Tài liệu Luận văn giải pháp phát triển hàng hoá cho thị trường chứng khoán ở vn

LỜI NÓI ĐẦU KÓ tõ sau §¹i héi VI, ViÖt Nam ®· thùc sù bíc vµo c«ng cuéc CNH - H§H ®Êt níc ®Ó trang bÞ cho mét nÒn s¶n xuÊt ®¹i c«ng nghiÖp XHCN, c¬ së vËt chÊt kü thuËt tiªn tiÕn. §Ó cã ®îc mét hÖ thèng trang bÞ kü thuËt hiÖn ®¹i ®¸p øng ®îc ®ßi hái cña mét nÒn ®¹i c«ng nghiÖp, ViÖt Nam ®· ®ang vµ sÏ cÇn rÊt nhiÒu vèn, mét lîng vèn khæng lå. Do ®ã, chóng ta ®ang híng tíi nh÷ng gi¶i ph¸p t¹o vèn, ®Æc biÖt lµ trung vµ dµi h¹n ®Ó phôc vô cho nhu cÇu ®Çu t dµi h¹n cña nÒn kinh tÕ. Trªn thùc tÕ, viÖc huy ®éng vèn cßn tån t¹i nhiÒu nghÞch lý. Nguån vèn nhµn rçi trong d©n c rÊt lín nhng l¹i kh«ng ®îc huy ®éng, nguån vèn trong ng©n hµng kh«ng cho vay ®îc, nhiÒu doanh nghiÖp cßn cã vèn nhµn rçi. Trong khi ®ã, trong nÒn kinh tÕ cßn nhiÒu doanh nghiÖp thiÕu vèn ®Ó ®Çu t vµo nh÷ng dù ¸n cã hiÖu qu¶. Mét trong nh÷ng nguyªn do cña nghÞch lý trªn mét phÇn lµ do hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña chÝnh c¸c doanh nghiÖp cßn mét phÇn quan träng lµ cha cã thÞ trêng chøng kho¸n, cung vµ cÇu vèn cha gÆp nhau. Do vËy, ®Ó gi¶i quyÕt nghÞch lý trªn chóng ta cÇn thµnh lËp thÞ trêng chøng kho¸n. Tuy nhiªn, ®Ó thµnh lËp thÞ trêng chøng kho¸n chóng ta cÇn ph¶i n¾m ®îc nh÷ng lý thuyÕt c¬ b¶n kÕt hîp víi nh÷ng thùc tr¹ng ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua vµ quan träng h¬n c¶ lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò ®Ó thµnh lËp thÞ trêng chøng kho¸n. 1 Nh»m phôc vô cho nh÷ng nhu cÇu ®ã, ®Ò tµi xin ®Ò cËp ®Õn nh÷ng lý luËn c¬ b¶n vÒ thÞ trêng chøng kho¸n, thùc tr¹ng hµng ho¸ chøng kho¸n ë ViÖt Nam vµ nh÷ng gi¶i ph¸p t¨ng lîng chøng kho¸n kh¶ m¹i cho mét thÞ trêng chøng kho¸n trong t¬ng lai. Trong qu¸ tr×nh viÕt do h¹n chÕ vÒ thêi gian vµ tr×nh ®é kh«ng tr¸nh khái nhiÒu sai sãt rÊt mong nhËn ®îc sù gãp ý cña thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n sinh viªn. Sau ®©y lµ néi dung cña ®Ò tµi. Ch¬ng I C¬ Së lý luËn I-/ Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ b¶n chÊt cña thÞ trêng chøng kho¸n trong nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i 1-/ Qu¸ tr×nh h×nh thµnh thÞ trêng chøng kho¸n ThÞ trêng chøng kho¸n(TTCK) theo Long Man Dictionary of Business, 1985 ®îc ®Þnh nghÜa nh sau: ''ThÞ trêng chøng kho¸n lµ mét thÞ trêng cã tæ chøc, n¬i mµ c¸c ho¹t ®éng mua b¸n, giao dÞch chøng kho¸n diÔn ra theo nh÷ng quy t¾c ®îc Ên ®Þnh tríc". Chøng kho¸n lµ nh÷ng giÊy tê cã gi¸, chøng nhËn vÒ quyÒn së h÷u. Cã hai lo¹i chøng kho¸n: cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu. Chóng ta sÏ nghiªn cøu cô thÓ hai lo¹i nµy vµo nh÷ng phÇn sau. Qua qu¸ tr×nh h×nh thµnh TTCK ®· tho¸t li khái ®Þnh nghÜa ban ®Çu vµ cã thªm nh÷ng néi dung míi. 2 Vµo kho¶ng thÕ kû XV t¹i nh÷ng trung t©m bu«n b¸n ë ph¬ng t©y, c¸c th¬ng gia thêng tô tËp t¹i c¸c qu¸n cafe ®Ó th¬ng lîng viÖc mua b¸n c¸c lo¹i hµng ho¸ (c¸c lo¹i s¶n phÈm hµng ho¸, kho¸ng s¶n, ngo¹i tÖ vµ gi¸ kho¸n ®éng s¶n...). Trong nh÷ng cuéc th¬ng lîng nµy, nh÷ng ngêi mua vµ b¸n trao ®æi víi nhau qua lêi nãi mµ kh«ng cã hµng hãa, ngo¹i tÖ, gi¸ kho¸n ®éng s¶n hay bÊt cø lo¹i giÊy tê nµo kh¸c. Nh÷ng cuéc th¬ng lîng nh»m thèng nhÊt mét hîp ®ång mua b¸n - trao ®æi thùc hiÖn ngay hoÆc thùc hiÖn sau 3 th¸ng, 6 th¸ng hoÆc 1 