Tài liệu Luận văn hoàn thiện chuỗi cung ứng sản phẩm chả mực hạ long, tỉnh quảng ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH ĐẶNG HOÀNG HƯNG HOÀN THIỆN CHUỖI CUNG ỨNG SẢN PHẨM CHẢ MỰC HẠ LONG, TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Ngành: Quản lý kinh tế Thái Nguyên, năm 2018 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH ĐẶNG HOÀNG HƯNG HOÀN THIỆN CHUỖI CUNG ỨNG SẢN PHẨM CHẢ MỰC HẠ LONG, TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Đình Tuấn Thái Nguyên, năm 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Bản luận văn này là công trình nghiên cứu cá nhân tôi, được thực hiện trên cơ sở nghiên cứu lý thuyết và tình hình thực tiễn tại địa bàn nghiên cứu dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Trần Đình Tuấn. Các số liệu và những kết quả tính toán trong luận văn là trung thực, các số liệu, tài liệu trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. Một lần nữa tôi xin được khẳng định về sự trung thực của lời cam đoan trên. Thái Nguyên, tháng 6 năm 2018 Học viên Đặng Hoàng Hưng ii LỜI CẢM ƠN Luận văn này là tổng hợp kết quả của quá trình học tập, nghiên cứu kết hợp với kinh nghiệm thực tiễn trong quá trình công tác và sự nỗ lực cố gắng của bản thân. Để hoàn thành luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Quý thầy (cô) giáo, Phòng Đào tạo - Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên đã nhiệt tình giúp đỡ, hỗ trợ cho tôi. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến thầy giáo - PGS.TS. Trần Đình Tuấn, Trưởng khoa Kế toán - Trường ĐH Kinh tế và QTKD Thái Nguyên là người trực tiếp hướng dẫn khoa học. Thầy đã dày công giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thiện đề tài. Tôi cũng xin bày tỏ sự biết ơn đến lãnh đạo cơ quan và các đồng nghiệp đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong công tác để có đủ thời gian và hoàn thành khoá học và thực hiện luận văn này. Tuy đã có sự nỗ lực, cố gắng nhưng luận văn không thể tránh khỏi những khiếm khuyết, tôi rất mong nhận được sự góp ý chân thành của quý thầy (cô) và đồng nghiệp để luận văn này được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 6 năm 2018 Học viên Đặng Hoàng Hưng iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................ vii DANH MỤC BẢNG BIỂU ........................................................................... viii DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................ ix MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ............................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:................................................................ 3 4. Ý nghĩa khoa học của Luận văn .................................................................... 4 5. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHUỖI CUNG ỨNG NÔNG SẢN ............................................................................................ 5 1.1. Cơ sở lý luận về chuỗi cung ứng và phát triển chuỗi cung ứng nông sản ............................................................................................................ 5 1.1.1. Khái niệm về chuỗi cung ứng ................................................................. 5 1.1.2. Vai trò phân tích chuỗi cung ứng nông sản ............................................ 6 1.1.3. Thành phần của chuỗi cung ứng ............................................................. 7 1.1.4. Thực tiễn phát triển chuỗi cung ứng hàng nông sản ở nước ta ............... 9 1.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến xây dựng chuỗi cung ứng nông sản ........... 11 1.2. Tổng quan cơ sở thực tiễn về chuỗi cung ứng ......................................... 14 1.2.1. Các nghiên cứu ở ngoài nước về chuỗi cung ứng ................................. 14 1.2.2. Các nghiên cứu trong nước về chuỗi cung ứng .................................... 15 1.2.3. Kinh nghiệm về xây dựng chuỗi cung ứng sản phẩm của một số địa phương trong nước .................................................................................... 19 iv 1.2.4. Bài học kinh nghiệm rút ra cho tỉnh Quảng Ninh ................................. 26 Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI .............................. 28 2.1. Các câu hỏi nghiên cứu ............................................................................ 28 2.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 28 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................ 28 2.2.2. Phương pháp xử lý số liệu..................................................................... 29 2.2.3. Phương pháp phân tích số liệu .............................................................. 29 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 32 Chương 3: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CỦA CHUỖI CUNG ỨNG SẢN PHẨM CHẢ MỰC HẠ LONG, TỈNH QUẢNG NINH ......... 33 3.1 Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội tỉnh Quảng Ninh ................................. 33 3.1.1. Đặc điểm tự nhiên ................................................................................. 33 3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội của tỉnh Quảng Ninh ................................... 37 3.2. Thực trạng hoạt động của chuỗi cung ứng sản phẩm Chả mực Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh ................................................................................... 40 3.2.1. Tổng quan tình hình sản xuất kinh doanh sản phẩm Chả mực Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh ................................................................................... 40 3.2.2. Sơ đồ chuỗi và đặc điểm của các tác nhân trong chuỗi cung ứng sản phẩm Chả mực Hạ Long ........................................................................... 43 3.2.3. Phân tích sự phân chia lợi nhuận của các tác nhân tham gia trong chuỗi cung ứng sản phẩm chả mực Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh ..................... 53 3.2.4. Phân tích thuận lợi, khó khăn và các yếu tố ảnh hưởng tới hoạt động của chuỗi cung ứng ................................................................................ 57 3.2.5. Hoạt động của Hiệp hội chả mực Hạ Long ........................................... 65 3.3. Liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi cung ứng sản phẩm chả mực Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh .............................................................................. 66 3.3.1. Liên kết ngang giữa các hộ đánh bắt mực mai ..................................... 66 3.3.2. Liên kết ngang giữa các cơ sở sản xuất chế biến chả mực Hạ Long .... 66 v 3.3.3. Liên kết dọc giữa các hộ đánh bắt mực mai với người thu gom .......... 67 3.3.4. Liên kết dọc giữa người thu gom mực mai với các cơ sở sản xuất chế biến chả mực ............................................................................................. 67 3.4. Phân tích ma trận SWOT chuỗi cung ứng sản phẩm Chả mực Hạ Long .... 68 3.5. Đánh giá chung về hoạt động của chuỗi cung ứng sản phẩm Chả mực Hạ Long ................................................................................................... 69 3.5.1. Những điểm mạnh ................................................................................. 69 3.5.2. Những hạn chế và nguyên nhân ............................................................ 69 Chương 4: GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM HOÀN THIỆN CHUỖI CUNG ỨNG SẢN PHẨM CHẢ MỰC HẠ LONG, TỈNH QUẢNG NINH .............................................................................................. 72 4.1. Bối cảnh phát triển chuỗi cung ứng nông sản của tỉnh Quảng Ninh ....... 72 4.2. Quan điểm, định hướng, mục tiêu xây dựng và hoàn thiện chuỗi cung ứng sản phẩm Chả mực Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh .............................. 73 4.2.1. Quan điểm ............................................................................................. 73 4.2.2. Định hướng............................................................................................ 74 4.2.3. Mục tiêu................................................................................................. 75 4.3. Giải pháp hoàn thiện chuỗi cung ứng sản phẩm Chả mực Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh .............................................................................................. 76 4.3.1. Giải pháp về kỹ thuật ........................................................................... 76 4.3.1.1. Tăng cường hỗ trợ kỹ thuật, nâng cao năng lực cho người sản xuất và các tác nhân tham gia chuỗi cung ứng sản phẩm Chả mực Hạ Long ............ 76 4.3.1.2. Tăng cường hỗ trợ đầu tư hệ thống hạ tầng chế biến Chả mực, ưu tiên các chương trình phát triển chuỗi cung ứng Chả mực Hạ Long. ........ 77 4.3.2. Giải pháp về thị trường ......................................................................... 78 4.3.2.1. Hỗ trợ nguồn cung cấp đầu vào ổn định và có chất lượng ................ 78 4.3.2.2. Mở rộng thị trường tiêu thụ................................................................ 78 4.3.3. Giải pháp về tổ chức sản xuất ............................................................... 79 vi 4.3.4. Giải pháp về tăng cường liên kết giữa các hộ/doanh nghiệp cùng nhóm tác nhân (liên kết ngang) và giữa các nhóm tác nhân với nhau (liên kết dọc) ............................................................................................................ 80 4.3.4.1. Kết nối và phát triển liên kết dọc, đặc biệt là giữa các người thu gom, chế biến, bán lẻ với tổ, nhóm người chế biến để đảm bảo đầu ra ổn định và tạo vùng sản xuất đảm bảo chất lượng an toàn thực phẩm ................ 80 4.3.4.2. Tăng cường liên kết ngang giữa các cơ sở khai thác hải sản để mở rộng quy mô chế biến sản phẩm ............................................................... 81 4.3.5. Giải pháp về thể chế, chính sách ........................................................... 82 4.4. Đề xuất và kiến nghị ................................................................................ 83 4.4.1. Đối với tỉnh Quảng Ninh ....................................................................... 83 4.4.2. Đối với các tác nhân trong chuỗi cung ứng .......................................... 83 KẾT LUẬN .................................................................................................... 84 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 86 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 88 vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BQ : Bình quân HQKT : Hiệu quả kinh tế HTX : Hợp tác xã TNHH : Trách nhiệm hữu hạn TP : Thành phố VSATTP : Vệ sinh an toàn thực phẩm viii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Số mẫu điều tra ............................................................................... 29 Bảng 3.1: Kết quả và hiệu quả kinh tế của hộ đánh bắt mực mai...................... 47 Bảng 3.2: Kết quả và hiệu quả kinh tế của hộ thu gom mực mai ...................... 48 Bảng 3.3: Địa điểm sản xuất và các công đoạn thực hiện ................................... 49 Bảng 3.4: Phân tích hiệu quả kinh tế của đơn vị chế biến chả mực Hạ Long ........ 50 Bảng 3.5: Phân tích giá trị gia tăng của người bán buôn chả mực Hạ Long .......... 51 Bảng 3.6: Phân tích giá trị gia tăng của người bán lẻ chả mực Hạ Long ......... 52 Bảng 3.7: Tổng hợp kết quả, hiệu quả kinh tế của các tác nhân tham gia trong chuỗi cung ứng chả mực Hạ Long ............................................. 53 Bảng 3.8: Sự hình thành giá và giá trị gia tăng của các tác nhân theo kênh tiêu thụ ............................................................................................. 55 Bảng 3.9: Giá bán của một số loại chả mực theo nguồn gốc xuất xứ ............... 60 Bảng 3.10: Các công đoạn chính trong chế biến chả giữa các vùng sản xuất ..... 62 Bảng 3.11: Các phụ liệu chính trong chế biến chả mực Hạ Long ..................... 64 ix DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1. Bản đồ địa lý tỉnh Quảng Ninh ....................................................... 33 Hình 3.2: Sơ đồ mối quan hệ giữa hộ đánh bắt với người thu gom ................ 67 Sơ đồ 3.1. Sơ đồ quy trình sản xuất sản phẩm chả mực Hạ Long .................. 42 Sơ đồ 3.2. Sơ đồ tổng quan chuỗi cung ứng chả mực Hạ Long, Quảng Ninh ... 43 Sơ đồ 3.3. Các kênh tiêu thụ chính của chuỗi cung ứng sản phẩm chả mực Hạ Long .................................................................................. 44 Sơ đồ 3.4. Sơ đồ chế biến chả mực Hạ Long .................................................. 49 Biểu đồ 3.1. Hiệu quả kinh tế của các tác nhân trong chuỗi cung ứng chả mực Hạ Long .................................................................................. 54 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Việt Nam đã có những thành công nhất định trong phát triển nông nghiệp theo chuỗi. Nền nông nghiệp được phát triển dựa trên cơ sở quy hoạch cụ thể cho từng vùng theo hướng mở nhằm khai thác triệt để những lợi thế so sánh và khắc phục những hạn chế của vùng. Phát triển sản xuất nông nghiệp theo chuỗi cho giúp cho sản phẩm nông nghiệp được chuyển đến người tiêu dùng nhanh hơn, chất lượng tốt hơn và mang lại hiệu quả cho xã hội hơn. Khi phát triển sản xuất theo chuỗi các vùng sẽ phát huy được theo lợi thế của vùng, tính chuyên môn hóa và như thế sẽ mang lại hiệu quả cao hơn và chất lượng sản phẩm nông sản sản xuất ra sẽ tốt hơn. Hộ sản xuất với qui mô nhỏ lẻ khó tiếp cận các dịch vụ hỗ trợ sản xuất và tiêu thụ. Đặc biệt trong chuỗi cung ứng thiếu liên kết chặt chẽ nên khi một mắt xích vận hành không trơn tru hoặc đứt đoạn sẽ khiến cho sản xuất và tiêu thụ các loại nông sản thực phẩm bị đình trệ và phần thiệt hại không ai khác là người nông dân phải gánh chịu. Phần lớn sản phẩm nông nghiệp dễ hư hỏng, khó bảo quản, thời gian thu hoạch ngắn nên tính rủi ro rất cao, mặt khác vì đang theo hình thức mua đứt, bán đoạn nên không có sự đảm bảo về số lượng cũng như chất lượng dẫn tới người tiêu dùng phải sử dụng thực phẩm với giá cao hơn. Đồng thời, do sự quản lý lỏng lẻo của cơ quan quản lý thị trường nên các nông sản không rõ nguồn gốc khi vấn đề truy xuất nguồn gốc nông sản và an toàn thực phẩm đang là vấn đề được cả xã hội quan tâm đã tạo ra nhiều khó khăn cho người tiêu dùng trong lựa chọn sản phẩm để mua và tạo ra sự cạnh tranh không lành mạnh đối với người sản xuất. Để khắc phục những bất cập này, cần có sự chung tay thống nhất giữa cơ quan quản lý, các nhà khoa học, người nông dân và các doanh nghiệp. Việc phân tích chuỗi cung ứng, đánh giá vai trò của các tác nhân tham gia trong chuỗi cung ứng sẽ biết được mức độ đóng góp của các tác nhân trong 2 ngành hàng, từ đó đưa ra các giải pháp gắn kết được sự tham gia của các tác nhân trong chuỗi cung ứng. Thực hiện đồng bộ các giải pháp từ hoạch định cơ chế chính sách phát triển ngành đến tổ chức triển khai thực hiện như: Quy hoạch, chọn giống và phương pháp sản xuất tiên tiến, đảm bảo chất lượng, phù hợp với thị hiếu của người tiêu dùng, đặc biệt cần kêu gọi các nhà đầu tư, các doanh nghiệp tham gia vào chuỗi cung ứng để tạo ra các sản phẩm có chất lượng cao. Mặt khác, nghiên cứu chuỗi cung ứng của các sản phẩm sẽ chỉ ra được thực trạng quá trình tham gia của các tác nhân để thấy lợi ích của từng tác nhân trong ngành hàng, trên cơ sở đó làm rõ được mối liên hệ khăng khít, không thể tách rời trong chuỗi cung ứng từ quá trình sản xuất, chế biến đến tiêu thụ sản phẩm. Thực hiện được mối liên kết này sẽ làm tăng thêm giá trị của các tác nhân cũng như của cả ngành hàng cho từng sản phẩm. Quảng Ninh là tỉnh nằm ở địa đầu phía Đông Bắc Việt Nam, có tổng diện tích tự nhiên là 6.102,35 km2, dân số hơn 1,2 triệu người, có nhiều tiềm năng, thế mạnh để phát triển kinh tế, đặc biệt là lĩnh vực nông lâm, thủy hải sản. Thực hiện nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới, giai đoạn 2010-2020 và Quyết định số 2441/QĐ-TTg ngày 31/12/2010 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Chương trình phát triển sản phẩm quốc gia đến năm 2020, trong định hướng 5 lĩnh vực ưu tiên phát triển của Chương trình có lĩnh vực nông nghiệp và nông thôn là tập trung vào các sản phẩm mới có lợi thế cạnh tranh, phục vụ cho quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp và nông thôn. Chả mực Hạ Long là một trong những sản phẩm trong Chương trình “Tỉnh Quảng Ninh - Mỗi xã, phường một sản phẩm” (gọi tắt là Chương trình OCOP Quảng Ninh). Là sản phẩm có thế mạnh của tỉnh Quảng Ninh được đưa vào danh mục phát triển thành sản phẩm chủ lực cấp quốc gia. Tuy nhiên, để có thể phát triển được sản phẩm cần có những nghiên cứu cụ thể để đáp ứng những tiêu chí của một sản phẩm quốc gia, trước hết là nghiên cứu về chuỗi cung ứng sản phẩm. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực 3 tiễn, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế, xã hội của địa phương. Vì vậy, việc tác giả lựa chọn đề tài luận văn: “Hoàn thiện chuỗi cung ứng sản phẩm Chả mực Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh“ sẽ góp phần giải quyết những yêu cầu đặt ra ở trên. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở đánh giá thực trạng, đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện chuỗi cung ứng sản phẩm Chả mực Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh đến năm 2025 và những năm tiếp theo. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về chuỗi cung ứng sản phẩm nông nghiệp; - Đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động của chuỗi cung ứng sản phẩm Chả mực Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2015 - 2017; - Phân tích tiềm năng, triển vọng, cơ hội, thách thức và đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện chuỗi cung ứng sản phẩm Chả mực Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh đến năm 2025 và những năm tiếp theo. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: 3.1. Đối tượng nghiên cứu Là hoạt động của chuỗi cung ứng sản phẩm Chả mực Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: Đề tài được nghiên cứu tại tỉnh Quảng Ninh. - Phạm vi thời gian: Nghiên cứu về thực trạng hoạt động của chuỗi cung ứng sản phẩm Chả mực Hạ Long giai đoạn 2015-2017. Các giải pháp đề xuất cho giai đoạn 2019-2025. - Phạm vi nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu về thực trạng hoạt động của chuỗi cung ứng sản phẩm Chả mực Hạ Long (các tác nhân tham gia 4 trong chuỗi cung ứng sản phẩm và liên kết giữa các tác nhân), đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động của chuỗi cung ứng sản phẩm Chả mực Hạ Long giai đoạn 2015-2017. Từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm và đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện hoạt động của chuỗi cung ứng sản phẩm Chả mực Hạ Long giai đoạn đến 2025 và những năm tiếp theo. 4. Ý nghĩa khoa học của Luận văn Luận văn góp phần hệ thống hoá được những vấn đề lý luận và thực tiễn cơ bản về chuỗi cung ứng sản phẩm. Đồng thời, đánh giá được thực trạng hoạt động của chuỗi cung ứng sản phẩm Chả mực Hạ Long trong giai 20152017 nói riêng; chỉ ra những mặt mạnh, những tồn tại và nguyên nhân. Đề ra những quan điểm và đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện hoạt động của chuỗi cung ứng sản phẩm Chả mực Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh, góp phần thúc đẩy phát triển sản xuất nông nghiệp, nâng cao thu nhập cho người sản xuất và tăng thu ngân sách địa phương trong thời gian tới. Với những kết quả nghiên cứu đó Luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho việc lãnh đạo, xây dựng chính sách góp phần thúc đẩy phát triển các sản phẩm có thế mạnh của tỉnh nói riêng và phát triển kinh tế - xã hội cho tỉnh Quảng Ninh nói chung và có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho các cơ quan và cá nhân có quan tâm nghiên cứu, giảng dạy và học tập trong nhà trường,... 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, đề tài được kết cấu thành 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về chuỗi cung ứng nông sản Chương 2: Phương pháp nghiên cứu đề tài Chương 3: Thực trạng hoạt động của chuỗi cung ứng sản phẩm Chả mực Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh Chương 4: Giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện chuỗi cung ứng sản phẩm Chả mực Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. 5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHUỖI CUNG ỨNG NÔNG SẢN 1.1. Cơ sở lý luận về chuỗi cung ứng và phát triển chuỗi cung ứng nông sản 1.1.1. Khái niệm về chuỗi cung ứng Khái niệm về chuỗi cung ứng và quản trị chuỗi cung ứng xuất hiện vào những năm 80 và trở nên phổ biến từ những năm 90. Theo TS.Hau Lee và C.Billington (1995), chuỗi cung ứng là mạng lưới các phương tiện phục vụ thu mua nguyên vật liệu thô, chuyển hóa chúng thành những sản phẩm trung gian, tới sản phẩm cuối cùng và giao sản phẩm đó tới khách hàng thông qua hệ thống phân phối. Chuỗi cung ứng là sự liên kết của các công ty để cung cấp sản phẩm và dịch vụ cho thị trường (Micheal Hugos, 2003). Chuỗi cung ứng bao gồm tất cả các hoạt động liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp làm thỏa mãn nhu cầu của khách hàng. Chuỗi cung ứng không chỉ bao gồm các nhà sản xuất, các nhà cung cấp mà còn có những người vận chuyển, hệ thống kho bảo quản, những nhà bán lẻ và cả khách hàng (Chopra &Meindl, 2001). Chuỗi cung ứng là mạng lưới các phương tiện, các lựa chọn phân phối nhằm thực hiện chức năng thu mua nguyên vật liệu, biến đổi chúng thành các sản phẩm trung gian và sản phẩm cuối cùng, phân phối những sản phẩm đó tới khách hàng cuối cùng (Ganeshan& Harison, 1995). David Sharpe, 2008 đưa ra định nghĩa khác về chuỗi cung ứng như sau: Chuỗi cung ứng là môi trường nơi dòng sản phẩm, dịch vụ, thông tin di chuyển từ nhà cung ứng đầu tiên tới khách hàng cuối cùng và ngược lại. Như vậy, chuỗi cung ứng là một mạng lưới phức tạp bao gồm các tác nhân liên quan trực tiếp hay gián tiếp đến việc cung ứng sản phẩm cho khách hàng cuối cùng một cách nhanh và hiệu quả thông qua dòng sản 6 phẩm, dịch vụ, tài chính và thông tin. Qua đó, nó nâng cao khả năng cạnh tranh cho sản phẩm. Mặc dù có nhiều quan điểm khác nhau về Chuỗi cung ứng nhưng đều cho thấy một Chuỗi cung ứng sẽ có những đặc điểm cơ bản sau: Thứ nhất, Chuỗi cung ứng bao gồm các các thành viên liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến dịch chuyển dòng hàng hóa nhằm thoả mãn nhu cầu khách hàng. Thứ hai, các thành viên tham gia vào các giai đoạn của Chuỗi cung ứng phải liên kết với nhau nhằm thỏa mãn tối ưu nhu cầu của khách hàng. Như vậy, Chuỗi cung ứng hàng hóa là dòng vận động của sản phẩm qua các khâu nhằm đáp ứng nhu cầu khách hàng về mặt thời gian, địa điểm, chủng loại, chất lượng với chi phí thấp nhất. Do đó, Chuỗi cung ứng hàng hóa có thể được chia thành nhiều cấp độ khác nhau như Chuỗi cung ứng hàng hóa của doanh nghiệp, Chuỗi cung ứng hàng hóa của địa phương, Chuỗi cung ứng hàng hóa của quốc gia và Chuỗi cung ứng hàng hóa toàn cầu nhưng thực chất các Chuỗi cung ứng này là Chuỗi cung ứng của hàng hóa cụ thể ở những cấp độ không gian kinh tế khác nhau như doanh nghiệp, địa phương, quốc gia và trên toàn cầu. Để chuỗi cung ứng hàng hóa hoạt động có hiệu quả, thoả mãn nhu cầu của khách hàng thì chuỗi phải được quản lý một cách khoa học. 1.1.2. Vai trò phân tích chuỗi cung ứng nông sản Thứ nhất, ở mức độ cơ bản nhất, một phân tích phát triển sản xuất nông nghiệp theo chuỗi lập sơ đồ một cách hệ thống các bên tham gia vào sản xuất, phân phối, tiếp thị và bán một (hoặc nhiều) sản phẩm cụ thể. Việc lập sơ đồ này đánh giá các đặc điểm của những người tham gia, cơ cấu lãi và chi phí, dòng hàng hóa trong chuỗi, đặc điểm việc làm và khối lượng và điểm đến của hàng hóa được bán trong nước và nước ngoài (Kaplinsky và Morris 2001). Những chi tiết này có thể thu thập được nhờ kết hợp điều tra thực địa, thảo luận nhóm tập trung, PRA, phỏng vấn thông tin và số liệu thứ cấp. 7 Thứ hai là phân tích phát triển sản xuất nông nghiệp theo chuỗi có vai trò trung tâm trong việc xác định sự phân phối lợi ích của những người tham gia trong chuỗi. Có nghĩa là, phân tích lợi nhuận và lợi nhuận biên trên một sản phẩm trong chuỗi để xác định ai được hưởng lợi nhờ tham gia chuỗi và những người tham gia nào có thể được hưởng lợi nhờ được tổ chức và hỗ trợ nhiều hơn. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh của các nước đang phát triển (và đặc biệt là nông nghiệp), với những lo ngại rằng người nghèo nói riêng dễ bị tổn thương trước quá trình toàn cầu hóa (Kaplinsky và Morris 2001). Có thể bổ sung phân tích này bằng cách xác định bản chất việc tham gia trong chuỗi để hiểu được các đặc điểm của những người tham gia. Thứ ba, phân tích phát triển sản xuất nông nghiệp theo chuỗi có thể dung để xác định vai trò của việc nâng cấp trong chuỗi giá trị. Nâng cấp gồm cải thiện chất lượng và thiết kế sản phẩm giúp nhà sản xuất thu được giá trị cao hơn hoặc đa dạng hóa dòng sản phẩm. Phân tích quá trinh nâng cấp gồm đánh giá khả năng sinh lời của các bên tham gia trong chuỗi cũng như thông tin về các cản trở đang tồn tại. Các vấn đề quản trị có vai trò then chốt trong việc xác định những hoạt động nâng cấp đó diễn ra như thế nào. Ngoài ra, cơ cấu của các quy định, rào cản gia nhập, hạn chế thương mại, và các tiêu chuẩn có thể tiếp tục tạo nên và ảnh hưởng đến môi trường mà các hoạt động nâng cấp diễn ra. 1.1.3. Thành phần của chuỗi cung ứng Các nhân tố tham gia vào chuỗi cung ứng bao gồm: Nhà cung cấp, nhà sản xuất, nhà bán sỉ, nhà bán lẻ và khách hàng. - Nhà cung cấp nguyên vật liệu có vai trò quan trọng cung cấp nguyên vật liệu cho nhà máy sản xuất, nguồn nguyên liệu có thể nằm ở khắp mọi nơi trên thế giới, các vùng nông thôn hẻo lánh… - Nhà sản xuất có vai trò chế biến thành những sản phẩm phục vụ nhu cầu của cuộc sống. Nhà sản xuất là các đơn vị tổ chức sản xuất ra sản phẩm. Nhà sản xuất bao gồm những công ty sản xuất ra nguyên vật liệu và công ty sản xuất thành phẩm. 8 - Nhà bán sỉ có vai trò cung ứng hàng hóa ra thông qua người bán lẻ hoặc có thể bán trực tiếp ra thị trường nhưng với một số lượng lớn. Nhà bán sỉ là các cá nhân, công ty mua lượng lớn sản phẩm từ các nhà sản xuất và bán các sản phẩm đó. Họ chịu trách nhiệm phân phối sản phẩm đến tay khách hàng khi họ muốn và đến nơi họ cần. Đây là thành viên gần gũi với khách hàng, nắm bắt và nhu cầu của khách hàng. Không chỉ thực hiện những chiến dịch khuyến mại, các nhà phân phối còn thực hiện chức năng như quản lý vận hành các kho hàng, vận chuyển các sản phẩm, hỗ trợ khách hàng và dịch vụ khách hàng. - Nhà bán lẻ là nơi trực tiếp cung ứng cho người tiêu dùng, có mối quan hệ trực tiếp với khách hàng. Nhà bán lẻ thực hiện chức năng dự trữ sản phẩm và bán các sản phẩm với lượng bán nhỏ hơn. Đây là thành viên gần gũi với khách hàng nhất (khách hàng cuối cùng). Tổng hợp những thông tin về khách hàng từ nhà bán lẻ sẽ giúp những nhà phân phối cũng như các công ty nắm bắt tốt hơn những nhu cầu của khách hàng trên thị trường. - Khách hàng là người tiêu thụ sản phẩm được làm ra và khách hàng cũng giữ vị trí quan trọng trong sự tồn tại của chuỗi cung ứng sản phẩm. Khách hàng hay người tiêu dùng là bất kỳ cá nhân, tổ chức nào mua và sử dụng sản phẩm. Một khách hàng có thể mua sản phẩm của công ty và bán cho khách hàng khác và sử dụng nó. Ngoài ra tham gia vào chuỗi cung ứng còn có nhà cung cấp dịch vụ: Đó là những tổ chức cung cấp dịch vụ cho nhà sản xuất, nhà phân phối, nhà bán lẻ và khách hàng. Nhà cung cấp dịch vụ có những chuyên môn và kỹ năng đặc biệt ở một hoạt động riêng biệt trong chuỗi cung ứng. Chính vì thế họ cú thể thực hiện được những dịch vụ này hiệu quả hơn với mức giá tốt hơn so với chính các nhà sản xuất, nhà phân phối, nhà bán lẻ hay người tiêu dùng làm điều này. Trong bất kỳ chuỗi cung ứng nào, nhà cung cấp phổ biến nhất là cung cấp dịch vụ vận tải và dịch vụ nhà kho. Đây là các công ty xe tải và công ty kho hàng và thường được biết đến là nhà cung cấp hậu cần. Trong các chuỗi cung ứng khác nhau, số lượng các tác nhân có thể đầy đủ hoặc có thể thiếu một số tác nhân trong chuỗi. 9 Có ba dòng chảy xuyên suốt toàn chuỗi cung ứng. Đó là dòng chảy của sản phẩm, thông tin và tài chính. Các dòng chảy này tạo ra chi phí của chuỗi cung ứng. Khách hàng là nguồn doanh thu duy nhất của chuỗi cung ứng. Sự phối hợp chặt chẽ của dòng chảy sản phẩm, thông tin và tài chính là vô cùng quan trọng trong chuỗi cung ứng. Đặc biệt là vai trò cầu nối của dòng chảy thông tin bởi nó ảnh hưởng lớn đến việc đáp ứng các nhu cầu khách hàng đúng lúc. Tại một cửa hàng bán lẻ, khách hàng sẽ được cung cấp các sản phẩm, giá cả và sự sẵn sàng, đầy đủ về thông tin (sản phẩm, khuyến mãi, nhà sản xuất…) và ngược lại khách hàng sẽ thanh toán tiền sản phẩm mà họ mua. Nhà bán lẻ sẽ gửi thông tin liên quan đến việc bán hàng, đơn đặt hàng tới các nhà phân phối để họ chuyển hàng tới. Các cửa hàng bán lẻ sẽ chuyển tiền cho nhà phân phối sau khi nhận được hàng. Nhà phân phối cũng đổi cho nhà bán lẻ những thông tin về sản phẩm, giá cả… Vòng tuần hoàn bắt đầu với việc nhận đơn đặt hàng của khách hàng và kết thúc khi khách hàng thanh toán đơn đặt hàng của họ. Cứ như vậy, dòng sản phẩm, tài chính và thông tin được luân chuyển trong chuỗi cung ứng. Bất kỳ chuỗi cung ứng nào cũng cần cân nhắc giữa tính đáp ứng nhanh và tính hiệu quả. Đặc biệt trong điều kiện hiện nay, nếu chỉ tập trung vào tính hiệu quả mà bỏ qua tính đáp ứng nhanh các nhu cầu của khách hàng thì các công ty, các chuỗi cung ứng không thể thành công. Cùng sự phát triển vượt bậc của khoa học và công nghệ, các công ty ngày càng chú trọng chuyên môn hóa vào các sản phẩm mà nó thực hiện tốt nhất để cạnh tranh được với các đối thủ khác. Chính điều này đó thúc đẩy các công ty khác nhau liên kết lại với nhau để thực hiện các hoạt động trong chuỗi cung ứng như sự liên kết của các công ty chịu trách nhiệm sản xuất với các công ty chuyên về vận chuyển, phân phối, bán lẻ. 1.1.4. Thực tiễn phát triển chuỗi cung ứng hàng nông sản ở nước ta Tại Việt Nam, hàng nông sản là một trong những nhóm hàng xuất khẩu chủ đạo, có vai trò rất lớn trong tăng trưởng kinh tế của đất nước.