Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Luận văn pháp luật về hộ kinh doanh ở việt nam hiện nay từ thực tiễn tại quận tâ...

Tài liệu Luận văn pháp luật về hộ kinh doanh ở việt nam hiện nay từ thực tiễn tại quận tân phú, thành phố hồ chí minh

.PDF
83
186
50

Mô tả:

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THỊ THẢO PHÁP LUẬT VỀ HỘ KINH DOANH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY TỪ THỰC TIỄN TẠI QUẬN TÂN PHÚ, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT KINH TẾ HÀ NỘI, NĂM 2019 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THỊ THẢO PHÁP LUẬT VỀ HỘ KINH DOANH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY TỪ THỰC TIỄN TẠI QUẬN TÂN PHÚ, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Ngành: Luật Kinh tế Mã số: 8.38.01.07 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. NGUYỄN THANH BÌNH HÀ NỘI, NĂM 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn thạc sĩ “Pháp luật về hộ kinh doanh ở Việt Nam hiện nay từ thực tiễn tại quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí Minh ” này là công trình nghiên cứu của bản thân tôi, dưới sự hướng dẫn khoa học của TS Nguyễn Thanh Bình. Các thông tin, các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi xin chịu trách nhiệm về tính trung thực, khách quan của các kết quả nghiên cứu trong Luận văn. Tác giả luận văn Lê Thị Thảo MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HỘ KINH DOANH ........... 7 1.1. Khái niệm và đặc điểm của hộ kinh doanh ............................................. 7 1.2. Vai trò của hộ kinh doanh và sự khác biệt của hộ kinh doanh với doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện nay.................................................... 17 Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ HỘ KINH DOANH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY, THỰC TIỄN TẠI QUẬN TÂN PHÚ, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .................................................................................... 28 2.1. Những nội dung cơ bản của pháp luật Việt Nam về hộ kinh doanh ..... 28 2.2. Những bất cập của pháp luật về hộ kinh doanh ở Việt Nam hiện nay . 35 2.3. Thực trạng pháp luật về hộ kinh doanh trên địa bàn Quận Tân phú, TP.Hồ Chí Minh ........................................................................................... 40 2.4. Đánh giá thực tiễn thi hành pháp luật về hộ kinh doanh trên địa bàn Quận Tân phú, TP.Hồ Chí Minh .................................................................. 45 Chương 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ HỘ KINH DOANH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY TỪ THỰC TIỄN QUẬN TÂN PHÚ, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .................................................................... 56 3.1. Định hướng phát triển loại hình kinh tế hộ kinh doanh ........................ 56 3.2. Các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về hộ kinh doanh trên địa bàn quận Tân phú, TP.Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay .......................... 58 KẾT LUẬN .................................................................................................... 