n¨m. §Õn cuèi thêi Trung cæ, nh÷ng tô ®iÓm nµy dÇn dÇn t¨ng lªn vÒ quy m« vµ h×nh thµnh mét thÞ trêng. Thêi gian hop chî dÇn dÇn rót xuèng hµng tuÇn vµ sau ®ã lµ hµng ngµy. Trong c¸c phiªn chî nµy, tÊt c¶ ngêi tham gia ®Òu ph¶i tu©n thñ theo nh÷ng quy íc chung ®· ®îc ®Ò ra. DÇn dÇn nh÷ng quy íc ®ã ®îc bæ sung vµ hoµn chØnh thµnh hÖ thèng nh÷ng quy t¾c cã tÝnh chÊt b¾t buéc ®èi víi ngêi tham gia. Buæi häp ®Çu tiªn cña giai ®o¹n nµy diÔn ra vµo nh÷ng n¨m 1940, trong mét l÷ qu¸n cña gia ®×nh VanBer t¹i Bruges (BØ). Tríc cöa l÷ qu¸n cã h×nh tîng cña 3 tói da víi mét tõ tÝnh Ph¸p: " BOURSE", tøc lµ "Së Giao dÞch Chøng kho¸n". Ba tói da tîng trng cho 3 néi dung cña Së Giao dÞch lµ: mËu dÞch trêng hµng ho¸, mËu dÞch trêng ngo¹i tÖ vµ mËu dÞch trêng gi¸ kho¸n ®éng s¶n. §Õn n¨m 1547, mËu dÞch trêng t¹i thµnh phè Bruges bÞ suy sôp vµ dêi ®Õn h¶i c¶ng Auvers( BØ). MËu dÞch trêng nµy ph¸t triÓn nhanh vµ theo ®ã mËu dÞch trêng ë c¸c níc kh¸c còng b¾t ®Çu h×nh thµnh. 3 Vµo gi÷a thÕ kØ 18, mËu dÞch trêng ë Lu©n §«n ®· ®îc h×nh thµnh theo mÉu cña mËu dÞch trêng Auvers gäi lµ Stock exchange, n¬i mµ sau nµy ngêi ta gäi lµ Së Giao dÞch Chøng kho¸n(SGDCK) Lu©n §«n. Vµ c¸c mËu dÞch trêng(MDT) kh¸c còng lÇn lît ®îc thµnh lËp t¹i Ph¸p, §øc, Italia, B¾c ¢u vµ Ýt nhiÒu ®îc c¶i tiÕn tuú theo ®iÒu kiÖn cña tõng níc. Sau mét thêi gian ho¹t ®éng, m« h×nh cña MDT bao gåm 3 néi dung kh«ng cßn phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn n÷a. V× vËy, giao dÞch hµng ho¸ t¸ch thµnh khu th¬ng m¹i. giao dÞch ngo¹i tÖ thµnh thÞ trêng hèi ®o¸i vµ giao dÞch kho¸n ®éng s¶n t¸ch thµnh TTCK vµ c¸c giao dÞch hîp ®ång cho t¬ng lai thµnh th× trêng t¬ng lai. Nh vËy, TTCK ®· xuÊt hiÖn tõ thÕ kû 15 vµ sù xuÊt hiÖn cña nã ®· kÐo theo sù h×nh thµnh mét lo¹t c¸c thÞ trêng kh¸c. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña TTCK thÕ giíi ®· tr¶i qua nhiÒu bíc th¨ng trÇm. Cã thÓ nãi, thêi kú phån thÞnh nhÊt cña TTCK lµ thêi kú nh÷ng n¨m tõ 1875 ®Õn 1915, TTCK ph¸t triÓn g¾n víi sù t¨ng trëng m¹nh cña c¸c nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi. Nhng sau ®ã, ®Õn ngµy 29/10/1929-Ngµy thø n¨m ®en tèi- më ®Çu cuéc khñng ho¶ng t¹i TTCK New york, tõ ®ã, kÐo theo khñng ho¶ng cña c¸c TTCK T©y ¢u, B¾c ¢u vµ NhËt B¶n. Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II, TTCK c¸c níc ph¸t triÓn m¹nh vµ t¬ng ®èi æn ®Þnh. Cho ®Õn 1987 TTCK thÕ giíi l¹i l©m vµo cuéc ®¹i khñng ho¶ng lµm cho kinh tÐ c¸c níc kiÖt quÖ vµ suy yÕu. Nhng chØ 2 n¨m sau ®ã, TTCK thÕ giíi l¹i ®i vµo æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn trë thµnh mét nh©n tè kh«ng thÓ thiÕu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét quèc gia. 4 2-/ B¶n chÊt TTCK Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë bÊt kú mét quèc gia nµo còng lµm biÕn ®æi c¸c kh¸i niÖm cña c¸c yÕu tè trong nÒn kinh tÕ. Cã kh¸i niÖm cò mÊt ®i, kh¸i niÖm míi ra ®êi. Cã kh¸i niÖm gi÷ nguyªn h×nh thøc cò nhng néi dung cña nã l¹i bao hµm nh÷ng ®iÒu míi chØ biÓu hiÖn trong mét thêi gian vµ kh«ng gian nhÊt ®Þnh. TTCK lµ mét trong nh÷ng kh¸i niÖm nh vËy. XÐt vÒ mÆt h×nh thøc, c¸c ho¹t ®éng mua b¸n chøng kho¸n(CK) trªn TTCK lµ sù thay ®æi chñ thÓ n¾m gi÷ CK. Cßn xÐt vÒ mÆt néi dung c¸c ho¹t ®éng mua b¸n CK thùc chÊt lµ sù vËn ®éng cña t b¶n ë h×nh th¸i tiÒn