Tài liệu Luận văn kinh tế biển ở huyện đảo vân đồn tỉnh quảng ninh (1994 2012)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM PHAN THU HẰNG KINH TẾ BIỂN Ở HUYỆN ĐẢO VÂN ĐỒN TỈNH QUẢNG NINH (1994 - 2012) LUẬN VĂN THẠC SĨ NHÂN VĂN THÁI NGUYÊN - 2015 Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM PHAN THU HẰNG KINH TẾ BIỂN Ở HUYỆN ĐẢO VÂN ĐỒN TỈNH QUẢNG NINH (1994 - 2012) Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam Mã số: 60.22.03.13 LUẬN VĂN THẠC SĨ NHÂN VĂN Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Hà Thị Thu Thủy THÁI NGUYÊN - 2015 Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Các nội dung nêu trong luận văn là kết quả làm việc của tôi và chưa được công bố trong bất cứ một công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 10 năm 2015 Tác giả luận văn Phan Thu Hằng i Học liệu – ĐHTN Số hoá bởi Trung tâm http://www.lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin chân thành cám ơn tất cả các thầy cô giáo trong Khoa Lịch sử, đặc biệt là những thầy cô giáo chuyên ngành Lịch sử Việt Nam, những ngƣời đã giảng dạy và động viên tôi trong suốt hai năm học vừa qua giúp tôi hoàn thành nghiên cứu và hoàn thiện nghiên cứu đề tài. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Hà Thị Thu Thủy, ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu. Qua đây, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới gia đình và bạn bè tôi, những ngƣời đã luôn ở cạnh tôi trong những lúc khó khăn nhất và giúp tôi có đƣợc thành quả ngày hôm nay. Thái Nguyên, tháng 08 năm 2015 Tác giả luận văn Phan Thu Hằng ii Học liệu – ĐHTN Số hoá bởi Trung tâm http://www.lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... ii MỤC LỤC .........................................................................................................iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................ iv DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................. v DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ ............................................................... vi MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .............................................................................. 3 3. Đối tƣợng, phạm vi, nhiệm vụ và mục đích nghiên cứu ................................ 5 4. Nguồn tài liệu và phƣơng pháp nghiên cứu .................................................... 6 5. Đóng góp của luận văn ................................................................................... 7 6. Bố cục của luận văn ........................................................................................ 7 Chƣơng 1. ĐIỀU KIỆN PHÁT TRIỂN KINH TẾ BIỂN Ở HUYỆN ĐẢO VÂN ĐỒN TỈNH QUẢNG NINH ......................................................... 8 1.1. Điều kiện tự nhiên........................................................................................ 8 1.2. Điều kiện dân cƣ - xã hội ........................................................................... 13 1.3. Điều kiện kinh tế ........................................................................................ 19 Tiểu kết chƣơng 1 ............................................................................................. 21 Chƣơng 2. HOẠT ĐỘNG KINH TẾ BIỂN Ở HUYỆN ĐẢO VÂN ĐỒN GIAI ĐOẠN 1994 - 2012 ...................................................................... 