Tài liệu Luận văn các giải pháp thúc đẩy sự tham gia của các trung gian tài chính trên thị trường chứng khoán vn

I. PhÇn më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi nghiªn cøu: ThÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam ®· chÝnh thøc ®a vµo vËn hµnh tõ th¸ng 7/2000, ®¸nh dÊu b»ng viÖc khai tr¬ng Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n (TTGDCK) ®Çu tiªn t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh. Sù ra ®êi cña TTGDCK ®· t¹o ra mét c¬ chÕ linh ho¹t trong thu hót vµ ph©n bæ c¸c nguån vèn trung, dµi h¹n ®Õn n¬i sö dông cã hiÖu qu¶, gãp phÇn cïng víi hÖ thèng ng©n hµng t¹o nªn mét hÖ thèng cung øng vèn cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Tuy nhiªn, viÖc ®a vµo vËn hµnh TTGDCK chØ míi lµ giai ®o¹n thö nghiÖm tríc khi chóng ta x©y dùng mét Së giao dÞch chøng kho¸n hoµn chØnh víi quy m« hiÖn ®¹i, v× vËy c¸c thiÕt chÕ vËn hµnh, quy m« vµ ®èi tîng tham gia vµo thÞ trêng cßn h¹n chÕ, cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña mét thÞ trêng vèn ®Çy ®ñ. §Æc biÖt lµ sù tham gia cña c¸c trung gian tµi chÝnh vµo thÞ trêng chøng kho¸n cßn nhiÒu h¹n chÕ, ®©y lµ c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh ®· tån t¹i vµ ph¸t triÓn gÇn 50 n¨m vµ cã quan hÖ gÇn gòi vµ mËt thiÕt víi thÓ chÕ thÞ trêng chøng kho¸n. MÆc dï trong thêi gian qua, c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i, tæ chøc b¶o hiÓm vµ tæ chøc kiÓm to¸n ®· trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp tham gia vµo c¬ chÕ vËn hµnh cña thÞ trêng chøng kho¸n. Tuy nhiªn, ®©y míi chØ lµ sù khëi ®Çu, ho¹t ®éng mang tÝnh chÊt th¨m dß, v× vËy trong qu¸ tr×nh triÓn khai c¸c trubg gian nµy ho¹t ®éng kh«ng hiÖu qu¶, 1 cha kh¼ng ®Þnh ®îc vÞ thÕ cña m×nh. NhiÒu tæ chøc ng©n hµng vµ tµi chÝnh vÉn ®øng ngoµi cuéc ch¬i cña thÞ trêng chøng kho¸n, bëi lÏ c¬ chÕ vËn hµnh vµ c¸ch thøc tham gia vµo thÞ trêng nh thÕ nµo ®Ó ph¸t huy hiÖu qu¶ vÉn lµ nh÷ng trë ng¹i ban ®Çu ®èi víi c¸c ®Þnh chÕ nµy. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu trªn, ®Ò tµi: “C¸c gi¶i ph¸p thóc ®Èy sù tham gia cña c¸c trung gian tµi chÝnh trªn TTCK ViÖt Nam” lµ ®Ò tµi nghiªn cøu nh»m gãp phÇn vµo viÖc kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ cña c¸c trung gian tµi chÝnh trong c¬ cÊu thÞ trêng chøng kho¸n vµ ®¸nh gi¸ vai trß, kh¶ n¨ng tham gia cña c¸c tæ chøc ng©n hµng-tµi chÝnh trong giai ®o¹n võa qua, trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p thóc ®Èy sù tham gia cña c¸c tæ chøc nµy vµo thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam. 2. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi: §Ò tµi nghiªn cøu nh»m môc ®Ých: - Nghiªn cøu mét sè m« h×nh c¸c trung gian trªn thÞ trêng chøng kho¸n quèc tÕ - §¸nh gi¸ vai trß cña c¸c trung gian tµi chÝnh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n (giai ®o¹n ban ®Çu vµ ph¸t triÓn sau nµy). - C¸c nh©n tè ¶nh hëng tíi sù tham gia cña c¸c trung gian tµi chÝnh - C¸c ho¹t ®éng cña trung gian tµi chÝnh trªn TTCK 2 - §¸nh gi¸ thùc tr¹ng cña c¸c trung gian tµi chÝnh ViÖt Nam vµ hiÖn tr¹ng tham gia cña c¸c ®Þnh chÕ nµy vµo thÞ trêng chøng kho¸n. - C¸c h×nh thøc tham gia vµo thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam cña c¸c ®Þnh chÕ ng©n hµng vµ tµi chÝnh. - KiÕn nghÞ mét sè gi¶i ph¸p tham gia. 3.