tÖ. §iÒu nµy cã nghÝa lµ: sù chuyÓn ®æi tõ t b¶n së h÷u sang t b¶n kinh doanh vµ ngîc l¹i. Do vËy, ho¹t ®éng mua b¸n trªn thÞ trêng chøng kho¸n lµ sù thay ®æi chñ së h÷u CK. Mét chñ thÓ khi tham gia vµo TTCK anh ta cã thÎ võa lµ t b¶n së h÷u võa lµ t b¶n kinh doanh. Khi anh ta tham gia vµo thÞ trêng b»ng c¸ch bá vèn ®Çu t th× anh ta thùc hiÖn chøc n¨ng cña t b¶n së h÷u. Ngîc l¹i, khi tham gia vµo thÞ trêng b»ng c¸ch sö dông vèn ®Çu t anh ta thùc hiÖn chøc n¨ng cña nhµ t b¶n kinh doanh. Do ®ã, TTCK xÐt vÒ mÆt thùc chÊt kh«ng chØ lµ n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng trao ®æi mua b¸n quyÒn së h÷u t liÖu s¶n xuÊt(TLSX) vµ vèn b»ng tiÒn mµ cßn lµ n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng trao ®æi mua b¸n nh÷ng quyÒn ®ã. ChÝnh v× vËy, ta cã thÓ nãi TTCK lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao nhÊt cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸. II-/ Vai trß cña TTCK trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn mét TTCK cã ý nghÜa quan träng ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét quèc gia. Nã 5 gióp cho nÒn kinh tÕ cã thÓ t¹o lËp thu hót vèn cho ®Çu t ph¸t triÓn vµ lµ mét c«ng cô cã nhiÒu lîi thÕ. ChÝnh v× thÕ, ë c¸c níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ®Òu h×nh thµnh TTCK víi vai trß chñ yÕu sau: 1-/ T¹o lËp vèn cho nÒn kinh tÕ Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, vèn lu«n lµ nh©n tè quan träng hµng ®Çu quyÕt ®Þnh sù thµnh b¹i trong ho¹t ®éng s¶n xu©t kinh doanh cña DN. ChÝnh v× thÕ, nhu cÇu vÒ giao lu vèn gi÷a c¸cchñ thÓ trong nÒn kinh tÕ, kÕt hîp víi hai quy luËt ®Æc trng cña KTTT lµ quy luËt gi¸ trÞ vµ quy luËt cung cÇu sÏ tÊt yÕu h×nh thµnh nh÷ng quan hÖ vÒ vèn. §Ó t¹o lËp vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh, DN cã thÓ th«ng qua hai h×nh thøc chñ yÕu. Mét lµ, vay vèn tõ c¸c ng©n hµng hoÆc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu. Hai lµ, t¨ng nguån vèn tù cã b»ng c¸ch ph¸t hµnh cæ phiÕu. Trªn TTCK c¸c chøng kho¸n (tr¸i phiÕu, cæ phiÕu...) ®îc mua b¸n, trao ®æi th«ng qua mét c¬ chÕ nhÊt ®Þnh. Nh vËy, TTCK sÏ thu hót c¸c nguån vèn nhµn rçi tõ c¸c kho¶n tiÕt kiÖm trong d©n c, nh÷ng luång vèn ®Çu t níc ngoµi, nguån vèn nhµn rçi trong c¸c quü cña DN, c¸c tæ chøc kinh tÕ x¸ héi vµ ChÝnh phñ ®Ó t¹o nªn mét luång vèn khæng lå cho ®Çu t, ph¸t triÓn kinh tÕ. Nhê ®ã, TTCK t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c DN ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n, t¨ng thªm lîi nhuËn cho DN, gióp Nhµ níc vµ chÝnh phñ bï ®¾p c¸c kho¶n th©m hôt Ng©n s¸ch vµ thu hót nguån vèn cho ®Çu t ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng. Ngoµi ra, TTCK cßn gióp cho d©n c vµ c¸c tæ chøc x· héi t©ng thªm ®îc nguån thu nhËp chÝnh ®¸ng. 2-/ TTCK t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c DN sö dông vèn linh ho¹t vµ cã hiÖu qu¶ h¬n 6 Vèn kinh doanh cña mét DN bao gåm: vèn cè ®Þnh vµ vèn lu ®éng. Trong ng¾n h¹n, vèn cè ®Þnh cña DN lµ kh«ng ®æi, v× vËy, ®Ó t¨ng nguån vèn kinh doanh cña m×nh, DN ph¶i t¨ng nguån vèn lu ®éng. Th«ng qua TTCK DN cã thÓ chñ ®éng vÒ quy m«, thêi h¹n thu hót vèn lu ®éng. Nguån vèn huy ®éng nµy gióp DN huy ®éng ®îc nguån vèn trung vµ dµi h¹n, chñ ®éng trong sö dông vèn. Khi ph¸t hµnh chøng kho¸n trªn thÞ trêng, DN thùc hiÖn chøc n¨ng cña ngêi vay vèn, ngêi mua chøng kho¸n sÏ lµ nhµ ®Çu t vèn. VÒ phÝa c¸c nhµ ®Çu t, hä mua chøng kho¸n nh»m môc ®Ých sinh lêi, do ®ã, khi mua hä sÏ chän nh÷ng chøng kho¸n cã kh¶ n¨ng sinh lêi cao nhÊt. Kh¶ n¨ng nµy tuú thuéc chñ yÕu vµo hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña DN ph¸t hµnh chøng kho¸n. Nh vËy, gi¸ cña nh÷ng chøng kho¸n mµ chñ ph¸t hµnh lµ nh÷ng DN ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ sÏ t¨ng cao h¬n so víi nh÷ng chøng kho¸n cña c¸c DN ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶. §Ó ®¶m b¶o gi¸ chøng kho¸n, DN cÇn ph¶i sö dông vèn linh ®éng vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. 3-/ C«ng cô ®¸nh gi¸ DN vµ dù ®o¸n t¬ng lai Cïng víi sù ph¸t triÓn cña KTTT, TTCK biÕn ho¸ ngµy cµng ®a d¹ng vµ phøc t¹p, sè lîng còng nh c¸c lo¹i chøng kho¸n t¨ng lªn ngµy cµng nhiÒu, ®iÒu ®ã ®· t¸c ®éng ®Õn nhiÒu lÜnh vùc trong nÒn kinh tÕ. Trong khu rõng ®Çy rÉy nh÷ng con sè, gi¸ c¶ cña nh÷ng lo¹i CK, c¸c nhµ ®Çu t ph¶i ®a ra ®îc nh÷ng ph¬ng ph¸p ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ CK. NÕu kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ph©n tÝch cô thÓ th× còng lµ mét ph¬ng híng ph¸t 7 triÓn chung cña CK, gióp hä lùa chän ph¬ng ¸n ®Çu t tèi u. Víi môc ®Ých ®ã, ngêi ta ®· ®a ra rÊt nhiÒu biÖn ph¸p trong ®ã cã hÖ thèng c¸c chØ sè. HÖ thèng nµy cung cÊp nh÷ng th«ng tin vÒ biÕn ®éng chung cña c¸c CK trªn thÞ trêng. Cho ®Õn nay viÖc ®¸nh gi¸ ®îc coi lµ chÝnh x¸c nhÊt lµ ®¸nh gi¸ theo chØ sè Dow-Jones. Cho dï nh÷ng chØ sè trªn thÞ trêng cßn ph¶i chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè nhng ®ã lµ nh÷ng chØ sè quý b¸u vÒ søc khoÎ cña c¸c DN ®îc yÕt gi¸ trÓn thÞ trêng. BÊt k× mét DN nµo ho¹t ®éng kÐm hiÖu qña, ngay lËp tøc cæ phiÕu cña nã sÏ gi¶m xuèng vµ ngîc l¹i. H¬n n÷a, viÖc c¸c DN yÕt gi¸ buéc hä ph¶i cung cÊp ®Çy ®ñ vµ thêng xuyªn nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt vÒ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña DN. Tõ ®ã, c¸c nhµ ®Çu t míi ®¸nh gi¸ ®îc hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c DN. Tuy nhiªn, trªn thÞ trêng còng cã nh÷ng cæ phiÕu cã møc cæ tøc khiªm tèn song gi¸ thÞ trêng cña nã vÉn cao v× ®ã lµ nh÷ng DN cã tiÕn bé kü thuËt vµ høa hÑn nhiÒu lîi nhuËn trong t¬ng lai. Nh÷ng DN nµy do tËp trung ph¸t triÓn kü thuËt nªn hµng kú nã ph¶i trÝch mét phÇn kh«ng nhá lîi nhuËn vµo c¸c quü ®Çu t, ph¸t triÓn, do ®ã, cæ tøc cña c¸c cæ ®«ng còng gi¶m xuèng. Ngîc l¹i, trong t¬ng lai, nh÷ng DN nµy sÏ cã lîi thÕ vÒ mÆt kü thuËt, lîi nhuËn cña nã sÏ t¨ng lªn vµ lµm cho cæ tøc cña c¸c cæ ®«ng còng t¨ng lªn t¬ng øng. Nh×n chung, TTCK cßn cã nhiªï chøc n¨ng kh¸c nh: c«ng cô ®¶m b¶o tÝnh thanh to¸n cho sè tiÕt kiÖm ®Çu t dµi h¹n, khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm, t¹o thãi quen ®Ó dµnh tÝch cùc... Nhng ba chøc n¨ng trªn lµ ba chøc n¨ng quan träng ®Æc biÖt dï ®øng trªn tÇm vÜ m« hay vi m«. 8 III-/ Nh÷ng mÆt tÝch cùc vµ tiªu cùc cña TTCK 1-/ Nh÷ng mÆt tÝch cùc 1.1- TTCK khuyÕn khÝch d©n chóng tiÕt kiÖm vµ thu hót nh÷ng nguån vèn nhµn rçi vµo ®Çu t. BÊt kÓ mét nÒn kinh tÕ nµo muån ph¸t triÓn ®Òu ph¶i ®Çu t. Cã hai biÖn ph¸p ®Çu t chñ yÕu: Mét lµ, doanh nghiÖp tù tÝch luü vèn ®Ó ®Çu t. Qua c¸c chu kú kinh doanh, doanh nghiÖp sÏ trÝch mét phÇn lîi nhuËn cña m×nh vµo quü ®Çu t. BiÖn ph¸p nµy chØ ¸p dông ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ vµ quy m« ho¹t ®éng lín. Hai lµ, doanh nghiÖp huy ®éng tõ nguån vèn bªn ngoµi. BiÖn ph¸p nµy phæ biÕn h¬n qua hai h×nh thøc: vay tÝn dông vµ ph¸t hµnh cæ phiÕu. Nhê TTCK cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu cña DN ph¸t hµnh dÔ dµng h¬n, d©n c cã thÓ tiÕt kiÖm tÝch cùc vµ c¸c quü nhµn rçi trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cã thÓ ®îc ®Çu t vµo s¶n xuÊt kinh doanh. 1.2- TTCK lµ ph¬ng tiÖn huy ®éng vèn Khi cha cã TTCK viÖc huy ®éng vèn cña c¸c DN hoÆc ChÝnh phñ chñ yÕu th«ng qua vay tÝn dông Ng©n hµng. KÓ tõ khi xuÊt hiÖn TTCK c¸c DN vµ ChÝnh phñ cã thÓ chñ ®éng vay vèn trùc tiÕp th«ng qua ph¸t hµnh chøng kho¸n. Nguån vèn huy ®éng ®îc b¶o ®¶m vµ thêi gian sö dông l©u dµi. §¬n vÞ l¹i chñ ®éng h¬n vÒ mÆt thanh to¸n còng nh kh«ng bËn t©m khi gi¸ cña cæ phiÕu biÕn ®éng. §èi víi chÝnh phñ, thay v× phÊt hµnh tiÒn cã thÓ ph¸t hµnh CK ®Ó bï ®¾p th©m hôt NS 9 mµ kh«ng g©y ra l¹m ph¸t. Tuy nhiªn, nÕu kh«ng cã TTCK vÉn cã thÓ ph¸t hµnh ®îc tr¸i phiÕu song ®ã chØ lµ trung vµ ng¾n h¹n. 10 1.3- TTCK lµ mét c«ng cô gióp cho nhµ níc thùc hiÖn c¸c ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi Trong khi thùc hiÖn c¸c ch¬ng tr×nh ph¸t trØen kinh tÕ x· héi, CP c¸c níc thêng bÞ th©m hôt NS. §Ó bï ®¾p cho th©m hôt Nhµ níc cã hai biÖn ph¸p: Mét lµ, c¸c NH TW sÏ ph¸t hµnh tiÒn cho CP. BiÖn ph¸p nµy rÊt dÔ g©y ra l¹m ph¸t cao. Hai lµ, ChÝnh phñ ®i vay tõ níc ngoµi (c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ), tõ NH vµ cã thÓ vay tõ d©n chóng. BiÖn ph¸p vay tõ d©n chóng gióp chÝnh phñ tr¸nh ®îc th©m hôt c¸n c©n thanh to¸n quèc gia khi vay tõ níc ngoµi vµ tr¸nh ®îc l¹m ph¸t do vay tõ NH TW. 1.4- TTCK lµ c«ng cô thu hót vµ kiÓm so¸t vèn ®Çu t níc ngoµi TTCK lµ c«ng cô cho phÐp võa thu hót võa kiÒm so¸t vèn ®Çu t níc ngoµi mét c¸ch tèt nhÊt v× nã ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c c«ng khai. NghÜa lµ toµn bé th«ng tin liªn quan ®Õn giao dÞch CK quèc tÕ ®Òu ®îc c«ng khai ho¸. §ång thêi, theo luËt mçi lo¹i CK b¸n ra ®Òu ®îc giíi h¹n mét lîng nhÊt ®Þnh b¸n cho ngêi níc ngoµi. 1.5- TTCL lu ®éng ho¸ mäi nguån vèn trong níc TTCK sÏ t¹o ra tÝnh láng t¬ng ®èi cho c¸c lo¹i chøng kho¸n. §èi víinh÷ng ngêi tiÕt kiÖm lín hay nhá ®Òu cã thÓ mua ®îc CK trÓn thÞ trêng mét c¸ch dÔ dµng, ®ång thßi, cã thÓ b¸n CK ngay khi hä cÇn tiÒn. Víi TTCK ho¹t ®éng tèt, DN sÏ s½n sµng ®Çu t ph¸t triÓn c«ng nghÖ, lµm cho nguån vèn ®îc lu ®éng ho¸. Tõ ®ã, mäi mãn tiÒn tiÕt liÖm ®ªu s½n sµng lu ®éng, ®Çu t vµo s¶n xuÊt kinh doanh. 11 1.6- TTCK lµ ®iÒu kiÖn, tiÒn ®Ò cho qu¸ tr×nh cæphÇn ho¸ Cæ phÇn ho¸ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn tõ DN sang c«ng ty cæ phÇn ho¹t ®éng theo luËt c«ng ty. TTCK, n¬i diÓn ra ho¹t ®éng mua b¸n vµ ph¸t hµnh CK, víi c¸c nguyªn t¾c: trung gian, ®Êu gia, c«ngkhai sÏ gióp cho qu¸ tr×nh ph¸t hµnh, mua b¸n CP diÔn ra nhanh h¬n. Tõ ®ã, thóc ®Èy qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ 12 2-/ Nh÷ng mÆt tiªu cùc cña TTCK 2.1- YÕu tè ®Çu c¬ Thùc ra, ®Çu c¬ còng lµ mét sù ®Çu t. §Çu c¬ lµ mét yÕu tè cã tÝnh to¸n cña nh÷ng ngêi chÊp nhËn rñi ro khi hä bá tiÓn mua mét lo¹i CK nµo ®ã víi gi¸ thÊp vµ hy väng sÏ b¸n ®îc víi gi¸ cao trong t¬ng lai. §Çu c¬ cã thÓ lµm cho gi¸ cæ phiÕu t¨ng lªn hoÆc gi¶m xuèng mét c¸ch gi¶ t¹o vµ tõ ®ã sÏ dÉn ®Õn khñng ho¶ng thõa hoÆc thiÕu cæ phiÕu. Nãi chung luËt CK kh«ng cÊm ®Çu c¬ song l¹i cÊm sù cÊu kÕt díi mäi h×nh thøc. Ngoµi ra, mét h×nh thøc kh¸c cña ®Çu c¬ lµ viÖc mua liªn tôc mét lo¹i cæ phiÕu nµo ®ã víi gi¸ cao vµ b¸n ra víi gi¸ thÊp nh»m thao tóng thÞ trêng. TTCK kh«ng chÊp nhËn nh÷ng ho¹t ®éng nµy. 2.2- Mua b¸n néi gi¸n §ã lµ viÖc mét c¸nh©n lîi dông nh÷ng th«ng tin cña mét c«ng tin ®Î mua b¸n CP cña c«ng ty ®ã mét c¸ch bÊt thêgn nh»m thu ®îc lîi nhuËn. Ho¹t ®éng mua b¸n nh vËy lµ phi ®¹o ®øc vÒ mÆt th¬ng m¹i vµ ®i ngîc l¹i nguyªn t¸c c«ng b»ng cña TTCK. 2.3- Mua b¸n cæ phiÕu ngoµi thÞ trêng ë hÇu hÕt c¸c níc luËt ®Òu h¹n chÕ c¸c nhµ m«i giíi còng nh c¸c nhµ ®Çu t mua b¸n ngoµi thÞ trêng v× ®iÒu nµy g©y ¶nh hëng xÊu ®Õn nh÷ng c«ng ty vµ t¹o ¸p lùc víi c¸c nhµ ®Çu t mua b¸n cæ phiÕu trªn thÞ trêng chÝnh thøc. 2.4- Phao tin ®ån kh«ng chÝnh x¸c vÒ ho¹t ®éng cña mét ®¬n vÞ kinh tÕ 13 §©y lµ ho¹t ®éng ®i ngîc l¹i nguyªn t¾c c«ng khai cña thÞ trêng. Th«ng thêng, ®ã lµ c¸c th«ng tin xÊu. Nh÷ng th«ng tin nµy sÏ t¸c ®éng ®Õn c¸c nhµ ®Çu t lµm cho hä b¸n å ¹t c¸c cæ phiÕu ra thÞ trêng khiÕn cho gi¸ CP gi¶m m¹nh. Nh÷ng kÓ tung tin sÏ ®øng ra mua cæ phiÕu vµ thao tóng mäi ho¹t ®éng cña c«ng ty nh»m hëng lîi bÊt chÝnh cho ®Õn khi tin ®ån ®îc kiÓm chøng. 14 IV-/ Ph©n lo¹i TTTC 1-/ ThÞ trêng tµi chÝnh bao gåm thÞ trêng cÊp 1 vµ thj trêng cÊp 2 1.1- ThÞ trêng cÊp I TT cÊp 1 lµ thÞ trêng mµ t¹i ®ã c¸c chøng kho¸n míi ®îc ph¸t hµnh vµ b¸n cho ngêi mua ®Çu tiªn. §Ó CK tõ nhøng nhµ ph¸t hµnh ®Õn ®îc tay cña nh÷ng nhµ ®Çu t cÇn ph¶i qua c¸c trung gian tµi chÝnh (TGTC). Nhøng trung gian nµy sÏ ®øng ra thùc hiÖn hé nhµ ph¸t hµnh viÖc ph¸t hµnh nh÷ng chøng kho¸n míi. Cã hai ph¬ng thøc ph¸t hµnh: Thø nhÊt, C¸c TGTC sÏ ®øng ra nhËn b¸n hé c¸c l« chøng kho¸n, sau khi b¸n xong dï hÕt CK hay kh«ng th× c¸c c«ng ty ph¸t hµnh vÉn ph¶i thanh to¸n cho TGTC mét kho¶n phÝ hoa hång. §ång thêi, c¸c TGTC sÏ kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm mua trän CK cha b¸n hÕt. Thø hai, C¸c TGTC sÏ mua chän l« chøng kho¸n víi gÝa thÊp vµ b¸n ra víi gi¸ cao nh»m thu ®îc lîi nhuËn tõ kho¶n chªnh lÖch gi¸. Trong trêng hîp nµy, c¸c TGTC ph¶i chÞu hoµn toµn tr¸ch nhiÖm víi nhøng CK kh«ng b¸n hÕt. TT cÊp 1 lµ mét thÞ trêng nhá hÑp vÒ c¶ quy m« lÉn gi¸ trÞ CK ph¸t hµnh. Bëi v×, trªn th× trêng chØ cã 3 ®èi tîng chÝnh lµ ngêi mua ®Çu tiªn vµ ngêi ph¸t hµnh. Sau khi ®· ®îc ph¸t hµnh, CK sÏ ra khái thÞ trêng mµ kh«ng thùc hiÖn viÖc quay vßng lu©n chuyÓn. Bªn c¹nh ®ã, gi¸ nh÷ng CK b¸n ra lÇn ®Çu lu«n lu«n thÊp h¬n so víi nh÷ng lÇn b¸n l¹i sau ®ã nªn tæng gi¸ trÞ cña c¸c CK sÏ kh«ng lín. 15 Nh÷ng CK trªn thÞ trêng nµy sau khi ®îc mua b¸n sÏ lµm thay ®æi chñ së h÷u cña nguån vèn. Thªm vµo ®ã, nã sÏ lµm t¨ng nguån vèn huy ®éng cña c«ng ty ph¸t hµnh. Lîng t¨ng vèn ®ã ®óng b»ng lîng gi¸ trÞ CK ®îc giao dÞch trªn thÞ trêng. 1.2- ThÞ trêng cÊp 2 ThÞ trêng cÊp 2 lµ thÞ trêng mµ ë ®ã c¸c CK ®· ®îc ph¸t hµnh tõ tríc ®îc mua ®i b¸n l¹i kÓ tõ ngêi mua thø 2. Trªn thÞ trêng, ngoµi nh÷ng ngêi mua vµ b¸n CK cßn tån t¹i mét ®èi tîng míi lµ nh÷ng nhµ m«i giíi CK. NÕu nh c¸c nhµ kinh doanh mua, b¸n CK lµ nh÷ng t¸c nh©n t¹o nªn thÞ trêng cÊp 2 th× nh÷ng nhµ m«i giíi CK lµ nh÷ng chÊt xóc t¸c t¸c ®«ngj thóc ®Èy thÞ trêng ho¹t ®éng tèt h¬n. Ngîc l¹i víi thÞ trêng cÊp 1, TT cÊp 2 ho¹t ®éng víi quy m« vµ doanh sè rÊt lín. Nh÷ng CK kh«ng chØ ®îc mua b¸n m«t lÇn mµ cã thÓ ®îc mua ®i b¸n l¹i rÊt nhiÒu lÇn trÓn thÞ trêng vµ cø sau mçi lÇn mua b¸n gi¸ CK sÏ t¨ng hoÆc gi¶m vµ lµm cho doanh sè t¨ng lªn mét lÇn. Tuy nhiªn, viÖc t¨ng doanh sè mua b¸n trªn thÞ trêng l¹i kh«ng lµm tha;y ®æi vèn cña c«ng ty ph¸t hµnh ra CK. Hai lo¹i TT trªn cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. Nhê cã TT cÊp 1 mµ TT cÊp 2 míi cã hµng ho¸ ®Ó giao dÞch. Ngîc l¹i, chÝnh TT cÊp 2 l¹i t¹o ®iÒu kiÖn lµm t¨ng tÝnh láng cho c¸c CK ®îc ph¸t hµnh ë TT cÊp 1. 2-/ TTTC gåm TT nî vµ TT vèn cæ phÇn 2.1- ThÞ trêng nî 16 TT nî lµ thÞ trêng mµ ë ®ã nh÷ng giÊy tê ghi nî ®îc mua b¸n vµ trªn nh÷ng giÊy tê ®ã cã ghi râ ai lµ chñ nî, ai lµ con nî Hµng ho¸ trÓn thÞ trêng nî lµ nh÷ng c«ng cô nî, ®ã lµ nh÷ng giÊy tê ghi nî. Nh÷ng giÊy tê nµy x¸c ®Þnh quan hÖ gi÷a chñ nî vµ con nî, hay nãi c¸ch kh¸c nã x¸c ®Þnh quan hÖ tÝn dông gi÷a ngêi vay vµ ngêi cho vay theo nguyªn t¾c cã hoµn tr¶ trùc tiÕp. Theo nguyªn t¾c tÝn dông, nh÷ng c«ng cô nî sau mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh( ®· ghi trªn c«ng cô), ngêi ph¸t hµnh ra c«ng cô nî Êy ph¶i cã tr¸ch nhiÖm hoµn tr¶ sè tiÒn mµ hä ®· vay kÌm theo ph©n lîi tøc cho viÖc vay tiÒn. ChÝnh v× vËy, gi¸ c¶ trªn thÞ trêng nî chÝnh lµ l·i suÊt tÝn dông. 2.2- ThÞ trêng vèn cæ phÇn TT vèn cæ phÇn lµ TT mµ ë ®ã ngêi ta mua b¸n cæ phÇn(CP) cña c¸c c«ng ty cæ phÇn(CT CP) biÓu hiÖn ë sù mua b¸n cæ phiÕu cña c¸c CT CP. CP lµ nh÷ng phÇn vèn b»ng nhau ®îc chia ra tõ vèn ®iÒu lÖ cña doanh nghiÖp. Nh÷ng giÊy tê x¸c nhËn quyÒn së h÷u CP lµ cæ phiÕu. Ngêi së h÷u cæ phiÕu lµ cæ ®«ng. Cæ phiÕu thêng kh«ng cã kú h¹n do vËy ngêi ph¸t hµnh ra nã sÏ kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm hoµn tr¶ trùc tiÕp cho ngêi mua cæ phiÕu trõ 2 trêng hîp: khi c«ng ty hÕt h¹n ho¹t ®éng vµ khi c«ng ty ph¸ s¶n. Trong c¶ hai trêng hîp nµy, c¸c cæ ®«ng chØ ®îc hoµn vèn sau khi c«ng ty ®· thanh to¸n hÕt c¸c kho¶n nî. §Ó thu håi l¹i tiÒn c¸c cæ ®«ng cã thÓ b¸n l¹i cæ phiÕu trªn TT theo gi¸ TT. Gi¸ TT ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: Gi¸ thÞ trêng = (Thu nhËp do cæ phiÕu mang l¹i) / ( l·i suÊt ng©n hµng) 17 Nh vËy, thÞ gi¸ cæ phiÕu kh«ng chØ phô thuéc vµo l·i suÊt ng©n hµng mµ cßn phô thuéc chñ yÕu vµo thu nh©p do cæ phiÕu mang l¹i. Do ®ã, kªt squ¶ ho¹t ®éng cña CT sÏ quyÕt ®Þnh gi¸ TT cña cæ phiÕu. Tuy nhiªn, khi cßn gi÷ cæ phiÕu trong tay tÊt c¶ c¸c cæ ®«ng ®Òu cã quyÒn tham gia quyÕt ®Þnh ho¹t ®éng cña c«ng ty th«ng qua ®¹i h«i cæ ®«ng. 3-/ TTTC gåm TT vèn vµ TT tiÒn tÖ 3.1- ThÞ trêng vèn ThÞ trêng vèn lµ TT mµ ë ®ã ngßi ta mua b¸n c¸c c«ng cô nî trung h¹n, dµi h¹n vµ c¸c cæ phiÕu cña CT CP. TT vèn gåm bèn bé phËn:TTcæ phiÕu, TT c¸c kho¶n cho vay cÇm cè, TT tr¸i phiÕu cña c¸c c«ng ty vµ TT tr¸i phiÕu chÝnh phñ ng¾n h¹n. tríc tiªn, TTcæ phiÕu chiÕm mét bé phËn rÊt lín trong TT vèn. 35% lîng cæ phiÕu trªn thÞ tr¬ng do c¸c c¸ nh©n së h÷u vµ hä mua b¸n v«øi nhau mçi ngµy. Sè cßn l¹i còng thuéc së h÷u c¸ nh©n nhng th«ng qua viÖc c¸c TCTC vay vèn vµ hä n¾m cæ phiÕu trong tay. Bé phËn thø hai lµ c¸c kho¶n cho vay cÇm cè vµ vèn tr¶ chËm. nh÷ng kho¶n nay chñ yÕu lµ dµi h¹n tõ hai n¨m trë lªn. Nhãm thø ba lµ TT tr¸i phiÕu dµi h¹n cña c¸c c«ng ty. Nh÷ng ®¬n vÞ b¶o hiÓm vµ c¸c quü XH lµ nh÷ng chñ thÓ ®Çu t lo¹i chøng kho¸n nµy nhÊt. 3.2- ThÞ trêng tiÒn tÖ ThÞ trêng tiÒn tÖ lµ thÞ trêng mµ ë ®ã ngêi ta mua b¸n c¸c c«ng cô nî ng¾n h¹n (nhá h¬n mét n¨m), lµ thÞ trêng mµ c¸c c«ng cô cña nã cã tÝnh láng cao, chi phÝ vµ ®é rñi ro thÊp. 18 C¸c chøng th tiÒn göi (CDS) lo¹i lín cña c¸c NHTM còng lµ hµng ho¸ cña TT nµy. §Æc trng næi bËt nhÊt cña TT tiÒn tÖ lµ ë chç hÇu hÕt nh÷ng hµng ho¸ cña nã cã kh¶ n¨ng thanh to¸n rÊt cao v× thêi gian ®¸o h¹n cña CK lµ tõ ng¾n ®Õn rÊt ng¾n. L©u nhÊt lµ 12 th¸ng vµ ng¾n nhÊt lµ 24 giê hoÆc 1 ®ªm. Trªn thÞ trêng nµy cã rÊt nhiÒu lo¹i hµng ho¸, ngoµi tr¸i phiÕu ng¾n h¹n cña kho b¹c vµ CDS, hÇu hÕt c¸c CK ng¾n h¹n kh¸c nh: th¬ng phiÕu vµ c¸c lo¹i chøng th nî do NH ph¸t hµnh ®Òu ®îc mua b¸n trªn thÞ trêng nµy. V-/ Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña TTCK TTCK lµ mét ®Þnh chÕ ®Æc biÖt, ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Do ®ã, ho¹t ®éng cña nã còng ph¶i thu©n theo nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh. Nãi chung TTCK cã 3 nguyªn t¾c chñ yÕu: c«ng khai, ®Êu gi¸ vµ trung gian. 1-/ Nguyªn t¾c trung gian Theo nguyªn t¾c nµy, nh÷ng CK lu hµnh trªn thÞ trêng ®îc b¶o ®¶m lµ nh÷ng chøng kho¸n thùc. Nguyªn t¾c nµy gióp cho TTCK ho¹t ®éng lµnh m¹nh h¬n, ®Òu ®Æn vµ hîp ph¸p. H¬n n÷a, nã cßn b¶o vÖ quyÒn lîi cña nhøng nhµ ®Çu t. Bëi lÏ nhµ m«i giíi CK sÏ gióp cho c¸c nhµ ®Çu t n¾m ®îc ®Çy ®ñ th«ng tin vÒ CK cña mét c«ng ty, tõ ®ã, gióp hä x¸c ®Þnh ®óng gi¸ trÞ cña CK Êy. Cã hai lo¹i m«i giíi: m«i giíi trung gian vµ th¬ng gia CK. M«i giíi trung gian lµ ngêi m«i giíi mua b¸n CK cho kh¸ch hµng ®Ó hëng hoa hång. 19 Th¬ng gia CK lµ nh÷ng ngêi trung gian mua b¸n CK kh«ng ph¶i cho kh¸ch hµng mµ cho b¶n th©n m×nh ®Ó hëng lîi tõ chªnh lÖch gi¸ mua b¸n CK. §Ó ®¶m b¶o cho TT diÔn ra theo nguyªn t¾c vµ t;u©n thñ nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt, buéc c¸c nhµ m«i giíi ph¶i tËp trung l¹i vµ chÞu sù qu¶n lý cña mét hiÖp héi. Th«ng thêng hiÖp héi ®ã lµ nh÷ng c«ng ty CK vµ tån t¹i díi h×nh thøc CTCP. 2-/ Nguyªn t¾c ®Êu gi¸ ViÖc ®Þnh gi¸ trªn thÞ trêng chñ yÕu do c¸c nhµ m«i giíi quyÕt ®Þnh. Mçi nhµ m«i giíi ®Þnh gi¸ theo thêi ®iÓm, theo ph¸n ®o¸n vµ theo t¸c ®éng qua l¹i cña cung cÇu CK trªn TT. ViÖc ®Þnh gi¸ sÏ ®îc thùc hiÖn qua viÖc ®Êu gi¸ CK gi÷a ngêi b¸n vµ ngêi m«i giíi, gi÷a ngêi m«i giíi nµy vµ ngêi m«i giíi kh¸c. Sau mçi cuéc ®Êu gi¸ CK sÏ ®îc b¸n cho ai mua ®îc víi gi¸ cao nhÊt. Do vËy, gi¸ CK sÏ kh«ng chÞu sù t¸c ®éng cña bÊt k× c¸ nh©n nµo. §ã còng lµ lý do mµ ngêi ta thêng gäi TTCK lµ mét thÞ trêng c¹nh tranh tù do. 3-/ Nguyªn t¾c c«ng khai TÊt c¶ mäi ho¹t ®éng mua b¸n, trao ®æi hay giao dÞch trªn thÞ trêng ®Òu ph¶i ®îc thùc hiÖn c«ng khai. C¸c kÕt qu¶ ho¹t ®éng cïng víi nh÷ng b¸o c¸o vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh cña c¸c c«ng ty cã cæ phiÕu ®îc niªm yÕt trªn TTCK th× ®Òu ®îc th«ng b¸o c«ng khai. Sè lîng vµ gi¸ c¶ cña c¸c lo¹i CK ®îc ®a lªn b¶ng ®iÖn tö. Nãi tãm l¹i, trªn mçi TTCK ë mçi níc kh¸c nhau l¹i cã nh÷ng nguyªn t¾c ho¹t ®éng kh¸c nhau tuú theo tËp qu¸n vµ 20