Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Luyện thi Đại học - Cao đẳng Khối A Môn hóa Luận án tiến sĩ triết học tư tưởng triết học của trần nhân tông...

Tài liệu Luận án tiến sĩ triết học tư tưởng triết học của trần nhân tông

.PDF
232
307
61

Mô tả:

ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN BUØI HUY DU TÖ TÖÔÛNG TRIEÁT HOÏC CUÛA TRAÀN NHAÂN TOÂNG Chuyeân ngaønh: LÒCH SÖÛ TRIEÁT HOÏC Maõ soá: 6222.80.01 LUAÄN AÙN TIEÁN SÓ TRIEÁT HOÏC Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc: PGS.TS.TRÒNH DOAÕN CHÍNH Phaûn bieän: 1. PGS.TS.TRAÀN NGUYEÂN VIEÄT 2. PGS.TS.TRÖÔNG VAÊN CHUNG 3. PGS.TS.NGUYEÃN XUAÂN TEÁ Phaûn bieän ñoäc laäp: 1. GS.TS.NGUYEÃN HUØNG HAÄU 2. PGS.TS.TRAÀN NGUYEÂN VIEÄT THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH - 2011 MUÏC LUÏC Trang PHAÀN MÔÛ ÑAÀU ...........................................................................................1 PHAÀN NOÄI DUNG Chöông 1: CÔ SÔÛ XAÕ HOÄI VAØ TIEÀN ÑEÀ LYÙ LUAÄN HÌNH THAØNH TÖ TÖÔÛNG TRIEÁT HOÏC TRAÀN NHAÂN TOÂNG .............................. 10 1.1. Ñaëc ñieåm ñieàu kieän lòch söû, kinh teá, chính trò – xaõ hoäi Vieät Nam thôøi kyø nhaø Traàn – cô sôû xaõ hoäi hình thaønh tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng .......................................................................................... 10 1.1.1. Khaùi quaùt ñaëc ñieåm ñieàu kieän lòch söû, kinh teá, chính trò – xaõ hoäi thôøi kyø nhaø Traàn .......................................................................................10 1.1.2. Söï phaùt trieån vaên hoùa, giaùo duïc thôøi kyø nhaø Traàn.............................26 1.2. Nhöõng tieàn ñeà lyù luaän vaø toân giaùo hình thaønh tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng ............................................................................... 33 1.2.1. Giaù trò vaên hoùa Vieät Nam truyeàn thoáng vaø tö töôûng cuûa “Tam giaùo” vôùi vieäc hình thaønh tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng .................. 33 1.2.2. Tö töôûng trieát hoïc Traàn Thaùi Toâng vaø Tueä Trung Thöôïng só – tieàn ñeà lyù luaän tröïc tieáp cuûa tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng...................56 Keát luaän chöông 1 .......................................................................................83 Chöông 2:NOÄI DUNG TÖ TÖÔÛNG TRIEÁT HOÏC CUÛA TRAÀN NHAÂN TOÂNG….86 2.1. Theá giôùi quan trong tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng ................86 2.1.1. Quan nieäm veà baûn theå trong tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng .....89 2.1.2. Moái quan heä giöõa baûn theå vaø theá giôùi hieän töôïng trong tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng ......................................................................105 2.2. Nhaân sinh quan vaø trieát lyù ñaïo ñöùc trong tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng........................................................................................114 2.2.1. Quan nieäm cuûa Traàn Nhaân Toâng veà cuoäc ñôøi con ngöôøi vaø veà vai troø cuûa con ngöôøi trong cuoäc soáng .......................................................114 2.2.2. Quan nieäm cuûa Traàn Nhaân Toâng veà vaán ñeà reøn luyeän tinh thaàn ñaïo ñöùc, trí tueä, giaûi thoaùt .....................................................................122 Keát luaän chöông 2 .....................................................................................129 Chöông 3: ÑAËC ÑIEÅM VAØ GIAÙ TRÒ LÒCH SÖÛ CUÛA TÖ TÖÔÛNG TRIEÁT HOÏC TRAÀN NHAÂN TOÂNG ........................................................................ 132 3.1. Nhöõng ñaëc ñieåm chuû yeáu cuûa tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng .. 132 3.1.1.Tính keá thöøa, dung hôïp trong tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng ....... 132 3.1.2.Tinh thaàn thieàn haønh ñoäng, nhaäp theá tích cöïc trong tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng .............................................................................147 3.1.3. Tính nhaân vaên trong tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng ...............155 3.2. Giaù trò lòch söû cuûa tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng ............... 164 3.2.1. Tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng ñaõ goùp phaàn taïo neân heä thoáng trieát lyù thieàn ñaëc saéc cuûa Phaät giaùo Vieät Nam ................................169 3.2.2. Tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng laø neàn taûng tinh thaàn ñeå xaây döïng moät quoác gia ñoäc laäp, thoáng nhaát vaø moät neàn chính trò thaân daân ........ 