23 2.1. Chủ trƣơng phát triển kinh tế biển ở huyện đảo Vân Đồn ........................ 23 2.2. Sự phát triển của kinh tế biển ở huyện đảo Vân Đồn ................................ 29 2.2.1. Khai thác, nuôi trồng và chế biến thủy sản ........................................ 29 2.2.2. Du lịch biển, đảo ................................................................................. 44 2.2.3. Mạng lƣới giao thông và hệ thống cảng biển ..................................... 66 Tiểu kết chƣơng 2 ............................................................................................. 69 Số hoá bởi Trung iii tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn Chƣơng 3. TÁC ĐỘNG CỦA KINH TẾ BIỂN ĐẾN KINH TẾ, XÃ HỘI HUYỆN ĐẢO VÂN ĐỒN TỈNH QUẢNG NINH ............................... 71 3.1. Tác động về kinh tế .................................................................................... 71 3.1.1. Thúc đấy sự phát triển của các ngành kinh tế khác ............................ 72 3.1.2. Góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế của huyện đảo ........................ 75 3.2. Tác động về xã hội ..................................................................................... 76 3.2.1. Góp phần xóa đói giảm nghèo ............................................................ 76 3.2.2. Góp phần làm thay đổi diện mạo của huyện đảo................................ 78 3.2.3. Góp phần mở rộng quan hệ đối ngoại và chủ động hội nhập ............. 79 Tiểu kết chƣơng 3 ............................................................................................. 82 KẾT LUẬN ...................................................................................................... 83 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 87 iv Học liệu – ĐHTN Số hoá bởi Trung tâm http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CV Mã lực - thƣớc đo công suất động cơ HĐND Hội đồng nhân dân HTX Hợp tác xã NN&PTNT Nông nghiệp và Phát triển nông thôn SX Sản xuất UBND Ủy ban nhân dân iv Học liệu – ĐHTN Số hoá bởi Trung tâm http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 2.1. Năng suất khai thác hải sản huyện Vân Đồn giai đoạn 2006 - 2010 ........................................................................... 33 Bảng 2.2. Sản lƣợng khai thác hải sản huyện Vân Đồn năm 2012 .............. 34 Bảng 2.3. Diện tích, sản lƣợng nuôi trồng hải sản huyện Vân Đồn giai đoạn 2006 - 2012 ......................................................................... 39 Bảng 2.4. Cơ sở sản xuất con giống thuỷ sản năm 2010 .............................. 42 Bảng 2.5. Thực trạng cơ sở lƣu trú tại huyện Vân Đồn 2004 -2008 ............ 56 Bảng 2.6. Một số chƣơng trình du lịch đang đƣợc các công ty Du lịch chào bán đến Vân Đồn ................................................................. 61 Bảng 2.7. Hiện trạng khách du lịch quốc tế đến Vân Đồn giai đoạn 2004-2009 ..................................................................................... 63 Bảng 2.8. Hiện trạng khách du lịch nội địa đến Vân Đồn giai đoạn 2004-2009 ..................................................................................... 64 Bảng 3.1. Bảng thống kê so sánh một số chỉ tiêu phát triển kinh tế............. 74 v Học liệu – ĐHTN Số hoá bởi Trung tâm http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ Hình 1.1. Bản đồ hành chính tỉnh Quảng Ninh ............................................ 