Tài liệu Luận văn định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em từ thực tiễn tỉnh bắc ninh

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHẠM VŨ MINH TRANG ĐỊNH TỘI DANH CÁC TỘI XÂM PHẠM TÌNH DỤC TRẺ EM TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẮC NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ HÀ NỘI, 2020 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHẠM VŨ MINH TRANG ĐỊNH TỘI DANH CÁC TỘI XÂM PHẠM TÌNH DỤC TRẺ EM TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẮC NINH Ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 8.38.01.04 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS ĐINH THỊ MAI HÀ NỘI, 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn là kết quả quá trình tìm tòi nghiên cứu! Người cam đoan Phạm Vũ Minh Trang MỤC LỤC MỞ ĐẦU .........................................................................................................1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐỊNH TỘI DANH CÁC TỘI XÂM PHẠM TÌNH DỤC TRẺ EM .............................................................8 1.1. Khái niệm và đặc điểm định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em.8 1.2. Phân loại, ý nghĩa định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em 12 1.3. Cơ sở và các giai đoạn định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em. 14 1.4. Định tội danh các tội phạm cụ thể trong nhóm tội xâm phạm tình dục trẻ em ...................................................................................................... 17 Chương 2: THỰC TIỄN ĐỊNH TỘI DANH CÁC TỘI XÂM PHẠM TÌNH DỤC TRẺ EM TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC NINH .................... 31 2.1. Khái quát thực tiễn xét xử các tội xâm phạm tình dục trẻ em trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ................................................................................... 31 2.2. Những kết quả đạt được trong định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh .................................................... 35 2.3. Những vướng mắc, bất cập trong thực tiễn định tội danh các tội xâm phạm tình dục trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh và nguyên nhân .................... 39 Chương 3: YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM ĐỊNH TỘI DANH ĐÚNG CÁC TỘI XÂM PHẠM TÌNH DỤC TRẺ EM TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC NINH ........................................................................................ 50 3.1. Một số yêu cầu của định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ...................................................................... 50 3.2. Một số giải pháp bảo đảm định tội danh đúng các tội xâm phạm tình dục trẻ em trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh .................................................... 54 KẾT LUẬN .................................................................................................. 76 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 78 DANH MỤC TỪ NGỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN BLHS Bộ luật hình sự BLTTHS Bộ luật tố tụng hình sự ĐTD Định tội danh CTTP Cấu thành tội phạm TAND Tòa án nhân dân TANDTC Tòa án nhân dân tối cao VKS Viện kiểm sát NĐ Nghị định NQ Nghị quyết TNHS Trách nhiệm hình sự DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Nhóm tội phạm xâm hại tình dục trẻ em đưa ra xét xử từ năm 2015 đến năm 2019 ........................................................................................ 31 Bảng 2.2: Các tội phạm cụ thể trong nhóm tội xâm hại tình dục trẻ em được TAND hai cấp tỉnh Bắc Ninh thụ lý, giải quyết từ năm 2015 đến năm 2019 ........ 