174 Keát luaän chöông 3 ....................................................................................195 KEÁT LUAÄN CHUNG ................................................................................197 PHUÏ LUÏC ......................................................................................................... 203 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ............................................................................... 213 DANH MUÏC COÂNG TRÌNH ÑAÕ COÂNG BOÁ .............................................222 LÔØI CAM ÑOAN Toâi cam ñoan ñaây laø coâng trình do toâi nghieân cöùu, döôùi söï höôùng daãn cuûa PGS, TS. Doaõn Chính. Keát quaû nghieân cöùu ñöôïc coâng boá trong luaän aùn laø trung thöïc. Caùc taøi lieäu söû duïng trong luaän aùn coù nguoàn goác, xuaát xöù roõ raøng. Ngöôøi thöïc hieän BUØI HUY DU 1 PHAÀN MÔÛ ÑAÀU 1. Tính caáp thieát cuûa ñeà taøi Trong söï nghieäp ñoåi môùi ñaát nöôùc do Ñaûng vaø nhaân daân ta khôûi xöôùng vaø tieán haønh, cuøng vôùi nhieäm vuï phaùt trieån toaøn dieän caùc lónh vöïc kinh teá, chính trò – xaõ hoäi, khoa hoïc vaø coâng ngheä, giaùo duïc vaø vaên hoùa, ñaëc bieät laø ñaåy maïnh söï nghieäp coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa nhaèm “xaây döïng nöôùc ta thaønh moät nöôùc coâng nghieäp coù cô sôû vaät chaát – kyõ thuaät hieän ñaïi, cô caáu kinh teá hôïp lyù, quan heä saûn xuaát tieán boä, phuø hôïp vôùi trình ñoä phaùt trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát, ñôøi soáng vaät chaát vaø tinh thaàn cao, quoác phoøng, an ninh vöõng chaéc” [21, tr. 18], chuùng ta coøn coù moät nhieäm vuï heát söùc quan troïng ñoù laø “xaây döïng và phát triển neàn vaên hoùa Vieät Nam tieân tieán, ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc”, töông xöùng vôùi söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá – xaõ hoäi. Ñoù cuõng chính laø trieát lyù cuûa söï phaùt trieån xaõ hoäi haøi hoøa vaø beàn vöõng. Bôûi vì, vaên hoùa noùi chung vaø những giá trị tinh thần, tö töôûng cuûa daân toäc Vieät Nam noùi rieâng khoâng chæ laø neàn taûng tinh thaàn vaø laø moät trong nhöõng ñoäng löïc phaùt trieån xaõ hoäi maø coøn laø moät trong nhöõng nguoàn löïc noäi sinh beàn bæ vaø maïnh meõ nhaát “hun đúc nên tâm hồn, khí phách, bản lĩnh Việt Nam” [23, tr. 54], giuùp chuùng ta coù theå tieáp noái vaø phaùt huy söùc maïnh truyeàn thoáng daân toäc trong coâng cuoäc ñoåi môùi và hoäi nhaäp quoác teá ngaøy caøng saâu roäng, phong phuù nhöng khoâng keùm phaàn phöùc taïp hieän nay. Trong tieán trình cuûa coâng cuoäc ñoåi môùi, hôn 20 naêm qua ñaát nöôùc ta ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu thöïc söï to lôùn vaø toaøn dieän treân caùc maët kinh teá, chính trò, vaên hoùa, xaõ hoäi. Ñaït ñöôïc keát quaû ñoù, vaên hoùa ñoùng 2 vai troø raát quan troïng bôûi vaên hoùa laø neàn taûng tinh thaàn cuûa xaõ hoäi, laø yeáu toá noäi sinh, laø ñoäng löïc vaø muïc tieâu cuûa söï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi. Do ñoù, coù theå noùi xaây döïng, phaùt trieån vaên hoùa chính laø cuûng coá xaây döïng vaø phaùt trieån neàn taûng tinh thaàn cuûa xaõ hoäi. Thieáu neàn taûng tinh thaàn tieán boä, laønh maïnh, khoâng theå coù söï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi beàn vöõng. Vaên kieän Ñaïi hoäi X, Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam ñaõ xaùc ñònh: “Phaùt trieån kinh teá laø trung taâm, xaây döïng Ñaûng laø then choát, phaùt trieån vaên hoùa – neàn taûng tinh thaàn cuûa xaõ hoäi.” [24, tr. 213] Cuøng vôùi söï nghieäp ñoåi môùi ôû nöôùc ta hieän nay, vieäc môû cöûa hoäi nhaäp giao löu vaên hoùa vôùi taát caû caùc nöôùc treân theá giôùi laø moät xu theá vaø quy luaät taát yeáu. Chuùng ta khoâng theå baûo toàn nhöõng giaù trò vaên hoùa cuûa daân toäc baèng caùch kheùp kín, thu mình, ñoùng cöûa; nhöng ngöôïc laïi, chuùng ta cuõng khoâng theå thöïc söï phaùt trieån neáu nhö môû cöûa khoâng kieåm soaùt, ñaùnh maát baûn saéc vaên hoùa daân toäc. Do ñoù, ñeå baûo toàn vaø phaùt trieån neàn vaên hoùa Vieät Nam tieân tieán, ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc, moät maët chuùng ta phaûi giöõ gìn nhöõng giaù trò truyeàn thoáng toát ñeïp cuûa vaên hoùa daân toäc; maët khaùc, phaûi môû roäng giao löu vaø tieáp thu coù choïn loïc tinh hoa vaên hoùa nhaân loaïi. Ñuùng nhö Vaên kieän cuûa Ñaûng ñaõ khaúng ñònh: “Trong ñieàu kieän kinh teá thò tröôøng vaø môû cöûa giao löu quoác teá phaûi ñaëc bieät giöõ gìn vaø naâng cao baûn saéc vaên hoùa daân toäc, keá thöøa vaø tieáp thu truyeàn thoáng ñaïo ñöùc, taäp quaùn toát