73 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ATXH :An toàn xã hội BHXH :Bảo hiểm xã hội BHYT :Bảo hiểm y tế BHTN :Bảo hiểm thất nghiệp BVTN-MT :Bảo vệ tài nguyên – môi trường BVDT VH-LS :Bảo vệ dân tộc văn hóa – lịch sử CP :Chính phủ DNNVV :Doanh nghiệp nhỏ và vừa GTGT :Giá trị gia tăng HKD :Hộ kinh doanh HĐND :Hội đồng nhân dân KT-XH :Kinh tế - xã hội LĐT :Luật đầu tư LDN :Luật doanh nghiệp NLĐ :Người lao động NĐ :Nghị định NSNN :Ngân sách nhà nước TPHCM :Thành phố Hồ Chí Minh TNDN :Thu nhập doanh nghiệp TTĐB :Tiêu thụ đặc biệt UBND :Ủy ban nhân dân MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong nền kinh tế thị trường hiện đại với sự tồn tại của nhiều thành phần kinh tế cùng cạnh tranh và phát triển, và với việc bảo đảm quyền tự do kinh doanh thì chúng ta có thể dễ dàng bắt gặp nhiều hình thức kinh doanh phong phú và đa dạng như: kinh doanh cá thể nhỏ lẻ, các hộ kinh doanh, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần, công ty hợp danh,…Trong muôn màu muôn vẻ của các hình thức kinh doanh là các loại hình doanh nghiệp, thì chúng ta không thể không đề cập đến vai trò đóng góp đáng kể của hộ kinh doanh trong công cuộc phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Theo số liệu thống kê chưa đầy đủ thì Hộ kinh doanh đã góp phần vào GDP của đất nước một con số khá thú vị là đạt tới 30% thu ngân sách 1.6%. Chính vì vậy, Nghị quyết Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương (khóa XII) thống nhất quan điểm chỉ đạo phát triển hộ kinh doanh là: “Thực hiện đường lối, chính sách đổi mới của Đảng và Nhà nước, được sự đồng tình hưởng ứng tích cực của nhân dân, hộ kinh doanh đã phát triển rộng khắp trong cả nước; đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế, huy động các nguồn lực xã hội vào sản xuất, kinh doanh, tạo thêm việc làm, cải thiện đời sống nhân dân, tăng ngân sách nhà nước, góp phần giữ vững ổn định chính trị - xã hội của đất nước. Cùng với các loại hình kinh doanh khác, sự phát triển của hộ kinh doanh đã góp phần giải phóng lực lượng sản xuất, thúc đẩy phân công lao động xã hội, chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, tăng thêm số lượng công nhân, lao động và doanh nhân Việt Nam, thực hiện các chủ trương xã hội hóa y tế, văn hóa, giáo dục…” Nhờ vậy, trong những năm qua, bộ phận kinh tế này ở nước ta đã phát triển nhanh chóng và ngày càng khẳng định là một bộ phận không thể thiếu được của nền kinh tế quốc dân. 1 Theo số liệu thống kê của Phòng Kinh tế - Ủy ban nhân dân quận Tân Phú, tính đến giữa năm 2018, tổng số hộ kinh doanh trên địa bàn quận là 14.812 hộ; trong đó cấp mới năm 2018 là 3.035 Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh. Việc ban hành Luật doanh nghiệp năm 2014 và các văn bản hướng dẫn thi hành đã tạo điều kiện thông thoáng cho người đăng ký kinh doanh được cấp Giấy Chứng nhận đăng ký kinh doanh nhanh nhất để gia nhập thị trường bằng việc quy định hồ sơ, trình tự, thủ tục được đơn giản hóa, thông tin trong hồ sơ do hộ kinh doanh tự kê khai và tự chịu trách nhiệm, thời gian giải quyết thủ tục được rút gọn. Tuy nhiên, bên cạnh đó vẫn còn một số trường hợp cá nhân muốn kinh doanh dưới hình thức hộ kinh doanh nhưng không được phép cấp Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh… Vấn đề đặt ra là tìm giải pháp điều chỉnh pháp lý về đăng ký hộ kinh doanh như thế nào cho phù hợp với điều kiện của hộ kinh doanh trên địa bàn quận Tân Phú nói riêng và nền kinh tế thị trường của nước ta nói chung. Xuất phát từ những vấn đề đặt ra từ những bất cập thực tế trên địa bàn quận Tân Phú, thành phố Hồ Chí Minh đã khuyến khích tác giả mạnh dạn lựa chọn đề tài “Pháp luật về hộ kinh doanh ở Việt Nam hiện nay từ thực tiễn tại quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí Minh” để làm luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ luật học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Quá trình nghiên cứu người viết đề tài tham khảo các nghiên cứu của học giả, thầy cô và các anh, chị đi trước trong phạm vi đề tài “hộ kinh doanh”, bản thân