32 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thời gian qua, bên cạnh những kết quả tích cực trong công tác bảo vệ, chăm sóc trẻ em thì tình hình trẻ em bị bạo lực, xâm hại, nhất là xâm hại tình dục tiếp tục diễn biến phức tạp, có chiều hướng gia tăng. Đây là việc“dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, ép buộc, lôi kéo, dụ dỗ trẻ em tham gia vào các hành vi liên quan đến tình dục, bao gồm hiếp dâm, cưỡng dâm, giao cấu, dâm ô với trẻ em và sử dụng trẻ em vào mục đích mại dâm, khiêu dâm dưới mọi hình thức” [Khoản 8, Điều 4, 27]. Trong đó, có nhiều hành vi xâm hại xảy ra trong gia đình, nhà trường, cơ sở trợ giúp xã hội và cộng đồng, mà đối tượng xâm hại thường là người thân, người quen, gây bức xúc trong dư luận xã hội. Trong đó tỉnh Bắc Ninh cũng không phải là ngoại lệ. Theo số liệu thống kê từ Tòa án nhân dân tỉnh Bắc Ninh, trong giai đoạn từ năm 2015 đến năm 2019 đã giải quyết 112 vụ án với 120 bị cáo về các tội xâm hại tình dục trẻ em, chiếm tỉ lệ cao trong nhóm các tội xâm hại tình dục trên địa bàn tỉnh. Các vụ án có diễn biến rất phức tạp, một số vụ án nổi cộm như: Vụ án Bùi Văn T phạm tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi theo khoản 3 Điều 142 BLHS 2015 mà nạn nhân là con riêng của vợ T; Kiều Tuấn L phạm tội tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi theo khoản 1 Điều 142 mà nạn nhân là người quen biết của L; vụ án Nguyễn Văn A phạm tội dâm ô đối với người dưới 16 tuổi theo khoản 1 Điều 146 BLHS năm 2015 mà nạn nhân là hàng xóm của đối tượng; hay gần đây nhất là vụ việc cháu nhỏ 13 tuổi ở huyện T bị người đàn ông hơn 50 tuổi xâm hại tình dục... đã thể hiện sự phức tạp và yêu cầu bức thiết của việc đấu tranh phòng chống tội phạm này trong thời gian sắp tới, bởi trẻ em là chủ nhân tương lai của đất nước. Khác với nhiều đối tượng khác, trẻ em là đối tượng được hưởng sự quan tâm đặc biệt.“Trẻ em được Nhà nước, gia đình và xã hội bảo vệ, chăm sóc và giáo dục; được tham gia vào các vấn đề về trẻ em. Nghiêm cấm xâm hại, hành hạ, ngược đãi, bỏ mặc, lạm dụng, bóc lột sức lao động và những hành vi khác vi phạm quyền trẻ em” [Điều 37, 23], “Trẻ em có quyền được bảo vệ dưới mọi hình thức để không bị xâm hại tình dục” [Điều 25, 27]. Trên tinh thần của Hiến pháp năm 2013, có nhiều văn bản luật đã được ban hành mới, là hành lang pháp lý quan 1 trọng trong việc bảo vệ quyền trẻ em như Luật Trẻ em năm 2016, Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 và đặc biệt là Bộ luật hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017). BLHS năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017, có hiệu lực kể từ ngày 01/01/2018 đã có những bổ sung quan trọng, phù hợp với thực tiễn về nhóm các tội xâm hại tình dục trẻ em, thể hiện rõ nguyên tắc phân hóa trách nhiệm hình sự, tạo điều kiện thuận lợi cho việc cá thể hóa hình phạt như: Tăng thêm một điều (Điều 147) quy định về tội sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích khiêu dâm, bổ sung hành vi “quan hệ tình dục khác...” trong một số tội xâm hại tình dục trẻ em. Khái niệm “cưỡng dâm trẻ em”, “giao cấu với trẻ em”, “dâm ô với trẻ em” cũng được quy định cụ thể để bảo đảm tính thống nhất trong cách hiểu và quá trình áp dụng của các cơ quan có thẩm quyền... Tuy nhiên, một số quy định của BLHS năm 2015 vẫn còn chưa rõ ràng, chưa có hướng dẫn cụ thể, gây khó khăn trong định tội danh của cơ quan có thẩm quyền. Thực tiễn định tội danh vẫn còn sai sót trong việc thu thập, đánh giá chứng cứ; công tác giám định pháp y tình dục vẫn còn chậm trễ, trong khi năng lực và phẩm chất của một bộ phận cán bộ làm công tác định tội danh ở Bắc Ninh vẫn còn hạn chế, không đồng đều, nhiều vụ việc vì lý do khác nhau mà gia đình nạn nhân không hợp tác, không muốn đưa ra công luận, tố giác tội phạm... dẫn tới việc định tội danh trong một số trường hợp không chính xác, không phù hợp với sự thật khách quan của vụ án. Tính thời đến thời điểm sau khi BLHS năm 2015 có hiệu lực, chưa có nhiều công trình khoa học nghiên cứu chuyên sâu về định tội danh các tội xâm hại tình dục trẻ em trên phạm vi một tỉnh là tỉnh Bắc Ninh và trong khoảng thời gian từ năm 2015 đến năm 2019. Vì vậy, việc nghiên cứu một cách khoa học, toàn diện, có hệ thống các vấn đề lý luận và thực tiễn về định tội danh các tội xâm hại tình dục trẻ em từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh, từ đó đưa ra một số giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật, bảo đảm định tội danh đúng các tội xâm hại tình dục trẻ em của cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng nói chung và trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh nói riêng có ý nghĩa quan trọng, cấp thiết về mặt lý luận và thực tiễn. Xuất phát từ nhận thức trên, tác 2 giả đã chọn đề tài: “Định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh” để làm để tài nghiên cứu cho luận văn Thạc sĩ luật học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Liên quan tới đề tài trên, cũng đã có những công trình khoa học được các tác giả đề cập ở các phạm vi, góc độ khác nhau, mà tiêu biểu là: (i) Về giáo trình, sách chuyên khảo, sách tham khảo: GS.TS Võ Khánh Vinh (Chủ biên) (2014), Giáo trình luật hình sự Việt Nam - Phần Các tội phạm, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội; Trường Đại học Luật Hà Nội (2018), Giáo trình luật hình sự Việt Nam (Phần Các tội phạm), Nxb. CAND, Hà Nội; Đinh Văn Quế (2002), Bình luận khoa học Bộ luật hình sự – Phần Các tội phạm, Tập I, Nxb thành phố Hồ Chí Minh; TS. Trần Văn Biên, TS. Đinh Thế Hưng (2017), Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 2015 (Sửa đổi, bổ sung năm 2017), Nxb Thế giới, Thành phố Hồ Chí Minh; Nguyễn Ngọc Điệp (2017), Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), Nxb Thế giới, Thành phố Hồ Chí Minh... (ii) Luận văn thạc sĩ: Hồ Thị Nhung (2015), Các tội xâm hại tình dục trẻ em - Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam và nghiên cứu so sánh với một số nước, Luận văn thạc sĩ luật học, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, Nguyễn Thị Minh Hương (2014), Các tội xâm hại tình dục trẻ em trong luật hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sĩ luật học, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội; Trịnh Văn Toàn (2015), Các tội phạm tình dục trong luật hình sự Việt Nam (Trên cơ sở số liệu thực tiễn tại địa bàn tỉnh Đắk Lắk), Luận văn thạc sĩ luật học, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội; Nguyễn Tuấn Thiện (2015), Các tội xâm phạm tình dục trẻ em trong luật hình sự Việt Nam, từ thực tiễn thành phố Hà Nội, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội; Lê Thị Diễm Hằng (2016), Các tội xâm phạm tình dục trẻ em - So sánh pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự một số quốc gia trên thế giới, Trường đại học Luật Hà Nội, Hà Nội; Vũ Hải Anh (2017), Các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người theo pháp luật hình sự Việt Nam, Luận án tiến sỹ, 2017. Học viện Khoa học xã hội, Hà Nội; Cao Hữu Sáng (2015), Các tội hiếp dâm theo quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam, Khoa Luật 3 – Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội; Trần Thúy Huỳnh Trang (2014), Tội hiếp dâm trẻ em theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh, Trường Đại học luật Thành phố Hồ Chí Minh, Tp.HCM... (iii) Tạp chí, báo và các công trình nghiên cứu khác: Phạm Mạnh Hùng (2002), “Hoàn thiện các quy định của pháp luật hình sự về các tội xâm phạm tình dục trẻ em”, Tạp chí Toà án nhân dân, số 12/2002, Hà Nội; Trần Văn Luyện (2001), “Những điểm mới cơ bản về các tội xâm phạm tính mạng, sức khoẻ, nhân phẩm, danh dự của con người trong Bộ luật Hình sự năm 1999”, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 3, Hà Nội; Hoàng Quảng Lực (2014), “Truy cứu trách nhiệm hình sự tội hiếp dâm, hiếp dâm trẻ em – Khó khăn, vướng mắc và kiến nghị”, Tạp chí Toà án nhân dân, số 13/2014, Hà Nội; Vũ Hải Anh (2015), “Một số vướng mắc trong xét xử trường hợp phạm tội hiếp dâm trẻ em chưa đủ 13 tuổi có tính chất loạn luân”, Tạp chí Nghề Luật, số 01/2015, Hà Nội; Trần Hà Bảo Khuyên (2015), “Về quy định đối với các tội hiếp dâm - hiếp dâm trẻ em”, Tạp chí Toà án nhân dân, số 11/2015, Hà Nội; Dương Tuyết Miên (2015), “Bình luận về các tội phạm về tình dục trong chương các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự con người trong dự thảo Bộ luật hình sự (sửa đổi)”, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, số