HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
NGUYỄN VĂN TUẤN
VAI TRß CñA C¸C C¥ QUAN THANH TRA NHµ NíC
Trong kiÓm so¸t viÖc thùc hiÖn quyÒn hµnh ph¸p
ë VIÖT NAM
Chuyên ngành
: Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật
Mã số
: 62 38 01 01
LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC
Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. ĐINH VĂN MẬU
HÀ NỘI - 2015
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan dưới đây là công trình nghiên cứu
của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong Luận án là
trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ
theo quy định.
Tác giả
Nguyễn Văn Tuấn
MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU....................................................................................................................................... 1
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ
TÀI VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU .....................9
1.1. Tình hình nghiên cứu trong nước về các cơ quan thanh tra nhà nước ...... 9
1.2. Tình hình nghiên cứu về các cơ quan thanh tra nhà nước ở nước ngoài .21
1.3. Những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu về vai trò của các cơ
quan thanh tra nhà nước trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp 35
Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA CÁC CƠ QUAN THANH TRA
NHÀ NƯỚC TRONG KIỂM SOÁT VIỆC THỰC HIỆN QUYỀN HÀNH PHÁP . 40
2.1. Quyền hành pháp và kiểm soát quyền hành pháp ........................... 40
2.2. Một số vấn đề lý luận về vai trò của các cơ quan thanh tra nhà
nước trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp .......................... 47
2.3. Nội dung vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong kiểm
soát việc thực hiện quyền hành pháp...................................................... 59
2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện vai trò của các cơ quan
thanh tra nhà nước trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp .... 69
Chương 3: QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂN CỦA CÁC CƠ QUAN
THANH TRA VÀ THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA CÁC CƠ QUAN THANH TRA
TRONG KIỂM SOÁT VIỆC THỰC HIỆN QUYỀN HÀNH PHÁP Ở VIỆT NAM .. 76
3.1. Khái quát quá trình hình thành và phát triển của các cơ quan
thanh tra nhà nước ........................................................................... 76
3.2. Việc thực hiện vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong
kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp ............................................ 81
3.3. Đánh giá về việc thực hiện vai trò của các cơ quan thanh tra nhà
nước trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp ....................... 103
Chương 4: YÊU CẦU KHÁCH QUAN NHẰM PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA CÁC
CƠ QUAN THANH TRA NHÀ NƯỚC TRONG KIỂM SOÁT VIỆC THỰC
HIỆN QUYỀN HÀNH PHÁP, QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP PHÁT HUY VAI
TRÒ CỦA CÁC CƠ QUAN THANH TRA NHÀ NƯỚC TRONG KIỂM SOÁT
VIỆC THỰC HIỆN QUYỀN HÀNH PHÁP .............................................................. 115
4.1. Yêu cầu khách quan nhằm phát huy vai trò của các cơ quan thanh
tra nhà nước trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp ........... 115
4.2. Quan điểm phát huy vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước
trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp ................................ 122
4.3. Giải pháp phát huy vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước
trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp ................................ 126
KẾT LUẬN ..............................................................................................................................150
DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN....................................................................................................................... 172
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN ÁN
Trang
Bảng 3.1. Số liệu kết quả thanh tra hành chính của các cơ quan thanh tra nhà
nước giai đoạn 2006 - 2014 ................................................................................................... 88
Bảng 3.2. Tổng hợp số liệu về tỷ lệ giải quyết khiếu nại giai đoạn 2007 - 2014............92
Bảng 3.3. Phân tích kết quả giải quyết khiếu nại..............................................................96
Bảng 3.4. Kết quả phòng, chống tham nhũng của các cơ quan thanh tra ...................97
nhà nước giai đoạn 2008 - 2013 ...........................................................................................97
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ TRONG LUẬN ÁN
Trang
Biểu đồ 3.1. Số tiền phát hiện sai phạm/số tiền kiến nghị thu hồi/ số tiền thu hồi
thực tế ..........................................................................................................................................89
Biểu đồ 3.2. Các sai phạm liên quan đến đất đai được phát hiện qua hoạt động
thanh tra của các cơ quan thanh tra nhà nước.....................................................................89
Biểu đồ 3.3. Tỷ lệ phát hiện sai phạm về tiền qua hoạt động thanh tra năm 2012
giữa Thanh tra Chính phủ và thanh tra các bộ, ngành, địa phương ...............................90
Biểu đồ 3.4. Tỷ lệ phát hiện sai phạm liên quan đến tiền giữa các cơ quan thanh
tra nhà nước năm 2009 ............................................................................................................90
Biểu đồ 3.5. Số vụ việc được chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra và số cá nhân
có liên quan................................................................................................................................. 91
Biểu đồ 3.6. Tỷ lệ giải quyết khiếu nại hàng năm giai đoạn 2007 - 2014 ...................92
Biểu đồ 3.7. Kiến nghị thu hồi tiền qua công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo giai