ñeïp vaø loøng töï haøo daân toäc. Tieáp thu tinh hoa cuûa caùc daân toäc treân theá giôùi, laøm giaøu ñeïp theâm neàn vaên hoùa Vieät Nam.” [21, tr. 111] Vì vaäy, vieäc tìm hieåu, nghieân cöùu nhöõng giaù trò vaên hoùa tinh thaàn cuûa daân toäc ta trong tieán trình lòch söû tö töôûng Vieät Nam, treân cô sôû ñoù phaùt huy söùc maïnh cuûa nhöõng giaù trò vaên hoùa truyeàn thoáng toát ñeïp vaø laâu 3 ñôøi cuûa daân toäc trong cuoäc soáng hoâm nay laø vieäc laøm vöøa coù yù nghóa lyù luaän laâu daøi vöøa coù tính thôøi söï caáp baùch. Trong lòch söû tö töôûng Vieät Nam, Thieàn phaùi Truùc Laâm ñôøi Traàn, trong ñoù tieâu bieåu laø tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng – “đệ nhất tổ thiền Trúc Lâm Yên Tử” noåi leân nhö moät daáu son, goùp phaàn khaéc hoïa khaù ñaäm neùt baûn saéc, coát caùch taâm hoàn Vieät Nam noùi chung vaø ñaëc tröng cuûa trieát hoïc Phaät giaùo Vieät Nam nói riêng trong quaù trình phaùt trieån. Traàn Nhaân Toâng khoâng chæ laø nhaø chính trò – moät vò vua anh minh, “nhaân töø, hoøa nhaõ, coá keát loøng daân, söï nghieäp truøng höng saùng ngôøi thuôû tröôùc” [85, tr. 44] maø coøn laø nhaø quaân söï taøi naêng; khoâng chæ laø nhaø vaên, nhaø thô maø coøn laø nhaø tö töôûng lôùn, moät baäc thieàn sö loãi laïc – ngöôøi saùng laäp ra moät doøng thieàn mang baûn saéc Vieät Nam. OÂng ñaõ bieát dung hôïp caùc nguoàn tö töôûng töø quaù khöù cuûa daân toäc vôùi trieát lyù phong phuù, saâu saéc, thaâm traàm cuûa Nho, Laõo, ñaëc bieät laø trieát lyù Phaät giaùo, baèng söï keá thöøa, choïn loïc caùc doøng thieàn tröôùc ñaây nhö Tỳ Ni Ña Löu Chi (Vinitaruci), Voâ Ngoân Thoâng, Thaûo Ñöôøng vaø tö töôûng trieát lyù thieàn cuûa Traàn Thaùi Toâng, Tueä Trung Thöôïng só ñeå saùng taïo neân heä thoáng tö töôûng trieát học cuûa mình vôùi nhöõng neùt ñoäc ñaùo vaø ñaëc saéc rieâng, ghi daáu aán saâu ñaäm trong lòch söû tö töôûng Vieät Nam. Chính vì theá, toâi ñaõ choïn vaán ñeà “Tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng” laøm ñeà taøi luaän aùn Tieán só cuûa mình. 2. Toång quan tình hình nghieân cöùu ñeà taøi Söï nghieäp, cuoäc ñôøi cuûa Traàn Nhaân Toâng noùi chung, tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng noùi rieâng töø tröôùc tôùi nay ñaõ ñöôïc nhieàu nhaø khoa hoïc quan taâm nghieân cöùu ôû nhieàu maët, qua caùc chuû ñeà phong phuù 4 vaø saâu saéc khaùc nhau. Coù theå khaùi quaùt keát quaû caùc coâng trình nghieân cöùu ñoù trong ba chuû ñeà chính sau: Thöù nhaát, ñoù laø caùc coâng trình nghieân cöùu veà Traàn Nhaân Toâng treân phöông dieän lòch söû. Tieâu bieåu cho chuû ñeà naøy phaûi keå ñeán caùc taùc phaåm lôùn nhö: Taùc phaåm Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö, taäp 2, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1998; Ñaïi cöông lòch söû Vieät Nam, do Tröông Höõu Quyùnh, Ñinh Xuaân Laâm, Leâ Maäu Haõn chuû bieân, Nxb. Giaùo duïc, Haø Noäi, xuaát baûn naêm 2005; taùc phaåm Tìm hieåu xaõ hoäi Vieät Nam thôøi Lyù – Traàn, cuûa Vieän Söû hoïc, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, xuaát baûn naêm 1980 vaø taùc phaåm Söï phaùt trieån cuûa tö töôûng ôû Vieät Nam töø theá kyû XIX ñeán Caùch maïng Thaùng Taùm (3 taäp), cuûa Traàn Vaên Giaøu, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi, 1996; Cuoäc khaùng chieán choáng xaâm löôïc Nguyeân – Moâng theá kyû XIII cuûa Haø Vaên Taán – Phaïm Thò Taâm, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1975... Caùc coâng trình khoa hoïc treân ñaõ trình baøy vaø phaân tích khaù khaùi quaùt vaø saâu saéc ñieàu kieän kinh teá, chính trò, xaõ hoäi cuõng nhö tieàn ñeà lyù luaän hình thaønh tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng nhö: Hình thaùi kinh teá thôøi Lyù – Traàn, theå cheá chính trò vaø keát caáu ñaúng caáp thôøi Lyù – Traàn, vaên hoùa vaø tö töôûng thôøi Lyù – Traàn vôùi caùc vaán ñeà nghieân cöùu khaù saâu saéc nhö: Tö töôûng chính trò vaø xaõ hoäi thôøi Lyù – Traàn, Nho giaùo ôû Vieät Nam, caùc yeáu toá Phaät, Nho, Ñaïo ñöôïc tieáp thu vaø chuyeån hoùa nhö theá naøo trong thôøi ñaïi Lyù – Traàn, yù nghóa xaõ hoäi cuûa phaùi Truùc Laâm thôøi Traàn… Caùc coâng trình treân cuõng ñaõ nghieân cöùu khaù kyõ veà cuoäc ñôøi, thaân theá vaø söï nghieäp cuûa Traàn Nhaân Toâng gaén lieàn vôùi caùc bieán coá lòch söû Vieät Nam giai ñoaïn theá kyû XIII – XIV, giuùp ngöôøi ñoïc coù caùi nhìn toång quaùt hôn veà Traàn Nhaân Toâng. 5 Thöù hai, ñoù laø caùc coâng trình nghieân cöùu veà Traàn Nhaân Toâng döôùi goùc ñoä lòch söû tö töôûng vaên hoùa, toân giaùo. Lieân quan ñeán chuû ñeà naøy phaûi keå tôùi caùc coâng trình nhö: Thô vaên Lyù – Traàn, do Vieän Vaên hoïc bieân soaïn, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, xuất bản năm 1989; Vieät Nam Phaät giaùo söû luaän cuûa Nguyeãn Lang, Nxb. Vaên hoïc, Haø Noäi, xuaát baûn naêm 2000; Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam, do Nguyeãn Taøi Thö chuû bieân, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, xuaát baûn naêm 1993; Phaät giaùo Vieät Nam töø khôûi nguyeân ñeán theá kyû XIII cuûa Traàn Vaên Giaùp, Ban Tu thö, Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh, Saøi Goøn, xuaát baûn naêm 1968; Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam, cuûa Thích Minh Tueä, Thaønh hoäi Phaät giaùo Tp. Hoà Chí Minh, xuaát baûn naêm 1993; Tam toå thöïc luïc, Vieän nghieân cöùu Phaät hoïc Vieät Nam, xuaát baûn naêm 1995 (Thích Phöôùc Sôn dòch vaø chuù giaûi); Thieàn uyeån taäp anh, Nxb. Vaên hoïc, Haø Noäi, 1993; Toång taäp vaên hoïc Phaät giaùo Vieät Nam (3 taäp) cuûa Leâ Maïnh Thaùt, Nxb, Tp. Hoà Chí Minh, xuaát baûn naêm 2002; Thieàn hoïc Vieät Nam cuûa Nguyeãn Ñaêng Thuïc, Nxb. Laù Boái, Saøi Goøn, 1966; Tö töôûng Phaät giaùo Vieät Nam cuûa Nguyeãn Duy Hinh, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, xuaát baûn naêm 1999; Thieàn luaän (quyeån thöôïng, quyeån trung, quyeån haï) cuûa Daisetzteitaro Suzuki, Nxb. Toång hôïp, Tp. Hoà Chí Minh, xuaát baûn 2005. Trong caùc coâng trình treân phaûi keå ñeán taùc phaåm lôùn nhö Thô vaên Lyù – Traàn, do Vieän Vaên hoïc bieân soaïn. Đaây laø coâng trình khoa hoïc coâng phu, ñoà soä, cung caáp cho ngöôøi ñoïc moät caùch khaù ñaày ñuû vaø ñaùng tin caäy caùc baûn vaên veà thô, vaên cuûa Traàn Nhaân Toâng, cuøng vôùi söï giôùi thieäu ñaùnh giaù khaùi quaùt veà söï nghieäp thô vaên, tö töôûng cuûa Traàn Nhaân Toâng; hay nhö caùc taùc phaåm Vieät Nam Phaät giaùo söû luaän cuûa Nguyeãn Lang, Toång taäp vaên hoïc Phaät giaùo Vieät Nam cuûa Leâ Maïnh Thaùt, Lòch söû Phaät 6 giaùo Vieät Nam, do Nguyeãn Taøi Thö chuû bieân, ñaõ trình baøy vaø phaân tích khaù saâu saéc tö töôûng cuõng nhö vai troø, vò trí cuûa Traàn Nhaân Toâng trong lòch söû tö töôûng Phaät giaùo Vieät Nam noùi chung vaø Thieàn toâng Vieät Nam noùi rieâng… Taát caû caùc coâng trình thuoäc chuû ñeà thöù hai naøy giuùp ta thaáy roõ giaù trò veà vaên hoùa, tö töôûng, toân giaùo maø Phaät hoaøng Traàn Nhaân Toâng ñaõ ñoùng goùp cho lòch söû tö töôûng Vieät Nam. Thöù ba, ñoù laø caùc coâng trình nghieân cöùu veà Traàn Nhaân Toâng döôùi goùc ñoä tö töôûng trieát hoïc, nhö caùc taùc phaåm: Lòch söû tö töôûng Vieät Nam, taäp 1, do Nguyeãn Taøi Thö chuû bieân, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, xuaát baûn naêm 1993; Ñaïi cöông trieát hoïc Phaät giaùo Vieät Nam töø khôûi nguyeân ñeán theá kyû XIV cuûa Nguyeãn Huøng Haäu, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, xuaát baûn naêm 2002; Löôïc khaûo tö töôûng Thieàn Truùc Laâm Vieät Nam của Nguyễn Hùng Hậu, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1997; Goùp phaàn tìm hieåu tö töôûng trieát hoïc Phaät giaùo Traàn Thaùi Toâng cuûa Nguyeãn Huøng Haäu, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1996; Tö töôûng trieát hoïc cuûa Thieàn Phaùi Truùc Laâm ñôøi Traàn cuûa Tröông Vaên Chung, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi, xuaát baûn naêm 1998; Ñaïi cöông lòch söû tö töôûng trieát hoïc Vieät Nam, taäp 1, do Nguyeãn Huøng Haäu chuû bieân, Nxb. Ñaïi hoïc quoác gia, Haø Noäi, xuaát baûn naêm 2002; Tö töôûng Vieät Nam thôøi Lyù – Traàn, do Doaõn Chính – Tröông Vaên Chung chuû bieân, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi, xuaát baûn naêm 2008; Lịch sử tư tưởng triết học Việt Nam, tập 1, do Nguyễn Trọng Chuẩn chủ biên, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 2006; vaø caùc taùc phaåm khaùc nhö Tam toå Truùc Laâm giaûng giaûi cuûa Thích Thanh Töø, Nxb. Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1997; Thieàn sö Vieät Nam cuûa Thích Thanh Töø, Nxb. Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1995; Thieàn hoïc ñôøi Traàn cuûa Thích Thanh Töø chuû bieân, Vieän Nghieân cöùu Phaät hoïc Vieät Nam, 1995; Traàn Nhaân Toâng 7 toaøn taäp cuûa Leâ Maïnh Thaùt, Nxb. Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 2000… Lieân quan ñeán ñeà taøi luaän aùn coøn coù caùc baøi baùo, coâng trình khoa hoïc ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu coâng boá treân caùc taïp chí khoa hoïc chuyeân ngaønh vaø caùc kyû yeáu hoäi thaûo khoa hoïc, nhö baøi Trieát hoïc Phaät giaùo Traàn Thaùi Toâng, cuûa Nguyeãn Huøng Haäu, Noäi san nghieân cöùu Phaät hoïc soá 4/1994 vaø soá 1/1995, baøi Tìm hieåu tö töôûng trieát hoïc Thieàn cuûa Traàn Nhaân Toâng cuûa Nguyeãn Huøng Haäu, Taïp chí Trieát hoïc, soá 3, naêm 1995 hay baøi Tö töôûng trieát hoïc Traàn Thaùi Toâng, cuûa Doaõn Chính vaø Nguyeãn Ngoïc Phöôïng, Taïp chí Trieát hoïc soá 1 (212) thaùng 1 naêm 2009; Vaøi nhaän xeùt veà Thieàn toâng vaø phaùi Truùc Laâm Yeân Töû ñôøi Traàn cuûa Taï Ngoïc Lieãn, Taïp chí Nghieân cöùu lòch söû, 1976; vaø Kyû yeáu 700 naêm ngaøy vieân tòch Sö toå Truùc Laâm, Nxb. Toân giaùo, Haø Noäi, xuaát baûn naêm 2008, v.v… Caùc coâng trình keå treân ñaõ taäp trung nghieân cöùu tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng qua caùc vaán ñeà lôùn veà baûn theå luaän, nhaän thöùc luaän vaø trieát lyù ñaïo ñöùc nhaân sinh cuûa oâng gaén lieàn vôùi quaù trình phaùt trieån cuûa lòch söû tö töôûng Vieät Nam, tuy vaäy tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng môùi ñöôïc caùc coâng trình keå treân nghieân cöùu ôû möùc ñoä khaùi quaùt nhaát. Tuy nhieân caùc coâng trình khoa hoïc treân vaãn thöïc söï laø nhöõng taøi lieäu boå ích ñeå chuùng toâi hoïc taäp, keá thöøa, phaùt trieån trong ñeà taøi luaän aùn cuûa mình. Tieáp tuïc thaønh quaû cuûa caùc coâng trình nghieân cöùu treân, chuùng toâi coá gaéng ñi saâu nghieân cöùu vaø trình baøy tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng qua ñeà taøi luaän aùn Tieán só trieát hoïc, coù tính chaát chuyeân saâu vaø heä thoáng hôn. 3. Muïc ñích vaø nhieäm vuï cuûa luaän aùn Muïc ñích cuûa luaän aùn 8 Töø söï trình baøy, phaân tích laøm roõ nhöõng noäi dung tö töôûng trieát hoïc cô baûn cuûa Traàn Nhaân Toâng, luaän aùn nhaèm chæ ra nhöõng ñaëc ñieåm vaø nhöõng giaù trò coù yù nghóa lòch söû to lôùn trong tö töôûng trieát hoïc cuûa oâng. Nhieäm vuï cuûa luaän aùn Ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích treân, luaän aùn thöïc hieän caùc nhieäm vuï sau: - Trình baøy, phaân tích cô sôû xaõ hoäi vaø nhöõng tieàn ñeà tö töôûng hình thaønh tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng. - Trình baøy vaø phaân tích noäi dung tö töôûng trieát hoïc cô baûn cuûa Traàn Nhaân Toâng qua caùc vaán ñeà trieát hoïc veà baûn theå luaän, ñaïo ñöùc nhaân sinh; töø ñoù ruùt ra nhöõng ñaëc ñieåm vaø giaù trò lòch söû trong tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng. 4. Cô sôû lyù luaän vaø phöông phaùp nghieân cöùu Ñeå thöïc hieän muïc ñích vaø nhieäm vuï treân, luaän aùn döïa treân cô sôû theá giôùi quan vaø phöông phaùp luaän cuûa chuû nghóa duy vaät bieän chöùng vaø chuû nghóa duy vaät lòch söû; ñoàng thôøi taùc giaû luaän aùn coøn söû duïng toång hôïp caùc phöông phaùp söû hoïc, heä thoáng caáu truùc, loâgic vaø lòch söû, phaân tích vaø toång hôïp, quy naïp vaø dieãn dòch, so sánh và đối chiếu… ñeå nghieân cöùu vaø trình baøy luaän aùn. Luaän aùn ñöôïc tieáp caän döôùi goùc ñoä trieát hoïc lòch söû vaø trieát hoïc toân giaùo. 5. Caùi môùi cuûa luaän aùn Moät laø, luaän aùn ñaõ trình baøy moät caùch cô baûn vaø heä thoáng tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng qua phaân tích nhöõng phaïm truø trieát hoïc, thieàn hoïc cuûa oâng ôû nhöõng vaán ñeà veà theá giôùi quan, nhaân sinh quan vaø trieát lyù ñaïo ñöùc. Hai laø, luaän aùn ñaõ trình baøy, phaân tích, ñaùnh giaù ruùt ra nhöõng ñaëc ñieåm chuû yeáu cuûa tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng, ñoù laø tính chaát keá 9 thöøa, dung hôïp, tinh thaàn thieàn haønh ñoäng nhaäp theá tích cöïc vaø tinh thaàn nhaân vaên saâu saéc; ñoàng thôøi luaän aùn cuõng neâu leân nhöõng giaù trò lòch söû cuûa tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng; ñoù laø trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng goùp phaàn taïo neân heä thoáng trieát lyù thieàn ñaëc saéc Vieät Nam, laø neàn taûng tinh thaàn ñeå xaây döïng moät quoác gia Ñaïi Vieät ñoäc laäp, thoáng nhaát, moät neàn chính trò thaân daân. 6. YÙ nghóa khoa hoïc vaø yù nghóa thöïc tieãn cuûa luaän aùn Veà yù nghóa khoa hoïc, luaän aùn goùp phaàn laøm roõ noäi dung vaø ñaëc ñieåm cô baûn trong tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng qua caùc vaán ñeà baûn theå luaän, nhaän thöùc luaän, ñaïo ñöùc nhaân sinh, töø ñoù giuùp ngöôøi ñoïc tìm hieåu moät caùch saâu saéc vaø heä thoáng tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng. Veà yù nghóa thöïc tieãn, thoâng qua nhöõng ñaëc ñieåm cuûa tö töôûng trieát hoïc Traàn Nhaân Toâng ñöôïc trình baøy trong luaän aùn, coù theå ruùt ra nhöõng baøi hoïc lòch söû boå ích goùp phaàn vaøo vieäc gìn giöõ vaø phaùt huy baûn saéc vaø truyeàn thoáng vaên hoùa daân toäc Vieät Nam trong coâng cuoäc ñoåi môùi vaø hoäi nhaäp quoác teá hieän nay. Keát quaû nghieân cöùu cuûa luaän aùn coù