chuyên sửa đổi, bổ sung Bộ luật hình sự 2015, Hà Nội; Phạm Minh Tuyên – “Một số vấn đề về xâm hại tình dục đối với trẻ em nhìn từ góc độ xã hội và những quy định của Bộ luật hình sự 2015”, Tạp chí Tòa án số 9, tháng 5/2019; Phạm Minh Tuyên - “Một số vấn đề cần chú ý trong việc giải quyết các vụ án hình sự về xâm hại tình dục có người dưới 18 tuổi tham gia tại Tòa án”. Tạp chí Tòa án điện tử ngày 11/6/2019; Phạm Minh Tuyên – “Một số vấn đề về hành vi quấy rối tình dục và xâm hại tình dục trẻ em ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp”. Tạp chí khoa học Kiểm sát, số chuyên đề 01/2019… Nhận xét chung: Các công trình khoa học nêu trên ở các mức độ khác nhau đã làm rõ một số vấn đề lý luận cũng như thực tiễn áp dụng các tội xâm hại tình dục trẻ em. Tuy nhiên, các công trình trên chủ yếu nghiên cứu trước khi BLHS năm 2015 có hiệu lực pháp luật, hoặc nghiên cứu dưới phạm vi không gian và thời gian khác nhau, cùng với các nhóm tội danh xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh 4 dự, nhân phẩm khác hoặc dưới góc độ rộng hơn (bao gồm cả hoạt động quyết định hình phạt). Tính đến nay, chưa có công trình nghiên cứu nào đề cập đến định tội danh các tội xâm hại tình dục trẻ em một cách cụ thể, chuyên sâu tại địa bàn một tỉnh là tỉnh Bắc Ninh, trong khoảng thời gian từ năm 2015 đến năm 2019. Do vậy việc tiếp tục nghiên cứu một cách sâu sắc, toàn diện vấn đề định tội danh các tội xâm hại tình dục trẻ em có ý nghĩa quan trọng, cấp thiết. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích của việc nghiên cứu đề tài nhằm làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận và thực tiễn định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em, cũng như đánh giá thực tiễn áp dụng trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Đồng thời chỉ ra các điểm tồn tại, hạn chế trong thực tiễn áp dụng, trong quy định của pháp luật hiện hành, từ đó luận văn đưa ra một số giải pháp để hoàn thiện pháp luật hình sự cũng như bảo đảm định tội danh đúng các tội xâm phạm tình dục trẻ em. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Làm sáng tỏ những vấn đề chung về định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em ở tỉnh Bắc Ninh. - Đánh giá, phân tích thực trạng định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, từ đó rút ra được những vướng mắc, hạn chế và những nguyên nhân của vướng mắc, hạn chế đó. - Phân tích một số yêu cầu và đưa ra một số giải pháp đảm bảo định tội danh đúng các tội xâm phạm tình dục trẻ em trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là hoạt động định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn được thực hiện trong phạm vi chuyên ngành Luật hình sự và Tố tụng hình sự; nghiên cứu và giải quyết những vấn đề xung quanh định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, kết hợp với việc 5 nghiên cứu đánh giá hoạt động này trong thực tiễn tại tỉnh, phân tích những tồn tại, hạn chế, từ đó kiến nghị một số giải pháp nhằm hoàn thiện luật thực định nâng cao hiệu quả định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Giới hạn về tội danh: Nghiên cứu về định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em (Điều 142,144, 145, 146 hoặc 147 của BLHS năm 2015). Giới hạn về không gian: Trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Giới hạn về thời gian: Các số liệu, bản án được thu thập trong giai đoạn 05 năm từ năm 2015 – 2019. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa MácLênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và Pháp luật, đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng Nhà nước và Pháp quyền trong sự nghiệp đổi mới, phát triển nền kinh tế thị trường và thực tiễn áp dụng. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả luận văn đã sử dụng phương pháp như phân tích và tổng hợp; phương pháp so sánh, đối chiếu; phương pháp diễn dịch, quy nạp và phương pháp thống kê... và một số phương pháp khác của khoa học luật hình sự để đạt được mục đích nghiên cứu trong luận văn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Về mặt lý luận: Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần nâng cao nhận thức về lý luận về định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em. Từ một số giải pháp đưa ra, luận văn sẽ góp phần hoàn thiện những quy định của pháp luật hình sự về nhóm tội xâm phạm tình dục trẻ em, qua đó góp phần nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm và bảo vệ quyền con người, quyền trẻ em. Về mặt thực tiễn: Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong công tác thực tiễn của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng nói chung và của tỉnh Bắc Ninh nói riêng. Đồng thời, kết quả nghiên cứu của luận văn có thể 6 là tài liệu tham khảo chuyên ngành đối với cán bộ làm công tác nghiên cứu, giảng dạy. 7. Kết cấu của luận văn Chương 1. Những vấn đề lý luận về định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em. Chương 2. Thực tiễn định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Chương 3: Yêu cầu và giải pháp bảo đảm định tội danh đúng đối với các tội xâm phạm tình dục trẻ em trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. 7 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐỊNH TỘI DANH CÁC TỘI XÂM PHẠM TÌNH DỤC TRẺ EM 1.1. Khái niệm và đặc điểm định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em 1.1.1. Khái niệm định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em Định tội danh là khái niệm được nhiều học giả nghiên cứu với nhiều cách tiếp cận và đưa ra các định nghĩa khác nhau. Có thể kể đến một số công trình tiêu biểu như: GS.TS. Võ Khánh Vinh có quan điểm: Định tội danh là một dạng hoạt động nhận thức, hoạt động áp dụng pháp luật hình sự nhằm đi tới chân lí khách quan trên cơ sở xác định đúng đắn, đầy đủ các tình tiết cụ thể của hành vi phạm tội được thực hiện, nhận thức đúng nội dung quy phạm pháp luật hình sự quy định cấu thành tội phạm tương ứng và mối liên hệ tương đồng giữa các dấu hiệu của cấu thành tội phạm với các tình tiết cụ thể của hành vi phạm tội bằng các phương pháp và thông qua các giai đoạn nhất định [50, tr.22]. GS.TSKH. Lê Cảm cho rằng: “Định tội danh là quá trình nhận thức lý luận có tính logic, là dạng của hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự cũng như pháp luật tố tụng hình sự và được tiến hành trên cơ sở các chứng cứ, các tài liệu thu thập được và các tình tiết thực tế của vụ án hình sự để xác định sự phù hợp giữa các dấu hiệu của hành vi nguy hiểm cho xã hội được thực hiện với các dấu hiệu của CTTP tương ứng do luật hình sự quy định nhằm đạt được sự thật khách quan, tức là đưa ra sự đánh giá chính xác tội phạm về mặt pháp lý hình sự, làm tiền đề cho việc cá thể hóa và phân hóa TNHS một cách công minh, có căn cứ và đúng pháp luật” [6, tr.716]. Trong khi đó, TS. Phạm Văn Beo có quan điểm: “Định tội danh là việc xác nhận về mặt pháp lý sự phù hợp giữa các dấu hiệu của hành vi nguy hiểm cho xã hội cụ thể đã được thực hiện với các yếu tố cấu thành tội phạm cụ thể tương ứng được quy định trong Bộ luật hình sự” [3, tr.5]. 8 Có thể thấy, các quan điểm trên đều có những điểm hợp lý và thống nhất ở việc: Nội dung định tội danh về bản chất là đối chiếu, so sánh và xác định sự phù hợp giữa các dấu hiệu của hành vi nguy hiểm cho xã hội được thực hiện với các dấu hiệu của CTTP tương ứng quy định trong BLHS. Trong BLHS năm 2015 hiện hành thì nhóm tội xâm phạm tình dục trẻ em được quy định tại Chương XIV thuộc nhóm các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người. Trong đó, “Trẻ em là người dưới 16 tuổi” [27, Điều 1]. Những tội này có thể chia làm 03 nhóm: Nhóm các tội xâm phạm tính mạng; Nhóm các tội xâm phạm sức khỏe; Nhóm các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự [35, tr.371, 372]. Nhóm tội xâm phạm tình dục trẻ em thuộc các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người, bao gồm: Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi (Điều 142), tội cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi (Điều 144), tội giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi (Điều 145), tội dâm ô đối với người