§èi tîng nghiªn cøu C¸c ho¹t ®éng chÝnh,c¸c kÕt qu¶ ®¹t ®îc,sù tham gia cña trung gian tµi chÝnh tõ khi TTCK ViÖt nam ra ®êi vµ ®i vµo ho¹t ®éng 4. Ph¹m vi cña ®Ò tµi: XuÊt ph¸t tõ môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi, nªn ph¹m nghiªn cøu chØ ®Ò cËp ®Õn mét sè trung gian tµi chÝnh ho¹t ®éng mang tÝnh chÊt trung gian trªn thÞ trêng chøng kho¸n, trong ®ã khÝa c¹nh nghiªn cøu tËp trung ®i s©u vµo c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i vµ mét sè trung gian tµi chÝnh kh¸c tham gia díi h×nh thøc cung øng c¸c dÞch vô tµi chÝnh ®èi víi thÞ trêng (m«i giíi, t vÊn, ®Þnh møc tÝn nhiÖm, b¶o l·nh ph¸t hµnh, kÕ to¸n, kiÓm to¸n...vv), chø kh«ng nghiªn cøu díi gãc ®é t¹o lËp hµng ho¸ cho thÞ trêng. 5.KÕt cÊu cña ®Ò tµi Tªn ®Ò tµi “C¸c gi¶i ph¸p thóc ®Èy sù tham gia cña c¸c trung gian tµi chÝnh trªn TTCK ViÖt Nam” Ngoµi phÊn më ®Çu ,phÇn kÕt luËn,danh môc tµi liÖu tham kh¶o.§Ò ¸n gåm hai ch¬ng 3 - Ch¬ng I: Sù tham gia cña trung gian tµi chÝnh vµo TTCK - Ch¬ngII: Thùc tr¹ng vµ c¸c gi¶ ph¸p thóc ®Èy sù tham gia cña c¸c trung gian tµi chÝnh vµo TTCK 4 ch¬ngi: sù tham gia cña c¸c trung gian tµI chÝnh vµo thÞ trêng chøng kho¸n(TTCK) 1- Kh¸i niÖm chung vÒ c¸c trung gian tµi chÝnh 1.1. Kh¸i niÖm trung gian tµi chÝnh Trung gian tµi chÝnh lµ mét doanh nghiÖp mµ tµi s¶n chñ yÕu cña nã lµ c¸c tµi s¶n tµi chÝnh hay cßn gäi lµ c¸c h×nh thøc tr¸i quyÒn- nh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu vµ kho¶n cho vay- thay v× tµi s¶n thùc nh nhµ cöa, c«ng cô vµ nguyªn vËt liÖu. Trung gian tµi chÝnh cho kh¸ch hµng vay hoÆc mua chøng kho¸n ®Çu t trong thÞ trêng tµi chÝnh. Ngoµi ra c¸c ®Þnh chÕ nµy cßn cung cÊp ®a d¹ng c¸c dÞch vô tµi chÝnh kh¸c, tõ b¶o hiÓm vµ b¸n c¸c hîp ®ång l¬ng hu, cho ®Õn gi÷ hé tµi s¶n cã gi¸ vµ cung cÊp mét c¬ chÕ cho viÖc thanh to¸n, chuyÓn tiÒn vµ lu tr÷ th«ng tin tµi chÝnh. 1.2. Nh÷ng trung gian tµi chÝnh chñ yÕu Nh÷ng trung gian tµi chÝnh chñ yÕu xuÊt hiÖn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng gåm cã: Ng©n hµng th¬ng m¹i HiÖp héi tiÕt kiÖm vµ c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c. C«ng ty tµi chÝnh C«ng ty chøng kho¸n C«ng ty t vÊn tµi chÝnh C«ng ty qu¶n lý quü vµ c¸c quü ®Çu t (t¬ng hç, hu trÝ, ph¸t triÓn). C¸c tæ chøc b¶o hiÓm 5 C¸c tæ chøc kiÓm to¸n ®éc lËp C¸c tæ chøc ®Þnh møc tÝn nhiÖm. MÆc dï c¸c tæ chøc tµi chÝnh thùc hiÖn cïng lóc mét chøc n¨ng c¬ b¶n gièng nhau- chÊp nhËn chøng kho¸n s¬ cÊp tõ chñ thÓ vay vµ ph¸t hµnh chøng kho¸n thø cÊp cho chñ thÓ cho vay, nhng gi÷a chóng vÉn cã sù kh¸c nhau. Mét sè cã thÓ mang tªn lµ c¸c tæ chøc trung gian tiÒn göi, bëi v× phÇn lín nh÷ng tµi s¶n tµi chÝnh cña hä (c¸c nguån quü cã thÓ cho vay) ®îc t¹o thµnh tõ tiÒn göi cña c¸c doanh nghiÖp, hé gia ®×nh vµ c¸c tæ chøc kh¸c. Nhãm nµy bao gåm c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i, hiÖp héi tiÕt kiÖm vµ c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c. C¸c tæ chøc trung gian quan träng kh¸c, mÖnh danh lµ c¸c tæ chøc trung gian hîp ®ång, ký hîp ®ång víi kh¸ch hµng cña hä ®Ó khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm vµ/hoÆc b¶o vÖ tµi chÝnh cho trêng hîp mÊt m¸t tµi s¶n vµ nh©n m¹ng. Trong sè nh÷ng tæ chøc trung gian hîp ®ång ®îc biÕt ®Õn nhiÒu nhÊt lµ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm tµi s¶n vµ tai n¹n, c¸c quü l¬ng hu t nh©n vµ d©n chóng. Mét nhãm tæ chøc trung gian thø 3 thêng ®îc gäi lµ c¸c tæ chøc trung gian thø cÊp bëi v× hä lÖ thuéc rÊt nhiÒu vµo nh÷ng ®Þnh chÕ tµi chÝnh kh¸c (nh ng©n hµng th¬ng m¹i) vÒ nh÷ng quü cã thÓ cho vay. Tiªu biÓu lµ c¸c c«ng ty tµi chÝnh vµ quü ®Çu t ®Þa èc. Mét nhãm tæ chøc trung gian tµi chÝnh kh¸c ®îc mÖnh danh c¸c tæ chøc trung gian ®Çu t, bëi v× hä cung cÊp cho d©n chóng nh÷ng chøng kho¸n cã thÓ gi÷ l¹i v« 6 h¹n ®Þnh, nh lµ mét kho¶n ®Çu t dµi h¹n hoÆc b¸n ®i nhanh chãng khi kh¸ch hµng thu håi quü. Nh÷ng tæ chøc trung gian ®Çu t gåm cã quü chøng kho¸n t¬ng hç. Nãi chung ngêi ta thõa nhËn r»ng c¸c chu chuyÓn tiÒn nhËp vµ xuÊt cña nh÷ng tæ chøc trung gian chøng kho¸n vµ hîp ®ång cã thÓ dù ®o¸n dÔ dµng h¬n lµ c¸c quü ph¶i th«ng qua nh÷ng lo¹i tæ chøc trung gian tiÒn göi. §iÒu nµy cho phÐp c¸c tæ chøc trung gian chøng kho¸n vµ hîp ®ång gi¶m thiÓu nh÷ng kho¶n ®Çu t lu ho¹t ng¾n h¹n vµ v¬n tíi nh÷ng tµi s¶n ®Çu t dµi h¹n cã møc sinh lîi cao h¬n. 1.3. Vai trß cña c¸c trung gian tµi chÝnh trªnTTCK C¸c trung gian tµi chÝnh lµ mét phÇn cña hÖ thèng tµi chÝnh. HÖ thèng tµi chÝnh bao gåm mét m¹ng líi c¸c thÞ trêng tµi chÝnh, tiÒn tÖ, c¸c ®Þnh chÕ, c¸c doanh nghiÖp, c«ng chóng vµ nhµ níc tham gia trong hÖ thèng ®ã vµ ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng cña nã. CÇu nèi tµi chÝnh gi÷a ngêi cho vay vµ ngêi sö dông vèn. Chøc n¨ng nÒn t¶ng cña c¸c trung gian tµi chÝnh lµ chuyÓn nh÷ng kho¶n tiÒn tõ nh÷ng ngêi cho vay ®Õn nh÷ng ngêi ®i vay. Nh÷ng tæ chøc, c¸ nh©n cã c¸c kho¶n thu nhËp d thõa cã thÓ cho c¸c c¸ nh©n, tæ chøc kh¸c trong hÖ thèng tµi chÝnh vay. C¸c c¸ nh©n, tæ chøc vµ chÝnh phñ thiÕu hôt vèn cho c¸c kho¶n chi phÝ vµ ®Çu t ph¸t triÓn cã thÓ vay, huy ®éng vèn th«ng qua hÖ thèng tµi chÝnh. HÖ thèng tµi chÝnh vµ c¸c trung gian tµi chÝnh 7 lµ con kªnh chuyÓn c¸c kho¶n vèn c¸c c¸ nh©n, tæ chøc d thõa vèn sang c¸c c¸ nh©n tæ chøc thiÕu vèn. Trong c¸c nÒn kinh tÕ ®Þnh híng thÞ trêng ngµy nay th× hÇu hÕt tiÒn tiÕt kiÖm cña c¸c c¸ nh©n lu chuyÓn th«ng qua hÖ thèng tµi chÝnh ®Õn ngêi sö dông vèn chÝnh lµ c¸c doanh nghiÖp vµ chÝnh phñ. Th«ng qua c¸c trung gian tµi chÝnh, ngêi cho vay vµ ngêi sö dông vèn ®Òu ®îc tho¶ m·n c¸c yªu cÇu vÒ tµi chÝnh bªn canh ®ã ngêi cho vay ®îc ®¶m b¶o an toµn ®èi víi kho¶n tiÒn cña hä vµ ngêi ®i vay cã thÓ nhËn ®îc kho¶n tiÒn hä cÇn mét c¸ch nhanh chãng cho c¸c nhu cÇu sö dông vèn cña hä. Ngêi cho vay muèn th«ng qua c¸c trung gian tµi chÝnh v× hä gi¶m thiÓu ®èi víi c¸c rñi ro kh«ng ®îc thanh to¸n, tÝnh thanh kho¶n cao, nhµ ®Çu t cã sè tiÒn d thõa nhá còng co thÓ tham gia vµ sù thuËn tiÖn ®îc cung cÊp dÞch vô bëi mét trung gian tµi chÝnh t¹i ®Þa ph¬ng. Gi¶m thiÓu rñi ro trªn c¬ së ®a d¹ng ho¸ ®Çu t. C¸c trung gian tµi chÝnh cßn tham gia vµo viÖc tËp trung rñi ro vµ lîi dông quy m« ho¹t ®éng cña hä. Khi ®Çu t vµo c¸c kho¶n cho vay vµ c¸c tµi s¶n cã kh¸c mang tÝnh ®a d¹ng vÒ rñi ro vµ lîi nhuËn th× sù ®a d¹ng ®ã sÏ n©ng cao tÝnh an toµn cña nguån vèn do nhµ ®Çu t cung cÊp. HÇu hÕt c¸c nhµ ®Çu t nhá kh«ng thÓ nµo ph©n t¸n ®óng møc viÖc sö dông c¸c kho¶n tiÒn vµo nhiÒu lo¹i ®Çu t kh¸c nhau. Tuy nhiªn, mét trung gian tµi chÝnh cã thÓ tËp hîp c¸c kho¶n tiÒn ph©n t¸n cña nhiÒu nhµ ®Çu t nhá vµ ph©n bæ mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vµo nhiÒu danh môc 8 kh¸c nhau, do ®ã gi¶m thÊp rñi ro cho tÊt c¶ moi nhµ ®Çu t. C¸c trung gian tµi chÝnh th«ng thêng sö dông nguån vèn huy ®éng nh»m cho vay vµ ®Çu t chøng kho¸n. Khi nhËn thÊy nhu cÇu vÒ tÝn dông m¹nh th× hä cã thÓ ®Çu t Ýt vµo chøng kho¸n, vµ sÏ b¸n sè chøng kho¸n ®· ®Çu t tríc ®ã ®Ó t¹o vèn cho vay míi. Cßn khi møc cÇu tÝn dông thÊp ®i, c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh sÏ t¨ng møc ®Çu t vµo chøng kho¸n nh»m t¨ng thu nhËp, tr¸nh thuÕ, ph©n t¸n rñi ro, vµ tÝnh thanh kho¶n cña chøng kho¸n ®Çu t. Gi¶m thiÓu chi phÝ hîp ®ång vµ chi phÝ xö lý th«ng tin Khi c¸c trung gian tµi chÝnh ph¸t triÓn vÒ quy m« th× phÝ ho¹t ®éng theo ®¬n vÞ cã thÓ thÊp h¬n vµ cã thÓ gi¶m phÝ dÞch vô ng©n hµng, tµi chÝnh cung cÊp cho c«ng chóng.Nhµ ®Çu t thêng kh«ng cã thêi gian vµ nghiÖp vô ®Ó n¾m b¾t nh÷ng thay ®æi cña thÞ trêng vµ còng kh«ng thÓ tiÕp cËn th«ng tin liªn quan vÒ c¸c ®iÒu kiÖn cña thÞ trêng vµ c¬ héi ®Çu t. C¸c trung gian tµi tµi chÝnh sö dông n¨ng lùc cña m×nh ®Ó thu thËp vµ xö lý th«ng tin tõ thÞ trêng tµi chÝnh thay cho nhµ ®Çu t. Nh»m thu nhËp th«ng tin ®Çy ®ñ vÒ ngêi ®i vay, c¸c trung gian tµi chÝnh ph¶i tiªu tèn ®¸ng kÓ vÒ thêi gian, vèn vµ nghiÖp vônh÷ng nguån lùc mµ nh÷ng nhµ ®Çu t nhá vµ ngay c¶ mét sè nhµ ®Çu t lín kh«ng cã ®îc. Ngµy nay,c¸c trung gian tµi chÝnh kh«ng nh÷ng chØ thùc hiÖn chøc n¨ng quan träng lµ thu thËp th«ng tin vÒ ngêi ®i vay vµ x¸c ®Þnh ®é 9 tÝn nhiÖm , mµ cßn gi¸m s¸t ®iÒu kiÖn vµ viÖc chÊp hµnh cña ngêi ®i vay ®Ó ®¶m b¶o r»ng hä tu©n thñ c¸c ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång tÝn dung vµ tiÕp tôc gi÷ v÷ng uy tÝn. Bªn c¹nh ®ã, th«ng tin vÒ ngêi ®i vay ®îc trao ®æi gi÷a c¸c trung gian tµi chÝnh, do ®ã ngêi ®i vay cã thÓ t×m kiÕm thªm vèn ®Çu t tõ c¸c trung gian tµi chÝnh kh¸c trªn thÞ trêng. Cung cÊp mét c¬ chÕ thanh to¸n. Trong hÖ thèng tµi chÝnh ng©n hµng cña mét quèc gia, c¸c trung gian tµi chÝnh th«ng qua mét trung t©m bï trõ trung ¬ng cung cÊp dÞch vô thanh to¸n cho toµn x· héi. HÖ thèng bï trõ gi÷a c¸c ng©n hµng gi¶i quyÕt c¸c giao dÞch trong mét giai ®o¹n x¸c ®Þnh vµ chØ thanh to¸n c¸c kho¶n tiÒn rßng cÇn thiÕt ®Ó quyÕt to¸n c¸c kho¶n thu chi gi÷a c¸c ng©n hµng. C¬ chÕ thanh to¸n mµ hÖ thèng tµi chÝnh ng©n hµng cung cÊp cho x· héi cho phÐp gi¶m bít chi phÝ, ®¶m b¶o an toµn cho viÖc thùc hiÖn c¸c giao dÞch. Th«ng qua m¹ng líi réng kh¾p cña m×nh, hÖ thèng tµi chÝnh ng©n hµng cho phÐp viÖc thùc hiÖn thanh to¸n mét c¸ch nhanh nhÊt trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi 2. Kh¸i niÖm chung vÒ thÞ trêng chøng kho¸n 2.1. Kh¸i niÖm thÞ trêng chøng kho¸n ThÞ trêng chøng kho¸n (TTCK) lµ n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng giao dÞch mua b¸n,trao ®æi c¸c lo¹i chøng kho¸n trung vµ dµi h¹n. 10 XÐt vÒ mÆt h×nh thøc, TTCK chØ lµ n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng trao ®æi c¸c lo¹i chøng kho¸n, qua ®ã thay ®æi c¸c chñ thÓ n¾m gi÷ chøng kho¸n. XÐt vÒ mÆt b¶n chÊt: - TTCK lµ n¬i tËp trung vµ ph©n phèi c¸c nguån vèn tiÕt kiÖm. - TTCK lµ trung gian tµi chÝnh trùc tiÕp:c¶ chñ thÓ cung vµ cÇu vèn ®Òu tham gia vµo thÞ trêng mét c¸ch trùc tiÕp.Qua kªnh dÉn vèn trùc tiÕp, c¸c chñ thÓ ®Çu t ®· thùc sù g¾n quyÒn sö dông vµ quyÒn së h÷u vÒ vèn, n©ng cao tiÒm n¨ng qu¶n lý vèn - TTCK thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña t b¶n tiÒn tÖ, chuyÓn t b¶n tiÒn tÖ tõ t b¶n së h÷u sang t b¶n chøc n¨ng. 2.2 Ph©n lo¹i TTCK 2.2.1. Ph©n lo¹i theo hµng ho¸ C¨n cø vµo hµng ho¸ ®îc mua b¸n trªn thÞ trêng chøng kho¸n,cã thÓ ph©n chia TTCK thµnh thÞ trêng tr¸i phiÕu ,thÞ trêng cæ phiÕu vµ thÞ trêng c¸c c«ng cô dÉn xuÊt ThÞ trêng tr¸i phiÕu lµ thÞ trêng mµ hµng ho¸ ®îc mua b¸n ®ã lµ c¸c tr¸i phiÕu .Tr¸i phiÕu: lµ mét lo¹i chøng kho¸n nî x¸c nhËn cña tæ chøc ph¸t hµnh cam kÕt tr¶ mét sè tiÒn ®îc x¸c ®Þnh tríc (vèn gèc vµ l·i) vµo mét thêi ®iÓm ®îc x¸c ®Þnh tríc trong t¬ng lai.§¬n vÞ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu lµ chÝnh phñ, chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, 11 vµ c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. ThÞ trêng cæ phiÕu lµ n¬i giao dÞch mua b¸n trao ®æi gi©y tê x¸c nhËn cæ phÇn ®ãng gãp cña cæ ®«ng.Cæ phiÕu: Khi mét c«ng ty cÇn huy ®éng vèn, sè vèn cÇn huy ®éng ®îc chia thµnh nhiÒu phÇn nhá b»ng nhau gäi lµ cæ phÇn. Ngêi mua cæ phÇn ®îc gäi lµ cæ ®«ng. Cæ ®«ng ®îc cÊp mét giÊy x¸c nhËn së h÷u cæ phÇn gäi lµ cæ phiÕu. Cæ phiÕu cã hai lo¹i: cæ phiÕu thêng (cæ phiÕu phæ th«ng) vµ cæ phiÕu u ®·i.Cæ phiÕu sÏ cho phÐp cæ ®«ng cã quyÒn yªu cÇu ®èi víi lîi nhuËn sau thuÕ cña c«ng ty cung nh ®èi víi tµi s¶n cña c«ng ty khi tµi s¶n nµy ®îc ®em b¸n ThÞ trêng c¸c c«ng cô dÉn xuÊt lµ n¬i giao dÞch mua b¸n c¸c kho¸n ph¸i sinh nh quyÒn mua tríc,chøng khÕ, hîp ®ång quyÒn chän,hîp ®ång t¬ng lai,..Nã cung cÊp c¸c c«ng cô phßng vÖ h÷u hiÖu ,®ång thêi còng lµ c«ng cô ®Çu c¬ lý tëng cho nhµ ®Çu t 2.2.2. Ph©n lo¹i theo qu¸ tr×nh lu©n chuyÓn vèn . ThÞ tr¬ng s¬ cÊp: Cßn gọi là thị trường cấp một hay thị trường ph¸t hành, hàm ý chỉ nơi diễn ra c¸c hoạt động mua b¸n chứng kho¸n mới ph¸t hành lần đầu. Thị trường sơ cấp là thị trường tạo vốn cho đơn vị ph¸t hành. ThÞ trêng thø cÊp: Cßn gọi là thị trường cấp hai hay thị trường lưu th«ng,là nơi diễn ra c¸c giao dịch mua b¸n chứng kho¸n sau khi đ· ph¸t hành lần đầu. Nãi c¸ch kh¸c thị trường 12 thứ cấp là thị trường mua đi b¸n lại c¸c loại chứng kho¸n đîc ph¸t hành qua thị trường sơ cấp. 2.2.3. Ph©n lo¹i theo h×nh thøc tæ chøc cña thÞ trêng - ThÞ trêng chøng kho¸n tËp trung,tæ chøc h×nh thµnh nªn c¸c së giao dÞch :lµ thÞ trêng ho¹t ®éng theo ®óng c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt,lµ n¬i mua b¸n c¸c lo¹i chøng kho¸n ®· ®îc ®¨ng ký tc lµ ®· ®ùoc c¬ quan cã thÈm quyÒn cho phÐp b¶o ®¶m ph©n phèi vµ mua b¸n qua trung gian.§©y lµ n¬i mua b¸n trao ®æi c¸c lo¹i chøng kho¸n cña c¸c c«ng ty lín vµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. Hay c¸c lo¹i chøng kho¸n do chÝnh phñ hoÆc c¸c c¬ quan c«ng quyÒn ph¸t hµnh vµ ®¶m b¶o. - ThÞ trêng chøng kho¸n phi tËp trung (OTC): lµ thÞ trêng mua b¸n chøng kho¸n n»m ngoµi së giao dÞch, kh«ng cã ®Þa ®iÓm tËp trung mµ cã thÓ diÔn ra t¹i tÊt c¶ c¸c quÇy sµn giao dÞch cña c¸c thµnh viªn,®©y lµ thÞ trêng cña c¸c nhµ bu«n, nh÷ng ngêi t¹o lËp thÞ trêng (market makers) c¸c giao dÞch ë ®©y chñ yÕu dùa v¸o tho¶ thuËn gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n c¸c chøng kho¸n giao dÞch ë ®©y thong lµ chøng kho¸n cña c¸c c«ng ty nhá møc ®é rñi ro cao,Ýt ngêi biÕt ®Õn hoÆc Ýt ngêi mua b¸n 2.2.4. Ph©n lo¹i theo c¬ chÕ giao dÞch ThÞ trêng giao ngay:lµ thÞ trêng mua b¸n chøng kho¸n theo gi¸ ë thêi ®iÓm giao dÞch nhng viÖc thùc hÞªn 13 thanh to¸n vµ giao hµng cã thÓ diÔn ra sau ®ã mét vµi ngµy theo tho¶ thuËn ThÞ trõ¬ng giao sau:lµ thÞ trêng mua b¸n chøng kho¸n theo mét hîp ®ång ®Þnh s½n gi¸ c¶ ®îc tho¶ thuËn trong ngµy giao dÞch nhng viÖc thanh to¸n vµ giao hµng diÔn ra trong t¬ng lai 2.3.Vai trß cña thÞ trêng chøng kho¸n TTCK cã vai trß rÊt quan trong ®èi víi nÒn kinh tÕ cña mçi níc, trong xu thÕ héi nhËp hiÖn nay®ßi hái c¸c quèc gia ph¶i thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ víi tèc ®é cao vµ hiÖu qu¶,thùc tÕ ph¸t triÓn kinh tÕ ë c¸c quèc gia ®· kh¼ng ®Þnh vai trß cña TTCK,trong rÊt nhiÒu vai trß sau ®©y lµ mét sè vai trß chÝnh cña TTCK: Thø nhÊt TTCK t¹o ra c¸c c«ng cô cã tÝnh thanh kho¶n cao,cã thÓ tÝch tô, tËp trung vµ ph©n phèi vèn,chuyÓn thêi h¹n cña vèn phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ. yÕu tè th«ng tin vµ yÕu tè c¹nh tranh trªn thÞ trêng sÔ ®¶m b¶o cho viÖc ph©n phèi vèn mét c¸ch hiÖu qu¶. Thùc tÕ trªn TTCK tÊt c¶ c¸c th«ng tin ®îc cËp nhËt vµ ®îc chuyÓn t¶i ®Õn tÊt c¶ c¸c nhµ ®Çu t nhê ®ã hä cã thÓ ph©n tÝch vµ ®Þnh gi¸ cho chøng kho¸n, TTCK t¹o ra mét sù c¹nh tranh hiÖu qu¶ trªn thÞ trêng tµi chÝnh, ®iÒu nµy bô«c c¸c trung gian tµi chÝnh trªn thÞ trêng quan t©m ®Õn ho¹t ®éng cña chÝnh hä vµ lµm gi¶m chi phÝ. Thø hai TTCK gãp phÇn thùc hiÖn t¸i ph©n phèi c«ng b»ng h¬n th«ng qua viÖc buéc c¸c tËp ®oµn gia ®×nh trÞ 14 ph¸t hµnh chøng kho¸n ra c«ng chóng,gi¶i to¶ sù tËp trung quyÒn lùc kinh tÕ cña c¸c tËp ®oµn song vÉn tËp trung vèn cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Thø ba TTCK t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc t¸ch biÖt gi÷a qu¶n lý vµ së h÷u doanh nghiÖp, t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc tiÕt kiÖm vèn vµ chÊt x¸m, t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc, c¬ chÕ th«ng tin hoµn h¶o t¹o kh¶ n¨ng giam s¸t chÆt chÏ cña TTCK lµm gi¶m t¸c ®éng cña c¸c tiªu cùc trong qu¶n lý t¹o ®iÒu kiÖn kÕt hîp hµi hoµ gi÷a lîi Ých cña chñ sö h÷u, nhµ qu¶n lý vµ ngêi lµm c«ng. Thø t TTCK t¹o c¬ héi cho ChÝnh phñ huy ®éng ®îc c¸c nguån tµi chÝnh mµ kh«ng t¹o ¸p lùc vÒ l¹m ph¸t, ®ång thêi t¹o c¸c c«ng cô cho viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ cña ChÝnh phñ. Thø n¨m TTCK cung cÊp dù b¸o vÒ c¸c chu kú kinh doanh trong t¬ng lai. ViÖc thay ®æi gi¸ chøng kho¸n cã xu híng ®i tríc chu kú kinh doanh cho phÐp chÝnh phñ còng nh c¸c c«ng ty ®¸nh gi¸ kÕ ho¹ch ®Çu t còng nh viÖc ph©n bè c¸c nguån lùc cña hä mét c¸ch hiÖu qu¶. Thø s¸u ViÖc më cöa TTCK lµm t¨ng tÝnh láng vµ c¹nh tranh trªn thÞ trêng quèc tÕ. §iÒu nµy lµm cho c¸c c«ng ty cã thÓ huy ®éng vèn rÎ h¬n t¨ng cêng ®Çu t tõ nguån tiÕt kiÖm bªn ngoµi,®ång thêi t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ trêng quèc tÕ vµ më r«ng c¸c c«ng cô kinh doanh cña c«ng ty trong níc. 15 3. Mét sè m« h×nh trung gian tµi chÝnh trªn thÞ trêng chøng kho¸n thÕ giíi Nh ®· tr×nh bµy ë phÇn trªn, c¸c trung gian tµi chÝnh tham gia vµo TTCK díi nhiÒu h×nh th¸i kh¸c nhau vµ møc ®é tiÕp cËn còng hoµn toµn kh¸c nhau, tuy nhiªn sù x©m nhËp hay nãi kh¸c lµ sù tham gia cña m« h×nh trung gian ng©n hµng th¬ng m¹i vµo thÞ trêng chøng kho¸n lµ ®Æc trng râ nÐt nhÊt vµ næi bËt nhÊt. Trong phÇn nµy, ®Ò tµi ®i s©u nghiªn cøu mét sè m« h×nh ®Æc trng cña sù tham gia cña c¸c trung gian ng©n hµng tiªu biÓu trªn thÕ giíi. 3.1. M« h×nh ®Þnh chÕ tµi chÝnh ®a n¨ng Theo m« h×nh nµy ho¹t ®éng chung trªn lÜnh vùc ng©n hµng, b¶o hiÓm, chøng kho¸n...vv (®Æc trng ng©n hµng ®a n¨ng §øc vµ óc). M« h×nh nµy chia lµm hai lo¹i: Lo¹i ®a n¨ng mét phÇn:C¸c trung gian tµi chÝnh tham gia thÞ trêng chøng kho¸n ph¶i thµnh lËp c«ng ty con ho¹t ®éng ®éc lËp, ®îc ¸p dông t¹i Anh vµ mét sè níc cã quan hÖ gÇn víi Anh nh Canada vµ óc. Lo¹i ®a n¨ng hoµn toµn: c¸c ®Þnh chÕ ng©n hµng ®îc phÐp kinh doanh chøng kho¸n, kinh doanh doanh b¶o hiÓm vµ kinh doanh tiÒn tÖ. Trong m« h×nh nµy kh«ng cã bÊt kú sù t¸ch biÖt nµo gi÷a c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng vµ chøng kho¸n. trong hÖ thèng ng©n hµng ®a n¨ng, c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i cung cÊp mét danh môc ®Çy ®ñ c¸c dÞch vô ng©n hµng, chøng kho¸n vµ b¶o hiÓm, tÊt c¶ 16 trong mét ph¸p nh©n duy nhÊt. M« h×nh ®a n¨ng hoµn toµn nµy ®îc ¸p dông chñ yÕu ë c¸c níc §óc, B¾c ¢u, Hµ Lan, Thôy sü vµ ë ¸o. ¦u ®iÓm cña m« h×nh nµy lµ ng©n hµng, c«ng ty tµi chÝnh, c«ng ty b¶o hiÓm cã thÓ kÕt hîp nhiÒu lÜnh vùc kinh doanh, nhê ®ã gi¶m bít rñi ro cho ho¹t ®éng kinh doanh chung vµ cã kh¶ n¨ng vÒ tµi chÝnh chÞu ®ùng c¸c biÕn ®éng tµi chÝnh cña TTCK. ë c¸c níc b¾t ®Çu x©y dùng TTCK, c¸c ng©n hµng thêng cã u thÕ vÒ ®éi ngò nh©n viªn cã chuyªn m«n cao, vÒ quy m« vèn, c¬ së vËt chÊt kü thuËt, m¹ng líi kh¸ch hµng réng vµ ®Çy ®ñ th«ng tin ®Ó thùc hiÖn kinh doanh chøng kho¸n so víi c¸c c«ng ty chøng kho¸n chuyªn ngµnh míi thµnh lËp. M« h×nh nµy còng cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh, nh sau: - Ho¹t ®éng chñ yÕu cña hÖ thèng ng©n hµng lµ huy ®éng vèn ®Ó cho vay lÊy l·i, do ®ã ng©n hµng thêng quan t©m cho kh¸ch hµng vay vèn ®Ó kinh doanh vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt h¬n lµ gióp kh¸ch hµng huy ®éng vèn b»ng ph¸t hµnh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu. §iÒu nµy kh«ng nh÷ng thÓ hiÖn râ ë c¸c thÞ trêng chøng kho¸n kÐm ph¸t triÓn mµ ë ngay thÞ trêng chøng kho¸n ch©u ¢u khi so s¸nh víi thÞ trêng chøng kho¸n Mü; - Trong trêng hîp cã biÕn ®éng trªn thÞ trêng chøng kho¸n, th× c¸c biÕn ®éng nµy cã thÓ ¶nh hëng ®Õn ho¹t ®«ng kinh doanh tiÒn tÖ cña hÖ thèng ng©n hµng nÕu kh«ng cã sù t¸ch b¹ch gi÷a hai lo¹i h×nh kinh doanh nµy. 17 - Trong trêng hîp cã biÕn ®éng trªn thÞ trêng tiÒn tÖ, th× c¸c biÕn ®éng nµy cã thÓ ¶nh hëng ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n cña hÖ thèng c¸c tæ chøc kinh doanh chøng kho¸n nÕu kh«ng t¸ch b¹ch gi÷a hai lo¹i h×nh kinh doanh nµy. Cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh-tiÒn tÖ ë Th¸i Lan tríc ®©y mµ b¾t ®Çu lµ khñng ho¶ng nî tõ gi÷a n¨m 1997, khi mµ 58 ng©n hµng, c«ng ty tµi chÝnh, trong ®ã cã nhiÒu tæ chøc ®îc kinh doanh chøng kho¸n bÞ ph¸ s¶n vµ ®iÒu nµy ®· ¶nh hëng hÕt søc nÆng nÒ ®Õn thÞ trêng chøng kho¸n Th¸i Lan. 3.2. M« h×nh c«ng ty chuyªn doanh chøng kho¸n. Theo m« h×nh nµy, ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n sÏ do c¸c c«ng ty ®éc lËp, chuyªn m«n ho¸ trong lÜnh vùc chøng kho¸n ®¶m nhËn. C¸c ng©n hµng, c¸c tæ chøc tµi chÝnh kh«ng ®îc tham gia vµo viÖc kinh doanh chøng kho¸n. M« h×nh nµy ®îc ¸p dông ë nhiÒu níc, trong ®ã ®¸ng chó ý lµ Mü, NhËt B¶n, Hµn Quèc. ¦u ®iÓm cña m« h×nh nµy lµ: - H¹n chÕ rñi ro cho hÖ thèng ng©n hµng; - T¹o ®iÒu kiÖn cho thÞ trêng chøng kho¸n ph¸t triÓn. Tuy nhiªn trong thêi gian gÇn ®©y, ë c¸c níc ¸p dông m« h×nh nµy ®· cã xu híng gi¶m dÇn h¹n chÕ vÒ kinh doanh chøng kho¸n ®èi víi ng©n hµng th¬ng m¹i vµ tõng bíc më réng quyÒn cña ng©n hµng th¬ng m¹i, tæ chøc tµi 18 chÝnh tham gia vµo ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n trªn thÞ trêng chøng kho¸n. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m« h×nh c«ng ty chøng kho¸n g©y tranh luËn lµ nªn ch¨ng cho phÐp c«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý quü tÝn th¸c ®Çu t, hay chøc n¨ng c«ng ty qu¶n lý quü ®Çu t vµ tõ ®ã lËp c¸c quü ®Çu t chøng kho¸n. VÊn ®Ò nµy ë c¸c níc kh¸c nhau còng cã c¸ch tiÕp cËn vµ m« h×nh kh¸c nhau. Mét sè quèc gia nh NhËt B¶n, Trung quèc, Th¸i Lan vµ c¸c níc theo m« h×nh ng©n hµng ®a n¨ng, cho phÐp c«ng ty chøng kho¸n ®îc lµm chøc n¨ng c«ng ty qu¶n lý quü ®Çu t, c¸c quèc gia theo m« h×nh chuyªn doanh chøng kho¸n nh Mü th× t¸ch biÖt lo¹i h×nh c«ng ty qu¶n lý quü t¬ng hç ®Çu t, tÝn th¸c ®Çu t ra khái c«ng ty kinh doanh chøng kho¸n. V× vËy, viÖc cho phÐp c«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn chøc n¨ng c«ng ty qu¶n lý quü ®Çu t, quü t¬ng hç lµ vÊn ®Ò lín vµ lÖ thuéc vµo kh¶ n¨ng qu¶n lý, sù ph¸t triÓn cñaTTCK. Tuy nhiªn, ë c¸c thÞ trêng míi næi, nhiÒu nhµ kinh tÕ vµ nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cho r»ng nªn t¸ch riªng 2 lÜnh vùc ho¹t ®éng nµy (theo m« h×nh Mü) v× lîi Ých cña c¸c nhµ ®Çu t còng nh ®Ó ph¸t triÓn tèt TTCK 4. C¸c ho¹t ®éng cña trung gian tµi chÝnh trªn thÞ trêng chøng kho¸n 4.1 Sù tham gia cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i vµo qu¸ tr×nh thµnh lËp c«ng ty chøng kho¸n 19 NHTM lµ ®èi tîng cã rÊt nhiÒu thuËn lîi trong viÖc tham gia thµnh lËp c«ng ty chøng kho¸n trong giai ®o¹n hiÖn nay. Víi thÕ m¹nh ®Æc biÖt vÒ tiÒm lùc tµi chÝnh, hÇu hÕt c¸c ng©n hµng ®Òu kh«ng gÆp khã kh¨n ®èi víi viÖc ®¸p øng c¸c yªu cÇu vÒ vèn ph¸p ®Þnh trong ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n. MÆt kh¸c, hÖ thèng m¹ng líi chi nh¸nh réng kh¾p vµ nÒn t¶ng kh¸ch hµng s½n cã còng lµ mét u thÕ v« cïng quan träng cho c¸c ng©n hµng trong viÖc triÓn khai vµ më réng ph¹m vi ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n sau nµy. ViÖc chuÈn bÞ ®iÒu kiÖn nh©n sù còng ®îc sù hç trî hÕt søc thuËn lîi tõ phÝa ng©n hµng mÑ, phÇn lín nh©n sù cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n hiÖn nay lµ c¸c c¸n bé cã kinh nghiÖm ®iÒu chuyÓn tõ ng©n hµng sang, cã nhiÒu kinh nghiÖm trong lÜnh vùc tµi chÝnh ng©n hµng. B¶n th©n c¸c ng©n hµng – vèn lµ nh÷ng tæ chøc tÝn dông cã bÒ dµy kinh nghiÖm trong lÜnh vùc tµi chÝnh, còng sÏ cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong viÖc triÓn khai vµ më réng ph¹m vi kinh doanh sang mét lÜnh vùc tµi chÝnh míi víi nhiÒu néi dung ho¹t ®éng t¬ng ®ång.C¸c ng©n hµng cã thÓ thµnh lËp theo m« h×nh ®a n¨ng toµn phÇn hay chuyªn doanh Tuy nhiªn, viÖc tham gia cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i vµo thµnh lËp c«ng ty chøng kho¸n tham gia thÞ trêng chøng kho¸n còng cã bíc ®i vµ lé tr×nh kh¸c nhau tuú theo ®iÒu kiÖn mçi nø¬c 20