Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o
TRêng ®¹i häc s ph¹m hµ n«i 2
-----------------------------------------
Ph¹m vò s¬n
lçi ng÷ ph¸p cña häc sinh tiÓu häc
vµ biÖn ph¸p kh¾c phôc
luËn v¨n th¹c sÜ gi¸o dôc häc (BËc tiÓu häc)
Hµ Néi 2008
1
PhÇn më ®Çu
1- LÝ do chän ®Ò tµi.
Ng÷ ph¸p lµ mét b×nh diÖn quan träng cña ng«n ng÷, néi dung ng÷ ph¸p
bao gåm toµn bé c¸c qui t¾c cÊu t¹o tõ, biÕn ®æi tõ, kÕt hîp tõ thµnh côm tõ,
thµnh c©u- ®¬n vÞ nhá nhÊt cã thÓ thùc hiÖn ®îc chøc n¨ng giao tiÕp - vµ c¶ c¸c
qui t¾c liªn kÕt c©u ®Ó t¹o thµnh ®¬n vÞ lín h¬n lµ ®o¹n v¨n vµ v¨n b¶n. Ng÷
ph¸p rÊt cÇn thiÕt trong ®êi sèng x· héi, nã chi phèi viÖc sö dông c¸c ®¬n vÞ
ng«n ng÷ ®Ó t¹o thµnh lêi nãi, lµm cho ng«n ng÷ thùc hiÖn ®îc chøc n¨ng lµ
c«ng cô giao tiÕp.
Trong d¹y häc tiÓu häc, ng÷ ph¸p cã vai trß quan träng trong viÖc tæ chøc
ho¹t ®éng t¹o lËp vµ lÜnh héi ng«n b¶n, híng dÉn häc sinh nghe, nãi, ®äc, viÕt.
Bªn c¹nh ®ã, ng÷ ph¸p lµ mét yÕu tè quan träng gãp phÇn ph¸t triÓn n¨ng lùc trÝ
tuÖ, nh÷ng phÈm chÊt ®¹o ®øc tèt ®Ñp cho häc sinh tiÓu häc. Vai trß cña ng÷
ph¸p trong hÖ thèng ng«n ng÷ ®· qui ®Þnh tÇm quan träng cña d¹y ng÷ ph¸p ë
tiÓu häc. Ng÷ ph¸p trang bÞ cho häc sinh mét hÖ thèng kh¸i niÖm, sù hiÓu biÕt
vÒ cÊu tróc ng«n ng÷ vµ qui luËt hµnh chøc cña nã. V× vËy, ngay tõ khi b¾t ®Çu
häc tiÓu häc, häc sinh ®· lµm quen víi ng÷ ph¸p. ë tiÓu häc, ng÷ ph¸p ®îc d¹y
trong tÊt c¶ c¸c ph©n m«n TiÕng ViÖt, ë ®©u cã d¹y tiÕp nhËn vµ s¶n sinh lêi nãi
th× ë ®ã cã d¹y ng÷ ph¸p. Ngoµi ra, ng÷ ph¸p cßn ®îc d¹y trùc tiÕp, ®éc lËp ë
ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u.
Ch¬ng tr×nh ng÷ ph¸p ë tiÓu häc ®· lÊy c©u lµm trung t©m d¹y häc. Häc
sinh tiÓu häc ®îc cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc ng÷ ph¸p c¬ b¶n, cÇn thiÕt, võa søc
víi c¸c em nh: kh¸i niÖm vÒ c©u, kiÕn thøc vÒ cÊu t¹o ng÷ ph¸p cña c©u, c¸c
thµnh phÇn c©u, kü n¨ng ph©n tÝch thµnh phÇn c©u, kiÕn thøc vµ kü n¨ng ph©n
lo¹i, viÕt c¸c kiÓu c©u theo cÊu t¹o; kiÕn thøc vÒ dÊu c©u, kü n¨ng dïng dÊu
c©u... Trªn c¬ së ng÷ ph¸p, häc sinh n¾m ®îc c¸c qui t¾c chÝnh t¶, dÊu c©u, liªn
kÕt c©u, n¾m chuÈn v¨n ho¸ lêi nãi.
2
Nh vËy, d¹y ng÷ ph¸p ë tiÓu häc lµ gióp cho häc sinh nhËn diÖn, ph©n
lo¹i c¸c ®¬n vÞ ng÷ ph¸p, n¾m c¸c qui t¾c cÊu t¹o vµ sö dông c¸c ®¬n vÞ nµy
trong ho¹t ®éng giao tiÕp cña m×nh. Tuy nhiªn, hiÖn nay, v× nhiÒu nguyªn nh©n,
häc sinh tiÓu häc n¾m kiÕn thøc ng÷ ph¸p cßn cha ch¾c nªn trong qu¸ tr×nh
nãi, viÕt cßn m¾c nhiÒu lçi vÒ ng÷ ph¸p nh: c¸c lçi vÒ dïng tõ, c¸c lçi vÒ c©u,
c¸c lçi vÒ liªn kÕt c©u vµ c¸c lçi vÒ phong c¸ch....NÕu kh«ng nãi ®óng, viÕt ®óng
th× kh«ng thÓ nãi hay viÕt hay. Do vËy, viÖc ph¸t hiÖn vµ ch÷a c¸c lçi vÒ ng÷
ph¸p cho häc sinh lµ v« cïng cÇn thiÕt.
VËy viÖc häc sinh tiÓu häc m¾c c¸c lçi ng÷ ph¸p lµ do ®©u ? Do h¹n chÕ
cña ch¬ng tr×nh vµ s¸ch gi¸o khoa, do tr×nh ®é cña gi¸o viªn hay do nh÷ng khã
kh¨n ®Æc trng khi d¹y ng÷ ph¸p ?...§©y lµ c©u hái ®Æt ra khiÕn c¸c nhµ chuyªn
m«n còng nh c¸c gi¸o viªn trùc tiÕp ®øng líp lu«n ph¶i tr¨n trë t×m c©u tr¶ lêi.
Qua viÖc nghiªn cøu, ®iÒu tra thùc tÕ d¹y vµ häc ng÷ ph¸p cña gi¸o viªn
vµ häc sinh tiÓu häc, chóng t«i nhËn thÊy cßn nhiÒu bÊt cËp trong kiÕn thøc lý
luËn còng nh trong thùc tÕ gi¶ng d¹y cña gi¸o viªn, bÊt cËp trong viÖc nhËn
biÕt, n¾m b¾t kiÕn thøc ng÷ ph¸p còng nh trong thùc hµnh luyÖn tËp cña häc
sinh. Cã thÓ nãi trong c¸c bµi viÕt cña häc sinh, c¸c lçi ng÷ ph¸p cßn xuÊt hiÖn
rÊt nhiÒu vµ v« cïng ®a d¹ng. ChÝnh v× thÕ chóng t«i m¹nh d¹n chän vÊn ®Ò :
Lçi ng÷ ph¸p cña häc sinh tiÓu häc vµ c¸ch kh¾c phôc lµm ®Ò tµi nghiªn cøu
trong luËn v¨n cña m×nh.
2- lÞch sö vÊn ®Ò nghiªn cøu.
VÊn ®Ò ng÷ ph¸p tiÕng ViÖt vµ c¸c lçi ng÷ ph¸p ®· ®îc c¸c nhµ ng«n
ng÷ häc quan t©m tõ rÊt sím. Tõ ®Çu thÕ kû XX ®· cã rÊt nhiÒu quan ®iÓm vÒ
nghiªn cøu lçi ng÷ ph¸p ë c¸c b×nh diÖn vµ khÝa c¹nh kh¸c nhau. Theo ®iÒu tra
ban ®Çu, hiÖn nay ë ViÖt Nam cã c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ lçi ng÷ ph¸p cña
häc sinh tiªu biÓu nh sau:
- NguyÔn Xu©n Khoa ( 1975), “Lçi ng÷ ph¸p cña häc sinh - nguyªn nh©n
vµ c¸ch ch÷a”, Ng«n ng÷ sè 1 - 1975.