dưới 16 tuổi (Điều 146) và tội sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích khiêu dâm (Điều 147) (bên cạnh nhóm các tội khác xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người bao gồm: tội mua bán người; tội mua bán, đánh tráo hoặc chiếm đoạt trẻ em; tội làm nhục người khác và tội vu khống). Đây là “những hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong BLHS, do người có năng lực TNHS thực hiện một cách cố ý gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại cho nhân phẩm, danh dự của con người” [1, tr.38] và có bản chất là hành vi xâm hại tình dục trẻ em, “dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, ép buộc, lôi kéo, dụ dỗ trẻ em tham gia vào các hành vi liên quan đến tình dục, bao gồm hiếp dâm, cưỡng dâm, giao cấu, dâm ô với trẻ em và sử dụng trẻ em vào mục đích mại dâm, khiêu dâm dưới mọi hình thức” [27]. Hay cụ thể hơn theo khoản 1 Điều 2, Nghị quyết số 06/2019/NQ-HĐTP ngày 01/10/2019 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật hình sự (Nghị quyết 06/2019): “Xâm hại tình dục người dưới 16 tuổi là việc dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, ép buộc, lôi kéo, dụ dỗ người dưới 16 tuổi tham gia vào các hành vi liên quan đến tình dục, bao gồm hiếp dâm, cưỡng dâm, giao cấu, dâm ô với người dưới 16 tuổi và sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích 9 mại dâm, khiêu dâm dưới mọi hình thức (ví dụ: Hoạt động xâm hại tình dục được thực hiện do đồng thuận với người dưới 13 tuổi); do cưỡng bức, do hứa hẹn các lợi ích vật chất (tiền, tài sản) hay các lợi ích phi vật chất (ví dụ: Cho điểm cao, đánh giá tốt, tạo cơ hội tiến bộ...)”. Từ những phân tích trên và tiếp thu những yếu tố hợp lý trong các quan điểm của các học giả, tác giả đưa ra khái niệm định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em như sau: Định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em là một dạng hoạt động nhận thức, hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự của cơ quan tiến hành tố tụng và một số cơ quan khác có thẩm quyền theo quy định của pháp luật trên cơ sở các chứng cứ, các tài liệu thu thập được và các tình tiết thực tế của vụ án nhằm xác định sự phù hợp giữa hành vi thực tế đã thực hiện với cấu thành tội phạm cụ thể quy định tại một trong các Điều 142,144, 145, 146 hoặc 147 của BLHS năm 2015, từ đó xác định một người có phạm tội về xâm phạm tình dục trẻ em hay không, nếu phạm tội thì theo điểm, khoản, điều luật nào của Chương XIV của BLHS năm 2015. 1.1.2. Đặc điểm định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em Từ khái niệm định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em, có thể rút ra các đặc điểm cơ bản của hoạt động này như sau: - Định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em là một quá trình nhận thức lý luận, dạng hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự và tố tụng hình sự, của các cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án) và một số cơ quan khác có thẩm quyền theo quy định của pháp luật (theo BLTTHS năm 2015 là những Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra gồm: a) Các cơ quan của Bộ đội biên phòng; b) Các cơ quan của Hải quan; c) Các cơ quan của Kiểm lâm; d) Các cơ quan của lực lượng Cảnh sát biển; đ) Các cơ quan của Kiểm ngư; e) Các cơ quan của Công an nhân dân được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra; g) Các cơ quan khác trong Quân đội nhân dân được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra. - Định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em là định tội danh đối với một loại tội phạm cụ thể trong nhóm tội này gồm: Tội hiếp dâm người dưới 16 10 tuổi, tội cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi, tội giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi, tội dâm ô đối với người dưới 16 tuổi, tội sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích khiêu dâm. Ngoài những đặc điểm chung của định tội danh với tư cách là hoạt động nhận thức có tính logic của con người, thì định tội danh đối với nhóm tội này có đặc điểm riêng liên quan đến đặc điểm của hành vi xâm phạm tình dục trẻ em (dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, ép buộc, lôi kéo, dụ dỗ người dưới 16 tuổi tham gia vào các hành vi liên quan đến tình dục, bao gồm hiếp dâm, cưỡng dâm, giao cấu, dâm ô với người dưới 16 tuổi và sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích mại dâm, khiêu dâm dưới mọi hình thức (ví dụ: Hoạt động xâm hại tình dục được thực hiện do đồng thuận với người dưới 13 tuổi); do cưỡng bức, do hứa hẹn các lợi ích vật chất (tiền, tài sản) hay các lợi ích phi vật chất (ví dụ: Cho điểm cao, đánh giá tốt, tạo cơ hội tiến bộ...) xảy ra trong thực tế khách quan và quy định của BLHS về tội phạm này. - Chủ thể định tội danh phải đối chiếu, so sánh và đưa ra kết luận, về việc có hay không có sự phù hợp giữa hành vi xâm phạm tình dục trẻ em xảy ra trong thực tế với quy định pháp luật quy định tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi, tội cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi, tội giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi, tội dâm ô đối với người dưới 16 tuổi hoặc tội sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích khiêu dâm trong BLHS hiện hành. Việc này đòi hỏi các chủ thể định tội danh phải có năng lực, phẩm chất, kiến thức chuyên môn, kinh nghiệm. Sau khi đã xác định một hành vi cụ thể là hành vi phạm tội thì tiếp đến việc định tội danh cần xác định hành vi đó được quy định trong điều luật nào của BLHS. Trong quá trình định tội danh, các chủ thể phải sử dụng các biện pháp kỹ thuật pháp lý và phát triển theo những quy luật logic nhất định. - Định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em (định tội danh chính thức) phải tuân theo những thủ tục chặt chẽ về mặt tố tụng theo quy định của BLTTHS hiện hành. 11 - Định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em là một quá trình phức tạp, đòi hỏi phải tiến hành một cách tuần tự từ cái chung đến cái riêng, theo từng bước và giai đoạn nhất định. Định tội danh là hoạt động áp dụng pháp luật hình sự bao gồm việc tiến hành đồng thời ba quá trình: 1. Xác định đúng, khách quan các tình tiết thực tế của vụ án; 2. Nhận thức đúng nội dung của các quy định trong Bộ luật Hình sự; 3. Lựa chọn đúng quy phạm pháp luật hình sự tương ứng để đối chiếu chính xác, đầy đủ các dấu hiệu cấu thành tội phạm được quy định trong quy phạm đó với các tình tiết của hành vi được thực hiện trong thực tế [50, tr.12]. Đồng thời, đây là hoạt động được thực hiện ở tất cả các giai đoạn của tố tụng hình sự, từ khi khởi tố vụ án, điều tra, truy tố, xét xử cho tới khi xét xử giám đốc thẩm hoặc tái thẩm vụ án hình sự. 1.2. Phân loại, ý nghĩa định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em 1.2.1. Phân loại - Căn cứ theo phân loại cấu thành tội phạm, thì định tội danh được chia thành Định tội danh theo CTTP cơ bản, CTTP tăng nặng và CTTP giảm nhẹ.Trong đó: [50, tr.72] + Cấu thành tội phạm cơ bản là cấu thành tội phạm chỉ có dấu hiệu định tội. Cấu thành này bao gồm: Những dấu hiệu mô tả tội phạm và cho phép phân biệt tội này với tội khác. + Cấu thành tội phạm tăng nặng là cấu thành tội phạm ngoài dấu hiệu định tội còn có thêm dấu hiệu định khung tăng nặng, tức dấu hiệu phản ánh tội phạm có mức độ nguy hiểm cho xã hội tăng lên một cách đáng kể (đa số đó là các khoản 2, 3, 4 của các điều luật của phần các tội phạm Bộ luật Hình sự nước ta). + Cấu thành tội phạm giảm nhẹ là cấu thành tội phạm ngoài dấu hiệu định tội còn có thêm dấu hiệu định khung giảm nhẹ, tức dấu hiệu phản ánh tội phạm có mức độ nguy hiểm cho xã hội giảm xuống một cách đáng kể. - Căn cứ vào chủ thể tiến hành định tội danh và hậu quả của việc định tội danh, có thể phân chia định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em làm hai dạng tương ứng là: Định tội danh chính thức và định tội danh không chính thức. 12 Định tội danh chính thức là sự đánh giá về mặt nhà nước, tính chất pháp lý hình sự về một hành vi phạm tội cụ thể do các chủ thể được Nhà nước ủy quyền thực hiện: Điều tra viên, Kiểm sát viên, Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân [50, tr.23]. Do đó, định tội danh chính thức các tội xâm phạm tình dục trẻ em là hoạt động áp dụng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án, và Cơ quan được giao tiến hành một số hoạt động điều tra, trong hoạt động đấu tranh với nhóm tội xâm phạm tình dục trẻ em. Định tội danh không chính thức là sự đánh giá pháp lý về hành vi phạm tội do các nhà nghiên cứu khoa học pháp lý, tác giả bài báo, tạp chí, công trình khoa học, sinh viên, học viên hoặc bất kỳ một người nào đó quan tâm nghiên cứu cụ thể vụ án này hay vụ án khác đưa ra. Định tội không chính thức không sinh ra quyền và nghĩa vụ mà là sự thể hiện quan điểm, ý kiến cá nhân. Đây là loại định tội có ý nghĩa quan trọng trong quá trình nghiên cứu pháp luật, như một phương pháp nhận thức luật pháp. Định tội không chính thức góp phần tạo thành dư luận xã hội về pháp luật [50, tr.23]. 1.2.2. Ý nghĩa Định tội danh là một giai đoạn cơ bản của việc áp dụng các quy phạm pháp luật hình sự. Định tội danh đúng có ý nghĩa chính trị - xã hội, đạo đức và pháp luật rất lớn [50, tr.24]: - Định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em đúng nhằm mục đích bảo vệ quyền bất khả xâm phạm về tình dục của trẻ em, bảo đảm an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội, góp phần đưa các quy định của pháp luật hình sự vào cuộc sống, đây cũng là “một biểu hiện của việc thực hiện đúng biện pháp chính trị, thực thi đúng chính trị, thực thi đúng ý chí của nhân dân đã được thể hiện trong luật, bảo vệ có hiệu quả các lợi ích của xã hội, của Nhà nước và của công dân” [50, tr.24]. - Định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em đúng góp phần bảo đảm hình phạt được thực thi một cách hiệu quả, nghiêm chỉnh, bởi đây chính là tiền đề cho việc quyết định hình phạt công bằng đối với những người phạm tội. Đồng thời 13 thể hiện việc thực hiện nghiêm những cam kết quốc tế về quyền con người, quyền trẻ em thông qua việc bảo đảm về an toàn và an ninh, trật tự xã hội đấu tranh phòng chống lại hành vi phạm tội. Định tội danh sai không những xâm phạm quyền con người, phải tiến hành các biện pháp khắc phục hậu quả, mà còn làm giảm hiệu quả của công tác đấu tranh với tình hình tội phạm và cùng lúc gây ra sự công phẫn hợp pháp, công bằng của nhân dân, làm nảy sinh những quan niệm không đúng về thực trạng và các biện pháp đấu tranh với tội phạm, làm giảm uy tín của các cơ quan tư pháp. * Về mặt pháp lý: Định tội danh đúng là cơ sở, tiền đề đầu tiên cho việc quyết định hình phạt được đúng, là cơ sở để xác định thẩm quyền điều tra, truy tố, xét xử đúng, xác định thời hạn điều tra, truy tố, xét xử cũng như thời hạn áp dụng các biện pháp ngăn chặn phù hợp với quy định của BLTTHS hiện hành đối với người phạm tội nói chung. 1.3. Cơ sở và các giai đoạn định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em 1.3.1. Cơ sở định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em Cơ sở pháp lý của định tội danh các tội xâm phạm tình dục trẻ em là toàn bộ các quy định của pháp luật hiện hành liên quan đến vấn đề định tội danh đối với các tội phạm này. Theo quan điểm của các nhà khoa học pháp lý hình sự Việt Nam hiện nay, có thể có hai cách tiếp cận đối với vấn đề cơ sở pháp lý của định tội danh: - Trên bình diện rộng (hay hiểu theo nghĩa cả về nội dung và hình thức) và Trên bình diện hẹp (chỉ hiểu theo nghĩa về nội dung). Trong phạm vi nghiên cứu của luận văn, tác giả phân tích trên bình diện hẹp (theo nghĩa về nội dung). Khi quy định tội phạm trong luật, nhà làm luật phải sử dụng các dấu hiệu chung có tính chất đặc trưng cho loại tội phạm cụ thể được quy định trong luật hình sự, trong khoa học luật hình sự. Sự mô tả này được gọi là CTTP. Đó là những dấu hiệu điển hình và có tính lặp đi lặp lại ở tất cả những hành vi tội phạm thuộc loại đó. Đây là những dấu hiệu thuộc khách thể, mặt khách quan, mặt chủ quan, chủ thể của tội phạm, có những dấu hiệu bắt buộc phải có trong tất cả CTTP, có những dấu hiệu có thể có trong CTTP này nhưng lại không có trong CTTP khác. 14