đoạn 2007 - 2014.......................................................................................................................93
Biểu đồ 3.8. Kiến nghị thu hồi đất qua công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo giai
đoạn 2007 - 2014.......................................................................................................................94
Biểu đồ 3.9. Tiền trả lại cho tập thể, cá nhân qua công tác giải quyết khiếu nại,
tố cáo giai đoạn 2007 - 2014 .................................................................................................. 94
Biểu đồ 3.10. Đất trả lại cho cá nhân qua công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo
giai đoạn 2007 - 2014...............................................................................................................94
Biểu đồ 3.11. Số người bị kiến nghị xử lý hành chính qua công tác giải quyết
khiếu nại, tố cáo giai đoạn 2007 - 2014 ...............................................................................95
Biểu đồ 3.12. Số vụ việc chuyển cơ quan điều tra và người có liên quan qua
công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo giai đoạn 2007 - 2014 ...........................................95
Biểu đồ 3.13. Tỷ lệ giải quyết khiếu nại đúng, sai giai đoạn 2007 - 2014...................96
Biểu đồ 3.14. Kết quả phân tích các vụ việc khiếu nại (tỷ lệ đúng sai) hàng năm
giai đoạn 2007 - 2014...............................................................................................................96
Biểu đồ 3.15. Kết quả phân tích các vụ việc tố cáo (tỷ lệ đúng sai) hàng năm
giai đoạn 2007 - 2014...............................................................................................................97
Biểu đồ 3.16. Số liệu tiền phát hiện liên quan đến tham nhũng của các cơ quan
thanh tra nhà nước trong giai đoạn 2008 - 2013 ................................................................98
Biểu đồ 3.17. Tỷ lệ thu hồi tiền từ các vụ việc tham nhũng giai đoạn 2008 2013 của các cơ quan thanh tra ..............................................................................................98
Biểu đồ 3.18. Số liệu các vụ việc tham nhũng được phát hiện bởi cơ quan thanh
tra nhà nước giai đoạn 2008 - 2013 ......................................................................................99
Biểu đồ 3.19. Tỷ lệ chuyển hồ sơ vụ việc tham nhũng sang cơ quan điều tra
trên tổng số vụ việc phát hiện tham nhũng (2009 - 2013) ...............................................99
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Kiểm soát quyền lực nhà nước trong điều kiện xây dựng Nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là một trong những vấn đề lớn đang
nhận được sự quan tâm của các học giả, nhà nghiên cứu pháp lý. Mục đích
của kiểm soát quyền lực nhà nước nhằm đảm bảo việc sử dụng quyền lực nhà
nước đúng mục đích, có hiệu quả, quyền lực nhà nước phục vụ lợi ích nhân
dân, đồng thời bảo đảm cho hoạt động của bộ máy nhà nước vận hành nhịp
nhàng, thông suốt, chống lộng quyền, lạm quyền. Trong kiểm soát quyền lực
nhà nước thì kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp là quan trọng nhất.
Bởi vì, hành pháp nắm giữ, quản lý các nguồn lực của quốc gia, chịu trách
nhiệm tổ chức thi hành pháp luật, đưa pháp luật vào cuộc sống. Hoạt động
của hệ thống hành pháp có ảnh hưởng lớn tới xã hội, tác động trực tiếp tới
quyền và nghĩa vụ của công dân. Do vậy, kiểm soát việc thực hiện quyền
hành pháp cần phải được đặc biệt quan tâm, đảm bảo cho quyền lực nhà
nước không bị lạm dụng, xâm hại đến lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích
hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức.
Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội
đã được bổ sung, phát triển năm 2011 xác định: Nhà nước ta là Nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Tất cả quyền
lực nhà nước thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công
nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức, do Đảng Cộng sản Việt Nam
lãnh đạo. Quyền lực nhà nước là thống nhất; có sự phân công, phối hợp và
kiểm soát giữa các cơ quan trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành
pháp, tư pháp. Nhà nước ban hành pháp luật; tổ chức, quản lý xã hội bằng
pháp luật và không ngừng tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa.
Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2020 và Báo cáo chính trị
của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá X tại Đại hội đại biểu toàn quốc
lần thứ XI của Đảng khẳng định: tiếp tục xây dựng Nhà nước pháp quyền xã
hội chủ nghĩa, thực hiện nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự
phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan trong việc thực hiện các
2
quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Hoàn thiện cơ chế để tăng cường kiểm
tra, giám sát hoạt động của các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp.
Cụ thể hóa quan điểm trên, tại Điều 2 Hiến pháp năm 2013 xác định:
Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã
hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Nước Cộng hòa xã hội
chủ nghĩa Việt Nam do nhân dân làm chủ; tất cả quyền lực nhà nước thuộc về
nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông
dân và đội ngũ trí thức. Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công,
phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền
lập pháp, hành pháp, tư pháp [85].
Mặc dù các Văn kiện của Đảng và Hiến pháp đã xác định nguyên tắc
trong tổ chức quyền lực nhà nước - Quyền lực Nhà nước là thống nhất; có sự
phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan trong việc thực hiện các
quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Tuy nhiên, vấn đề kiểm soát giữa các cơ
quan trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp cần tiếp tục
được nghiên cứu làm rõ, nhất là kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp.