theå söû duïng laøm taøi lieäu tham khaûo trong coâng taùc nghieân cöùu vaø giaûng daïy veà lòch söû tö töôûng Vieät Nam cho sinh vieân vaø hoïc vieân cao hoïc caùc ngaønh Trieát hoïc, Toân giaùo hoïc, Vaên hoùa hoïc, Söû hoïc trong caùc tröôøng Cao ñaúng vaø Ñaïi hoïc. 7. Keát caáu cô baûn cuûa luaän aùn Ngoaøi Phaàn môû ñaàu, Phaàn keát luaän vaø Danh muïc taøi lieäu tham khaûo, luaän aùn ñöôïc keát caáu goàm 3 chöông, 6 tieát vaø 13 muïc. 10 PHAÀN NOÄI DUNG Chöông 1 CÔ SÔÛ XAÕ HOÄI VAØ TIEÀN ÑEÀ LYÙ LUAÄN HÌNH THAØNH TÖ TÖÔÛNG TRIEÁT HOÏC TRAÀN NHAÂN TOÂNG 1.1. ÑAËC ÑIEÅM ÑIEÀU KIEÄN LÒCH SÖÛ, KINH TEÁ, CHÍNH TRÒ – XAÕ HOÄI VIEÄT NAM THÔØI KYØ NHAØ TRAÀN – CÔ SÔÛ XAÕ HOÄI HÌNH THAØNH TÖ TÖÔÛNG TRIEÁT HOÏC TRAÀN NHAÂN TOÂNG 1.1.1. Khaùi quaùt ñaëc ñieåm ñieàu kieän lòch söû, kinh teá, chính trò – xaõ hoäi Vieät Nam thôøi kyø nhaø Traàn Laø hình thaùi yù thöùc xaõ hoäi, tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng moät maët phaûn aùnh vaø bò chi phoái bôûi ñaëc ñieåm, nhu caàu cuûa xaõ hoäi Vieät Nam thôøi kyø nhaø Traàn; maët khaùc, laø söï keá thöøa nhöõng tieàn ñeà tö töôûng, toân giaùo tröôùc ñoù. Ñuùng nhö C. Maùc ñaõ noùi: “Caùc trieát gia khoâng moïc leân nhö naám töø traùi ñaát, hoï laø saûn phaåm cuûa thôøi ñaïi mình, cuûa daân toäc mình, maø doøng söõa tinh teá nhaát, quyù giaù vaø voâ hình ñöôïc taäp trung laïi trong nhöõng tö töôûng trieát hoïc” [41, tr. 156]. Do ñoù, nghieân cöùu tö töôûng trieát hoïc cuûa Traàn Nhaân Toâng khoâng theå khoâng tìm hieåu ñieàu kieän lòch söû xaõ hoäi vaø nhöõng tieàn ñeà lyù luaän hình thaønh töôûng trieát hoïc cuûa oâng. Sau thôøi kyø höng thònh, töø khoaûng giöõa theá kyû XII trôû ñi, trieàu ñình nhaø Lyù böôùc vaøo giai ñoaïn suy taøn. Ñaát nöôùc rôi vaøo cuoäc khuûng hoaûng kinh teá – xaõ hoäi traàm troïng. Thieân tai, maát muøa, ñoùi keùm, dòch beänh hoaønh haønh khaép nôi laøm cho neàn kinh teá ngaøy caøng sa suùt. Beân caïnh ñoù, do boä maùy chính quyeàn nhaø Lyù töø trung öông ñeán ñòa phöông toû ra quan lieâu, loûng leûo trong vieäc quaûn lyù xaõ hoäi daãn ñeán tình traïng 11 ôû nhieàu ñòa phöông, caùc theá löïc ñòa chuû phong kieán ñaõ taäp hôïp löïc löôïng noåi daäy choáng phaù trieàu ñình, gaây neân tình traïng caùt cöù phaân quyeàn. Noåi baät trong soá caùc theá löïc caùt cöù thôøi baáy giôø laø taäp ñoaøn quaân söï cuûa anh em hoï Traàn ôû vuøng Haûi AÁp (Thaùi Bình). Do coù coâng giuùp nhaø Lyù deïp loaïn, laäp laïi traät töï, gia toäc hoï Traàn ñöôïc trieàu ñình troïng duïng ñaõ thao tuùng quyeàn bính vaø daàn thaâu toùm moïi quyeàn löïc trong tay. Taäp ñoaøn quyù toäc hoï Traàn raát khoân kheùo, daàn daàn töøng böôùc vöõng chaéc vaø cuoái cuøng chuyeån chính quyeàn töø doøng hoï Lyù sang doøng hoï Traàn moät caùch eâm thaám trong hoaøng cung vaø trieàu ñình maø haàu nhö khoâng coù taùc ñoäng gì laøm xaùo troän xaõ hoäi. Naêm 1225 Lyù Hueä Toâng nhöôøng ngoâi cho con gaùi laø Chieâu Thaùnh vöøa môùi baûy tuoåi, roài leân laøm Thaùi Thöôïng hoaøng vaø sau ñoù xuaát gia ñi tu ôû chuøa Chaân Giaùo, laáy hieäu laø Hueä Quang ñaïi sö. Theo söï daøn xeáp cuûa Traàn Thuû Ñoä, Chieâu Hoaøng ñaõ keát hoân vôùi Traàn Caûnh. “Muøa ñoâng, thaùng 12, ngaøy 12 naêm AÁt Daäu (1225) nhaän thieàn vò cuûa Chieâu Hoaøng, leân ngoâi hoaøng ñeá, ñoåi nieân hieäu laø Kieán Trung” [85, tr.7] döôùi söï giuùp ñôõ, uûng hoä cuûa Traàn Thuû Ñoä vaø hoï haøng. Nhaø Traàn traûi qua caùc trieàu vua ñaõ tieán haønh nhieàu bieän phaùp nhaèm phaùt trieån caùc maët kinh teá, chính trò, xaõ hoäi, thuùc ñaåy xaõ hoäi tieán leân moät böôùc ñaùng keå. Döôùi trieàu Traàn Thaùi Toâng vaø Traàn Nhaân Toâng, ñaát nöôùc ta traûi qua ba cuoäc khaùng chieán choáng quaân Nguyeân – Moâng xaâm löôïc (cuoäc khaùng chieán laàn thöù nhaát naêm 1258, cuoäc khaùng chieán laàn thöù hai naêm 1285, cuoäc khaùng chieán laàn thöù ba naêm 1288) naâng cao vò trí nhaø Traàn trong lòch söû. Veà toå chöùc haønh chính vaø boä maùy quan laïi, naêm 1240 nhaø Traàn ñoåi 24 loä thôøi Lyù thaønh 12 loä. Döôùi loä, phuû coù chaâu, huyeän, xaõ. Ñaïi 12 Vieät söû kyù toaøn thö vieát: “Nhaâm Daàn/ Thieân ÖÙng/ naêm thöù 11/ 1242 (Toáng Thuaàn Höïu naêm thöù 2). Muøa xuaân, thaùng 2, chia nöôùc laøm 12 loä. Ñaët chöùc an phuû, traán phuû, coù 2 vieân chaùnh, phoù ñeå cai trò. Caùc xaõ, saùch thì ñaët chöùc ñaïi, tieåu tö xaõ. Töø nguõ phaåm trôû leân laø ñaïi tö xaõ, töø luïc phaåm trôû xuoáng laø tieåu tö xaõ. Coù ngöôøi laøm kieâm caû 2, 3, 4 xaõ cuøng xaõ chính, xaõ söû, xaõ giaùm goïi laø xaõ quan” [85, tr. 19]. Nhaø vua naém quyeàn löïc toái cao quyeát ñònh taát caû, nhöng ñeå traùnh tình traïng vua coøn nhoû tuoåi, nhaø Traàn ñaët ra cheá ñoä Thaùi Thöôïng hoaøng. Caùc vua thöôøng truyeàn ngoâi sôùm cho con nhöng vaãn troâng coi chính söï. Cheá ñoä quan laïi nhaø Traàn noùi chung cuõng gioáng nhö cuûa nhaø Lyù nhöng coù quy cuû vaø ñaày ñuû hôn. Caùc chöùc quan troïng yeáu trong trieàu ñeàu giao cho vöông haàu quyù toäc naém giöõ, nhaèm taäp trung moïi quyeàn löïc veà doøng hoï mình. Ở ñòa phöông buoåi ñaàu nhaø Traàn cuõng phong cho moät soá vöông haàu ñi traán trò caùc vuøng quan troïng (ví nhö Traàn Quoác Khang coi Dieãn Chaâu, Traàn Nhuaät Duaät coi Thanh Hoùa, Traàn Khaùnh Dö coi Vaân Ñoàn…). Ñeå taïo ñieàu kieän cho vöông haàu, toân thaát laøm vieäc, nhaø nöôùc caáp cho moãi ngöôøi moät vuøng ñaát lôùn nhoû tuøy theo thöù baäc goïi laø thaùi ấp. Nhaø nöôùc cuõng cho pheùp caùc quan laïi toân thaát cao caáp ñöôïc xaây döïng dinh thöï, phuû ñeä rieâng, khi coù vieäc môùi phaûi vaøo chaàu vaø laøm vieäc ôû kinh sö. Naêm 1266, do yeâu caàu môùi veà kinh teá vaø chính trò, vua Traàn laïi ra leänh cho caùc vöông haàu, coâng chuùa, phoø maõ chieâu moä daân löu vong ñi khai hoang laäp trang traïi rieâng, taïo thaønh moät maïng löôùi toân thaát nhaø Traàn traán trò khaép nôi trong nöôùc. Trong buoåi ñaàu, chuû tröông naøy coù lôïi cho vieäc cuûng coá chính quyeàn trung öông cuûa nhaø Traàn, nhöng veà sau laïi daãn ñeán xu höôùng caùt cöù. Kinh nghieäm cuûa nhaø 13 Lyù buoäc nhaø Traàn ñaët ra leänh rieâng: ngöôøi trong hoï khoâng ñöôïc laáy vôï khaùc hoï. Tuy nhieân, nhaø Traàn vaãn khoâng theå phaù vôõ ñöôïc quy luaät phaùt trieån cuûa nhaø nöôùc quaân chuû taäp quyeàn. Ngay khi taäp trung nhöõng quyeàn löïc trong trieàu vaøo tay caùc vöông haàu, quyù toäc hoï Traàn, caùc vua Traàn phaûi söû duïng moät soá quan chöùc khoâng phaûi hoï Traàn, giöõ chöùc vuï quan troïng trong trieàu Traàn nhö traïng nguyeân Maïc Ñónh Chi, hoaøng giaùp Nguyeãn Trung Ngaïn, Tröông Haùn Sieâu, Leâ Quaùt sau naøy… Tieáp tuïc nhöõng chính saùch cuûa thôøi Lyù, nhaø Traàn môû khoa thi ñeå choïn quan laïi. Ngoaøi ra, nhöõng ngöôøi khoâng ñoã ñaït nhöng coù taøi vaãn söû duïng. Phan Huy Chuù (söû gia theá kyû XIX) coù nhaän xeùt: “Trieàu Traàn duøng ngöôøi thaät laø coâng baèng, tuy ñaõ ñaët khoa muïc maø trong vieäc keùn duøng chæ coát taøi laø ñöôïc, cho neân nhöõng nho só coù chí höôùng thöôøng ñöôïc troå taøi cuûa mình, khoâng ñeán noãi boù buoäc haïn cheá veà tö caùch…, chæ caàn ngöôøi duøng ñöôïc chöù khoâng caâu neä ôû ñöôøng xuaát thaân. Nhaân taøi vaên hoïc ñöôïc thònh cuõng nhôø theá chaêng?” [9, tr. 22]. Coù leõ trong buoåi ñaàu, quan laïi khoâng ñöôïc caáp ruoäng ñaát, sau khaùng chieán choáng giaëc Nguyeân môùi phaùt trieån cheá ñoä naøy. Quan laïi ñöôïc pheùp nuoâi ngöôøi haàu vôùi möùc nuoâi nhieàu nhaát laø 1.000 ngöôøi. Vöông haàu ñöôïc pheùp nuoâi gia noâ, gia ñoàng, khi caàn ñöôïc toå chöùc quaân ñoäi rieâng. Thôøi chieán, vöông haàu ñöôïc leänh thoáng suaát quaân lính ôû thaùi aáp cuûa mình. Naêm 1283, chuaån bò choáng ngoaïi xaâm, nhaø vua giao cho Traàn Quoác Tuaán ñoác suaát vöông haàu chieâu moä binh lính, saém söûa vuõ khí tham gia khaùng chieán. Noùi chung boä maùy quan laïi thôøi Traàn ñöôïc toå chöùc quy moâ hôn thôøi Lyù, boä maùy nhaø nöôùc ñoù ñaõ goùp phaàn cuûng coá söùc maïnh cuûa nhaø nöôùc trung öông. 14 Veà toå chöùc quaân ñoäi, nhaø Traàn thay nhaø Lyù, cuøng vôùi vieäc hoaøn thieän boä maùy nhaø nöôùc ñeå oån ñònh xaõ hoäi, cuûng coá chính quyeàn phong kieán trung öông taäp quyeàn, nhaø Traàn ñaõ ra söùc xaây döïng moät toå chöùc quaân ñoäi huøng maïnh ñuû söùc baûo veä neàn ñoäc laäp cuûa daân toäc. Quaân chuû löïc nhaø Traàn cuõng chia thaønh hai boä phaän nhö thôøi nhaø Lyù laø caám quaân vaø quaân caùc loä (ôû ñoàng baèng goïi laø chính binh, ôû mieàn nuùi goïi laø thieân binh). Quaân ñoäi nhaø Traàn laø moät ñoäi quaân thieän chieán, ñöôïc trang bò, toå chöùc vaø huaán luyeän toát, coù nhieàu kinh nghieäm bôûi ñaõ traûi qua caùc cuoäc khaùng chieán choáng giaëc Nguyeân – Moâng. Löïc löôïng quaân söï thôøi Traàn bao goàm caùc thaønh phaàn chuû yeáu: 1). Quaân chuû löïc cuûa trieàu ñình; 2). Quaân cuûa loä phuû, chaâu; 3). Quaân cuûa quyù toäc toân thaát; 4). Löïc löôïng daân binh (höông binh) trong laøng xaõ, ñoäng, baûn. Trong chieán tranh, nhaø Traàn coù theå taäp hôïp ñöôïc löïc löôïng quaân ñoäi lôùn maïnh, ñoâng ñaûo chuû yeáu coøn do thöïc hieän cheá ñoä nghóa vuï quaân söï theo chính saùch “nguï binh ö noâng”. Quaân soá thôøi bình theo Phan Huy Chuù thì caû “caám veä vaø caùc loä khoaûng möôøi vaïn ngöôøi”. Coù theå xem ñaây laø chuû tröông keát hôïp giöõa saûn xuaát noâng nghieäp vaø toå