9 Hình 1.2. Bản đồ hành chính huyện Vân Đồn - Quảng Ninh.................... 17 Hình 2.1. Sơ đồ vị trí và mối liên hệ vùng ................................................ 27 Hình 2.2. Sơ đồ cấu trúc phát triển không gian vùng ................................ 28 Hình 2.3. Bản đồ các điểm du lịch tỉnh Quảng Ninh ................................ 49 Biểu đồ 3.1. Kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa huyện Vân Đồn giai đoạn 2008 - 2012 ....................................................................... 80 Biểu đồ 3.2. Thu ngân sách từ XNK trên địa bàn Vân Đồn - Quảng Ninh giai đoạn 2007 - 2013 ....................................................... 81 vi Học liệu – ĐHTN Số hoá bởi Trung tâm http://www.lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Lịch sử phát triển của thế giới cho thấy, biển và kinh tế biển có vị trí đặc biệt quan trọng đối với các quốc gia có biển trong quá trình phát triển, là nhân tố thúc đẩy phát triển kinh tế và bảo vệ chủ quyền. Hiện nay, trên thế giới có 151 quốc gia ven biển, vùng biển rộng gần 109 triệu km 2, biển đƣợc các nƣớc xác định là vùng đặc quyền kinh tế trong giới hạn 200 hải lý theo công ƣớc quốc tế. Các quốc gia có biển trên thế giới đã và đang xúc tiến xây dựng chiến lƣợc cũng nhƣ các kế hoạch hành động khai thác biển, khai thác vùng ven bờ hải đảo một cách mạnh mẽ. Việt Nam là một quốc gia ven biển, vùng biển rộng 1 triệu km 2, bờ biển dài 3.260 km trải dài ở cả 3 hƣớng Đông, Nam và Tây Nam, có những ƣu thế và vị trí chiến lƣợc đặc biệt quan trọng đối với khu vực và trên thế giới, có một tài nguyên biển khá phong phú và đa dạng, là điều kiện thuận lợi thúc đẩy kinh tế biển phát triển, khai thác có hiệu quả nguồn tài nguyên từ biển, phục vụ cho quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Nằm ở vùng Vịnh Bắc Bộ, gồm 2 quần đảo lớn là Kế Bào và Vân Hải với hơn 600 hòn đảo lớn, nhỏ thuộc Bái Tử Long, bao bọc một phần vùng mỏ Hồng Gai, huyện đảo Vân Đồn có vị trí rất quan trọng về kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh của tỉnh Quảng Ninh và khu vực Đông Bắc của Tổ quốc. Hơn 15 năm thành lập (ngày 23-3-1994 Chính phủ ra quyết định đổi tên huyện Cẩm Phả thành huyện Vân Đồn và tách 2 xã: Cô Tô, Thanh Lân thành lập huyện Cô Tô), nhất là từ khi đƣợc Chính phủ phê duyệt đề án xây dựng Khu kinh tế - xã hội Vân Đồn (31-5-2006) thành khu vực kinh tế chiến lƣợc và địa bàn trọng điểm về quốc phòng - an ninh vùng Bắc Bộ, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân của huyện đã chủ động khắc phục khó khăn, giành đƣợc kết quả quan trọng trong khai thác tiềm năng, lợi thế phát triển kinh tế biển, kết hợp 1 phát triển kinh tế - xã hội với tăng cƣờng quốc phòng - an ninh. Với diện tích rộng hơn 2.000 km2, Vân Đồn có những điểm khác biệt rất lớn so với 14 khu kinh tế ven biển khác của cả nƣớc, điều kiện giao thông thuận lợi cả đƣờng bộ, hàng không, đƣờng biển. Đây là vùng nằm gọn trong khu vực hợp tác “hai hành lang, một vành đai” kinh tế Việt - Trung; hợp tác liên vùng Vịnh Bắc Bộ mở rộng, là cầu nối giữa ASEAN - Trung Quốc. Khu kinh tế Vân Đồn cũng nằm gọn trong Vịnh Bái Tử Long, gắn kết với kỳ quan thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long. Cùng với đó là những giá trị về tài nguyên thiên nhiên, cảnh quan, sinh thái, vùng biển rộng với hơn 600 đảo đá và đất là điều kiện để Vân Đồn có cơ hội phát triển kinh tế biển. Từ đó đến năm 2020, huyện Vân Đồn tiếp tục quán triệt và thực hiện chủ trƣơng của Chính phủ về đầu tƣ phát triển Khu kinh tế tổng hợp Vân Đồn (du lịch sinh thái chất lƣợng cao, gắn với nuôi trồng, chế biến đặc hải sản) thành khu kinh tế chiến lƣợc khu vực Bắc Bộ và cả nƣớc (với vị trí là trung tâm phát triển ra biển và giao thƣơng quốc tế). Tuy vậy, Vân Đồn vẫn còn đối mặt với những khó khăn, hạn chế nhƣ: Kinh tế phát triển chƣa bền vững, chƣa đánh thức hết tiểm năng và thế mạnh của kinh tế biển phục vụ cho quá trình phát triển kinh tế - xã hội và an ninh - quốc phòng; chƣa thật hợp lý về cơ cấu ngành nghề; Trình độ kỹ thuật nuôi trồng, đánh bắt và chế biến thủy sản còn hạn chế; vẫn là huyện nghèo; một số vấn đề bức xúc về xã hội chƣa đƣợc giải quyết kịp thời. Do vậy, huyện đảo cần quản lý, khai thác hiệu quả tiềm năng thế mạnh của kinh tế biển, để kinh tế biển trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, cần phải đánh giá thực trạng kinh tế biển để có những giải pháp kịp thời thúc đẩy kinh tế biển Vân Đồn. Từ những phân tích trên đây, tôi mạnh dạn chọn đề tài “ Kinh tế biển ở huyện đảo Vân Đồn tỉnh Quảng Ninh (1994-2012)” làm đề tài luận văn thạc sĩ chuyên ngành Lịch sử Việt Nam. 2 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Từ vị thế, vai trò và tiềm lực của kinh tế biển, ngày 06/5/1993, Bộ Chính trị đã ra Nghị quyết 03-NQ/TƢ về một số nhiệm vụ phát triển kinh tế biển trong những năm trƣớc mắt - trong đó khẳng định phải đẩy mạnh phát triển kinh tế biển đi đôi với việc tăng cƣờng khả năng bảo vệ chủ quyền và lợi ích quốc gia. Ngày 22/9/1997, Bộ Chính trị ban hành chỉ thị số 20-CT/TƢ đẩy mạnh phát triển kinh tế biển theo hƣớng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Từ quan điểm chỉ đạo trên, Hội nghị lần thứ tƣ Ban chấp hành Trung ƣơng Đảng khóa X đã thông qua Nghị quyết về Chiến lƣợc biển Việt Nam đến năm 2020, phấn đấu đƣa nƣớc ta trở thành quốc gia mạnh về biển, làm giàu từ biển, đảm bảo vững chắc chủ quyền biển đảo. Bên cạnh đó, còn có những thông tin, bài viết đề cập đến kinh tế biển: Đầu tiên là cuốn“Thương cảng Vân Đồn” của tác giả Đỗ Văn Ninh, Nhà xuất bản Thanh Niên, Hà Nội (2001) đƣợc biên soạn và lấy nội dung cơ bản từ “Huyện đảo Vân Đồn”. Sách đã giới thiệu một bề dày lịch sử đáng kính của Vân Đồn, giàu, đẹp, anh hùng. Đồng thời trình bày rất rõ về những thiên niên kỷ tiền sử của Vân Đồn qua hai di tích tiêu biểu là hang Soi Nhụ và hang Hà Giắt; khái quát về nền văn hóa Hạ Long và đặc biệt, sách đã giành một phần lớn viết về thƣơng cảng Vân Đồn, từ vị trí địa lí đến những bến xƣa nhộn nhịp thuyền bè. Tiếp theo là bộ sách “Địa chí Quảng Ninh” của Tỉnh ủy, Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ninh (Hà Nôi, 2002) gồm 3 tập. Tập 1 giới thiệu về địa lí hành chính, vị trí, giới hạn, diện tích, lƣợc chí các huyện, thị xã, thành phố trong tỉnh; Địa hình - địa mạo, địa chất - khoáng sản, thổ nhƣỡng, khí hậu, thủy văn, thực vật, động vật ở Quảng Ninh; dân cƣ, dân số và dân tộc; tiền sử - sơ sử Quảng Ninh. Tập 2 giới thiệu về tổ chức chính trị, xã hội, đô thị ở Quảng Ninh; tổng quan về kinh tế Quảng Ninh, công nghiệp và thủ công nghiệp, nông 3 nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản, du lịch, thƣơng mại và dịch vụ, tài chính ngân hàng, giao thong vận tải, bƣu chính viễn thông. Tập 3 giới thiệu về các di tích, danh thắng ở Quảng Ninh; khoa học công nghệ, văn học nghệ thuật, giáo dục, phong tục tập quán của các dân tộc Quảng Ninh; tín ngƣỡng tôn giáo, y tế, thể dục thể thao Quảng Ninh. Trong bộ sách này ít nhiều có nói đến Vân Đồn và hoạt động kinh tế biển ở Vân Đồn. Cuốn “Kinh tế biển Việt Nam trên đường phát triển và hội nhập” của Nhà xuất bản Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh, 2012 đã tập hợp những đề xuất cụ thể trong việc khơi dậy tiềm năng kinh tế biển của nƣớc ta, sớm đƣa nƣớc ta giành vị trí xứng đáng của một quốc gia biển trong cộng đồng quốc tế. Bài viết "Hiệu quả của chương trình kinh tế biển đảo" của tác giả Quang Huy đăng trên Báo Quảng Ninh năm 2006 khái quát những kết quả mà huyện Vân Đồn đã đạt đƣợc qua 10 năm thực hiện chƣơng trình kinh tế biển đảo trên tất cả các lĩnh vực. Từ đó, khẳng định đây là những kết quả to lớn của nhân dân các dân tộc huyện đảo, góp phần ổn định xã hội, thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Tiếp nữa là luận văn “Kinh tế biển ở Trà Vinh” của tác giả Dƣơng Văn Hồng (Luận văn thạc sỹ kinh tế, năm 2008) đã trình bày khái quát lí luận về kinh tế biển và những nhân tố ảnh hƣởng đến phát triển kinh tế biển. Phân tích thực trạng kinh tế biển ở Trà Vinh, từ đó xác định phƣơng hƣớng và giải pháp phát triển kinh tế biển ở Trà Vinh. Luận văn “Kinh tế biển Sóc Trăng” của tác giả Nguyễn Văn Bon (Luận văn thạc sỹ kinh tế, năm 2008) đã đè xuất những quan điểm, phƣơng hƣớng, giải pháp phát huy tiềm năng, lợi thế phát triển kinh tế biển ở Sóc Trăng trên cơ sở những hoạt động thực tiễn của kinh tế biển ở địa phƣơng. Ở Quảng Ninh, đến nay, đã có một số bài báo đăng trên Báo Quảng Ninh và báo Quảng Ninh điện tử, Báo mới.com viết về kinh tế biển, nhƣ: “Kinh tế biển Quảng Ninh có sự tăng trưởng tích cực” (Hoàng Nhất Thống - 01/6/2012); “Phát triển kinh tế biển: Lợi thế từ khu kinh tế Vân Đồn” (Ngọc Lan -16/05/2012); 4 “Khu kinh tế Vân Đồn - Đòn bẩy thu hút các nhà đầu tư” - Báo Quảng Ninh số 5129 (28/1/2002); “Vân Đồn - Tiềm năng đang được đánh thức” - Báo Quảng Ninh số 5459 (08/7/2003); “Phát triển kinh tế biển đảo Vân Đồn- Khởi động và tạo đà” - Báo Quảng Ninh số 5796 (09/8/2004).... Các bài báo tập trung làm rõ quá trình phát huy nội lực, thu hút ngoại lực đầu tƣ vào khu kinh tế Vân Đồn để khi thác tối đa tiềm năng và lợi thế của biển, vùng ven biển và hải đảo, góp phần tạo thêm thế và lực mới để phát triển kinh tế - xã hội ở huyện Vân Đồn. Nhƣ vậy, trong thời gian qua, không ít đề tài nghiên cứu kinh tế biển ở nhiều khía cạnh khác nhau nhƣng cho đến nay chƣa có một công trình khoa học nào nghiên cứu mô ̣t cách hê ̣ thố ng toàn diê ̣n về kinh tế biển ở Vân Đồn . Chính vì vậy, tác giả đã quyết định lựa chọn vấn đề này làm đề tài nghiên cứu của mình. Để hoàn thành đƣơ ̣c đề tài này , các công trình nghiên cứu tr ên là tài liê ̣u quý giá để tác giả tham khảo và có một góc nhìn sâu sắc , toàn diện vấn đề mà mình nghiên cứu. 3. Đối tƣợng, phạm vi, nhiệm vụ và mục đích nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu những điều kiện để phát triển kinh tế biển, tình hình hoạt động kinh tế biển ở huyện đảoVân Đồn giai đoạn 1994 - 2012 (từ khi thành lập huyện đến nay) và đánh giá chung về tình hình phát triển kinh tế biển cũng nhƣ tình hình phát triển kinh tế - xã hội của huyện. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn giới hạn trong huyện đảo Vân Đồn thuộc tỉnh Quảng Ninh. Từ năm 1994 - thành lập huyện đảo Vân Đồn (ngày 23-3-1994 Chính phủ ra quyết định đổi tên huyện Cẩm Phả thành huyện Vân Đồn và tách 2 xã: Cô Tô, Thanh Lân thành lập huyện Cô Tô) - đến năm 2012 - sau 5 năm thực hiện chiến lƣợc biển Việt Nam (Nghị quyết số 09-NQ/TW ngày 9/2/2007 “Về chiến lƣợc biển Việt Nam đến năm 2020” đƣợc thông qua tại Hội nghị lần thứ tƣ ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng khoá X). 5 3.3. Nhiệm vụ nghiên cứu Tìm hiểu những điều kiện để phát triển kinh tế biển ở Vân Đồn, Quảng Ninh. Làm rõ thực tế hoạt động kinh tế biển ở huyện đảoVân Đồn giai đoạn 1994 - 2012, đặc biệt là sự phát triển của các loại hình kinh tế biển sau khi có quyết định của Chính phủ phê duyệt Đề án „„Phát triển kinh tế - xã hội khu kinh tế Vân Đồn - Quảng Ninh‟‟. Qua đó, đánh giá những tác động của kinh tế biển đến đời sống kinh tế - xã hội huyện đảo Vân Đồn. 3.4. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở những nguồn tài liệu thu thập đƣợc, đề tài mong muốn làm nổi bật các hoạt động kinh tế biển chủ đạo ở Vân Đồn trong giai đoạn từ 1994 đến 2012, góp phần nêu cao ý thức xây dựng quê hƣơng cho thế hệ trẻ tỉnh Quảng Ninh, đóng góp thêm nguồn tƣ liệu phục vụ cho giảng dạy, học tập và nghiên cứu lịch sử địa phƣơng. 4. Nguồn tài liệu và phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Nguồn tài liệu Để thực hiện đề tài này, tác giả dựa vào những nguồn tài liệu chủ yếu sau:. Các văn kiện, Nghị quyết, chỉ thị của Đảng và Nhà nƣớc của các cấp ủy Đảng, báo cáo tổng kết công tác hằng năm của Đảng bộ tỉnh Quảng Ninh, Đảng bộ huyện Vân Đồn. Nguồn bảng, biểu thống kê của các phòng, ban liên quan nhƣ: phòng lƣu trữ, khai thác nuôi trồng thủy hải sản, phòng văn hóa thông tin.... Ngoài ra, đề tài còn sử dụng các tài liệu thành văn đã công bố trên các tạp chí, báo Trung ƣơng và địa phƣơng. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Tác giả sử dụng phƣơng pháp lịch sử kết hợp với phƣơng pháp logic là chủ yếu. Bằng phƣơng pháp lịch sử, thông qua các nguồn tƣ liệu, tác giả khái quát đầy đủ các điều kiện phát triển kinh tế biển ở Vân Đồn, tình hình các hoạt động kinh tế biển chủ đạo ở Vân Đồn trong giai đoạn từ 1994 đến 2012. Từ đó, thấy đƣợc xu hƣớng phát triển của kinh tế biển Vân Đồn sau khi có chủ 6 trƣơng và chính sách thu hút đầu tƣ. Ngoài ra, tác giả cũng sử dụng một số phƣơng pháp khác nhƣ so sánh (so sánh giữa các năm, các giai đoạn để thấy đƣợc sự phát triển của kinh tế biển nói riêng và kinh tế của huyện Vân Đồn nói chung), điều tra thực địa, thống kê xã hội học, liên ngành (địa lí, kinh tế, lịch sử). Phƣơng pháp phân tích, đánh giá tổng hợp: Trên cơ sở tài liệu thực địa, các tài liệu từ sách báo và nhiều nguồn khác để rút ra những nhận định, đánh giá, tiểu kết, kết luận. 5. Đóng góp của luận văn Làm rõ những điều kiện về tự nhiên, dân cƣ, xã hội để phát triển kinh tế biển ở Vân Đồn; Khái quát thực trạng tình hình hoạt động kinh tế biển, đặc biệt là những hoạt động kinh tế biển chủ đạo ở huyện đảo Vân Đồn giai đoạn 1994 2012; Đánh giá những thành tựu, hạn chế của kinh tế biển Vân Đồn giai đoạn 1994 - 2012 và nguyên nhân của nó, từ đó thấy đƣợc tác động của kinh tế biển tới tình hình phát triển kinh tế - xã hội của huyện đảo. Luận văn dùng làm tài liệu tham khảo cho các cơ quan tham mƣu của Huyện ủy, UBND huyện Vân Đồn, các cơ quan hữu trách, các trƣờng học, cơ sở đào tạo khi tìm hiểu về kinh tế biển. 6. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn đƣợc kết cấu thành 3 chƣơng: Chƣơng 1: Điều kiện phát triển kinh tế biển ở huyện đảo Vân Đồn tỉnh Quảng Ninh. Chƣơng 2: Hoạt động kinh tế biển ở huyện đảo Vân Đồn giai đoạn 1994 - 2012. Chƣơng 3: Tác động của kinh tế biển tới đời sống kinh tế, xã hội huyện đảo Vân Đồn. 7 Chƣơng 1 ĐIỀU KIỆN PHÁT TRIỂN KINH TẾ BIỂN Ở HUYỆN ĐẢO VÂN ĐỒN TỈNH QUẢNG NINH 1.1. Điều kiện tự nhiên Với quy mô diện tích khoảng 2.171 km2 trong đó diện tích đất tự nhiên 551 km2, chiếm 9,3% diện tích toàn tỉnh Quảng Ninh, diện tích vùng biển rộng 1.620 km2, Vân Đồn có những điểm khác biệt rất lớn so với 14 khu kinh tế ven biển của cả nƣớc, điều kiện giao thông thuận lợi cả đƣờng bộ, hàng không, đƣờng biển. Cùng với đó là những giá trị về tài nguyên thiên nhiên, cảnh quan, sinh thái, vùng biển rộng với hơn 600 đảo đá và đất là điều kiện để Vân Đồn có cơ hội phát triển công nghiệp giải trí và kinh tế biển. Vân Đồn là một huyện đảo miền núi nằm ở vị trí tiền tiêu phía Đông Bắc của tổ quốc, phía Đông Nam của tỉnh Quảng Ninh, đƣợc hợp thành từ hai quần đảo Cái Bầu và Vân Hải. Phía Bắc giáp với vùng biển thuộc hai huyện Tiên Yên và Quảng Hà. Phía Tây giáp thị xã Cẩm Phả, ngăn cách nhau bởi lạch biển Cửa Ông và sông Voi Lớn. Phía Đông giáp với vùng biển thuộc huyện Cô Tô và phía Nam giáp với vịnh Hạ Long, vùng biển Cát Bà- Hải Phòng. Huyện Vân Đồn nằm trong khung tọa độ địa lý sau: 20o40' - 21o16' Vĩ độ Bắc; 107o15' 108o00 Kinh độ Đông. Đảo lớn nhất là Cái Bầu với 17.212ha gồm thị trấn Cái Rồng và 6 xã, trƣớc có tên là Kế Bào, ở phía Tây Bắc huyện nằm kề cận đất liền lục địa, cách đất liền bởi lạch biển Cửa Ông và sông Voi Lớn. Trong địa phận xã Vạn Yên còn có đảo Chàng Ngo cũng tƣơng đối lớn. Huyện lỵ là thị trấn Cái Rồng nằm trên đảo Cái Bầu. Tuyến đảo Vân Hải nằm ở phía Đông Nam của huyện, gồm các đảo lớn nhƣ: Trà Bàn, Cao Lô, Cảnh Tƣớc, Đông Chén, Thẻ Vàng, Ngọc Vừng…và một loạt các đảo nhỏ khác, thành một vành đai che chắn ngoài khơi vịnh Bái Tử Long. Diện tích đất đai xã Bản Sen chiếm nửa già diện tích của đảo Trà Bàn, đảo lớn thứ hai trong huyện, cùng với đảo Đông Chén và các đảo nhỏ lân cận khác [7, tr.3]. 8 Hình 1.1. Bản đồ hành chính tỉnh Quảng Ninh Nguồn: Trung tâm lưu trữ - Sở Tài nguyên & Môi trường Quảng Ninh Vân Đồn nằm trên tuyến đƣờng hàng hải quốc tế sôi động của khu vực, ở điểm giữa của tuyến đƣờng biển Hạ Long - Móng Cái thông thƣơng với các địa phƣơng trong nƣớc qua Quốc lộ 18A, 4B và thông qua đƣờng biển đến với thế giới. Nếu đi theo đƣờng biển từ cảng Vạn Hoa hoặc cảng biển phía Bắc đảo Cái Bầu sẽ đến các cảng của đảo Hải Nam (Trung Quốc) khoảng 200 hải lý, Hồng Kông 580 hải lý và Singapore 1.300 hải lý, đây là khoảng cách mà các doanh 9 nghiệp lữ hành coi là lý tƣởng để mở các tour du lịch đƣờng biển quốc tế. Vân Đồn là một huyện đảo có nhiều lợi thế về giao thông đƣờng biển, hàng không và đƣờng bộ. Đặc biệt, Vân Đồn là điểm giao thoa của hành lang kinh tế: một vành đai kinh tế Việt - Trung và hành lang kinh tế Nam Ninh - Singapore, vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ (Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh) [34, tr.2]. Đây có thể nói là những lợi thế vƣợt trội và khác biệt của huyện đảo này. Đặc biệt với điều kiện vị trí địa lý và sự phong phú về tài nguyên biển đảo đã tạo cho Vân Đồn nhiều điều kiện lý tƣởng cho phát triển công nghiệp giải trí và các loại hình du lịch chất lƣợng cao. Đây chính là yếu tố cốt lõi để Vân Đồn trở thành trung tâm du lịch nghỉ dƣỡng, du lịch sinh thái biển đảo lớn có đủ sức cạnh tranh trong nƣớc, khu vực và quốc tế. Vân Đồn là huyện có địa hình đồi núi - hải đảo đa dạng, phân dị mạnh. có rừng, có biển, có đảo đá, đảo đất. Chính những kiểu địa hình ấy đã tạo cho cảnh quan thiên nhiên Vân Đồn có những nét đặc trƣng, hấp dẫn đặc biệt. Hình thái chủ yếu của địa hình khu vực Vân Đồn là đồi núi thấp và đảo đá với diện tích khoảng 41.530 ha, chiếm 70% tổng diện tích đất tự nhiên của huyện. Một phần nhỏ diện tích có kiểu địa hình đồng bằng ven biển chiếm 1,5% tổng diện tích toàn huyện. Nhƣ vậy, kiểu địa hình đồi núi chiếm phần lớn diện tích trên các xã đảo và ven bờ, địa hình đồng bằng chỉ là những dải nhỏ hẹp ven bờ trải dài từ bến phà Tài Xá tới xã Hạ Long.Vân Đồn có ít sông ngòi, núi có nhiều nhƣng không cao, mà chủ yếu là núi đá vôi. Các đảo lớn gần đất liền có núi cao trên 300m, các đảo nhỏ và xã chỉ có núi cao dƣới 200m. Núi Nàng Tiên ở đảo Trà Bản (Bản Sen) cao 450m, núi Vạn Hoa ở đảo Cái Bầu cao 397m. Địa hình thấp dần từ Đông Bắc xuống Tây Nam. Độ cao trung bình là 40m so với mặt biển; độ dốc trung bình 250, ít bằng phẳng và thƣờng bị chia cắt. Hệ thống đảo ở các khu vực Vân Đồn hầu hết nằm trong đới địa chất duyên hải Bắc Bộ, hƣớng cấu trúc kiến tạo Đông Bắc - Tây Nam, song song với bờ biển của đất liền. Vân Đồn là một huyện đảo đƣợc tạo bởi trên 600 hòn đảo lớn nhỏ nằm 10 trong vịnh Bái Tử Long thơ mộng, bên cạnh vịnh Hạ Long đã 2 lần đƣợc UNESCO công nhận là di sản thế giới về giá trị cảnh quan và địa hình địa mạo. Vân Đồn vừa có núi đá, vừa có núi đất, trên là rừng, dƣới là biển, có bãi cát trắng mịn độ thoải lớn đó là những bãi tắm đẹp: Bãi Dài, Minh Châu, Sơn Hào Quan Lạn, Ngọc Vừng ... nằm rải rác trên khắp các đảo. Xen vào đó là những khu rừng nguyên sinh quý hiếm nhƣ: rừng Bãi Dài, rừng trâm Minh Châu, rừng Ba Mùn, cùng với đó là rất nhiều di tích lịch sử, văn hóa gắn liền với sự hình thành và phát triển của cộng đồng dân cƣ… Đây chính là nguồn tài nguyên du lịch quan trọng để Vân Đồn xây dựng các sản phẩm du lịch đặc trƣng. Không chỉ có biển, đảo, Vân Đồn còn có một thế giới động thực vật hết sức phong phú. Vân Đồn có thềm lục địa rộng lớn khoảng 1.600km2 nằm trong vịnh Bái Tử Long, có nhiều vũng, vịnh, bãi triều và rừng ngập mặn tạo nên nguồn hải sản khá phong phú cả về số lƣợng và chủng loại. Theo thống kê của các ngành chức năng, Vân Đồn hiện có hệ động vật thủy sinh khá phong phú với 51 loài động vật phù du, 132 loài động vật thủy sản có giá trị cao nhƣ: sá sùng, cầu gai, bào ngƣ, hải sâm, trai ngọc… Khả năng cho phép khai thác hàng năm từ 10 -15 ngàn tấn: Trong đó cá nổi cho phép khai thác từ 7 - 9 ngàn tấn/năm. Các loại động vật quý hiếm khác cũng rất phong phú với nhiều loài nhƣ : báo lửa, cầy hƣơng, rái cá, khỉ vàng, tắc kè và nhiều cây dƣợc liệu quý nhƣ: ba kích, ngũ da bì, đằng đằng... Cùng với đó, san hô và rạn san hô ở vùng này tuy chƣa tới mức độ phong phú nhƣ một số vùng khác ở nƣớc ta, do những nguyên nhân địa chất biển, hải văn và môi trƣờng liên quan, nhƣng vẫn có những đặc điểm riêng. Khảo sát sơ bộ cho thấy trong vùng có 66 loài san hô đá, 13 loài san hô sừng và thân mềm… Thềm đảo phía Nam gần Cửa Đối - Quan Lạn là nơi tập trung san hô sau phía Bắc và Đông Bắc. Tại khu vực hƣớng chính đông của đảo Ba Mùn cũng là khu vực tập trung san hô với trên 30 loài. Ốc cũng rất phong phú, đặc biệt một số loài ốc có giá trị cao, chỉ có nhiều ở vùng này nhƣ 11