3
- Lª Ph¬ng Nga, NguyÔn TrÝ ( 1999), Ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt ë
tiÓu häc, Nxb §¹i häc quèc gia, Hµ Néi.
- Lª Ph¬ng Nga ( 2001), D¹y häc ng÷ ph¸p ë tiÓu häc, Nxb Gi¸o dôc,
Hµ Néi.
- NguyÔn Minh ThuyÕt, NguyÔn V¨n HiÖp ( 2001), TiÕng ViÖt thùc hµnh,
Nxb §¹i häc Quèc gia.
- Cao Xu©n H¹o, Lý Tïng HiÕu (2002), Lçi ng÷ ph¸p vµ c¸ch kh¾c phôc,
Nxb Khoa häc X· héi, thµnh phè Hå ChÝ Minh .
Nh÷ng c«ng tr×nh nãi trªn tËp trung vµo 2 vÊn ®Ò lín:
1) D¹y häc ng÷ ph¸p ë tiÓu häc
2) C¸c lo¹i lçi ng÷ ph¸p nãi chung
Nh vËy cha cã c«ng tr×nh nµo ®i s©u nghiªn cøu chØ riªng lçi ng÷ ph¸p
cña häc sinh tiÓu häc. §©y còng chÝnh lµ mét trong nh÷ng lÝ do c¬ b¶n ®Ó chóng
t«i lùa chän ®Ò tµi nµy.
3- §èi tîng nghiªn cøu vµ ph¹m vi nghiªn cøu
3.1. §èi tîng nghiªn cøu
MÆc dï tªn ®Ò tµi luËn v¨n lµ lçi ng÷ ph¸p cña häc sinh tiÓu häc, song
chóng t«i chØ tËp trung vµo ®èi tîng häc sinh líp 4 vµ 5, bëi ë giai ®o¹n nµy
häc sinh míi ®îc trang bÞ nh÷ng kiÕn thøc ng÷ ph¸p c¬ b¶n. Do vËy, chóng t«i
míi cã c¬ së ®Ó t×m hiÓu, ®¸nh gi¸ lçi ng÷ ph¸p cña häc sinh .
C«ng viÖc ®iÒu tra x· héi häc sÏ ®îc tiÕn hµnh trªn c¶ ba vïng ®Þa lÝ:
thµnh phè, b¸n thµnh phè vµ n«ng th«n thuéc tØnh Lµo Cai. ViÖc ®iÒu tra trªn
diÖn réng nh thÕ nµy sÏ cho kÕt qu¶ toµn diÖn h¬n vµ còng gióp chóng ta dÔ
dµng so s¸nh t×nh h×nh gi¶ng d¹y vµ häc tËp ë c¸c ®Þa ph¬ng kh¸c nhau trong
tØnh.
3.2. Ph¹m vi nghiªn cøu
Nghiªn cøu “Lçi ng÷ ph¸p cña häc sinh tiÓu häc vµ c¸ch kh¾c phôc” lµ
mét vÊn ®Ò t¬ng ®èi réng vµ phøc t¹p. Víi khu«n khæ cña mét luËn v¨n th¹c sÜ,
4
chóng t«i chØ tËp trung nghiªn cøu c¸c lo¹i lçi vÒ ng÷ ph¸p (kh«ng ®Ò cËp tíi
c¸c lo¹i lçi vÒ ng÷ ©m, tõ vùng hay phong c¸ch).
ViÖc ®iÒu tra t×nh h×nh m¾c lçi ng÷ ph¸p cña häc sinh tiÓu häc còng chØ
®îc tiÕn hµnh ë tØnh Lµo Cai - n¬i c«ng t¸c cña chóng t«i, kh«ng tiÕn hµnh ë
c¸c tØnh thµnh phè kh¸c.
4- môc ®Ých nghiªn cøu vµ nhiÖm vô nghiªn cøu
4.1. Môc ®Ých nghiªn cøu
Môc ®Ých nghiªn cøu cña luËn v¨n lµ:
- Ph¸t hiÖn c¸c lo¹i lçi vÒ ng÷ ph¸p cña häc sinh tiÓu häc.
- §Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc c¸c lçi ng÷ ph¸p.
Trªn c¬ së ®ã, chóng t«i hy väng gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng d¹y vµ
häc ph©n m«n luyÖn tõ vµ c©u nãi riªng vµ m«n tiÕng ViÖt nãi chung.
4.2. NhiÖm vô nghiªn cøu
§Ó ®¹t ®îc môc ®Ých nªu trªn, luËn v¨n ph¶i thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô sau:
- Tr×nh bµy kh¸i qu¸t nh÷ng vÊn ®Ò lÝ luËn liªn quan ®Õn ng÷ ph¸p tiÕng
ViÖt ®îc d¹y ë tiÓu häc, ®Æc biÖt lµ nh÷ng phÇn kiÕn thøc ng÷ ph¸p häc sinh
hay m¾c lçi.
- HÖ thèng l¹i nh÷ng kiÕn thøc ng÷ ph¸p ®îc d¹y vµ häc ë tiÓu häc trong
ch¬ng tr×nh, SGK tiÕng ViÖt tiÓu häc tríc vµ sau n¨m 2000.
- §iÒu tra thùc tÕ t×nh h×nh d¹y - häc ng÷ ph¸p vµ viÖc n¾m kiÕn thøc ng÷
ph¸p cña gi¸o viªn vµ häc sinh thuéc tØnh Lµo cai ®Ó lµm c¬ së cho viÖc nghiªn
cøu.
- Ph¸t hiÖn vµ hÖ thèng ho¸ c¸c lçi ng÷ ph¸p mµ häc sinh tiÓu häc thêng
hay m¾c hiÖn nay.
- §Ò xuÊt nh÷ng biÖn ph¸p kh¾c phôc lçi ng÷ ph¸p cho häc sinh tiÓu häc
nh»m n©ng cao chÊt lîng d¹y - häc ng÷ ph¸p ë tiÓu häc.
- ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc lçi ng÷ ph¸p vµo viÖc gi¶ng d¹y thö
nghiÖm ë mét sè trêng tiÓu häc ®Ó xem xÐt tÝnh kh¶ thi cña c¸c biÖn ph¸p.
5
5- Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
§Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña ®Ò tµi mét c¸ch cã c¬ së, chóng t«i ®· vËn
dông c¸c ph¬ng ph¸p sau:
5.1. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lÝ thuyÕt, tæng hîp lÝ luËn
- Nghiªn cøu tµi liÖu, gi¸o tr×nh, c«ng tr×nh nghiªn cøu, s¸ch b¸o vÒ ng÷
ph¸p tiÕng ViÖt vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt, ch¬ng tr×nh, SGK, s¸ch
gi¸o viªn TiÕng ViÖt tiÓu häc, lÝ luËn d¹y häc tiÓu häc...
5.2. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch
- Tõ nh÷ng tµi liÖu ®· thu thËp ®îc, ngêi viÕt vËn dông ph¬ng ph¸p
ph©n tÝch nh»m lµm râ c¸c lçi ng÷ ph¸p cña häc sinh tiÓu häc ®Ó ®Ò ra nh÷ng
biÖn ph¸p kh¾c phôc hîp lÝ.
5.3. Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra, kh¶o s¸t, thèng kª
- §iÒu tra kh¶o s¸t viÖc n¾m kiÕn thøc còng nh kü n¨ng thùc hµnh ng÷
ph¸p cña gi¸o viªn vµ häc sinh còng nh thùc tÕ d¹y häc ng÷ ph¸p ë nhµ trêng
tiÓu häc qua c¸c phiÕu ®iÒu tra.
- TiÕp xóc trao ®æi víi nh÷ng gi¸o viªn cã kinh nghiÖm gi¶ng d¹y ®Ó t×m
hiÓu c¸c biÖn ph¸p, gi¶i ph¸p mµ hä ®· sö dông trong qu¸ tr×nh d¹y häc nh»m
gióp häc sinh kh¾c phôc lçi ng÷ ph¸p.
- Thèng kª, ph©n lo¹i, nhËn xÐt c¸c phiÕu ®iÒu tra; trªn c¬ së ®ã x©y dùng
c¸c biÖn ph¸p nh»m kh¾c phôc lçi ng÷ ph¸p cña häc sinh.
5.4. Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm
§Ò tµi vËn dông ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm ®Ó kiÓm nghiÖm kh¶ n¨ng øng
dông nh÷ng biÖn ph¸p míi do ngêi viÕt ®Ò xuÊt.
6- Nh÷ng ®ãng gãp cña luËn v¨n
LuËn v¨n thµnh c«ng sÏ:
6
- Ph¸t hiÖn vµ hÖ thèng ho¸ c¸c lçi ng÷ ph¸p mµ häc sinh tiÓu häc thêng
hay m¾c hiÖn nay (®· cã nh÷ng tµi liÖu ®Ò cËp ®Õn c¸c lo¹i lçi ng÷ ph¸p nhng
hoÆc lµ cha thµnh hÖ thèng hoÆc lµ kh«ng ph¶i cña riªng häc sinh tiÓu häc)
- §Ò xuÊt nh÷ng biÖn ph¸p kh¾c phôc lçi ng÷ ph¸p cña häc sinh tiÓu häc,
gãp phÇn cô thÓ ho¸ lý thuyÕt chung vÒ néi dung, ph¬ng ph¸p d¹y häc ng÷
ph¸p ë tiÓu häc.
- N©ng cao chÊt lîng d¹y - häc ng÷ ph¸p trong ph©n m«n luyÖn tõ vµ c©u
ë tiÓu häc.
- Gîi ý ®Ó tiÕp tôc nghiªn cøu vµ ®a ra nh÷ng ph¬ng ph¸p míi, thiÕt
thùc cho viÖc d¹y m«n TiÕng ViÖt ë bËc tiÓu häc.
7 - Bè côc cña luËn v¨n
LuËn v¨n ®îc chia lµm 3 phÇn:
PhÇn më ®Çu
PhÇn néi dung: gåm 3 ch¬ng
Ch¬ng 1. C¬ së lý luËn
Ch¬ng nµy ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò vÒ lý luËn cña nh÷ng kiÕn thøc ng÷
ph¸p cÇn trang bÞ cho häc sinh tiÓu häc, lµm c¬ së cho nh÷ng nghiªn cøu trong
c¸c ch¬ng tiÕp theo. §ã lµ nh÷ng kh¸i niÖm c©u, thµnh phÇn c©u, tÝnh liªn kÕt
vµ dÊu c©u.
Ch¬ng 2. Lçi ng÷ ph¸p cña häc sinh tiÓu häc
Trong ch¬ng 2, ngêi viÕt hÖ thèng ho¸ nh÷ng lçi ng÷ ph¸p mµ häc sinh
tiÓu häc hay m¾c nh:
- C¸c lçi th«ng thêng vÒ c©u.
- C¸c lçi vÒ liªn kÕt c©u.
- C¸c lçi vÒ dÊu c©u.
Ch¬ng 3. C¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc lçi ng÷ ph¸p cña häc sinh tiÓu
häc
7
Ch¬ng nµy sÏ lµm râ kh¶ n¨ng n¾m kiÕn thøc ng÷ ph¸p cña gi¸o viªn
tiÓu häc, nh÷ng khã kh¨n h¹n chÕ cña gi¸o viªn khi d¹y ng÷ ph¸p ë tiÓu häc;
®iÒu tra kh¶ n¨ng tiÕp thu kiÕn thøc ng÷ ph¸p vµ kü n¨ng thùc hµnh ng÷ ph¸p
cña häc sinh tiÓu häc; tõ ®ã ®Ò xuÊt nh÷ng biÖn ph¸p kh¾c phôc c¸c lçi ng÷
ph¸p mµ häc sinh tiÓu häc hay m¾c hiÖn nay ®ång thêi tæ chøc thùc nghiÖm
nh÷ng biÖn ph¸p ®· ®Ò xuÊt.
PhÇn kÕt luËn.
Kh¼ng ®Þnh nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®îc cña ®Ò tµi.
8
PhÇn néi dung
Ch¬ng 1
C¬ së lý luËn
1.1. C©u tiÕng viÖt
1.1.1.Kh¸i niÖm c©u
Tõ thÕ kû III tríc c«ng nguyªn, häc ph¸i ng÷ ph¸p Alªcxang®ria ®· nªu
kh¸i niÖm “C©u lµ sù tæng hîp cña c¸c tõ biÓu thÞ mét t tëng trän vÑn”[ 29,
45]. V× tÝnh chÊt ®¬n gi¶n, dÔ hiÓu vµ kh¸ hoµn chØnh cña nã, ®Þnh nghÜa vÒ c©u
võa nªu ®· ®îc thö th¸ch qua hµng ngµn n¨m vµ ®Õn ngµy nay nã vÉn ®îc sö
dông kh¸ phæ biÕn.
§Þnh nghÜa vÒ c©u cña DiÖp Quang Ban ( n¨m 2006) rÊt cô thÓ, ng¾n gän
nhng mang tÝnh kh¸i qu¸t cao.
C©u lµ ®¬n vÞ cña nghiªn cøu ng«n ng÷ cã cÊu t¹o ng÷ ph¸p ( bªn trong
vµ bªn ngoµi) tù lËp vµ ng÷ ®iÖu kÕt thóc, mang mét ý nghÜa t¬ng ®èi trän vÑn
hay th¸i ®é, sù ®¸nh gi¸ cña ngêi nã, hoÆc cã thÓ kÌm theo th¸i ®é, sù ®¸nh
gi¸ cña ngêi nãi, gióp h×nh thµnh vµ biÓu hiÖn, truyÒn ®¹t t tëng, t×nh c¶m.
C©u ®ång thêi lµ ®¬n vÞ th«ng b¸o nhá nhÊt b»ng ng«n ng÷.[ 5, 107].
1.1.2. Nh÷ng ®Æc trng cña c©u
MÆc dï cã rÊt nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ c©u nhng qua nh÷ng ®Þnh
nghÜa vÒ c©u, ta cã thÓ nªu ra mét sè ®Æc trng c¬ b¶n cña c©u nh sau:
- VÒ mÆt b¶n thÓ: c©u kh«ng ph¶i lµ ®¬n vÞ cã s½n trong ng«n ng÷. Nã
®îc t¹o ra trong qu¸ tr×nh t duy vµ trong ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷,
dùa vµo c¸c ®¬n vÞ cã s½n ( tõ, côm tõ cè ®Þnh) vµ c¸c qui t¾c kÕt hîp c¸c ®¬n vÞ
Êy.
- VÒ néi dung: c©u ph¶i diÔn ®¹t mét ý t¬ng ®èi trän vÑn, ®ång thêi thÓ
hiÖn ®îc th¸i ®é, t×nh c¶m cña ngêi nãi hay ngêi viÕt.
9
- VÒ chøc n¨ng: C©u cã chøc n¨ng h×nh thµnh vµ biÓu hiÖn, truyÒn ®¹t t
tëng, t×nh c¶m. Nã lµ ®¬n vÞ th«ng b¸o nhá nhÊt.
- VÒ cÊu tróc: C©u cã mét cÊu t¹o ng÷ ph¸p nhÊt ®Þnh ( gåm hai phÇn
chÝnh C-V) vµ cã ng÷ ®iÖu khi nãi; khi viÕt, c©u ®îc kÕt thóc b»ng dÊu ng¾t
c©u vµ ch÷ c¸i ®Çu c©u ph¶i viÕt hoa.
1.1.3. quan niÖm vÒ c©u ®óng
HiÖn nay, cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau trong viÖc x¸c ®Þnh “thÕ nµo lµ
mét c©u ®óng” . NguyÔn Kh¸nh Nång (2006) cho r»ng mét c©u ®óng ph¶i thÓ
hiÖn c¶ hai mÆt: cÊu tróc ng÷ ph¸p vµ cÊu tróc ng÷ nghÜa. [ 17, 145].
Tuy nhiªn, c©u còng nh bÊt k× mét ®¬n vÞ ng«n ng÷ nµo kh¸c, trong qu¸
tr×nh hµnh chøc ®Òu bÞ chi phèi bëi mét sè qui t¾c vµ yªu cÇu nhÊt ®Þnh.
Bïi Minh To¸n, Lª A, §ç ViÖt Hïng (2006) kh¼ng ®Þnh mét c©u ®óng
ph¶i ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu sau:
+ C©u ph¶i viÕt ®óng qui t¾c ng÷ ph¸p tiÕng ViÖt: §Ó thùc hiÖn chøc n¨ng
giao tiÕp, trong mçi ng«n ng÷ tån t¹i nh÷ng qui t¾c cÊu t¹o ®Æc trng cho ng«n
ng÷ ®ã vµ ®Ó giao tiÕp cã hiÖu qu¶, mçi c¸ nh©n cña céng ®ång ng«n ng÷ ph¶i
tu©n thñ c¸c qui t¾c ®ã. V× thÕ, yªu cÇu ®Çu tiªn ®èi víi viÖc ®Æt c©u lµ ph¶i ®Æt
c©u ®óng víi qui t¾c tiÕng ViÖt.
Tuy nhiªn, c¸c qui t¾c ng÷ ph¸p cña tiÕng ViÖt, trong qu¸ tr×nh sö dông,
vÉn cã sù linh ho¹t uyÓn chuyÓn.
+ C©u ph¶i cã quan hÖ ng÷ nghÜa phï hîp víi t duy ngêi ViÖt. NghÜa lµ
trong qu¸ tr×nh ®Æt c©u, ngêi viÕt ngoµi viÖc ph¶i chó ý ®Õn yªu cÇu viÕt ®óng
ng÷ ph¸p, cßn ph¶i chó ý ®Õn c¸c quan hÖ ng÷ nghÜa gi÷a c¸c tõ ng÷ trong c©u.
Yªu cÇu vÒ quan hÖ ng÷ nghÜa ®îc cô thÓ ho¸ ë c¸c néi dung sau:
- Ph¶n ¸nh ®óng quan hÖ trong thÕ giíi kh¸ch quan.
- Quan hÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn c©u, c¸c vÕ c©u ph¶i hîp logic.
- Quan hÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn ®¼ng lËp ph¶i lµ quan hÖ ®ång lo¹i.
+ C©u ph¶i cã th«ng tin míi. XÐt vÒ cÊu tróc néi t¹i cña c©u, hai yªu cÇu
®· nªu lµ hai yªu cÇu cÇn nhng cha ®ñ. Ng«n ng÷ lµ c«ng cô giao tiÕp, mµ
10
giao tiÕp, vÒ b¶n chÊt lµ qu¸ tr×nh trao ®æi th«ng tin. Qu¸ tr×nh trao ®æi th«ng tin
thËt sù cã hiÖu qu¶ chØ khi ngêi nãi ( viÕt) ®a ra nh÷ng th«ng tin míi ®èi víi
ngêi nghe(®äc).
+ C©u ph¶i ®îc ®¸nh dÊu c©u phï hîp. NghÜa lµ khi ®Æt c©u, ngêi viÕt
ph¶i chó ý ®Õn viÖc ®Æt dÊu c©u lµm cho c¸c quan hÖ vÒ ng÷ ph¸p, ng÷ nghÜa
®îc t¸ch b¹ch, râ rµng; tr¸nh cho ngêi ®äc cã thÓ hiÓu sai ý nghÜa cña c©u.
Ngoµi nh÷ng yªu cÇu trªn, xÐt theo quan hÖ híng ngo¹i (quan hÖ gi÷a
c©u víi mäi yÕu tè kh¸c ngoµi c©u), c©u lµ mét ®¬n vÞ cÊu thµnh v¨n b¶n nªn nã
ph¶i chÞu sù chi phèi cña tÊt c¶ c¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn néi dung vµ h×nh
thøc cña v¨n b¶n. [ 25, 148- 156].
1.2. Thµnh phÇn c©u tiÕng viÖt
1.2.1. §Þnh nghÜa thµnh phÇn c©u
HiÖn nay quan niÖm vÒ thµnh phÇn c©u cña NguyÔn Minh ThuyÕt,
NguyÔn V¨n HiÖp ( 2004) ®îc nhiÒu ngêi coi lµ cã tÝnh kh¸i qu¸t cao. Theo
hä, thµnh phÇn c©u lµ nh÷ng tõ tham gia nßng cèt c©u ( b¾t buéc cã mÆt ®Ó ®¶m
b¶o tÝnh trän vÑn cña c©u ) hoÆc phô thuéc trùc tiÕp vµo nßng cèt c©u [28,57].
1.2.2. HÖ thèng thµnh phÇn c©u tiÕng ViÖt.
Theo c¸c nhµ ng÷ ph¸p häc, trong mét c©u tiÕng ViÖt cã thÓ cã c¸c thµnh
phÇn :
- Thµnh phÇn chÝnh cña c©u: chñ ng÷, vÞ ng÷
- Thµnh phÇn phô cña c©u: tr¹ng ng÷, ®Ò ng÷
- Thµnh phÇn phô cña tõ trong c©u: ®Þnh ng÷, bæ ng÷
- Thµnh phÇn biÖt lËp trong c©u: t×nh th¸i ng÷, h« ng÷, liªn ng÷, phô chó
ng÷.
1.2.3. C¸c thµnh phÇn c©u cã liªn quan ®Õn ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò
tµi
1.2.3.1. Chñ ng÷
11
a. Kh¸i niÖm
Chñ ng÷ lµ thµnh phÇn chÝnh, thµnh phÇn quan träng trong c©u nªn tõ
n¨m 1960 trë l¹i ®©y, chñ ng÷ ®îc ®Ò cËp ®Õn trong nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn
cøu. Theo DiÖp Quang Ban (2000), chñ ng÷ lµ thµnh phÇn c©u cã quan hÖ qua
l¹i vµ qui ®Þnh lÉn nhau víi thµnh phÇn vÞ ng÷, chñ ng÷ nªu ra vËt, hiÖn tîng
n»m trong mèi quan hÖ chÆt chÏ vµ trùc tiÕp víi ®Æc trng ( ®éng, tÜnh, tÝnh
chÊt) vµ quan hÖ sÏ ®îc nãi ®Õn trong vÞ ng÷ [5, 39- 40]. NguyÔn Minh ThuyÕt,
NguyÔn V¨n HiÖp (2004) kh¼ng ®Þnh chñ ng÷ lµ bé phËn cña nßng cèt c©u biÓu
thÞ chñ thÓ ng÷ ph¸p cña vÞ ng÷, t¹o ra cïng vÞ ng÷ mét kÕt cÊu cã kh¶ n¨ng
nguyªn nh©n ho¸ [38, 153].
b. Nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n cña chñ ng÷
*Vai trß, quan hÖ ng÷ nghÜa, ng÷ ph¸p cña chñ ng÷ trong c©u
HiÖn nay, mäi ngêi ®Òu thõa nhËn chñ ng÷ lµ mét trong hai thµnh phÇn
chÝnh cña c©u, song hµnh cïng vÞ ng÷ t¹o nªn nßng cèt c©u. Chñ ng÷ lµ thµnh
phÇn nªu lªn chñ thÓ nh ngêi, vËt, sù vËt, sù viÖc,...cã ®Æc trng ®îc miªu t¶
hoÆc nhËn xÐt ë vÞ ng÷ [13, 131], [28, 24]. C¸c t¸c gi¶ NguyÔn Minh ThuyÕt,
NguyÔn V¨n HiÖp (2001) ®· tr×nh bµy kh¸ ®Çy ®ñ vµ hoµn chØnh vÒ vai trß, quan
hÖ ng÷ nghÜa, ng÷ ph¸p cña chñ ng÷.
c. VÞ trÝ cña chñ ng÷ trong c©u
Chñ ng÷ thêng ®øng tríc vÞ ng÷ theo trËt tù C-V (“vÞ trÝ thuËn cña chñ
ng÷” [32, 187]). Tuy nhiªn, chñ ng÷ cã kh¶ n¨ng ®øng sau vÞ ng÷ (“vÞ trÝ nghÞch
cña chñ ng÷” [32, 187]) trong mét sè trêng hîp nhÊt ®Þnh vµ g¾n víi nh÷ng ®iÒu
kÞªn nhÊt ®Þnh. §ã lµ nh÷ng trêng hîp ngêi nãi muèn nhÊn m¹nh vÞ ng÷ ®Ó
ngêi nghe chó ý [22, 26]; lµ khi c©u mang râ mµu s¾c biÓu c¶m [19, 60]; chñ
ng÷ trong c¸c c©u cã hÖ tõ lµ chuyÓn theo qui t¾c riªng: chØ ë nh÷ng c©u ®ång
nhÊt tuyÖt ®èi, chñ ng÷ míi cã thÓ chuyÓn ra sau vÞ ng÷, cßn trong c¸c c©u
kh«ng cã hÖ tõ, bÊt cø mét chñ ng÷ thÓ tõ nµo còng cã thÓ chuyÓn ra sau vÞ ng÷
nhê cã chØ tè ph©n ®o¹n thùc tõ thùc t¹i “lµ” [19, 187-188].
12
d. CÊu t¹o cña chñ ng÷
- VÒ mÆt tõ lo¹i: Chñ ng÷ thêng ®îc biÓu hiÖn b»ng danh tõ vµ ®¹i tõ
nh©n xng. Ngoµi ra, ®éng tõ, tÝnh tõ, sè tõ còng cã thÓ lµm chñ ng÷ .
- VÒ cÊu t¹o: Chñ ng÷ thêng ®îc cÊu t¹o tõ mét tõ, mét côm tõ chÝnh
phô, mét côm tõ ®¼ng lËp hoÆc mét côm chñ vÞ. Ngoµi ra, nã cßn cã mét sè kiÓu
cÊu tróc kh¸c.
VÝ dô: Tríc mÆt lµ mét con ®êng.
Trong vÝ dô trªn, chñ ng÷ ®îc cÊu t¹o tõ QHT + DT. §©y lµ mét giíi
ng÷.
Tãm l¹i, sau khi tæng kÕt c¸c quan ®iÓm cña c¸c nhµ ng÷ ph¸p häc, theo
chóng t«i, chñ ng÷ cã thÓ ®îc hiÓu nh sau:
- VÒ kh¸i niÖm: Chñ ng÷ lµ thµnh phÇn chÝnh cña c©u thÓ hiÖn ®èi tîng
®îc th«ng b¸o trong c©u, cïng víi vÞ ng÷ t¹o thµnh nßng cèt c©u.
- VÒ vÞ trÝ: Chñ ng÷ thêng ®øng tríc vÞ ng÷ theo trËt tù C - V nhng khi
cÇn nhÊn m¹nh néi dung th«ng b¸o hay biÓu thÞ t×nh c¶m, c¶m xóc,... ngêi ta
cã thÓ ®Æt vÞ ng÷ tríc chñ ng÷.
- VÒ c¸ch x¸c ®Þnh chñ ng÷: Chñ ng÷ cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch
x¸c ®Þnh nßng cèt c©u, x¸c ®Þnh thµnh phÇn chÝnh cña c©u( sö dông phÐp lîc
c©u, t×m thµnh phÇn cÊu t¹o tèi thiÓu cña c©u), cuèi cïng t×m nh÷ng tõ, ng÷ nªu
®èi tîng th«ng b¸o cña c©u.
- VÒ cÊu t¹o cña chñ ng÷: Chñ ng÷ cã thÓ ®îc lµm tõ mét tõ, mét côm
tõ (côm tõ chÝnh phô, côm tõ ®¼ng lËp, côm tõ cè ®Þnh), mét côm C - V hay mét
giíi ng÷.
1.2.3.2. VÞ ng÷
a. Kh¸i niÖm
NguyÔn Minh ThuyÕt, NguyÔn V¨n HiÖp (2004) kh¼ng ®Þnh vÞ ng÷ lµ thµnh
phÇn chÝnh thø hai cña c©u, cïng víi chñ ng÷ t¹o thµnh nßng cèt c©u. VÞ ng÷ lµ
phÇn têng thuËt vÒ chñ ng÷ [28, 154]; vÞ ng÷ lµ bé phËn chØ t×nh tr¹ng hoÆc
hµnh ®éng cña chñ thÓ; vÞ ng÷ lµ thµnh phÇn c©u cã quan hÖ qua l¹i vµ qui ®Þnh
13
lÉn nhau víi chñ ng÷, vÞ ng÷ nªu nªn ®Æc trng hoÆc quan hÖ ( ®éng, tÜnh) vèn
cã cña vËt nãi ë chñ ng÷ hoÆc cã thÓ ¸p ®Æt chóng mét c¸ch cã lý do cho vËt ®ã;
vÞ ng÷ biÓu thÞ thuéc tÝnh P ( cã thÓ lµ hµnh ®éng, qu¸ tr×nh, tr¹ng th¸i, ®Æc
®iÓm, tÝnh chÊt hoÆc quan hÖ) cña ®èi tîng nhËn thøc. [31, 69]; vÞ ng÷ lµ bé
phËn nßng cèt cña c©u cã thÓ chen thªm phã tõ chØ thêi - thÓ vµo phÝa tríc, vµ
trong trêng hîp bé phËn nµy gåm h¬n mét tõ th× vÞ ng÷ lµ tõ chÝnh cña bé phËn
Êy. [32, 188] ...
b. Nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n cña vÞ ng÷
* Vai trß, quan hÖ ng÷ nghÜa, ng÷ ph¸p cña vÞ ng÷ trong c©u
VÞ ng÷ lµ mét trong hai thµnh phÇn chÝnh cña c©u, cïng víi chñ ng÷ t¹o
nªn nßng cèt c©u. VÞ ng÷ lµ thµnh phÇn c©u cã mèi quan hÖ qua l¹i vµ qui ®Þnh
lÉn nhau víi thµnh phÇn chñ ng÷; nã thêng b¸o râ hµnh ®éng, tr¹ng th¸i , tÝnh
chÊt cña ®èi tîng ®îc ®Ò cËp tíi trong chñ ng÷. VÞ ng÷ thêng tr¶ lêi c©u hái
Lµm g× ? ThÕ nµo ? Lµ g× ? [22, 27], [24, 150]; vÞ ng÷ cã t¸c dông ®Õn toµn c©u
[23, 115]; vÞ ng÷ biÓu thÞ tÝnh vÞ thÓ, miªu t¶ ®Æc trng cña sù vËt ®îc nãi ®Õn
ë chñ ng÷ [12, 148]; vÒ mÆt ng÷ ph¸p, vÞ ng÷ lµ thµnh phÇn chÞu sù chi phèi cña
chñ ng÷; vÒ mÆt th«ng b¸o, vÞ ng÷ lµ thµnh phÇn th«ng b¸o vÒ chñ ng÷, tÝnh
th«ng b¸o thÓ hiÖn chñ yÕu ë vÞ ng÷; trong t¬ng quan víi chñ ng÷, vÞ ng÷
thêng lµ “c¸i míi” - c¸i cha biÕt - do ®ã phÇn nµy Ýt khi bÞ rót gän. [28, 185];
vÞ ng÷ cã quan hÖ chÆt chÏ, trùc tiÕp vµ phï hîp víi chñ ng÷, kÕt hîp víi chñ
ng÷ ®Ó t¹o thµnh cÊu tróc ng÷ ph¸p c¬ b¶n biÓu thÞ néi dung mÖnh ®Ò [30, 69];
vÞ ng÷ lµ thµnh phÇn dïng mét thø tõ ng÷ kh¸c ®Ó thuËt thuyÕt c¸i “ thÕ nµo”
cña chñ ng÷ [17, 178].
VÞ ng÷ lµ bé phËn quan träng nhÊt trong c©u song phÇn, nã lµ trung t©m
tæ chøc cña c©u, kh«ng thÓ lîc bá khi c©u t¸ch khái ng÷ c¶nh [29, 181], [23,
115], [31, 69]. VÞ ng÷ ®ãng vai trß chñ yÕu vµ lµ h¹t nh©n cña c©u [32, 190].
* VÞ trÝ cña vÞ ng÷ trong c©u
VÞ ng÷ thêng ®øng sau chñ ng÷ theo trËt tù C - V. Tuy nhiªn, vÞ ng÷
còng cã thÓ ®øng tríc chñ ng÷ ( trêng hîp ngo¹i lÖ) thuéc mÆt dông ph¸p [38,
14
185]. ViÖc ®¶o vÞ ng÷ lªn tríc chñ ng÷ sÏ t¹o nªn mét trËt tù kh«ng b×nh
thêng nh»m ®¹t hiÖu qu¶ tu tõ, biÓu c¶m [31, 70] .
c. CÊu t¹o cña vÞ ng÷
VÒ mÆt tõ lo¹i: PhÇn lín c¸c nhµ nghiªn cøu ng÷ ph¸p cho r»ng ®éng tõ,
tÝnh tõ ( vÞ tõ) thêng lµm vÞ ng÷, ngoµi ra danh tõ, ®¹i tõ, sè tõ còng cã thÓ lµm
vÞ ng÷.
VÒ mÆt cÊu tróc: VÞ ng÷ cã thÓ ®îc t¹o nªn bëi mét tõ, mét côm tõ, mét
côm tõ chÝnh phô, mét côm tõ ®¼ng lËp, mét giíi ng÷, mét kÕt cÊu C-V vµ
nh÷ng ®¬n vÞ ®Æc biÖt nh :
+ Tõ “®ang” + danh tõ chØ thêi gian. VÝ dô: “Nã ®ang tuæi ¨n tuæi ngñ”.
+ C¸c tõ sao, vËy, thÕ nµo. VÝ dô: “ Anh sao thÕ ?” [22, 30].
+ Lµ sù lÆp l¹i mét tæ hîp tõ vÒ mÆt ý nghÜa vèn lµ träng t©m cña néi
dung th«ng b¸o ë c©u tríc. VÝ dô:
- “Vµi b÷a n÷a bè ®a con ®i th¨m bµ néi.”
- “Con kh«ng vµi b÷a n÷a.”
+ Lµ mét tæ hîp quan hÖ tõ + danh tõ, vÝ dô: “MÑ t«i ngoµi vên.”
[12,150].
VÒ mÆt nèi kÕt víi chñ ng÷: vÞ ng÷ cã thÓ kÕt hîp trùc tiÕp víi chñ ng÷
(kh«ng cÇn ®Õn hÖ tõ lµ), cã thÓ kÕt hîp gi¸n tiÕp víi chñ ng÷ (nhê hÖ tõ lµ)
Tãm l¹i, theo chóng t«i, vÞ ng÷ cã thÓ ®îc hiÓu nh sau:
- VÒ kh¸i niÖm: vÞ ng÷ lµ thµnh phÇn chÝnh cña c©u thÓ hiÖn néi dung
th«ng b¸o ( ho¹t ®éng, tr¹ng th¸i, tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm, quan hÖ, nhËn xÐt,...) cña
®èi tîng ®îc nªu ë chñ ng÷, cïng víi chñ ng÷ t¹o nªn nßng cèt c©u.
- VÒ vÞ trÝ: vÞ ng÷ thêng ®øng sau chñ ng÷ theo trËt tù C-V, nhng vÞ
ng÷ còng cã thÓ ®øng tríc chñ ng÷ nh»m nhÊn m¹nh néi dung th«ng b¸o hoÆc
mang mµu s¾c tu tõ.
- VÒ c¸ch x¸c ®Þnh vÞ ng÷: Muèn t×m vÞ ng÷ cña mét c©u, ph¶i thùc hiÖn
c¸c bíc ph©n tÝch cÊu tróc c©u: x¸c ®Þnh nßng cèt c©u ( tèi gi¶n), x¸c ®Þnh chñ
15
ng÷, phÇn cßn l¹i lµ vÞ ng÷ cña c©u ( phÇn nªu lªn th«ng b¸o vÒ ®èi tîng ®îc
nãi ®Õn ë chñ ng÷).
- VÒ cÊu t¹o cña vÞ ng÷: vÞ ng÷ cã thÓ ®îc lµm tõ mét tõ (®éng tõ, tÝnh
tõ, danh tõ, ®¹i tõ, sè tõ), mét côm tõ chÝnh phô, côm tõ ®¼ng lËp, côm tõ cè
®Þnh, côm C-V, hoÆc mét giíi ng÷.
1.2.3.3. Tr¹ng ng÷
a. Kh¸i niÖm
C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ViÖt ng÷ ®· dïng nhiÒu thuËt ng÷ ®Ó gäi tªn
tr¹ng ng÷ nh: “bæ ng÷ cña c©u”, “h¹n ®Þnh ng÷”... Nhng cã thÓ nãi “tr¹ng
ng÷” lµ thµnh phÇn c©u cã sù thèng nhÊt ý kiÕn cao cña c¸c nhµ nghiªn cøu.
HiÖn nay, c¸c nhµ ng÷ ph¸p häc ®· nhÊt trÝ víi kh¸i niÖm: tr¹ng ng÷ lµ
thµnh phÇn phô cña c©u, cã t¸c dông bæ sung ý nghÜa t×nh huèng (nh thêi gian,
n¬i chèn, ph¬ng tiÖn, môc ®Ých, c¸ch thøc, nguyªn nh©n,...) cho nßng cèt c©u
[28, 78], [28, 193], [32, 34].
b. Nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n cña tr¹ng ng÷
* Vai trß, quan hÖ ng÷ nghÜa, ng÷ ph¸p cña tr¹ng ng÷ trong c©u
XÐt vÒ mÆt kÕt cÊu ng÷ ph¸p cña c©u, tr¹ng ng÷ lµ phÇn phô cña c©u, cã
thÓ bá ®i mµ c©u kh«ng sai ng÷ ph¸p [28, 33], [12, 115]...
XÐt vÒ mÆt ý nghÜa, tr¹ng ng÷ cã tÇm quan träng ®Æc biÖt ®èi víi nßng cèt
c©u, lµ phÇn bæ sung ý nghÜa cho c©u. Tr¹ng ng÷ cã khi lµ phÇn ngêi nghe
mong ®îi [28, 33]. Tr¹ng ng÷ x¸c ®Þnh hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn diÔn ra sù viÖc nªu
trong c©u, gãp phÇn lµm cho néi dung ®îc ®Çy ®ñ chÝnh x¸c; tr¹ng ng÷ kÕt nèi
c¸c c©u, c¸c ®o¹n víi nhau, gãp phÇn lµm cho ®o¹n v¨n, bµi v¨n ®îc m¹ch l¹c
[28, 12- 46]. Tr¹ng ng÷ lµm cho hiÖn thùc kh¸ch quan ®îc cô thÓ h¬n, ®Çy ®ñ
h¬n [31, 78]. Tr¹ng ng÷ bæ sung cho c©u nh÷ng th«ng tin vÒ t×nh huèng, tøc nã
thuéc vai chu tè cña sù t×nh ®îc biÓu thÞ trong c©u. Tr¹ng ng÷ còng cã thÓ ®¶m
nhËn chøc n¨ng liªn kÕt v¨n b¶n nhê vµo nh÷ng ®Æc ®iÓm nµo ®ã trong néi dung
ng÷ nghÜa mµ chóng biÓu thÞ [32, 348-349].
16
* VÞ trÝ cña tr¹ng ng÷ trong c©u
Tr¹ng ng÷ trong c©u tiÕng ViÖt thêng ®øng tríc nßng cèt c©u, tuy nhiªn
vÉn gÆp nã sau nßng cèt c©u hoÆc ë gi÷a chñ ng÷ vµ vÞ ng÷. Trong hai trêng
hîp sau, nã ph¶i ®îc nhÊn m¹nh t¸ch rêi b»ng ng÷ ®iÖu khi nãi, dÊu phÈy khi
viÕt, vµ cã thÓ kÌm theo mét kÕt tõ thÝch hîp. Theo NguyÔn Minh ThuyÕt,
NguyÔn V¨n HiÖp (2004), sù thay ®æi vÞ trÝ cña tr¹ng ng÷ trong c©u liªn quan
®Õn vai trß cña nã trong cÊu tróc ph©n ®o¹n thùc t¹i c©u. Khi ®øng sau nßng cèt
hoÆc chen vµo gi÷a chñ ng÷ vµ vÞ ng÷ th× tr¹ng ng÷ cã kh¶ n¨ng tham gia vµo
phÇn thuËt ®Ò - phÇn mang néi dung th«ng tin míi [32, 345].
c. CÊu t¹o cña tr¹ng ng÷
- VÒ cÊu tróc ng÷ ph¸p: Tr¹ng ng÷ thêng ®îc cÊu t¹o tõ mét giíi ng÷
( 1 QHT + DT). Ngoµi ra, nã cã thÓ ®îc cÊu t¹o tõ mét côm tõ chÝnh phô hay
®¼ng lËp, rÊt Ýt khi nã cã cÊu t¹o b»ng mét côm C-V.
- VÒ tõ lo¹i : Hoµng Träng PhiÕn( 1980) x¸c ®Þnh tr¹ng ng÷ thêng ®îc
biÓu hiÖn b»ng danh tõ, tæ hîp danh tõ, tæ hîp danh tõ víi c¸c tõ víi c¸c tõ cã ý
nghÜa kh«ng gian, thêi gian, tæ hîp danh tõ víi c¸c giíi tõ; tÝnh tõ cã ý nghÜa
kh«ng gian; kÕt cÊu ®éng tõ - bæ ng÷ [23, 126].
Nhãm Bïi TÊt T¬m (1995) nhËn ®Þnh: tÊt c¶ c¸c kÕt cÊu ng÷ ph¸p cã
kh¶ n¨ng lµm vÞ ng÷ ®Òu cã thÓ ®¶m nhiÖm thµnh phÇn nµy. Ngoµi ra mét sè
phô tõ t×nh th¸i vµ c¸c kÕt cÊu ng÷ ph¸p cã quan hÖ më ®Çu còng cã thÓ lµm
tr¹ng ng÷ [28, 186].
NguyÔn Minh ThuyÕt, NguyÔn V¨n HiÖp (2004) dùa vµo dÊu hiÖu cÊu
t¹o: tr¹ng ng÷ cã giíi tõ ®øng tríc ( tr¹ng ng÷ ®îc ®¸nh dÊu) hoÆc tr¹ng ng÷
kh«ng cã giíi tõ ®øng tríc ( tr¹ng ng÷ kh«ng ®îc ®¸nh dÊu).
Tãm l¹i, tr¹ng ng÷ cã thÓ ®îc hiÓu nh sau:
VÒ kh¸i niÖm: Tr¹ng ng÷ lµ thµnh phÇn c©u cã t¸c dông bæ sung ý nghÜa
t×nh huèng cho nßng cèt c©u. ý nghÜa t×nh huèng cã thÓ lµ thêi gian, n¬i chèn
môc ®Ých, ph¬ng tiÖn, nguyªn nh©n, tr¹ng th¸i,v.v.
17
VÒ vÞ trÝ: Tr¹ng ng÷ cã vÞ trÝ t¬ng ®èi tù do, ë trong c©u, cã thÓ ®øng ë
®Çu c©u, gi÷a c©u hoÆc ë cuèi c©u. Nhng vÞ trÝ thêng gÆp nhÊt cña tr¹ng ng÷ lµ
ë ®Çu c©u.
VÒ mÆt h×nh thøc: Tr¹ng ng÷ thêng ng¨n c¸ch víi nßng cèt c©u b»ng
dÊu phÈy.
VÒ cÊu t¹o cña tr¹ng ng÷: Tr¹ng ng÷ thêng ®îc cÊu t¹o tõ mét giíi ng÷
( 1giíi tõ + 1 DT).
1.3. tÝnh liªn kÕt cña v¨n b¶n, liªn kÕt h×nh thøc vµ
liªn kÕt néi dung
1.3.1. kh¸i niÖm tÝnh liªn kÕt cña v¨n b¶n
Theo c¸c nhµ ng«n ng÷ häc th× v¨n b¶n kh«ng ph¶i lµ mét phÐp céng ®¬n
thuÇn cña c¸c c©u. Gi÷a c¸c c©u trong v¨n b¶n cã nh÷ng sîi d©y liªn hÖ chÆt
chÏ. “ Nh÷ng sîi d©y nµy kÐo dµi tõ c©u nä sang c©u kia nhiÒu ®Õn nçi t¹o nªn
mét m¹ng líi dµy ®Æc, trong ®ã mçi c©u riªng biÖt g¾n bã chÆt chÏ víi nh÷ng
c©u cßn l¹i” [dÉn theo TrÇn Ngäc Thªm, 1985, tr. 5], [29, 19] . HiÖn tîng nµy
vÒ sau ®îc gäi lµ tÝnh liªn kÕt.
HiÖn nay, kh¸i niÖm vÒ “tÝnh liªn kÕt” ®ã lµ sù g¾n bã vÒ nghÜa vµ vÒ h×nh
thøc cña c¸c yÕu tè kh«ng nhá h¬n c©u trong v¨n b¶n [29, 16] ®îc nhiÒu ngêi
chÊp nhËn.
Nãi tãm l¹i, liªn kÕt lµ m¹ng líi c¸c mèi liªn hÖ gi÷a c¸c c©u trong mét
v¨n b¶n.
TÝnh liªn kÕt chÝnh lµ nh©n tè quan träng nhÊt cã t¸c dông biÕn mét chuçi
c©u trë thµnh v¨n b¶n. Liªn kÕt chÝnh lµ yÕu tè ®¶m b¶o sù thèng nhÊt cña v¨n
b¶n, kh«ng cã nã kh«ng thµnh v¨n b¶n cho dï tõng c©u mét ®Òu cã nghÜa vµ cã
cÊu t¹o ®óng c¸c qui t¾c ng÷ ph¸p. Liªn kÕt t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng c©u “cha
chuÈn” khi ®øng biÖt lËp trë thµnh b×nh thêng trong v¨n b¶n.
18
1.3.2. liªn kÕt h×nh thøc vµ liªn kÕt néi dung
Cã thÓ nãi mét c¸ch kh¸i qu¸t r»ng tÝnh liªn kÕt cña v¨n b¶n cã hai mÆt :
liªn kÕt h×nh thøc vµ liªn néi dung. Hai mÆt liªn kÕt nµy cã mèi quan hÖ biÖn
chøng chÆt chÏ: liªn kÕt néi dung ®îc thÓ hiÖn b»ng mét hÖ thèng c¸c ph¬ng
thøc liªn kÕt h×nh thøc, vµ liªn kÕt h×nh thøc chñ yÕu dïng ®Ó diÔn ®¹t sù liªn
kÕt néi dung [29, 20].
Do liªn kÕt néi dung vµ liªn kÕt h×nh thøc lµ hai mÆt g¾n bã mËt thiÕt víi
nhau, cho nªn mçi v¨n b¶n ®Òu ph¶i cã ®ñ hai mÆt liªn kÕt nµy. §©y chÝnh lµ
dÊu hiÖu cho phÐp ph©n biÖt v¨n b¶n víi “phi v¨n b¶n”, tøc lµ nh÷ng chuçi ph¸t
ng«n hçn ®én.
1.3.2.1. Liªn kÕt h×nh thøc vµ sù thÓ hiÖn cña nã
Theo TrÇn Ngäc Thªm, trong v¨n b¶n, liªn kÕt h×nh thøc dïng ®Ó g¾n c¸c
c©u l¹i víi nhau b»ng c¸ch sö dông mét sè c¸ch thøc nhÊt ®Þnh - c¸c ph¬ng
thøc liªn kÕt. C¸c ph¬ng thøc liªn kÕt ®îc thÓ hiÖn th«ng qua c¸c ph¬ng tiÖn
liªn kÕt - c¸c ph¬ng tiÖn ng«n ng÷ cã t¸c dông liªn kÕt.
Liªn kÕt h×nh thøc chñ yÕu dïng ®Ó diÔn ®¹t sù liªn kÕt néi dung qua hÖ
thèng 7 ph¬ng thøc liªn kÕt: phÐp lÆp, phÐp thÕ, phÐp ®èi, phÐp liªn tëng,
phÐp tuyÕn tÝnh, phÐp nèi, phÐp tØnh lîc [29, 239].
a. Ph¬ng thøc lÆp ( phÐp lÆp)
* Kh¸i niÖm
Ph¬ng thøc lÆp lµ ph¬ng thøc liªn kÕt thÓ hiÖn ë viÖc lÆp l¹i trong
kÕt ng«n nh÷ng yÕu tè ®· cã ë chñ ng«n.
VÝ dô:
Ngµy tÕt, MÞ còng muèn uèng rîu. MÞ lÐn lÊy hò rîu, cø uèng õng ùc
tõng b¸t. Råi say, MÞ lÞm mÆt ngåi ®Êy, nh×n mäi ngêi nh¶y ®ång.
Ph¬ng thøc lÆp cã c¶ hai yÕu tè liªn kÕt vµ kÕt tè ë ®©y ®îc gäi lµ lÆp
tè. Tuú thuéc vµo tÝnh chÊt cña lÆp tè mµ ph¬ng thøc lÆp cã thÓ chia thµnh ba
d¹ng thøc: lÆp tõ vùng, lÆp ng÷ ph¸p vµ lÆp ng÷ ©m.
19
LÆp tõ vùng lµ d¹ng thøc liªn kÕt phæ biÕn nhÊt trong v¨n b¶n. H¬n thÕ
n÷a, ®é phæ biÕn cña lÆp tõ vùng kh«ng chØ tr¶i dµi trªn v¨n b¶n mµ cßn thÓ hiÖn
c¶ ë sù cã mÆt nhiÒu lÇn cña nã trong mét cÆp ph¸t ng«n, tøc lµ thÓ hiÖn c¶ ë sù
lÆp phøc.
HiÖn tîng lÆp tõ vùng phæ biÕn ®Õn møc gi÷a nã vµ tÝnh liªn kÕt cña v¨n
b¶n tån t¹i mét mèi quan hÖ hai chiÒu. Tríc hÕt, ë mét v¨n b¶n liªn kÕt, tÊt yÕu
ph¶i cã lÆp tõ vùng. MÆt kh¸c, ë bÊt k× mét chuçi c©u nµo, nÕu cã lÆp tõ vùng th×
sù liªn kÕt còng xuÊt hiÖn. NÕu hai c©u cã chøa nh÷ng tõ ®îc lÆp l¹i th× ch¾c
h¼n lµ chóng bµn vÒ cïng mét chñ ®Ò. Nh thÕ, lÆp tõ vùng lµ mét d¹ng thøc
liªn kÕt dïng ®Ó thÓ hiÖn liªn kÕt chñ ®Ò cña v¨n b¶n.
Qui t¾c sö dông
ViÖc sö dông phÐp lÆp tuy cã t¸c dông t¹o sù liªn kÕt rÊt m¹nh nhng nÕu sö
dông qu¸ nhiÒu cã thÓ dÉn ®Õn m¾c lçi.
CÇn tr¸nh hiÖn tîng dïng tõ lÆp l¹i v× nã g©y c¶m gi¸c ®¬n ®iÖu, nhµm
ch¸n. Nã chøng tá sù diÔn ®¹t quanh quÈn, bÝ tõ cña ngêi viÕt.
VÝ dô:
C« Mai d¹y m«n TiÕng ViÖt ë líp em. C« Mai gi¶ng bµi rÊt dÔ hiÓu. C«
Mai gióp chóng em häc hµnh tiÕn bé.
Tãm l¹i, ph¬ng thøc lÆp cã tÇn sè xuÊt hiÖn rÊt cao trong v¨n b¶n. Nã
võa cã t¸c dông liªn kÕt c©u, võa cã t¸c dông tu tõ häc. Tuy nhiªn, chóng ta cÇn
ph©n biÖt hiÖn tîng lÆp liªn kÕt, lÆp tu tõ víi lçi lÆp.
b. Ph¬ng thøc thÕ ( phÐp thÕ)
* Kh¸i niÖm
PhÐp thÕ lµ ph¬ng thøc liªn kÕt thÓ hiÖn ë viÖc thay thÕ nh÷ng tõ ng÷ ®·
®îc dïng trong c©u ®i tríc b»ng nh÷ng tõ ng÷ t¬ng ®¬ng trong c©u ®i sau.
Nhê vËy, ®èi tîng vÉn ®îc duy tr× ®Ó triÓn khai, ph¸t triÓn vµ nhê ®ã mµ c¸c
c©u ®îc liªn kÕt víi nhau.
VÝ dô:
Ngùa con thÝch l¾m. Chó tin ch¾c sÏ giµnh ®îc vßng nguyÖt quÕ.
20
- Xem thêm -
.PDF 
112 
35 
87 