Thanh tra nhà nước được ra đời từ năm 1945, các cơ quan thanh tra nhà
nước thể hiện vai trò quan trọng trong bộ máy nhà nước, là công cụ sắc bén
giúp thủ trưởng cơ quan hành chính nhà nước kiểm soát việc thực hiện quyền
hành pháp của các cơ quan hành chính nhà nước cấp dưới. Ra đời từ khi mới
thành lập nước để đáp ứng yêu cầu chấn chỉnh công tác thực thi nhiệm vụ của
cán bộ, công chức. Các cơ quan thanh tra có thẩm quyền tiếp nhận đơn thư,
giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm của công chức trong bộ máy nhà
nước. Từ đó, vai trò của của các cơ quan thanh tra trong bộ máy nhà nước
ngày càng được khẳng định. Sau khi đất nước được thống nhất, trải qua giai
đoạn nền kinh tế tập trung quan liêu, bao cấp vai trò của các cơ quan thanh tra
rất được đề cao thể hiện ở việc thành lập các cơ quan thanh tra các cấp, các
ngành nhằm kiểm soát việc thực hiện các chỉ tiêu kế hoạch của nhà nước.
Từ khi đất nước đổi mới, nền kinh tế chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa đã đặt ra nhiều thách thức cho công tác điều hành,
quản lý nền kinh tế. Hiện tượng tiêu cực, tham nhũng xẩy ra ở nhiều cấp, nhiều
ngành và đã trở thành một trong những nguy cơ đe dọa sự tồn vong của chế độ.
3
Biểu hiện tập trung ở những lĩnh vực quản lý nguồn tiền, tài sản lớn của nhà nước
như đất đai, khoáng sản, đầu tư xây dựng... trong bối cảnh đó, hàng năm các cơ
quan thanh tra nhà nước đã tiến hành nhiều cuộc thanh tra, phát hiện sai phạm
hàng ngàn tỷ đồng, hàng ngàn hécta đất. Thu hồi theo thẩm quyền hoặc kiến nghị
cơ quan có thẩm quyền thu hồi tiền, tài sản cho nhà nước, kiến nghị xử lý trách
nhiệm các cá nhân, tập thể hữu quan, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích
hợp pháp của công dân. Qua công tác thanh tra, các cơ quan thanh tra cũng đã phát
hiện ra nhiều sơ hở trong việc thực hiện các cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật
của nhà nước, kiến nghị Chính phủ, các bộ, ngành hữu quan nghiên cứu, sửa đổi
bổ sung các văn bản pháp luật góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà
nước trên các lĩnh vực. Tuy nhiên, việc thực hiện vai trò kiểm soát của cơ quan
thanh tra đối với các cơ quan nhà nước thuộc thẩm quyền quản lý của thủ trưởng
cơ quan quản lý nhà nước cùng cấp có lúc chưa kịp thời, thiếu tính dự báo; việc
phát hiện, xử lý vi phạm, chấn chỉnh trật tự quản lý chưa cao; việc xử lý cán bộ vi
phạm còn tồn tại những hạn chế, bất cập, bên cạnh đó, một số cơ quan thanh tra
cũng lại để xẩy ra hiện tượng tiêu cực, tham nhũng.
Vì vậy, đặt ra yêu cầu cấp thiết cần phải nghiên cứu làm sáng tỏ vai trò
của các cơ quan thanh tra nhà nước trong hoạt động kiểm soát quyền lực nhà
nước (việc thực hiện quyền hành pháp) mà cụ thể là kiểm soát việc thực hiện
chính sách, pháp luật, nhiệm vụ của các cơ quan hành chính nhà nước; việc
thực hiện chức trách, nhiệm vụ của cán bộ, công chức trong các cơ quan hành
chính nhà nước, đảm bảo việc thực thi quyền lực hành pháp một cách đúng
đắn, bảo vệ lợi ích của nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ
chức, cá nhân, hạn chế tình trạng tiêu cực, tham nhũng. Tuy nhiên, vấn đề này
lại chưa có nhiều công trình nghiên cứu.
Xuất phát từ những vấn đề nêu trên, tôi chọn đề tài “Vai trò của các cơ
quan thanh tra nhà nước trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp ở Việt
Nam”. Mong muốn kết quả nghiên cứu sẽ luận giải được cơ sở khoa học, cơ sở
pháp lý và thực tiễn của việc kiểm soát thực hiện quyền hành pháp thông qua
hoạt động của các cơ quan thanh tra nhà nước, từ đó đề xuất các giải pháp phát
huy vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước, góp phần xây dựng Nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.
4
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của Luận án là nghiên cứu một cách toàn diện, có hệ thống
những vấn đề lý luận và thực tiễn về vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước
trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp thông qua việc thực hiện chức
năng thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu trong nước và nước ngoài về
thanh tra. Mô hình tổ chức, hoạt động một số cơ quan thanh tra trên thế giới. Từ
đó, chỉ ra những những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu về vai trò của các cơ quan
thanh tra nhà nước trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp ở Việt Nam.
Làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn xác định vai trò của các cơ quan
thanh tra nhà nước trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp; nội dung
vai trò của các cơ quan thanh tra trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành
pháp thông qua việc thực hiện chức năng thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố
cáo, phòng, chống tham nhũng.
Đánh giá thực trạng thực hiện vai trò của các cơ quan thanh tra trong kiểm
soát việc thực hiện quyền hành pháp, chỉ ra những hạn chế, bất cập và nguyên
nhân của những hạn chế, bất cập ảnh hưởng đến việc thực hiện vai trò của các cơ
quan thanh tra nhà nước trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp.
Đưa ra những quan điểm để phát huy vai trò của các cơ quan thanh tra
nhà nước trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp trong thời gian tới,
những giải pháp cụ thể phát huy vai trò của các cơ quan thanh tra trong kiểm
soát việc thực hiện quyền hành pháp, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động
quản lý nhà nước.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu về vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong
kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp bao gồm các cơ quan thanh tra
được tổ chức theo cấp hành chính là Thanh tra Chính phủ, Thanh tra tỉnh,
Thanh tra huyện; các cơ quan thanh tra được tổ chức theo ngành, lĩnh vực là
Thanh tra bộ, Thanh tra sở.
5
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Dưới góc độ lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật, Luận án tập trung
nghiên cứu về vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong kiểm soát việc
thực hiện quyền hành pháp thông qua việc thực hiện chức năng thanh tra, giải
quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng. Trong đó tập trung vào
hoạt động kiểm soát của các cơ quan thanh tra đối với các cơ quan hành chính
nhà nước, người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước trong việc
thực hiện chính sách, pháp luật và nhiệm vụ công vụ. Việc nghiên cứu được
tiến hành trên cơ sở các văn bản pháp luật từ Hiến pháp đến Luật, Pháp lệnh,
Nghị định, Thông tư và các văn kiện của Đảng đề cập đến vấn đề này. Dữ liệu
nghiên cứu cũng được sử dụng ở các công trình nghiên cứu khoa học gần đây
như Luận án Tiến sĩ, Luận văn Thạc sĩ, đề tài khoa học, sách tham khảo, bài
nghiên cứu được đăng trên các tạp chí khoa học. Các số liệu báo cáo tổng kết
hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng
của Chính phủ và các cơ quan nhà nước khác từ 2006 đến nay.
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án
Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lê nin,
tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về nhà nước
và pháp luật xã hội chủ nghĩa; về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa Việt Nam, chiến lược xây dựng và hoàn thiện pháp luật Việt Nam đến
năm 2020; về thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham
nhũng. Tiếp thu và kế thừa các kết quả khoa học của các công trình nghiên
cứu trong và ngoài nước liên quan đến nội dung của Luận án.
Luận án được nghiên cứu dựa trên phương pháp luận duy vật biện
chứng, duy vật lịch sử và được kết hợp với các phương pháp hệ thống, phân
tích, tổng hợp, so sánh, thống kê, phỏng vấn chuyên gia, khảo sát thực tiễn để
kế thừa và chọn lọc những tri thức khoa học, những kinh nghiệm thực tiễn
trong và ngoài nước… để làm rõ vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước
trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp thông qua việc thực hiện các
chức năng thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng,
tạo tiền đề đề xuất quan điểm, giải pháp phát huy vai trò của các cơ quan
thanh tra nhà nước.
6
Phương pháp tư duy biện chứng, phương pháp duy vật lịch sử và phương
pháp nghiên cứu đi từ cái chung đến cái riêng, từ khái quát đến cụ thể được áp
dụng nghiên cứu những vấn đề lý luận về kiểm soát quyền hành pháp, vai trò
của các cơ quan thanh tra trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp, quá
trình hình thành và phát triển của các cơ quan thanh tra nhà nước.
Phương pháp phân tích được sử dụng xuyên suốt khi nghiên cứu, đánh giá
về vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong kiểm soát việc thực hiện
quyền hành pháp thông qua hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và
phòng, chống tham nhũng từ việc phân tích cơ sở lý luận vai trò của các cơ quan
thanh tra nhà nước trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp, thực trạng
thực hiện vai trò cho đến luận giải các giải pháp tăng cường vai trò của các cơ
quan thanh tra nhà nước trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp. Phương
pháp tổng hợp được sử dụng rộng rãi trong việc nghiên cứu các công trình khoa học
liên quan đến đề tài, những vấn đề lý luận về vai trò của các cơ quan thanh tra, đánh
giá thực trạng vai trò của các cơ quan thanh tra để từ đó đưa ra các nhận định về
những mặt tích cực, hạn chế, bất cập và nguyên nhân của những hạn chế, bất cập
trong việc thực hiện vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước.
Phương pháp so sánh được sử dụng trong việc nghiên cứu kinh nghiệm
nước ngoài về tổ chức, hoạt động, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ
quan thanh tra trên thế giới; quá trình hình thành và phát triển của các cơ quan
thanh tra nhà nước từ năm 1945 đến nay. Phương pháp phỏng vấn chuyên gia
được áp dụng trong việc phân tích, đánh giá về thực trạng việc thực hiện vai trò
của các cơ quan thanh tra nhà nước trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành
pháp, quan điểm phát huy vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước, để từ đó
đưa các giải pháp phát huy vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước.
5. Những đóng góp về khoa học của luận án
Luận án là công trình nghiên cứu khoa học đầu tiên trình bày toàn diện,
có hệ thống, có cơ sở khoa học, lý luận về vai trò của các cơ quan thanh tra
nhà nước trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp, một cơ chế kiểm
soát quyền lực bên trong hệ thống hành pháp. Thể hiện ở những nội dung sau:
Xây dựng những khái niệm, làm sáng tỏ cơ sở lý luận về vai trò của
các cơ quan thanh tra nhà nước trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành
7
pháp; xác định rõ vị trí pháp lý của các cơ quan thanh tra trong bộ máy nhà
nước; chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan thanh tra nhà nước.
Phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện vai trò kiểm soát việc thực hiện
quyền hành pháp của các cơ quan thanh tra nhà nước. Làm rõ những kết quả
đạt được của các cơ quan thanh tra nhà nước trong thực hiện vai trò kiểm soát
việc thực hiện quyền hành pháp thông qua kết quả hoạt động trên các lĩnh vực
công tác của các cơ quan thanh tra nhà nước; chỉ ra những hạn chế, bất cập
trong quá trình thực hiện vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước. Đồng
thời, chỉ rõ nguyên nhân của những hạn chế, bất cập ảnh hưởng đến việc thực
hiện vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước.
Làm rõ yêu cầu, đòi hỏi thực tiễn khách quan nhằm phát huy vai trò của
các cơ quan thanh tra nhà nước trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp
trong giai đoạn hiện nay như yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa, yêu cầu cải cách hành chính, yêu cầu khắc phục những hạn chế, bất cập
trong tổ chức, hoạt động của các cơ quan thanh tra nhà nước, yêu cầu phát triển
nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và tiến trình toàn cầu hoá.
Đưa ra quan điểm khoa học để phát huy vai trò của các cơ quan thanh
tra nhà nước trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp là phát huy vai
trò của các cơ quan thanh tra trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp
phải nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước; phải đặt trong tổng
thể đổi mới bộ máy nhà nước và trong mối liên hệ với các cơ chế kiểm soát
quyền hành pháp khác; phải quán triệt quan điểm của Đảng về công tác thanh
tra; phải khắc phục những hạn chế, bất cập trong việc thực hiện vai trò của các
cơ quan thanh tra nhà nước thời gian qua; đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp
của công dân, cơ quan, tổ chức.
Đề xuất các giải pháp khoa học phát huy vai trò của các cơ quan thanh tra
nhà nước trong kiểm soát việc thực hiện quyền hành pháp, góp phần nâng cao
hiệu quả quản lý nhà nước trong tình hình mới. Cụ thể là: tăng cường vai trò của
các cơ quan thanh tra nhà nước theo cấp hành chính, tăng tính hệ thống của các
cơ quan thanh tra nhà nước; tiếp tục hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn
của các cơ quan thanh tra; đổi mới phương thức hoạt động của các cơ quan thanh
tra nhà nước; tăng cường sự phối hợp trong hoạt động của các cơ quan thanh tra
8
nhà nước với các cơ quan có chức năng kiểm soát việc thực hiện quyền hành
pháp khác; tăng cường trách nhiệm của thủ trưởng các cơ quan quản lý nhà nước
trong hoạt động thanh tra; đảm bảo các điều kiện hoạt động của các cơ quan
thanh tra nhà nước; nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về công tác thanh tra.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
Luận án có ý nghĩa tham khảo về lý luận và thực tiễn cho quá trình hoàn
thiện về tổ chức và hoạt động của các cơ quan thanh tra nhà nước trong giai đoạn
hiện nay, cho việc nghiên cứu và xây dựng Chiến lược phát triển ngành thanh tra
trong thời gian tới. Luận án cũng có thể làm tài liệu tham khảo hữu ích cho các
nhà nghiên cứu pháp lý, sinh viên pháp lý khi nghiên cứu về các cơ quan thanh
tra nhà nước, về khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng ở Việt Nam, làm
tài liệu tham khảo cho những người hoạt động trong ngành thanh tra nghiên cứu,
tham khảo, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại,
tố cáo và phòng, chống tham nhũng; cung cấp các luận cứ khoa học cho việc đề
xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật về thanh tra.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, Luận án
được thiết kế gồm 4 chương, 13 tiết.
9
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU
1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRONG NƯỚC VỀ CÁC CƠ QUAN
THANH TRA NHÀ NƯỚC
1.1.1. Các công trình nghiên cứu về tổ chức và hoạt động của các cơ
quan thanh tra nhà nước
Phạm Văn Khanh, Cơ sở lý luận và thực tiễn đổi mới tổ chức và hoạt
động thanh tra trong điều kiện nền kinh tế nhiều thành phần ở Việt Nam [55].
Đề tài đã đề cập tới vị trí của hoạt động thanh tra trong hoạt động quản lý nhà
nước, một số vấn đề về tổ chức và hoạt động thanh tra ở nước ta, đặc trưng
nền kinh tế nhiều thành phần ở Việt Nam; một số quan điểm, nguyên tắc đổi
mới tổ chức, hoạt động thanh tra ở Việt Nam, phương hướng đổi mới tổ chức,
hoạt động thanh tra ở Việt Nam. Đề tài đã có luận giải về vị trí, vai trò của các
cơ quan thanh tra và hoạt động thanh tra phục vụ hoạt động quản lý nhà nước.
Tuy nhiên, bối cảnh nghiên cứu của đề tài trên nền tảng pháp luật là Pháp lệnh
thanh tra và các văn bản hướng dẫn thi hành Pháp lệnh thanh tra. Đề tài chưa
luận giải cơ sở khoa học xác định chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan thanh
tra nhà nước trong các lĩnh vực quản lý nhà nước về thanh tra, giải quyết
khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng. Đề xuất đổi mới tổ chức và
hoạt động thanh tra của các cơ quan thanh tra tại thời điểm nghiên cứu - Thời
điểm Pháp lệnh thanh tra đang có hiệu lực.
Trần Đức Lượng, Đổi mới tổ chức và hoạt động hệ thống Thanh tra Nhà
nước theo hướng cải cách nền hành chính nhà nước [129, tr.526-581]. Tác giả
đi từ những nội dung cơ bản của cải cách nền hành chính được thể hiện trong
các văn kiện của Đảng và Nhà nước để xác định các nội dung cải cách một
bước nền hành chính là cải cách thể chế hành chính, cải cách thủ tục hành
chính, đổi mới cơ cấu tổ chức bộ máy nhà nước các cấp, đẩy mạnh giải quyết
khiếu nại, tố cáo của công dân, nâng cao hiệu lực thi hành pháp luật, thiết lập
trật tự, kỷ cương xã hội, kỷ luật trong bộ máy nhà nước, xây dựng và từng bước
hoàn thiện chế độ công vụ. Đưa ra nội dung về tổ chức và hoạt động thanh tra
theo hướng cải cách hành chính, làm rõ quan điểm của Đảng và Nhà nước về
10
công tác thanh tra, thực tiễn tổ chức, hoạt động thanh tra ở Việt Nam các thời
kỳ lịch sử. Tác giả đề xuất nội dung, phương hướng đổi mới tổ chức và hoạt
động của hệ thống thanh tra nhà nước theo hướng cải cách hành chính nhà nước
gồm đổi mới nhận thức về vị trí, tổ chức của hệ thống thanh tra nhà nước trong
bộ máy nhà nước; xây dựng đồng bộ và hoàn thiện hệ thống pháp luật về thanh
tra; phân định lại chức năng, nhiệm vụ của thanh tra nhà nước; đổi mới công tác
tuyển dụng, đào tạo và quản lý đội ngũ công chức ngành thanh tra; đẩy mạnh
việc ứng dụng các thành tựu khoa học - kỹ thuật tiên tiến, trước hết là công
nghệ tin học trong hoạt động của hệ thống thanh tra nhà nước. Đề tài vẫn còn có
ý nghĩa trong giai đoạn hiện nay. Tuy nhiên, những định hướng và nội dung cải
cách hành chính nhà nước trong giai đoạn hiện nay có nhiều điểm mới đòi hỏi
đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan thanh tra nhà nước cần tiếp tục
được xem xét làm rõ cho phù hợp với tình hình mới.
Nguyễn Văn Liêm, Cơ sở khoa học xác định mô hình và cơ cấu tổ chức
hệ thống thanh tra nhà nước đáp ứng yêu cầu cải cách hành chính [63]. Đề tài
đã nghiên cứu quan điểm, nguyên tắc xây dựng bộ máy nhà nước và cải cách
hành chính nhà nước; quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin và của Đảng, Nhà
nước về công tác thanh tra, theo đó thanh tra là một nội dung, một chức năng
thiết yếu của quản lý nhà nước. “Thanh tra và quản lý là một chứ không phải là
hai”, thanh tra là một phương thức thực hiện sự lãnh đạo của Đảng, Thanh tra là
phương thức bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân; đánh giá thực trạng mô
hình tổ chức thanh tra nhà nước các cấp theo Pháp lệnh thanh tra năm 1990;
trình bày một số mô hình thanh tra, kiểm tra, giám sát của các nước. Xác định
mô hình và cơ cấu tổ chức thanh tra nhà nước các cấp, phân định rõ thanh tra
theo cấp hành chính và thanh tra ngành, lĩnh vực, chuyên ngành. Tuy nhiên, đề
tài chưa đi sâu làm rõ mối liên hệ giữa các cơ quan thanh tra trong hệ thống, cơ
sở khoa học của việc đề xuất tăng cường quyền hạn cho các cơ quan thanh tra
nhà nước trong khi chưa có đánh giá toàn diện về việc thực hiện các nhiệm vụ,
quyền hạn của các cơ quan thanh tra, những điểm tích cực, hạn chế trong việc
thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn đó.
Nguyễn Văn Liêm, Đổi mới về công chức và công vụ trong ngành thanh
tra theo hướng cải cách hành chính nhà nước [129, tr.7-103]. Đề tài làm rõ
11
một số vấn đề cơ bản về công chức, công vụ và tình hình công chức, công vụ
hiện nay; quá trình hình thành và phát triển đội ngũ cán bộ, công chức ngành
thanh tra, cơ sở pháp lý cho tổ chức và hoạt động của các cơ quan thanh tra
nhà nước; chức năng, nhiệm vụ; chức danh cán bộ, công chức thanh tra... Đặc
biệt, đề tài đề xuất phương hướng xây dựng đội ngũ công chức và quy chế
công vụ ngành thanh tra, theo đó thành lập cơ quan thanh tra độc lập trực
thuộc Quốc hội trên cơ sở chuyển hệ thống tổ chức thanh tra theo cấp hành
chính như hiện nay, thống nhất với hoạt động kiểm sát chung của Viện Kiểm
sát và công an kinh tế; nội dung chính trong đổi mới công chức và quy chế
công vụ trong ngành thanh tra theo hướng cải cách hành chính nhà nước, đó là
đổi mới về nhận thức, quyền và nghĩa vụ của cán bộ, công chức; xác định
chức danh thanh tra, xác định tiêu chuẩn, nghiệp vụ; việc tuyển dụng, bổ
nhiệm, quản lý; đào tạo, bồi dưỡng, chế độ chính sách, quy chế công vụ.
Trần Đức Lượng, Thu thập, xác minh chứng cứ trong hoạt động thanh
tra kinh tế của các tổ chức thanh tra [66]. Đề tài gồm ba phần, phần thứ nhất
bàn về chứng cứ, đặc trưng của chứng cứ, vai trò của chứng cứ trong hoạt động
thanh tra kinh tế. Phần thứ hai đánh giá thực tiễn hoạt động thu thập, xác minh
chứng cứ trong thanh tra kinh tế của các tổ chức thanh tra nhà nước hiện nay,
làm rõ nguồn chứng cứ trong thanh tra kinh tế, những hạn chế, bất cập trong
thực tiễn hoạt động thanh tra liên quan đến các quy định về chứng cứ, việc thực
thi các quyền thanh tra. Phần thứ ba kết luận và kiến nghị tác giả cho rằng,
chứng cứ trong thanh tra kinh tế là những sự kiện, sự vật, tài liệu có thật, liên
quan đến hoạt động kinh tế của đối tượng thanh tra do Đoàn thanh tra hoặc
thanh tra viên phát hiện, thu thập trong quá trình thanh tra dùng làm căn cứ để
đánh giá, kết luận về nội dung thanh tra theo yêu cầu của cuộc thanh tra kinh tế;
bản chất của một cuộc thanh tra kinh tế chính là quá trình phát hiện, thu thập,
xác minh chứng cứ để đưa ra nhận định, kết luận thanh tra, kiến nghị đáp ứng
yêu cầu của một cuộc thanh tra, yêu cầu của cơ quan quản lý; phương tiện
chứng minh trong thanh tra bao gồm: những thông tin do cơ quan, đơn vị, cá
nhân có liên quan cung cấp; tài liệu, văn bản, báo cáo, biên bản kiểm kê tài
sản... Chứng cứ có vai trò hết sức quan trọng đối với chất lượng một cuộc thanh
tra cũng như hiệu lực, hiệu quả của công tác thanh tra. Thực chất quá trình tiến
12
hành một cuộc thanh tra là quá trình thu thập, xác minh và đánh giá chứng cứ,
là sự quy nạp từ những sự kiện, sự vật, tài liệu có thật, có liên quan để đưa ra
những kết luận, kiến nghị đáp ứng yêu cầu của một cuộc thanh tra.
Phạm Văn Long, Việc thực hiện thẩm quyền giải quyết của thủ trưởng các
cơ quan nhà nước và trách nhiệm của các tổ chức thanh tra trong giải quyết
khiếu nại hành chính [65]. Nội dung đề tài gồm ba phần, trong đó phần thứ nhất
bàn về một số khái niệm cơ bản về quản lý nhà nước, thẩm quyền của thủ trưởng
cơ quan nhà nước, trách nhiệm của Thanh tra Nhà nước và mối quan hệ giữa 2 hệ
thống cơ quan trong giải quyết khiếu nại hành chính. Phần thứ hai - những vấn đề
đặt ra trong thực tế thực hiện thẩm quyền giải quyết của thủ trưởng các cơ quan
nhà nước và trách nhiệm của các tổ chức thanh tra trong giải quyết khiếu nại
hành chính. Phần thứ ba tác giả đưa ra kết luận và kiến nghị về những phương
hướng, giải pháp để nâng cao chất lượng thực hiện thẩm quyền giải quyết của thủ
trưởng các cơ quan nhà nước và trách nhiệm của các tổ chức thanh tra trong giải
quyết khiếu nại hành chính. Theo đó, để nâng cao hiệu lực hiệu quả của công tác
giải quyết khiếu nại hành chính thì thủ trưởng các cấp, các ngành phải trực tiếp
lãnh đạo, chỉ đạo các cơ quan thanh tra trong công tác giải quyết khiếu nại hành
chính; thủ trưởng các cấp, các ngành phải quan tâm đến việc thực hiện các kết
luận, kiến nghị của thanh tra; hiệu quả, hiệu lực của công tác giải quyết khiếu nại
hành chính phụ thuộc vào tính chủ động, tích cực trong việc thực hiện trách
nhiệm giải quyết khiếu nại của các tổ chức thanh tra nhà nước.