chöùc vuõ trang khaù saùng taïo vaø ñoäc ñaùo cuûa thôøi ñaïi ñoù. Nhìn chung, do ñaëc ñieåm vaø yeâu caàu cuûa ñieàu kieän lòch söû neân nhaø Traàn laø trieàu ñaïi raát coi troïng binh phaùp vaø kyõ thuaät quaân söï. Luoân chuù yù naâng cao chaát löôïng binh lính baèng caùc bieän phaùp tuyeån quaân, tuyeån töôùng, huaán luyeän binh phaùp, reøn luyeän tö töôûng vaø vieäc coi troïng voõ thuaät ñaõ trôû thaønh loái soáng cuûa trai traùng trong caùc taàng lôùp xaõ hoäi töø quyù toäc ñeán noâ tyø thôøi kyø nhaø Traàn. Thöïc tieãn cuoäc khaùng chieán choáng Nguyeân – Moâng ñaõ theå hieän toå chöùc quaân ñoäi vaø chính saùch xaây döïng löïc löôïng vuõ trang cuûa nhaø Traàn trong theá kyû 15 XIII laø ñuùng ñaén, saùng taïo. Ñoù laø quaân ñoäi coù soá löôïng ñoâng khi caàn thieát, coù chaát löôïng tinh thaàn vaøo loaïi maïnh treân theá giôùi ñöông thôøi. Haøng loaït caùc chieán thaéng Ñoâng Boä Ñaàu (1258), Haøm Töû, Taây Keát (1285) vaø ñaëc bieät laø Baïch Ñaèng (1288) laø hình aûnh tieâu bieåu cuûa quaân ñoäi Ñaïi Vieät thôøi Traàn trong thôøi kyø höng thònh. Veà luaät phaùp, naêm 1230, Traàn Thaùi Toâng ban haønh Quoác trieàu thoâng cheá (20 quyeån) quy ñònh veà toå chöùc chính quyeàn. Sau ñoù qua vaøi laàn söûa chöõa vaø boå sung nhaø Traàn laïi ban haønh boä Quoác trieàu hình luaät. Cô quan luaät phaùp thôøi Traàn cuõng ñöôïc taêng cöôøng vaø hoaøn thieän hôn. Phaùp luaät vaø toå chöùc tö phaùp thôøi Traàn coù maáy ñaëc ñieåm sau: Tröôùc heát phaùp luaät ñôøi Traàn khaúng ñònh vaø cuûng coá söï phaân chia ñaúng caáp. Ñaïi quyù toäc tröôùc heát laø hoaøng gia vaø vua ñöôïc phaùp luaät baûo veä caùc ñaëc quyeàn ñaëc lôïi. Rieâng vôùi hoï haøng nhaø Traàn neáu phaïm toäi thì bò xöû nheï hôn. Luaät baét buoäc caùc noâ tyø phaûi thích chöõ vaøo traùn, mang haøm hieäu cuûa chuû, neáu khoâng bò coi laø giaëc cöôùp, nheï thì sung laøm quan noâ, naëng thì tuø. Noâ tyø khoâng coù quyeàn keát hoân vôùi quyù toäc. Ñaùng löu yù laø trong xaõ hoäi söï aûnh höôûng cuûa Phaät giaùo raát saâu ñaäm, coøn leã giaùo Nho giaùo söï aûnh höôûng trong noâng thoân chöa saâu saéc laém, yù thöùc veà toâng toäc toâng phaùp trong daân gian haõy coøn môø nhaït, phong tuïc taäp quaùn vaãn giöõ tính baûn ñòa. Phaùp luaät ñôøi Traàn xaùc nhaän vaø baûo veä quyeàn tö höõu taøi saûn, ñaëc bieät laø ruoäng ñaát. Quan heä tieàn teä ñaõ coâng khai thaâm nhaäp phaùp luaät, leä chuoäc toäi baèng tieàn ñöôïc quy ñònh cuï theå. Vieäc mua baùn, chuyeån nhöôïng vaø gaùn vôï con laøm noâ tyø laø coâng khai vaø hôïp phaùp. Taàng lôùp noâ, noâ tyø ñoâng ñaûo laø taàng lôùp thaáp heøn trong xaõ hoäi, bò coi nhö moät “vaät” sôû höõu cuûa quyù toäc. 16 Tieáp tuïc xu höôùng phaùp luaät thôøi Lyù, phaùp luaät thôøi Traàn cuõng ñaõ chuù troïng ñeán vieäc baûo veä saûn xuaát noâng nghieäp trong ñoù ñaõ coù nhöõng ñieàu luaät baûo veä traâu boø vaø caùc coâng trình thuûy lôïi. Luaät nhaø nöôùc coi vieäc xaây döïng vaø söûa chöõa ñeâ ñieàu laø coâng vieäc cuûa toaøn daân keå caû trieàu ñình [55, tr. 186]. Veà ngoaïi giao, moät vaán ñeà lôùn ñaët ra cho nhaø Traàn laø vieäc ñoái phoù vôùi möu ñoà baønh tröôùng cuûa ñeá quoác Nguyeân – Moâng ôû phöông Baéc. Töø sôùm nhaø Traàn ñaõ giöõ quan heä hoøa haûo vôùi nhaø Toáng vaø theo leä cuõ sang trieàu coáng cho ñeán khi nhaø Toáng maát. Naêm 1285, nhaø Traàn baét ñaàu cöû söù giaû sang söù Moâng Cổ vaø ñinh leä ba naêm coáng moät laàn. Nhưng do möu ñoà baønh tröôùng cuûa nhaø nöôùc Nguyeân – Moâng, moái quan heä giöõa hai nöôùc ngaøy caøng caêng thaúng cho ñeán khi buøng noå cuoäc chieán tranh xaâm löôïc vaøo nöûa cuoái theá kyû XII. Sau khaùng chieán choáng Nguyeân – Moâng thaéng lôïi quan heä Traàn – Nguyeân trôû laïi hoøa hảo. Nhaø Traàn tìm moïi caùch giöõ vöõng ñòa vò ñoäc laäp töï chuû cuûa mình, khi nhaø Traàn suy thì nhaø Nguyeân cuõng ñang suy thoaùi, tieáp ñoù laïi bò nhaân daân Trung Hoa laät ñoå neân khoâng coøn ñieàu kieän doøm ngoù nöôùc ta nöõa. Cuõng nhö thôøi Lyù, caùc vua Traàn chuù yù thuùc ñaåy maïnh söï phaùt trieån kinh teá, đặc biệt là chế độ sở hữu ruộng đất. Caùc hình thöùc sôû höõu ruoäng ñaát cơ bản thời kỳ nhà Trần là ruoäng ñaát thuoäc sôû höõu nhaø nöôùc thoâng qua coâng xaõ noâng thoân vaø ruoäng ñaát thuoäc sôû höõu tö nhaân. Söï thoáng trò cuûa chính quyeàn nhaø Traàn trong phaïm vi caû nöôùc vaø uy quyeàn chuyeân cheá cuûa hoaøng ñeá ñaõ taïo thaønh moät quan nieäm “ñaát cuûa vua, chuøa cuûa buït”, moät quan nieäm ñaõ xaùc nhaän söï toàn taïi töï nhieân: cheá ñoä sôû höõu nhaø nöôùc veà ruoäng ñaát raát phoå bieán. Coù hai boä phaän
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan