®«ng lµ ngêi
cã cæ phÇn thÓ hiÖn b»ng cæ phiÕu.
Ngêi cã cæ phiÕu cã c¸c quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm ®èi víi
c«ng ty, ®îc chia l·i theo kÕt qu¶ kinh doanh, ®îc quyÒn bÇu
cö, øng cö vµo ban qu¶n lý vµ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ sù lç
l·i, ph¸ s¶n cña c«ng ty.
Cæ phiÕu cã thÓ ®îc ph¸t hµnh lóc vËn ®éng thµnh lËp
c«ng ty, hoÆc lóc c«ng ty cÇn gäi thªm vèn ®Ó më réng, hiÖn
®¹i ho¸ s¶n xuÊt kinh doanh.
§Æc tÝnh cña cæ phiÕu lµ chñ së h÷u cã thÓ ®îc hëng lîi
nhiÒu h¬n gi¸ trÞ ghi trªn cæ phiªó (mÖnh gi¸) nhng còng cã
thÓ kh«ng ®îc chia lêi, thËm chÝ mÊt lu«n c¶ sè vèn ®· bá ra,
nÕu c«ng ty lµm ¨n kh«ng cã hiÖu qu¶. Tãm l¹i, lîi Ých cña ngêi cã cæ phiÕu hoµn toµn phô thuéc vµo kÕt qu¶ kinh doanh
cña c«ng ty.
2.2.2. Tr¸i phiÕu: Kh¸c víi cæ phiÕu tr¸i phiÕu ®em l¹i
cho ngêi ®Çu t ,t c¸ch chñ nî cña c«ng ty (tr¸i phiÕu c«ng ty)
hay chÝnh phñ (tr¸i phiÕu chÝnh
8
phñ). Ngêi vay lµ ngêi ph¸t hµnh tr¸i phiÕu sÏ cam kÕt víi chñ
nî ba ®iÒu chñ yÕu hay lµ ba th«ng sè chÝnh cña mét tr¸i
phiÕu ®ã lµ:
1 - MÖnh gi¸ cæ phiÕu: Kho¶n vay sÏ ®îc hoµn tr¶ khi tr¸i
phiÕu ®Õn h¹n. MÖnh gi¸ cña tr¸i phiÕu cã thÓ chÝnh lµ gi¸
b¸n còng cã thÓ cao h¬n hay thÊp h¬n.
2 - L·i suÊt cuèng phiÕu: Lµ tû lÖ l·i hµng n¨m æn ®Þnh
trªn mÖnh gi¸ tr¸i phiÕu. L·i suÊt nµy cè trong suèt thêi h¹n
cña tr¸i phiÕu vµ cã thÓ ®îc thanh to¸n mçi n¨m mét lÇn hay
nhiÒu lÇn tuú tho¶ thuËn.
3 - Thêi h¹n cña tr¸i phiÕu: T¹i thêi ®iÓm mµ bªn ph¸t
hµnh ph¶i hoµn tÊt viÖc thanh to¸n c¸c kho¶n l·i ®Þnh kú
®ång thêi hoµn tr¶ mÖnh gi¸ tr¸i phiÕu. ThÞ trêng chøng
kho¸n cho phÐp ngêi vay cã thÓ ph¸t hµnh nh÷ng tr¸i phiÕu
cã thêi h¹n kh¸c nhau, ngêi ®Çu t kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i chê
®Õn khi tr¸i phiÕu ®¸o h¹n míi ®îc nhËn l¹i vèn gèc cña
m×nh mµ cã thÓ trao ®æi, mua b¸n trªn thÞ trêng chøng
kho¸n.
2.3. C¸c nguyªn t¾c ho¹t ®éng c¬ b¶n cña thÞ trêng
chøng kho¸n.
2.3.1. Nguyªn t¾c trung gian cña mua b¸n chøng
kho¸n.
ThÞ trêng chøng kho¸n hoÆt ®éng kh«ng ph¶i trùc tiÕp do
nh÷ng ngêi muèn mua hay b¸n chøng kho¸n thùc hiÖn, mµ do
c¸c trung gan m«i giíi gäi lµ kinh kü thùc hiÖn. §©y lµ nguyªn
t¾c trung gian c¬ b¶n cho tæ chøc vµ hoÆt ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n.
9
Nguyªn t¾c trung gian nµy nh»m ®¶m b¶o c¸c lo¹i chøng
kho¸n ®îc giao dÞch lµ chøng kho¸n thùc vµ thÞ trêng ho¹t
®éng lµnh m¹nh, ®Òu ®Æn hîp ph¸p vµ ph¸t triÓn, b¶o vÖ
®îc lîi Ých cña ngêi tiÕt kiÖm vµ ®Çu t (ngêi mua chøng
kho¸n). V× nh÷ng ngêi tiÕt kiÖm vµ ®Çu t kh«ng thÓ xÐt
®o¸n ®îc gi¸ trÞ thùc sù cña tõng lo¹i chøng kho¸n, vµ còng
kh«ng cã thÓ cù ®o¸n ®îc mét c¸ch chÝnh x¸c gi¸ trÞ t¬ng lai
cña nã. Do ®ã, nÕu kh«ng cã nh÷ng nhµ m«i giíi cã nh÷ng sù
ph©n tÝch cÇn thiÕt dùa trªn nh÷ng yÕu tè x¸c ®¸ng ®Ó cã
nh÷ng nhËn xÐt kü lìng th× ngêi mua chøng kho¸n cã thÓ bÞ
lÇm lÉn hoÆc bÞ lõa g¹t.
XÐt vÒ tÝnh chÊt kinh doanh, kinh kü cã hai lo¹i: m«i giíi
chøng kho¸n vµ chuyªn gia chøng kho¸n .
M«i giíi chøng kho¸n: Lµ lo¹i kinh kü chØ ®îc th¬ng lîng
mua b¸n chøng kho¸n theo lÖnh cña kh¸ch hµng vµ ¨n hoa
hång.
Th¬ng gia chøng kho¸n: Cßn gäi lµ kinh doanh chøng
kho¸n, lµ lo¹i kinh kü thùc hiÖn mua vµ b¸n cho chÝnh m×nh,
hëng lêi tõ c¸c lo¹i nghiÖp vô ®ã.
Ngêi m«i giíi vµ th¬ng gia chøng kho¸n t¹i sµn giao dÞch
chøng kho¸n lµ nh÷ng ngêi ®¹i diÖn cho c¸c c«ng ty m«i giíi
chøng kho¸n. Nãi chung c¸c cong ty m«i giíi chøng kho¸n ®Òu
®ång thêi thùc hiÖn hai lo¹i nghiÖp vô: võa lµ ngêi m«i giíi võa
lµ ngêi kinh doanh.
2.3.2. Nguyªn t¾c ®Þnh gi¸ cña mua b¸n chøng
kho¸n.
10
ViÖc ®Þnh gÝa chøng kho¸n trªn thÞ trêng chøng kho¸n
hoµn toµn thuéc vÒ c¸c nhµ kinh kü. Mçi kinh kü ®Þnh gi¸ mçi
lo¹i chøng kho¸n t¹i mét thêi ®iÓm tuú theo sù xÐt ®o¸n, kinh
nghiÖm vµ kü thuËt riªng cña m×nh vµ tuú thuéc vµo sè cung
cÇu chøng kho¸n cã trªn thÞ trêng.
ViÖc ®Þnh gi¸ chøng kho¸n ®îc thùc hiÖn qua mét sù th¬ng lîng gi÷a nh÷ng kinh kü cÇn mua vµ nh÷ng kinh kü cÇn
b¸n. Gi¸ c¶ chøng kho¸n sÏ ®îc x¸c ®Þnh khi hai bªn ®· thèng
nhÊt. TÊt c¶ c¸c thµnh viªn cã liªn quan trªn thÞ trêng chøng
kho¸n kh«ng ai cã thÓ can thiÖp vÒ sù t¸c ®éng qua l¹i cña
sè cung vµ cÇu, vµ còng kh«ng ai cã quyÒn ®Þnh gi¸ chøng
kho¸n mét c¸ch ®éc ®o¸n. V× thÕ ngêi ta nãi thÞ trêng chøng
kho¸n lµ thÞ trêng tù do mang tÝnh tù do nhÊt trong c¸c lo¹i
thÞ truêng.
2.3.3. Nguyªn t¾c c«ng khai cña thÞ trêng chøng
kho¸n.
TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng trªn thÞ trêng chøng kho¸n ®Òu ®îc
c«ng khai ho¸. C¸c lo¹i chøng kho¸n ®îc ®a ra mua b¸n trªn
thÞ trêng chøng kho¸n, t×nh h×nh tµi chÝnh vµ kÕt qu¶ kinh
doanh cña c¸c c«ng ty ph¸t hµnh sè lîng chøng kho¸n vµ gi¸ c¶
tõng lo¹i chøng kho¸n (gi¸ rao b¸n, giao mua, gi¸ kÕt thóc cña
phiªn giao dÞch vµ gi¸ c¶ tríc ®ã) ®Òu ®îc th«ng b¸o th«ng
qua thÞ trêng vµ b¸o c¸o. Khi kÕt thóc mét cuéc giao dÞch, sè
lîng chøng kho¸n ®îc mua b¸n
vµ gi¸ c¶ ®· thèng nhÊt ®îc lËp tøc th«ng b¸o ngay. §ã lµ
nguyªn t¾c c«ng khai cña thÞ trêng chøng kho¸n nh»m ®¶m
11
b¶o quyÒn lîi cho ngêi mua b¸n chøng kho¸n kh«ng bÞ "hí"
trong mua b¸n chøng kho¸n, ngêi mua chøng kho¸n dÔ dµng
chän lùa lo¹i chøng kho¸n theo ý thÝch cña m×nh.
2.4. C¸c chñ thÓ tham gia thÞ trêng chøng kho¸n.
2.4.1. Nhµ ph¸t hµnh chøng kho¸n.
Lµ nh÷ng ngêi muèn huy ®éng vèn trªn thÞ trêng b»ng
c¸ch ph¸t hµnh vµ b¸n c¸c chøng kho¸n bao gåm c¸c c«ng ty
chÝnh phñ vµ c¸c chÝnh qutÒn ®Þa ph¬ng. C¸c c«ng ty muèn
huy ®éng vèn ®Çu t thêng ph¸t hµnh tr¸i phiÕu c«ng ty hoÆc
cæ phiÕu.ChÝnh phñ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chÝnh phñ nh»m
huy ®éng tiÒn ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña chÝnh phñ.
ChÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ®Þa ph¬ng ®Ó
huy ®éng tiÒn ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña ®Þa ph¬ng.
2.4.2. Nhµ ®Çu t chøng kho¸n.
Lµ nh÷ng ngêi cã tiÒn nhµn rçi, muèn ®Çu t b»ng c¸ch
mua chøng kho¸n trªn thÞ trêng nh÷ng ngêi nµy rÊt ®«ng gåm
c¸c c¸ nh©n, hé gia ®×nh, c¸c tæ chøc, c¸c quü ®Çu t...
2.4.3. C¸c tæ chøc trung gian.
Nhµ kinh doanh vµ m«i giíi chøng kho¸n: Lµ nh÷ng ngêi
ho¹t ®éng díi danh nghÜa cña mét c«ng ty chøng kho¸n. Hä lµ
nh÷ng ngêi cã chuyªn m«n cao vµ rÊt thµnh th¹o trong ph©n
tÝch vµ giao dÞch chøng kho¸n. Trªn thÞ trêng chøng kho¸n
chØ cã c¸c nh©n viªn cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n míi ®îc
phÐp trùc tiÕp giao dÞch mua b¸n chøng kho¸n trªn thÞ trên
tËp trung. Trong nh÷ng ngêi nµy cã hai lo¹i ho¹t ®éng: Lo¹i
chuyªn mua b¸n chøng kho¸n cho ngêi kh¸c ®Ó ¨n hoa hång
12
gäi lµ m«i giíi chøng kho¸n: Lo¹i mua b¸n chøng kho¸n cho
chÝnh m×nh gäi lµ kinh doanh chøng kho¸n.
Ngêi tæ chøc thÞ trêng vµ ngußi ®iÒu hoµ vµ qu¶n lý thÞ
trêng: lµ nh÷ng tæ chøc chñ yÕu t¹o nªn thÞ trêng chøng
kho¸n, b¶o ®¶m toµn bé vÒ ph¬ng diÖn kü thuËt vµ nghiÖp
vô cña nghµnh c«ng nghiÖp chøng kho¸n.
3. chøc n¨ng vµ vai trß cña thÞ trêng chøng kho¸n.
3.1. Chøc n¨ng cña thÞ trêng chøng kho¸n.
Thø nhÊt: ThÞ trêng chøng kho¸n lµ cÇu nèi liÒn gi÷a
nh÷ng ngêi thõa vèn vµ nh÷ng ngêi thiÕu vèn th«ng qua mua
b¸n cæ phiÕu, tr¸i phiÕu trªn thÞ trêng. ThÞ trêng chøng
kho¸n sinh ra ®Ó huy ®éng vãn nhµn dçi ph¸t triÓn s¶n xuÊt
gãp phÇn t¹o c«ng ¨n viÖc lµm æn ®Þnh ®êi sèng d©n c, æn
®Þnh x· héi.
Th hai: ThÞ trêng chøng kho¸n tù ®éng ®iÒu hoµ gi÷a
nh÷ng n¬i thõa sang n¬i thiÕu vèn gãp phÇn giao lu vµ ph¸t
triÓn kinh tÕ.
Thø ba: ThÞ trêng chøng kho¸n ®¶m b¶o th«ng tin chÝnh
x¸c kÞp thêi cho c¸c nhµ ®Çu t vµ nhµ kinh doanh chøng
kho¸n vÒ t×nh h×nh cung - cÇu, thÞ gi¸ cña chøng kho¸n trªn
thÞ trêng m×nh vµ trªn thÞ trêng chøng kho¸n h÷u quan.
13
Thø t: ThÞ trêng chøng kho¸n ®¶m b¶o cho c¸c lo¹i
chøng kho¸n ®îc phÐp lu hµnh cã n¬i mua b¸n thuËn tiÖn
theo quy luËt cung cÇu nh mäi hµng ho¸ kh¸c.
3.2. Vai trß cña thÞ trêng chøng kho¸n.
3.2.1. Nh÷ng mÆt tÝch cùc.
Thø nhÊt: Lµ c«ng cô khuyÕn khÝch d©n chóng tiÕt kiÖm
vµ sö dông nguån vèn tiÕc kiÖm vµo c«ng cuéc ®Çu t: ThÞ trêng chøng kho¸n ra ®êi t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp,
c¸c c¬ së tµi chÝnh, tÝn dông huy ®éng dµi h¹n nguån vèn tiÕt
kiÖm vµ ®Ó dµnh trong d©n chóng. V× thÞ trêng chøng
kho¸n, mét ®Þnh chÕ gi¶i quyÕt ®îc c¸c yÕu ®iÓm c¸c tæ
chøc tµi chÝnh tÝn dông: Ngêi cã chøng kho¸n khi cÇn tiÒn cã
thÓ ®a chøng kho¸n ra thÞ trêng b¸n l¹i.
Thø hai: Gióp Nhµ níc thùc hiÖn ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn
x· héi: BÊt cø nhµ níc nµo còng ph¶i cã ng©n s¸ch ®Ó thùc
hiÖn ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ
x· héi. §Ó cã vèn cho chi tiªu Nhµ níc ph¶i thu thuÕ, thu
phÝ...Nhng th«ng thêng kh«ng ®ñ chi tiªu do ®ã Nhµ níc ph¶i
ph¸t hµnh chøng kho¸n (tr¸i phiÕu) trªn thÞ trêng chøng
kho¸n _mét h×nh thøc Nhµ níc vay tiÒn cña d©n.
Thø ba: Lµ c«ng cô gi¶m ¸p lùc l¹m ph¸t: Ng©n hµng Nhµ
níc víi vai trß ®iÒu hoµ lu th«ng tiÒn tÖ, khi xuÊt hiÖn hiÖn tîng l¹m ph¸t Ng©n hµng Nhµ níc sÏ ®a ra b¸n c¸c lo¹i kú
phiÕu trªn thÞ trêng chøng kho¸n víi laÜ suÊt cao ®Ó thu hót
bít sè tiÒn lu th«ng tõ ®ã lµm gi¶m l¹m ph¸t.
14
Thø t: Thu hót vèn tõ níc ngoµi: Th«ng qua thÞ trêng
chøng kho¸n c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi cã thÓ bá vèn ®Çu t
b»ng c¸ch mua b¸n chøng kho¸n ¨n chªnh lÖch hoÆc c¸c
doanh nghiÖp trong níc thµnh lËp c«ng ty cæ phÇn råi ®em
b¸n cæ phÇn trªn thÞ trêng chøng kho¸n. Nh vËy thu hót vèn
®Çu t níc ngoµi qua thÞ trêng chøng kho¸n lµ mét ph¬ng thøc
®Çu t rÊt h÷u hiÖu.
Thø n¨m: ThÞ trêng chøng kho¸n lu ®éng ho¸ mäi nguån
vèn trong níc, c¸c cæ phiÕu, tr¸i phiÕu tîng trng cho mét sè
vèn ®îc mua ®i b¸n l¹i trªn thÞ trêng chøng kho¸n nh mét thø
hµng ho¸. Ngêi cã vèn ngêi (ngêi së h÷u chøng kho¸n) kh«ng
sî vèn cña m×nh bÞ bÊt ®éng v× khi cÇn hä sÏ b¸n l¹i c¸c cæ
phiÕu, tr¸i phiÕu nµy ®Ó thu tiÒn vÒ ®Ó chi tiªu hoÆc ®Çu t
vµo lo¹i cæ phiÕu tr¸i phiÕu kh¸c.
Mét khi ®Çu t vµo chøng kho¸n dÔ dµng vµ cã lîi ®èi víi
mäi tÇng líp d©n chóng th× c¸c mãn tiÒn tiÕt kiÖm lín nhá
®Òu s½n sµng tõ bá lÜnh vùc bÊt ®éng ho¸ ®Ó tham gia vµo
qu¸ tr×nh ®Çu t.
Thø s¸u: Thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n ®µng hoµng
h¬n.
Nhê cã thÞ trêng chøng kho¸n c¸c doanh nghiÖp míi cã thÓ
®em b¸n, ph¸t hµnh c¸c cæ phiÕu, tr¸i phiÕu cña hä. Ban
qu¶n lý thÞ trêng chøng kho¸n chØ chÊp nhËn nh÷ng cæ
phiÕu, tr¸i phiÕu cña nh÷ng c«ng ty cã ®ñ ®iÒu kiÖn kinh
doanh hîp ph¸p, tµi chÝnh lµnh m¹nh cã doanh lîi ...vµ c«ng
chónh còng chØ mua cæ phiÕu cña nh÷ng c«ng ty thµnh ®¹t.
Víi sù lùa chän tù do cu¶ ngêi mua cæ phiÕu, ®Ó b¸n ®îc cæ
15
phiÕu nh÷ng nhµ qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp ph¶i tÝnh to¸n
lµm ¨n ®µng hoµng cã hiÖu qu¶ kinh tÕ. H¬n n÷a luËt lÖ cña
thÞ trêng chøng
kho¸n b¾t buéc c¸c doanh nghiÖp tham gia thÞ trêng chøng
kho¸n ph¶i c«ng bè c«ng khai b¸o c¸o c©n ®èi tµi chÝnh, kÕt
qu¶ kinh doanh hµng quý, hµng n¨m...qua ®ã c«ng chóng cã
c¬ héi nhËn ®Þnh, ®¸nh gi¸ ®îc c«ng ty.
ViÖc mua cæ phiÕu cña c«ng ty mét c¸ch tù do khiÕn ngêi
cã cæ phiÕu trë thµnh chñ së h÷u c«ng ty, hä cã thÓ kiÓm
so¸t c«ng ty mé c¸ch dÔ dµng qua c¸c c¬ quan qu¶n lý c«ng
ty vµ nhËn biÕt ®îc kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cña c«ng ty qua sù
chÊp nhËn cña thÞ trêng chøng kho¸n. Tõ ®ã thóc ®Èy c«ng ty
ph¶i lµm ¨n ®µng hoµng h¬n, tèt h¬n.
3.2.2. Nh÷ng mÆt tiªu cùc.
Th¬ng gia chøng kho¸n thêng ®Èy gi¸ lªn hoÆc d×m gi¸
xuèng ®Ó thu lîi g©y thiÖt h¹i cho nh÷ng ngêi chØ cã sè
chøng kho¸n Ýt ái v× trªn thÞ trêng chøng kho¸n gi¸ c¶ hoµn
toµn phô thuéc vµo cung cÇu auyÕt ®Þnh qua sù tho¶ thuËn
gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n.
MÆt kh¸c, cã t×nh tr¹ng ®Çu c¬ hµng ho¸ g©y nªn sù
khan hiÕm hµng ho¸ mét c¸ch gi¶ t¹o, dÉn ®Õn gi¸ c¶ chøng
kho¸n t¨ng gÊp nhiÒu lÇn gi¸ trÞ chÝnh thøc cña nã. Khi sù
viÖc ®îc lµm s¸ng tá th× hÇu hÕt c¸c lo¹i chøng kho¸n ®Òu
®îc ®¨ng ký b¸n ra nhng kh«ng cã ngêi mua dÉn ®Õn sù sôp
®æ cña thÞ trêng chøng kho¸n.
16
phÇn II
thùc tr¹ng vµ ph¬ng híng ®Ó tiÕp tôc
ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n ë viÖt nam.
1. Thùc tr¹ng thÞ trêng chøng kho¸n viÖt nam
trong thêi gian quA.
Sù ra ®êi vµ ®i vµo ho¹t ®éng cña Trung t©m Giao dÞch
Chøng kho¸n Thµnh phè Hå ChÝ Minh ngµy 20/07/2000 ®·
®¸nh dÊu mét bíc tiÕn quan träng trong qu¸ tr×nh x©y dùng
®ång bé vµ hoµn thiÖn thÞ trêng tµi chÝnh ë ViÖt Nam. §©y lµ
sù kiÖn cã ý nghÜa quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ ViÖt nam,
më ra mét kªnh huy ®éng vèn trung vµ dµi h¹n míi bªn c¹nh
hÖ thèng nh©n hµng kh¼ng ®Þnh quyÕt t©m cña §¶ng, Nhµ
níc thùc hiÖn ®êng lèi "x©y dùng thÓ chÕ kinh tÕ thÞ trêng
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa". Tuy quy m« thÞ trêng cßn nhá
bÐ vai trß t¸c ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ cha lín nhng ®©y lµ bíc
thÝ ®iÓm, tËp dîc quan träng ®Ó c¸c c¬ quan qu¶n lý ®iÒu
17
hµnh, c¸c tæ chøc quèc gia thÞ trêng vµ c«ng chóng ®Çu t lµm
quen víi mét lÜnh vùc ®Çu t míi, ®iÒu ®ã t¹o nªn
tiÒn ®Ì
v÷ng tr¾c cho sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh vµ æn ®Þnh cña thÞ
trêng chøng kho¸n ViÖt nam.
1.1. T×nh h×nh biÕn ®éng cña thÞ trêng chøng
kho¸n.
Ngµy 20/07/2000 Trung t©m Giao dÞch chøng kho¸n ®Çu
tiªn ë ViÖt nam chÝnh thøc khai tr¬ng ®Æt t¹i Thµnh phè Hå
ChÝ Minh. Vµ trung t©m thùc hiÖn phiªn giao dÞch ®Çu tiªn
vµo ngµy 28/07/2000. §Õn nay Trung t©m ®· ho¹t ®éng ®îc
gÇn 3 n¨m. VËy trong gÇn 3 n¨m qua ho¹t ®éng thÞ trêng
chøng kho¸n ViÖt nam biÕn ®éng nh thÕ nµo? Gi¸ c¶ vµ khèi
lîng hµng ho¸ biÕn ®éng ra sao? Vµ ®Õn nay ®· ®¹t ®îc
nh÷ng kÕt qu¶ vµ cã nh÷ng h¹n chÕ g×?... §Ó gi¶i ®¸p ®îc
nh÷ng c©u hái nµy theo ý kiÕn chñ quan cña t«i sù biÕn ®éng
cña thÞ trêng chøng kho¸n trong thêi gian qua cã thÓ chia lµm
c¸c giai ®o¹n nh sau:
1.1.1. Tõ ngµy giao dÞch ®Çu tiªn 28/07/2000 28/10/2000.
VÒ hµng ho¸: TÝnh ®Õn ngµy 28/10/2000 Trung t©m
Giao dÞch Chøng kho¸n cã 7 lo¹i chøng kho¸n ®îc niªm
yÕt.Tæng gi¸ trÞ cña 4 c«ng ty niªm yÕt ®¹t ®Õn 302,80 tû
®ång trong ®ã: C«ng ty cæ phÇn c¬ ®iÖn l¹nh (REE) 150 tû
®ång, c«ng ty cæ phÇn c¸p vµ vËt liÖu viÔn th«ng (SACOM)
120 tû ®ång, c«ng ty cæ phÇn giÊy H¶i Phßng (HAPACO) 10,8
18
tû ®ång, c«ng ty cæ phÇn giao nhËn ngo¹i th¬ng (TMS) 22 tû
®ång. VÒ tr¸i phiÕu: Tæng gi¸ trÞ tr¸i phiÕu chÝnh phñ niªm
yÕt 1.100 tû ®ång bao gåm 3 lo¹i:
Lo¹i ®Êu thÇu ®ît mét (CP1-0100) 300 tû ®ång l·i
suÊt 6,5%/n¨m.
Lo¹i ®Êu thÇu ®ît hai (CP1-0200) 300 tû ®ång l·i
suÊt 6,6%/n¨m.
§ît mét b¶o l·nh ph¸t hµnh (C P1A0100) 500 tû
®ång l·i suÊt 6,6% n¨m.
TÊt c¶ c¸c lo¹i tr¸i phiÕu trªn ®Òu cã kú h¹n 5 n¨m.
Ho¹t ®éng giao dÞch cæ phiÕu: Gi¸ chøng kho¸n bÞ ®Èy
gi¸ t¨ng cao liªn tôc trong tõng phiªn giao dÞch, sè lîng cæ
phiÕu ®· giao dÞch sau 33 phiªn lµ 1.459.600 cæ phiÕu cña c¶
4 c«ng ty niªm yÕt vµ tæng gi¸ trÞ giao dÞch lµ 28.898,91
triÖu ®ång. ChØ sè ViÖt nam index t¨ng 28.27 ®iÓm trong
®ã gi¸ c¶ cña c¸c lo¹i cæ phiÕu ®iÓn h×nh biÕn ®éng trong
thêi gian qua nh sau: Víi 5 lo¹i cæ phiÕu lµ REE, SAM, HAP,
TMS, LAF.
B¶ng 1
So s¸nh møc gi¸ cæ phiÕu
gi¸ ®ãng cöa ngµy 27/04/2000 so víi gi¸ tham chiÕu
Gi¸ tham chiÕu
Gi¸ ®ãng cöa
Lo¹i cæ
Tû lÖ t¨ng
Møc gi¸
Ngµy
ngµy
phiÕu
(%)
(®)
27/10/2000
REE
16.000
28/07/200
19.100
19,4
SAM
17.000
0
22.800
34,1
HAP
16.000
28/07/200
25.000
56.25
TMS
14.000
0
19.500
16
19
04/08/200
20.500
20
0
LAF
17.000
04/08/200
0
15/08/200
0
Qua b¶ng sè liÖu trªn nhËn thÊy gi¸ c¶ cña tÊt c¶ 5 lo¹i cæ
phiÕu ®Òu t¨ng híng tèt ph¶n ¸nh ®óng cung cÇu thÞ trêng
vµ t©m lý ngêi ®Çu t. VËy t¹i sao l¹i cã sù t¨ng gi¸ ®ã?
Nguyªn nh©n lµ do kh¸i niÖm ®Çu t chøng kho¸n cßn rÊt míi
míi mÎ víi chóng ta, sù hiÓu biÕt vÒ thÞ trêng chøng kho¸n cßn
h¹n chÕ, ngêi ®Çu t t×m c¸ch mua cæ phiÕu b»ng mäi gi¸ hä
chØ muèn nhanh chãng tham gia vµo thÞ trêng chøng kho¸n
cßn nh÷ng ngêi n¾m gi÷ cæ phiÕu l¹i cha muèn b¸n v× chê
diÔn biÕn thÞ trêng.
Ho¹t ®éng giao dÞch tr¸i phiÕu: TÝnh ®Õn th¸ng 10/2000
tæng khèi lîng giao dÞch lµ 390 tr¸i phiÕu ®¹t 39,2 triÖu
®ång. Gi¸ tr¸i phiÕu vÉn ë møc 100.800 ®ång. Thêi gian nµy
thÞ trêng tr¸i phiÕu t¨ng rÊt chËm nguyªn nh©n do ngêi ®Çu
t kh«ng thùc sù hiÓu biÕt vÒ lîi Ých cña ®Çu t tr¸i phiÕu vµ do
®Çu t vµo tr¸i phiÕu kh«ng hÊp dÉn b»ng ®Çu t vµo cæ
phiÕu: l·i suÊt thÊp mµ phÝ giao dÞch l¹i cao 0,5%. Trong thêi
kú nµy gi¸ cæ phiÕu HAP (56,25%) lµ t¨ng cao nhÊt vµ thÊp nhÊt
gi¸ cæ phiÕu cña TMS (16%). Nh×n chung gi¸ c¶ cæ phiÕu trong
thêi kú nµy biÕn ®éng theo chiÒu
20
NhËn xÐt: Thêi kú nµy ho¹t ®éng giao dÞch cæ phiÕu nãi
chung æn ®Þnh gi¸ c¶ chøng kho¸n ®îc qu¶n lý trong ph¹m vi
cho phÐp. T×nh h×nh nhu cÇu chøng kho¸n vît cung cho thÊy
dÊu hiÖu tèt vÒ kh¶ n¨ng thu hót ®Çu t trªn thÞ trêng chøng
kho¸n. C¸c c«ng Tæng c«ng ty lùa chän niªm yÕt, ho¹t ®éng
kinh doanh tèt vµ cã l·i cæ phiÕu ®îc tr¶ cæ tøc cao hÊp dÉn
nhµ ®Çu t. Tuy nhiªn hµng ho¸ trªn thÞ trêng cßn qu¸ Ýt cha
®¸p øng ®îc nhu cÇu mua b¸n trªn thÞ trêng.
1.1.2. Tõ ngµy 28/10/2000 - 28/04/2001.
TÝnh ®Õn ngµy 28/04/2001 Trung t©m Giao dÞch chøng
kho¸n-Thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· thùc hiÖn ®îc 80 phiªn giao
dÞch ®a tæng sè phiªn giao dÞch lªn 113 phiªn víi tænh gi¸ trÞ
giao dÞch lµ 338,03 tû ®ång. Cã thªm hai lo¹i chøng kho¸n ®îc
niªm yÕt ®a tæng sè chøng kho¸n niªm yÕt lªn 9 lo¹i trong
®ã cã 5 cæ phiÕu cña doanh nghiÖp Nhµ níc ®· ®îc cæ phÇn
ho¸. Vµ trong thêi kú nµy cã thªm hai c«ng c«ng ty tham gia
niªm yÕt ®ã lµ: C«ng Tæng c«ng ty giao nhËn kho vËn ngo¹i
th¬ng Sµi Gßn-Transimex vµ c«ng Tæng c«ng ty chÕ biÕn
n«ng
s¶n xuÊt khÈu Long An- Lafooco, víi tæng gi¸ trÞ cæ phiÕu
niªm yÕt 321,17 tû ®ång. Tr¸i phiÕu ph¸t hµnh th«ng qua
®Êu thÇu t¹i Trung t©m Giao dÞch chøng kho¸n kú h¹n 5 n¨m,
l·i suÊt 6,5%; 6,6% víi khèi lîng lµ 1.100 tû ®ång, ®ît mét ®a
vµo niªm yÕt 83,07 tû ®ång, ®ît hai ®a vµo niªm yÕt 75 tû
®ång.
21
- Xem thêm -
.DOC 
49 
181 
102 