Nguyễn Văn Thanh, Tăng cường mối quan hệ chỉ đạo phối hợp trong hệ
thống các cơ quan thanh tra nhà nước nhằm nâng cao hiệu quả, hiệu lực công
tác thanh tra [89]. đề tài làm rõ một số vấn đề lý luận về tính hệ thống của các
cơ quan thanh tra nhà nước và tính tất yếu của việc tăng cường mối quan trong hệ
thống các cơ quan thanh tra nhà nước; nội dung các mối quan hệ trong hệ thống
thanh tra nhà nước bao gồm mối quan hệ giữa Thanh tra Chính phủ với các cơ
quan thanh tra nhà nước khác; giữa thanh tra các bộ với nhau, giữa Thanh tra bộ
với Thanh tra tỉnh, Thanh tra tỉnh với Thanh tra sở, Thanh tra huyện; Thanh tra
sở với Thanh tra huyện. Gắn liền với mối quan hệ là các quyền và nghĩa vụ của
các cơ quan thanh tra với nhau. Đề tài đã đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường
mối quan hệ chỉ đạo, phối hợp giữa các tổ chức thanh tra trong hệ thống thanh tra
13
nhà nước như nâng cao vai trò của Thanh tra Chính phủ với tư cách là cơ quan
quản lý nhà nước về công tác thanh tra trong việc chỉ đạo phối hợp hoạt động
giữa các cơ quan thanh tra nhà nước; nâng cao vai trò của Thanh tra bộ trong việc
chỉ đạo phối hợp hoạt động thanh tra chuyên ngành; nâng cao vai trò của thanh
tra cấp tỉnh trong việc chỉ đạo, phối hợp hoạt động thanh tra chuyên ngành;
nghiên cứu sửa đổi, bổ sung Luật thanh tra theo hướng tăng cường tính hệ thống
của các cơ quan thanh tra nhà nước.
Vũ Phạm Quyết Thắng, Lịch sử và truyền thống ngành Thanh tra Việt
Nam [136]. Đề tài tập trung nghiên cứu lịch sử quá trình hình thành và phát triển
của các cơ quan thanh tra nhà nước, bối cảnh thành lập Ban thanh tra đặc biệt, sự
ra đời của các cơ quan Thanh tra bộ, ngành, địa phương; các giai đoạn phát triển
của cơ quan thanh tra; chức năng, nhiệm vụ của cơ quan thanh tra gắn liền với
bối cảnh đất nước chiến tranh và đổi mới cơ chế quản lý nhà nước; vai trò của cơ
quan thanh tra trong quá trình hoàn thiện, kiện toàn bộ máy nhà nước và vai trò
trong hoạt động quản lý nhà nước; định hướng đổi mới, tổ chức và hoạt động của
các cơ quan thanh tra nhà nước gắn với việc thực hiện nhiệm vụ thanh tra, giải
quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng.
Quách Lê Thanh, Tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác thanh tra [90]. Đề
tài đã nghiên cứu các bài phát biểu và các bài viết của chủ tịch Hồ Chí Minh,
nghiên cứu những tư liệu về quá trình thành lập cơ quan thanh tra đặc biệt và
các văn bản tạo cơ sở pháp lý cho tổ chức và hoạt động của các cơ quan thanh
tra nhà nước từ đó làm rõ tư tưởng của chủ tịch Hồ Chí Minh về công tác
thanh tra, kiểm tra, chống tham ô, lãng phí, giải quyết khiếu nại, tố cáo, bệnh
quan liêu và tư cách của cán bộ làm công tác thanh tra. Đề tài được kết cấu ba
phần, phần một đi vào làm rõ một số vấn đề lý luận và định hướng nghiên cứu
tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác thanh tra: nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí
Minh về công tác thanh tra phải xuất phát từ tư tưởng Hồ Chí Minh về việc
xây dựng và hoàn thiện Nhà nước dân chủ nhân dân, nhà nước của nhân dân,
do nhân dân và vì nhân dân; nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác
thanh tra trong sự thống nhất giữa các quan điểm của Người về công tác thanh
tra với các quan điểm về công tác kiểm tra của Đảng; giữa sự lãnh đạo của
Đảng và sự quản lý của bộ máy nhà nước; nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh
- Xem thêm -
.PDF 
175 
251 
125 