người viết nhận thấy: Thứ nhất, ở các cơ sở đào tạo cử nhân luật của Việt Nam thì trong chương trình đào tạo của mình vấn đề hộ kinh doanh là một bộ phận nằm 2 trong chương trình giảng dạy về luật kinh tế và quản lý kinh tế mặc dù mức độ nghiên cứu chưa sâu. Thứ hai, trong những năm qua một số cơ quan nghiên cứu về kinh tế đã có một số các cuộc điều tra về thực trạng và tình hình phát triển của hộ kinh doanh như: Kết quả điều tra cơ sở sản xuất kinh doanh cá thể phi nông nghiệp năm 2010 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư; Kết quả điều tra, khảo sát tình hình phát triển của hộ kinh doanh tại Bắc Ninh và Vĩnh Phúc năm 2011 của Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn (Ipsard) thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Thứ ba, Chúng ta có thể tìm thấy một số vấn đề về hộ kinh doanh trong Giáo trình luật dân sự, Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội 2007; Giáo trình Luật thương mại, của Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2006; Giáo trình Luật kinh tế, của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội, 2006; Chuyên khảo Một số quy định mới về hộ kinh doanh nhỏ, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2003. Hay các bài viết được công bố trên các tạp chí chuyên ngành pháp lý, nổi bật như bài viết: Phân tích pháp luật về hộ kinh doanh để tìm ra các bất cập, của TS. Ngô Huy Cương, Tạp chí Khoa học, Đại học Quốc gia Hà Nội, số 25 (2009), Phạm Quý Tỵ (2000), Nhà nước quản lý bằng pháp luật đối với doanh nghiệp tư nhân, công ty trách nhiệm hữu hạn, Luận án Tiến sĩ Luật học, Trung tâm Khoa học xã hội và Nhân văn quốc gia, Hà Nội, PGS.TS Đào Trí Úc (1997), Đại hội VIII Đảng Cộng sản Việt Nam và những vấn đề cấp bách của khoa học về Nhà nước và pháp luật, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, GS.TS Hồ Văn Vĩnh (2003), Kinh tế tư nhân và quản lý nhà nước đối với kinh tế tư nhân ở nước ta hiện nay, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội… 3 Tóm lại, dù có phương pháp nghiên cứu, góc nhìn, phân tích đánh giá khác nhau, nhưng tựu chung lại các tác giả đã chỉ ra đặc tính, biểu hiện, bản chất, vị trí, vai trò của thành phần kinh tế hộ kinh doanh trong tổng quan nền kinh tế của Việt Nam qua các thời kỳ; qua đó làm rõ các hạn chế, khuyết điểm đề ra các giải pháp hoàn thiện. Tuy nhiên, người viết đề tài vẫn tâm đắc với đề tài: “Pháp luật về hộ kinh doanh của Việt Nam từ thực tiễn tại quận Tân Phú, Thành Phố Hồ Chí Minh”. Bởi vì, quận Tân Phú đang trong quá trình đô thị hóa cao, dân số thuộc nhóm đứng đầu thành phố, đa số là dân nhập cư, việc kinh doanh buôn bán diễn ra hết sức phức tạp. Do vậy người viết đề tài mong muốn qua nghiên cứu sẽ kiến nghị UBND quận Tân Phú triển khai thực hiện pháp luật kinh doanh tốt hơn, chặt chẽ hơn. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - So sánh tổng quan các quy định pháp luật có liên quan đến hộ kinh doanh ở Việt Nam hiện nay làm cơ sở lý luận cho đề tài. - Phân tích thực tiễn áp dụng các vấn đề pháp lý hiện hành điều chỉnh hoạt động hộ kinh doanh để tìm ra những bất cập cần hoàn thiện; - Đề xuất những phương hướng, giải pháp cho việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về hộ kinh doanh qua thực tiễn ở Quận Tân Phú trong điều kiện kinh tế thị trường hiện nay ở nước ta. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là pháp luật hộ kinh doanh thông qua việc khai thác những vấn đề lý luận và thực tiễn của hộ kinh doanh theo pháp luật Việt Nam hiện nay. Phạm vi nghiên cứu của luận văn tập trung chính vào những hộ kinh doanh trên địa bàn quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay. 4 5. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp phân tích định lượng thông qua nghiên cứu số liệu và khảo sát đối tượng hộ kinh doanh với những đề xuất, kiến nghị về mặt pháp lý để xác định tính đúng đắn và phù hợp dựa trên những con số cụ thể. Phương pháp phân tích định tính gồm những phương pháp sau: + Phương pháp phân tích được dùng để làm rõ khái niệm hộ kinh doanh, bản chất và những đặc điểm của hộ kinh doanh, làm rõ những điều chỉnh của pháp luật Việt Nam về việc hộ kinh doanh. + Phương pháp so sánh, tác giả xem xét, đối chiếu các quy định của pháp luật đối với hộ kinh doanh và các loại hình doanh nghiệp khác như doanh nghiệp tư nhân, công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên, công ty hợp danh từ đó làm nổi bật lên vị trí, vai trò của hộ kinh doanh. + Phương pháp tổng hợp được sử dụng để khái quát hóa nhằm đưa ra những đề xuất, kiến nghị của luận văn. 6. Tính mới và những đóng góp của đề tài Đây là công trình chuyên khảo nghiên cứu một cách có hệ thống pháp luật về hộ kinh doanh trong điều kiện nền kinh tế thị trường ở nước ta ở cấp độ luận văn thạc sỹ luật học. Người viết đã hệ thống các quy định pháp luật có liên quan đến hộ kinh doanh; nhất là so sánh phân tích, đánh giá, nhận xét về các mâu thuẫn của quy định hộ kinh doanh so với Bộ Luật Dân sự, giữa quy định của pháp luật kinh doanh so với thực tiễn tại quận Tân Phú. Từ đó chỉ ra được các hạn chế, thiếu sót, kiến nghị các nhóm giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật kinh doanh. Qua đề tài người viết cũng mong rằng Quý lãnh đạo của quận Tân Phú dành ít thời gian để đánh giá mức độ hiệu quả, nhằm áp dụng các giải pháp để giải quyết các vấn đề thực tại. 5 7. Kết cấu của luận văn Luận văn nghiên cứu đề tài: “Pháp luật về hộ kinh doanh ở Việt nam hiện nay từ thực tiễn tại quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí Minh” bao gồm: Phần mở đầu Chương 1: Những vấn đề lý luận về hộ kinh doanh. Chương 2: Thực trạng pháp luật về hộ kinh doanh ở Việt Nam hiện nay, thực tiễn tại quận Tân phú, TP.Hồ Chí Minh. Chương 3: Giải pháp hoàn thiện pháp luật về hộ kinh doanh ở Việt Nam hiện nay từ thực tiễn tại quận Tân phú, TP.Hồ Chí Minh. Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo 6 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HỘ KINH DOANH 1.1. Khái niệm và đặc điểm của hộ kinh doanh 1.1.1 Khái niệm Hiện nay khó có thể đưa ra một định nghĩa thỏa đáng về hộ kinh doanh, và khó có thể nói hộ kinh doanh mang bản chất là cá nhân kinh doanh, thương nhân đơn lẻ hay thương nhân thể nhân. Theo quy định tại Nghị định 78/2015/NĐ-CP thì hộ kinh doanh được định nghĩa : “Hộ kinh doanh do một cá nhân hoặc một nhóm người gồm các cá nhân là công dân Việt Nam đủ 18 tuổi, có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, hoặc một hộ gia đình làm chủ, chỉ được đăng ký kinh doanh tại một địa điểm, sử dụng dưới mười lao động và chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình đối với hoạt động kinh doanh. Hộ kinh doanh có sử dụng từ mười lao động trở lên phải đăng ký thành lập doanh nghiệp theo quy định”. [5]. Định nghĩa trên về “hộ kinh doanh” cho thấy hộ kinh doanh được chia thành ba loại căn cứ vào chủ tạo lập ra nó: (1) Hộ kinh doanh do một cá nhân làm chủ; (2) Hộ kinh doanh do hộ gia đình làm chủ; và (3) Hộ kinh doanh do một nhóm người làm chủ. - (i) Về hộ kinh doanh do một cá nhân làm chủ: cá nhân kinh doanh ở đây được hiểu là từng người cụ thể, là công dân Việt Nam đủ 18 tuổi, có năng lực pháp luật và năng lực hành vi dân sự đầy đủ thì được quyền thành lập hộ kinh doanh. Trong hoạt động kinh doanh cá nhân này phải nhân danh mình và tự chịu trách nhiệm về các hành vi thương mại của mình. Về bản chất, hộ kinh doanh do một cá nhân làm chủ là một thương nhân thể nhân. 7 - (ii) Về hộ kinh doanh do “hộ gia đình làm chủ”: Đây là một chủ thể kinh doanh “rất riêng” của Việt Nam, bởi vì đa phần các quốc gia trên thế giới không thừa nhận hộ gia đình là một thực thể được tiến hành các hoạt động sản xuất kinh doanh giống như một thương nhân, hoặc một công ty. Việc quy định “hộ gia đình” được kinh doanh dưới hình thức hộ kinh doanh như trên vừa nói có lẽ xuất phát từ việc Bộ luật Dân sự năm 2005 và Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định “hộ gia đình” là chủ thể của quan hệ pháp luật dân sự. Điều 101 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định: Trường hợp hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách pháp nhân tham gia quan hệ dân sự thì các thành viên của hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách pháp nhân là chủ thể tham gia xác lập, thực hiện giao dịch dân sự hoặc ủy quyền cho người đại diện tham gia xác lập, thực hiện giao dịch dân sự. Việc ủy quyền phải được lập thành văn bản, trừ trường hợp có thỏa thuận khác. Khi có sự thay đổi người đại diện thì phải thông báo cho bên tham gia quan hệ dân sự biết. Trường hợp thành viên của hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách pháp nhân tham gia quan hệ dân sự không được các thành viên khác ủy quyền làm người đại diện thì thành viên đó là chủ thể của quan hệ dân sự do mình xác lập, thực hiện. [7]. Từ việc quy định hộ kinh doanh do một hộ gia đình làm chủ làm nảy sinh nhiều khía cạnh pháp lý về chủ thể này mà chúng ta cần nghiên cứu để làm sáng tỏ. Hộ gia đình là một chủ thể đặc biệt của pháp luật Việt Nam vì hộ gia đình không phải là cá nhân và cũng không phải là pháp nhân mà tập hợp các thành viên có tài sản chung. Do đó hộ kinh doanh không hoàn toàn là thương nhân thể nhân. 8 Dù Bộ Luật Dân sự năm 2015 quy định cụ thể và dễ dàng nhận biết thế nào là hộ gia đình. Tuy nhiên hộ gia đình theo pháp luật dân sự khác với chủ thể hộ kinh doanh cá thể dẫn đến khó xác định đối tượng sẽ bị ràng buộc pháp lý khi xảy ra tranh chấp, khiếu nại, khiếu kiện. Điển hình: việc thành lập hộ kinh doanh không đòi hỏi, phải chứng minh quan hệ hôn nhân, huyết thống,…của các thành viên dẫn đến trường hợp hai hoặc ba thành viên sáng lập hộ kinh doanh là những người bạn thân có mối quan hệ bạn bè hàng xóm, bạn bè học đại học với nhau. Trong thực tiễn các cơ quan hành pháp và tư pháp thường xác định tập hợp các thành viên hộ gia đình thông qua sổ hộ khẩu và nếu có bất kỳ giao dịch dân sự nào liên quan đến hộ gia đình thì cơ quan quản lý nhà nước cũng như người dân luôn yêu cầu người đại diện phải là chủ hộ trong sổ hộ khẩu như việc giao đất cho hộ gia đình. Thực tế trên đã và đang làm các giao dịch dân sự liên quan đến hộ gia đình bị hiểu và thực hiện lệch lạc so với quy định pháp luật về hộ gia đình. Trong khi đó, sổ hộ khẩu chưa chứng minh tính huyết thống (thành viên), gia đình, để xác định đối tượng chịu trách nhiệm về hậu quả pháp lý. Bộ luật Dân sự năm 2015 đã bổ sung một chủ thể khác trong giao dịch dân sự bên cạnh hộ gia đình và tổ hợp tác, đó là “tổ chức khác không có tư cách pháp nhân” [7], nhằm xác định rõ địa vị pháp lý của các chủ thể là tổ chức nhưng không có tư cách pháp nhân trong các giao dịch dân sự, giải quyết những bất cập trong thực tiễn thi hành pháp luật liên quan đến những chủ thể trên. Bên cạnh đó, BLDS năm 2015 không phân tách các quy định của hộ gia đình và tổ hợp tác ra thành 2 nội dung riêng biệt mà sử dụng những quy định nhằm điều chỉnh chung, căn cứ vào những đặc điểm giống nhau giữa 9 các chủ thể, tránh những nội dung trùng lặp gây phức tạp trong quy định của pháp luật. Bộ luật Dân sự năm 2015 không đưa ra khái niệm cụ thể thế nào là hộ gia đình, tổ hợp tác. Tuy nhiên, theo chúng tôi, việc xác định nội hàm của những khái niệm trên là hết sức cần thiết để từ đó có thể làm rõ tư cách thành viên của những đối tượng này. Về chủ thể, khoản 1 Điều 101 quy định trong quan hệ dân sự có sự tham gia của hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách pháp nhân, thì các thành viên của hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách pháp nhân là chủ thể tham gia xác lập, thực hiện giao dịch dân sự hoặc ủy quyền cho người đại diện tham gia xác lập, thực hiện giao dịch dân sự. Được hiểu là bản thân hộ gia đình, tổ hợp tác hay tổ chức không có tư cách pháp nhân không được xem là một bên chủ thể trong quan hệ dân sự mà là các thành viên của hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức không có tư cách pháp nhân hoặc là người đại diện theo uỷ quyền. Quy định này phù hợp với tinh thần chung của BLDS năm 2015, đó là chỉ có cá nhân hoặc pháp nhân mới là chủ thể của quan hệ pháp luật dân sự. Đây là một bước tiến mới của BLDS năm 2015 nhằm phân định rõ trách nhiệm dân sự của các chủ thể khi tham gia vào quan hệ dân sự. Tuy nhiên, khoản 1 Điều 101 ở đoạn thứ hai lại quy định thêm nếu thành viên của hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách pháp nhân tham gia quan hệ dân sự không được các thành viên khác ủy quyền làm người đại diện thì thành viên đó là chủ thể của quan hệ dân sự do mình xác lập, thực hiện. Nói theo một cách khác, quy định này đòi hỏi phải có sự uỷ quyền của các thành viên khác thì thành viên được uỷ quyền mới có thể trở thành chủ thể quan hệ dân sự của hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức không có tư 10 cách pháp nhân. Theo chúng tôi, quy định này vô hình chung đã tạo nên sự mâu thuẫn và làm vô hiệu hoá quy định tại đoạn thứ nhất. Vậy câu hỏi đặt ra là có hay không cho phép thành viên là chủ thể tham gia xác lập, thực hiện giao dịch dân sự của hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách pháp nhân khi không có sự uỷ quyền từ các thành viên khác? Thiết nghĩ, cần phải có hướng dẫn cụ thể cho nội dung này để tránh nhiều cách hiểu trái chiều. Về trách nhiệm dân sự, việc xác định quan hệ dân sự của hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách pháp nhân giúp làm rõ trách nhiệm dân sự của các thành viên hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách pháp nhân trong quan hệ dân sự đó. Cụ thể là nghĩa vụ dân sự phát sinh từ việc tham gia quan hệ dân sự của hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách pháp nhân được bảo đảm thực hiện bằng tài sản chung của các thành viên. Trường hợp các thành viên không có hoặc không đủ tài sản chung để thực hiện nghĩa vụ chung thì người có quyền có thể yêu cầu các thành viên thực hiện nghĩa vụ liên đới theo quy định tại Điều 288 BLDS năm 2015. Hoặc nếu các bên không có thỏa thuận, hợp đồng hợp tác hoặc luật không có quy định khác thì các thành viên sẽ chịu trách nhiệm dân sự theo phần tương ứng với phần đóng góp tài sản của mình; trường hợp không xác định được theo phần tương ứng thì xác định theo phần bằng nhau. Nói cách khác, các thành viên không còn phải chịu trách nhiệm liên đới vô hạn bằng tài sản riêng của mình, thay vào đó là trách nhiệm liên đới theo phần. Đây là một điểm mới của BLDS năm 2015. Bộ luật Dân sự năm 2015 đã bổ sung quy định về hậu quả pháp lý đối với giao dịch dân sự do thành viên không có quyền đại diện hoặc vượt quá phạm vi đại diện xác lập. Điều 104 quy định: Nếu thành viên không có quyền đại diện mà xác lập, thực hiện giao dịch dân sự nhân danh các thành viên khác 11 của hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách pháp nhân hoặc người đại diện xác lập, thực hiện vượt quá phạm vi đại diện thì giao dịch dân sự đó vô hiệu đối với phần nội dung không có quyền đại diện. - (iii) Về hộ kinh doanh do một nhóm người làm chủ: Có lẽ nhận thức được tác dụng to lớn của nhóm đối tượng này đối với nền kinh tế nên đến Nghị định số 78… đã cho phép một nhóm người được đăng ký kinh doanh dưới hình thức “hộ kinh doanh”. Theo quy định tại Điều 67, thì một nhóm người tự nguyện hùn vốn kỹ thuật cùng nhau tiến hành hoạt động kinh doanh, cùng hưỡng lãi, cùng chịu lỗ và cùng chịu trách nhiệm về hoạt động kinh doanh của nhóm. Tuy nhiên, Nghị định này cũng chỉ mới dừng lại ở việc cho phép “một nhóm người” được đăng ký kinh doanh dưới hình thức hộ kinh doanh mà chưa có nhiều quy định cụ thể liên quan đến chế độ chịu trách nhiệm của các cá nhân trong nhóm và chế độ quản trị hộ kinh doanh. Về số lượng thành viên, mặc dù, luật không có quy định nào về hạn chế số lượng thành viên trong một nhóm nhưng nếu sử dụng hơn mười lao động thì hộ kinh doanh phải đăng ký kinh doanh dưới hình thức doanh nghiệp. Như vậy có thể hiểu, “hộ kinh doanh và các hình thức công ty không khác gì nhau về hình thức kết cấu mà chỉ khác nhau về quy mô kinh doanh” . 1.1.2. Đặc điểm pháp lý của hộ kinh doanh 1.1.2.1. Hộ kinh doanh không phải là pháp nhân Hộ kinh doanh do một cá nhân thành lập nhằm mục đích kinh doanh, buôn bán nhỏ lẻ, trong một vị trí địa lý nhất định thuuwongf là trong phạm vi nhỏ; kiểu kinh doanh này thông thường các hộ dùng vốn tự có và thu nhập từ kết quả kinh doanh sau khi thực hiện xong nghĩa vụ thuế theo quy định. Loại hình kinh doanh này có thể chịu thiệt thòi, trong hậu quả pháp lý về tài chính, nhất là bồi thường thiệt hại trong quá trình kinh doanh, vấn đề này là khác biệt rất lớn so với mô hình công ty trách nhiệm hữu hạn, người 12 chủ doanh nghiệp (người kinh doanh) chỉ chịu trách nhiệm về tài chính tương ứng với phần vốn góp khi thành lập doanh nghiệp. Nói như thế để nói rằng loại hình hộ kinh doanh tuy có vị trí nhất định trong vấn đề an sinh xã hội trong nền kinh tế Việt Nam nhưng chưa được Nhà nước quan tâm đúng mức; tức là phải có giải pháp, biện pháp kiến thiết nhóm hộ kinh doanh cá thể hoạt động theo khuôn khổ pháp luật (Luật, Bộ Luật), mục đích tránh thất thu thuế cho Nhà nước, cũng như bảo đảm quyền lợi (chịu trách nhiệm về tài chính) như mô hình công ty trách nhiệm hữu hạn. Xuất phát từ thực tiễn cho nên Quốc hội và Chính phủ đã quan tâm vận động hộ kinh doanh cá thể chuyển dần cơ cấu sang thành mô hình công ty. Từ phân tích ở trên, bản thân người viết đề tài nhận thấy: dù chủ trương của Nhà nước hướng hộ kinh doanh đến việc thành lập doanh nghiệp mà không có cơ chế, chế tài đúng đắn thì vấn nạn thất thu thuế nhà nước, quyền về pháp lý đối với tài chính của hộ kinh doanh sẽ luôn tồn tại, hiện hữu trong nền kinh tế Việt Nam. Ví dụ: (1) Tại Bản án số 87/2007/KDTM- PT ngày 10/9/2007, Tòa phúc thẩm Tòa án Nhân dân tối cao tại thành phố Hồ Chí Minh xét xử vụ án tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa số 01/MBND/2001 ngày 26/9/2001 giữa nguyên đơn là Công ty Trách nhiệm hữu hạn sản xuất và thương mại Trương Gia Lợi và bị đơn là Cơ sở sản xuất Thuận Lợi (sau khi có Bản án giám đốc thẩm của Hội đồng thẩm phán Tòa án Nhân dân tối cao quyết định hủy Bản án kinh tế phúc thẩm số 12/KTPT ngày 24/02/2005 của Tòa phúc thẩm Tòa án nhân dân tối cao tại Thành phố Hồ Chí Minh xét xử vụ án tranh chấp về hợp đồng mua bán hàng hóa giữa hai đương sự này, và giao hồ sơ vụ án cho Tòa phúc thẩm Tòa án nhân dân tối cao tại Thành phố 13 Hồ Chí Minh ( Nay là Tòa án Nhân dân Cấp cao tại TPHCM ) xét xử phúc thẩm lại theo quy định của pháp luật); (2) Tại Bản án số 204/2006/KDTM-ST ngày 12/5/2006, Tòa án nhân dân TP. Hồ Chí Minh xét xử vụ án tranh chấp hợp đồng mua bán giữa nguyên đơn Nguyễn Văn Nở - chủ Cửa hàng vật liệu xây dựng và trang trí nội thất Hải Hưng và bị đơn Công ty TNHH sơn Jotun Việt Nam; (3) Tại Bản án số 1784/2007/KDTM-ST ngày 24/9/2007 Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh xét xử vụ án tranh chấp hợp đồng đại lý giữa nguyên đơn Nguyễn Thị Tốt-Chủ hộ kinh doanh cá thể - Nhà phân phối Phước Hiệp và bị đơn Công ty TNHH thương mại và sản xuất Khiêm Tín. Hộ kinh doanh cá thể có thể được thành lập bởi nhiều người, nhưng dù một người hay nhiều người đều không có tư cách pháp nhân. Tuy nhiên, có vấn đề rắc rối cần lưu ý rằng: Người đứng ra đăng ký kinh doanh có được xem là người đại diện đương nhiên cho nhóm tạo lập ra hộ kinh doanh hay không, hay chỉ là người đại diện cho nhóm để đăng ký kinh doanh? Câu trả lời có ý nghĩa quan trọng đối với chế độ chịu trách nhiệm về các khoản nợ của hộ kinh doanh, vấn đề tư cách tham gia tố tụng và vấn đề quản trị hộ kinh doanh. Câu trả lời phụ thuộc phần nào vào việc giải thích các qui định về việc thành lập và đăng ký kinh doanh của hộ kinh doanh mà sẽ được nói tới trong một chừng mực nhất định. 1.1.2.2. Hộ kinh doanh là hình thức kinh doanh quy mô rất nhỏ Xuất phát từ đặc điểm nước ta là nước nông nghiệp việc làm ăn chủ yếu nhỏ lẻ và dần hình thành các hộ kinh doanh (gia đình) và được pháp luật Việt Nam ghi nhận (thừa nhận) là một mô hình trong nền kinh tế xã hội chủ nghĩa. 14 Từ quan điểm đó mà pháp luật và đa số người dân cho rằng hộ kinh doanh là hình thức kinh doanh quy mô rất nhỏ, từ “nhỏ” ở đây là nhỏ về vốn, nhỏ về sử dụng lao động, nhỏ về địa điểm kinh doanh,…Tuy nhiên thực tế diễn ra không như vậy, hộ kinh doanh cá thể có vị trí hết sức quan trọng trong cơ cấu nền kinh tế, đóng góp cho GDP cho Nhà nước với tỷ lệ lớn. Do vậy vấn đề là Nhà nước ta cần phải có cái nhìn bao quát hơn, công nhận vị trí, tầm quan trọng của mô hình này, từ đó có các chính sách phát triển phù hợp. Khoản 1 điều 66 nghị định 78/2015/NĐ-CP định nghĩa về hộ kinh doanh như sau: “Hộ kinh doanh do một cá nhân hoặc một nhóm người gồm các cá nhân là công dân Việt Nam đủ 18 tuổi, có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, hoặc một hộ gia đình làm chủ, chỉ được đăng ký kinh doanh tại một địa điểm, sử dụng dưới mười lao động và chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình đối với hoạt động kinh doanh”. Đồng thời, điều 101 Bộ luật dân sự 2015 quy định: “Trường hợp hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách pháp nhân tham gia quan hệ dân sự thì các thành viên của hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách pháp nhân là chủ thể tham gia xác lập, thực hiện giao dịch dân sự hoặc ủy quyền cho người đại diện tham gia xác lập, thực hiện giao dịch dân sự”. Theo đó, hộ kinh doanh không phải là một chủ thể pháp lý. Các thành viên là cá nhân tham gia hộ kinh doanh đó mới là chủ thể pháp lý. Hộ kinh doanh chỉ là cách gọi chung cho những nhóm cá nhân kinh doanh với trách nhiệm vô hạn (“chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình đối với hoạt động kinh doanh”). Vì tất cả những điều đó, cá nhân kinh doanh là một chủ thể khác với công ty kinh doanh, dù trong khái niệm kinh tế thì hai chủ thể đều là doanh 15
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan