(Luận án tiến sĩ) Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trường trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực(Luận án tiến sĩ) Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trường trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực(Luận án tiến sĩ) Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trường trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực(Luận án tiến sĩ) Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trường trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực(Luận án tiến sĩ) Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trường trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực(Luận án tiến sĩ) Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trường trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực(Luận án tiến sĩ) Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trường trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực(Luận án tiến sĩ) Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trường trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực(Luận án tiến sĩ) Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trường trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực(Luận án tiến sĩ) Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trường trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực(Luận án tiến sĩ) Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trường trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực(Luận án tiến sĩ) Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trường trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực(Luận án tiến sĩ) Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trường trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực(Luận án tiến sĩ) Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trường trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC VINH
LƢU HỒNG UYÊN
PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN
CHỦ NHIỆM Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
NGHỆ AN - 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC VINH
LƢU HỒNG UYÊN
PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN
CHỦ NHIỆM Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC
Chuyên ngành: Quản lí giáo dục
Mã số: 9 14 01 14
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học:
PGS. TS. PHẠM MINH HÙNG
NGHỆ AN - 2019
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập. Các số liệu và
kết quả nêu trong luận án này chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào.
Tác giả luận án
Lƣu Hồng Uyên
ii
MỤC LỤC
Trang
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................... vii
DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................... viii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ..........................................................................x
MỞ ĐẦU ...........................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................... 3
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ............................................................ 3
4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 3
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu ............................................................... 3
6. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu ........................................ 4
7. Những luận điểm cần bảo vệ ....................................................................... 6
8. Đóng góp mới của luận án ........................................................................... 7
9. Cấu trúc luận án............................................................................................. 7
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ
GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC......................................................................8
1.1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ ............................................8
1.1.1. Các nghiên cứu về giáo viên chủ nhiệm trƣờng phổ thông .........8
1.1.2. Các nghiên cứu về phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm
trƣờng phổ thông .......................................................................12
1.1.3. Đánh giá chung ..........................................................................16
1.2. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN CỦA ĐỀ TÀI .....................................18
1.2.1. Giáo viên chủ nhiệm....................................................................... 18
1.2.2. Đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ........................................................ 20
1.2.3. Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm........................................ 21
1.2.4. Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm theo tiếp cận năng lực ...... 21
iii
1.3. GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
TRONG BỐI CẢNH HIỆN NAY ....................................................25
1.3.1. Những khó khăn, thách thức đối với giáo viên chủ nhiệm ở
trƣờng trung học cơ sở trong bối cảnh hiện nay ..................................25
1.3.2. Vai trò của giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở ...............29
1.3.3. Chức năng, nhiệm vụ của giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng
trung học cơ sở ............................................................................................32
1.3.4. Nội dung công tác của giáo viên chủ nhiệm.........................................33
1.3.5. Khung năng lực của giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học
cơ sở ...............................................................................................................37
1.4. VẤN ĐỀ VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM
Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO TIẾP CẬN
NĂNG LỰC ......................................................................................45
1.4.1. Sự cần thiết phải phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm
ở trƣờng trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực.................................45
1.4.2. Định hƣớng phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng
trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực...................................................47
1.4.3. Nội dung phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng
trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực...................................................48
1.4.4. Chủ thể phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng
trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực...................................................51
1.4.5. Các yếu tố ảnh hƣởng đến phát triển đội ngũ giáo viên
chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực............53
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 .........................................................................56
Chƣơng 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ
GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH THEO TIẾP CẬN
NĂNG LỰC ....................................................................................................57
2.1. KHÁI QUÁT VỀ TÌNH HÌNH DÂN SỐ, KINH TẾ - XÃ HỘI
VÀ GIÁO DỤC CỦA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ....................57
iv
2.1.1. Tình hình dân số ............................................................................................57
2.1.2. Tình hình kinh tế - xã hội ............................................................................57
2.1.3. Tình hình giáo dục ........................................................................................58
2.2. TỔ CHỨC KHẢO SÁT THỰC TRẠNG ..........................................61
2.2.1. Mục tiêu khảo sát thực trạng ......................................................................61
2.2.2. Nội dung khảo sát thực trạng......................................................................61
2.2.3. Mẫu và đối tƣợng khảo sát ..........................................................................61
2.2.4. Phƣơng pháp khảo sát ..................................................................................62
2.2.5. Cách thức xử lý số liệu và thang đánh giá...............................................63
2.2.6. Thời gian khảo sát .........................................................................................64
2.3. THỰC TRẠNG ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM Ở
TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ
HỒ CHÍ MINH ...................................................................................64
2.3.1. Thực trạng nhận thức về vai trò của đội ngũ giáo viên
chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở .....................................................64
2.3.2. Thực trạng số lƣợng, trình độ đào tạo, thâm niên công tác
của đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở
ở địa bàn khảo sát .......................................................................................65
2.3.3. Thực trạng phẩm chất nhà giáo của giáo viên chủ nhiệm
ở trƣờng trung học cơ sở ...........................................................................67
2.3.4. Thực trạng năng lực của giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng
trung học cơ sở............................................................................................69
2.4. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM
Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ
HỒ CHÍ MINH THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC.................................92
2.4.1. Thực trạng nhận thức về sự cần thiết phải phát triển đội ngũ
giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở theo tiếp cận
năng lực .........................................................................................................92
2.4.2. Thực trạng xây dựng kế hoạch phát triển đội ngũ giáo viên
chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực .............93
v
2.4.3. Thực trạng lựa chọn và sử dụng đội ngũ giáo viên chủ nhiệm
ở trƣờng trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực..................................95
2.4.4. Thực trạng đào tạo, bồi dƣỡng đội ngũ giáo viên chủ nhiệm
ở trƣờng trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực..................................97
2.4.5. Thực trạng đánh giá đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng
trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực...................................................99
2.4.6. Thực trạng thiết lập môi trƣờng thuận lợi để đội ngũ
giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở phát huy
tốt vai trò của mình ................................................................................. 101
2.4.7. Thực trạng ảnh hƣởng của các yếu tố đến phát triển đội ngũ
giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng trung học cơ sở.................................. 103
2.5. KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ CÔNG TÁC GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM ....104
2.5.1. Kinh nghiệm của Trung Quốc ..................................................... 104
2.5.2. Kinh nghiệm của Nhật Bản ......................................................... 106
2.5.3. Kinh nghiệm của Hoa Kỳ ............................................................ 107
2.5.4. Kinh nghiệm của Australia .......................................................... 108
2.6. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ THỰC TRẠNG .....................................110
2.6.1. Mặt mạnh ....................................................................................... 110
2.6.2. Mặt hạn chế ................................................................................... 110
2.6.3. Nguyên nhân.................................................................................. 111
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 .......................................................................112
Chƣơng 3. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN
CHỦ NHIỆM Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO TIẾP CẬN
NĂNG LỰC ..................................................................................................113
3.1. NGUYÊN TẮC ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP ........................................113
3.1.1. Bảo đảm tính mục tiêu ................................................................. 113
3.1.2. Bảo đảm tính thực tiễn ................................................................. 113
3.1.3. Bảo đảm tính hệ thống ................................................................. 113
3.1.4. Bảo đảm tính hiệu quả.................................................................. 113
3.1.5. Bảo đảm tính khả thi .................................................................... 113
vi
3.2. CÁC GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN Ở
TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC ......114
3.2.1. Lập kế hoạch phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm phù hợp
với quy mô của nhà trƣờng và năng lực của giáo viên............. 114
3.2.2. Xây dựng đội ngũ giáo viên chủ nhiệm cốt cán có sức lan
tỏa và hỗ trợ đồng nghiệp ............................................................ 118
3.2.3. Tổ chức bồi dƣỡng đội ngũ giáo viên chủ nhiệm theo khung
năng lực .......................................................................................... 123
3.2.4. Đánh giá đội ngũ giáo viên chủ nhiệm theo khung năng lực
và thực hiện sự điều chỉnh, cải tiến ............................................ 130
3.2.5. Tạo môi trƣờng, điều kiện thuận lợi để đội ngũ giáo viên
chủ nhiệm phát huy, phát triển năng lực làm công tác
chủ nhiệm lớp ............................................................................... 134
3.3. MỐI QUAN HỆ GIỮA CÁC GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT ...................137
3.4. KHẢO SÁT SỰ CẤP THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA CÁC
GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT...................................................................139
3.4.1. Mục đích khảo sát .......................................................................... 139
3.4.2. Nội dung và phƣơng pháp khảo sát .............................................. 139
3.4.3. Đối tƣợng khảo sát ......................................................................... 139
3.4.4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các
giải pháp đã đề xuất ...................................................................... 140
3.5. THỬ NGHIỆM ................................................................................143
3.5.1. Tổ chức thử nghiệm ....................................................................... 143
3.5.2. Phân tích kết quả thử nghiệm........................................................ 147
KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 .......................................................................156
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..............................................................157
CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN
ĐẾN LUẬN ÁN ............................................................................................159
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...........................................................................160
PHỤ LỤC
vii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt
Chữ viết đầy đủ
BCHTW
Ban chấp hành Trung ƣơng
CBQL
Cán bộ quản lý
CMHS
Cha mẹ học sinh
CNH, HĐH
Công nghiệp hóa, hiện đại hóa
CNL
Chủ nhiệm lớp
CSVC
Cơ sở vật chất
ĐTBD
Đào tạo bồi dƣỡng
GD&ĐT
Giáo dục và Đào tạo
GDPT
Giáo dục phổ thông
GV
Giáo viên
GVCN
Giáo viên chủ nhiệm
HS
Học sinh
KT-XH
Kinh tế - xã hội
KN
Kỹ năng
LĐSP
Lao động sƣ phạm
NL
Năng lực
QLGD
Quản lý giáo dục
THCS
Trung học cơ sở
TN
Thử nghiệm
TP
Thành phố
viii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1.
Thống kê cơ sở giáo dục/giáo viên/học sinh của TP. Hồ Chí Minh ...... 59
Bảng 2.2.
Thông tin về đối tƣợng khảo sát .................................................. 62
Bảng 2.3.
Thang đánh giá kết quả khảo sát về GVCN và phát triển
đội ngũ GVCN ............................................................................ 63
Bảng 2.4.
Nhận thức về vai trò của đội ngũ GVCN trƣờng THCS ................. 64
Bảng 2.5.
Số lƣợng, trình độ đào tạo, thâm niên công tác của đội ngũ
GVCN ở trƣờng THCS ở địa bàn khảo sát.................................. 65
Bảng 2.6.
Kết quả đánh giá phẩm chất nhà giáo của GVCN....................... 67
Bảng 2.7.
Kết quả đánh giá năng lực chuyên môn của GVCN ................... 69
Bảng 2.8.
Kết quả đánh giá năng lực nghiệp vụ của GVCN ....................... 71
Bảng 2.9.
Kết quả đánh giá năng lực xây dựng kế hoạch CNL của GVCN........ 72
Bảng 2.10. Kết quả đánh giá năng lực quản lý hoạt động học tập của GVCN........ 73
Bảng 2.11. Kết quả đánh giá năng lực quản lý HS của GVCN ..................... 75
Bảng 2.12. Kết quả đánh giá năng lực quản lý tổ chức, hành chính lớp học
của GVCN ................................................................................... 76
Bảng 2.13. Kết quả đánh giá năng lực quản lý cơ sở vật chất, thiết bị
dạy học của GVCN ...................................................................... 77
Bảng 2.14. Kết quả đánh giá năng lực xây dựng tập thể lớp của GVCN ...... 78
Bảng 2.15. Kết quả đánh giá năng lực tổ chức các hoạt động giáo dục
của GVCN ................................................................................... 79
Bảng 2.16. Kết quả đánh giá năng lực giáo dục cá biệt của GVCN .............. 80
Bảng 2.17. Kết quả đánh giá năng lực tổ chức, phối hợp các lực lƣợng
giáo dục của GVCN..................................................................... 82
Bảng 2.18. Kết quả đánh giá năng lực xây dựng môi trƣờng giáo dục
của GVCN ................................................................................... 83
Bảng 2.19. Kết quả đánh giá năng lực tƣ vấn tâm lý học đƣờng cho
học sinh của GVCN..................................................................... 85
Bảng 2.20. Kết quả đánh giá năng lực hiểu HS của GVCN .......................... 87
Bảng 2.21. Kết quả đánh giá năng lực tin học và ngoại ngữ của GVCN ...... 88
ix
Bảng 2.22. Kết quả đánh giá năng lực tự hoàn thiện bản thân của GVCN ........ 89
Bảng 2.23. Đánh giá chung về năng lực của GVCN ..................................... 90
Bảng 2.24. Nhận thức về sự cần thiết phải phát triển đội ngũ GVCN
theo tiếp cận năng lực .................................................................. 92
Bảng 2.25. Xây dựng kế hoạch phát triển đội ngũ GVCN theo tiếp cận
năng lực ....................................................................................... 93
Bảng 2.26. Lựa chọn và sử dụng đội ngũ GVCN theo tiếp cận năng lực ..... 95
Bảng 2.27. Đào tạo, bồi dƣỡng đội ngũ GVCN theo tiếp cận năng lực ........ 97
Bảng 2.28. Đánh giá đội ngũ GVCN theo tiếp cận năng lực....................... 100
Bảng 2.29. Thiết lập môi trƣờng thuận lợi để đội ngũ GVCN phát huy
tốt vai trò của mình .................................................................... 101
Bảng 2.30. Ảnh hƣởng của các yếu tố đến phát triển đội ngũ GVCN ........ 103
Bảng 3.1.
Tổng hợp các đối tƣợng khảo sát .............................................. 140
Bảng 3.2.
Đánh giá sự cấp thiết của các giải pháp đề xuất ........................ 140
Bảng 3.3.
Đánh giá tính khả thi của các giải pháp đề xuất ........................ 142
Bảng 3.4.
Kết quả tƣơng quan giữa sự cấp thiết và tính khả thi của
các giải pháp đề xuất ................................................................. 143
Bảng 3.5.
Kết quả khảo sát trình độ đầu vào về kiến thức của GVCN
ở trƣờng THCS .......................................................................... 147
Bảng 3.6.
Bảng phân phối tần số F về số GVCN ở trƣờng THCS đạt
điểm Xi (đầu vào) ...................................................................... 147
Bảng 3.7.
Khảo sát trình độ đầu vào về KN của GVCN ở trƣờng
THCS ......................................................................................... 148
Bảng 3.8.
Bảng phân phối tần số F về số GVCN ở trƣờng THCS đạt
điểm Xi sau TN .......................................................................... 149
Bảng 3.9.
Bảng tần suất kết quả kiểm tra đầu vào và sau TN về kiến thức
của GVCN ở trƣờng THCS ....................................................... 150
Bảng 3.10. Phân bố tần suất f i và tần suất tích luỹ f i về kiến thức
của GVCN ở trƣờng THCS trƣớc TN và sau TN...................... 150
Bảng 3.11. Kết quả về trình độ KN của GVCN ở trƣờng THCS sau TN ... 152
x
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1.
Phân bố tần suất f i về kiến thức của GVCN ở trƣờng
THCS trƣớc TN và sau TN ................................................... 151
Biểu đồ 3.2.
Tần suất tích lũy f i về kiến thức của GVCN ở trƣờng
THCS trƣớc TN và sau TN ................................................... 151
Biểu đồ 3.3.
So sánh kết quả về trình độ KN của GVCN ở trƣờng
THCS trƣớc TN và sau TN ................................................... 154
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Nghị quyết số 29/NQ-TW của BCHTW Đảng đã xác định, mục
tiêu đổi mới GDPT là “tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm
chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dƣỡng năng khiếu, định hƣớng nghề
nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lƣợng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo
dục lý tƣởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và
kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng
tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời” [4].
Để thực hiện mục tiêu trên, GDPT cần đổi mới một cách căn bản, toàn
diện trên tất cả phƣơng diện: từ nội dung, chƣơng trình đến phƣơng pháp,
hình thức tổ chức giáo dục, đánh giá kết quả học tập của HS; từ quản lý giáo
dục đến phát triển đội ngũ GV, CBQL. Trong đó, phát triển đội ngũ GV,
CBQL đƣợc xem là giải pháp trung tâm, có ảnh hƣởng quyết định đến chất
lƣợng GDPT.
1.2. Từ năm học 2020 - 2021, GDPT chính thức thực hiện chƣơng trình
và sách giáo khoa mới, theo hƣớng phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất
ngƣời học, đảm bảo hài hòa giữa “dạy chữ”, “dạy người” và từng bƣớc dạy
nghề. Chƣơng trình và sách giáo khoa mới tạo áp lực lớn đối với đội ngũ GV
nói chung, GVCN trƣờng THCS nói riêng; đòi hỏi đội ngũ này không chỉ phải
đổi mới phƣơng pháp, hình thức dạy học mà còn phải đổi mới cách thức tổ
chức cũng nhƣ quan tâm đến hoạt động học tập hàng ngày của HS.
1.3. HS lứa tuổi THCS là một giai đoạn phát triển trong cuộc đời của
một con ngƣời. Đây là giai đoạn đƣợc xem là “khủng hoảng” trong sự phát
triển tâm, sinh lý; kèm theo các biểu hiện “khó dạy, khó bảo”. So với 10 năm
trƣớc đây, đời sống tâm lý của HS lứa tuổi THCS đã có nhiều thay đổi mà
không phải GVCN nào cũng có thể nhận ra, đó là: Nhu cầu đƣợc tự do và tự
lập cao; muốn đƣợc tôn trọng một cách đầy đủ; thách thức thẩm quyền của
cha mẹ và thầy, cô giáo; nhận ra đƣợc khuyết điểm của cha mẹ và thầy, cô
2
giáo... Bên cạnh đó, tác động của xã hội đến với HS ngày càng đa chiều hơn,
bao gồm cả tác động tích cực đan xen những tác động tiêu cực, nhiều khi khó
phân biệt một cách rạch ròi.
Trong bối cảnh đó, để giáo dục HS lứa tuổi THCS một cách hiệu quả,
đòi hỏi GVCN phải có những năng lực và phẩm chất mới.
1.4. GVCN là nhà giáo đƣợc giao trách nhiệm quản lý, giáo dục một
lớp HS trong trƣờng THCS. Vì thế GVCN đƣợc xem là “linh hồn của lớp học,
là ngƣời cố vấn đáng tin cậy dẫn dắt, định hƣớng, giúp HS vƣơn lên tự hoàn
thiện và phát triển nhân cách” [56]. Trong bối cảnh đổi mới GDPT hiện nay,
khi vai trò của ngƣời GV có sự thay đổi căn bản, từ chỗ là “người truyền thụ
tri thức có sẳn” sang đóng vai trò của ngƣời trọng tài, cố vấn cho hoạt động
nhận thức của HS thì vai trò của ngƣời GVCN trƣờng THCS cũng có những
thay đổi căn bản. GVCN phải chăm lo sự phát triển toàn diện nhân cách HS
lớp mình phụ trách để các em không chỉ đƣợc phát triển về trí năng mà còn
đƣợc phát triển cả về thể năng và tâm năng; không chỉ đƣợc phát triển về mặt
NL mà còn đƣợc phát triển cả về mặt phẩm chất. Khi triển khai thực hiện
chƣơng trình và sách giáo khoa mới, GVCN còn là ngƣời tổ chức các hoạt
động trải nghiệm cho HS. Những thay đổi trong vai trò dẫn đến những thay
đổi trong LĐSP của ngƣời GVCN và đặt họ trƣớc những thách thức lớn.
LĐSP của GVCN ngày càng đƣợc “tích hợp” và “phân hóa” đậm nét. Tích
hợp, khi tổ chức một hoạt động giáo dục bất kỳ, GVCN phải hƣớng đến việc
thực hiện nhiều mục tiêu phát triển khác nhau đối với HS, nhất là phát triển
những phẩm chất, năng lực công dân cho HS. Phân hóa, khi chú ý đến từng
HS với những đặc điểm cá nhân khác biệt; tạo cơ hội bình đẳng cho sự phát
triển của tất cả HS.
1.5. Hiện nay, công tác GVCN ở trƣờng THCS còn nhiều hạn chế mà
nguyên nhân chủ yếu là do GVCN chƣa đƣợc đào tạo, bồi dƣỡng một cách
đầy đủ, hệ thống để có những năng lực cần thiết, nhất là những năng lƣc nhƣ:
năng lực chuyên môn, nghiệp vụ; năng lực quản lý lớp học; năng lực giáo dục
HS. Vì thế, phát triển đội ngũ GVCN trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực
3
vừa có ý nghĩa cấp thiết, vừa có ý nghĩa lâu dài; đảm bảo sự vững chắc cho
đội ngũ này.
Từ những lý do trên, đề tài: “Phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở
trường trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực” đã đƣợc chọn để làm luận án
tiến sĩ, chuyên ngành Quản lý giáo dục.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, đề xuất các giải pháp phát
triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực; đáp ứng yêu cầu
đổi mới căn bản, toàn diện GDPT.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS trong giai đoạn hiện nay.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Hoạt động phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS theo tiếp cận
năng lực.
4. Giả thuyết khoa học
Đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS hiện nay còn chƣa đáp ứng đƣợc yêu
cầu đổi mới GDPT. Nguyên nhân của hạn chế trên là do đội ngũ GVCN ở
trƣờng THCS chƣa đƣợc phát triển một cách có cơ sở khoa học và phù hợp
với thực tiễn. Nếu đề xuất và thực hiện đƣợc các giải pháp phát triển đội
ngũ GVCN ở trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực trên tất cả các phƣơng
diện (xây dựng kế hoạch, sử dụng, đào tạo, bồi dƣỡng, đánh giá, đãi ngộ...)
thì có thể đáp ứng yêu cầu về số lƣợng, cơ cấu và nâng cao chất lƣợng của
đội ngũ này.
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu
5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng
THCS theo tiếp cận năng lực.
5.1.2. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn của phát triển đội ngũ GVCN ở
trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh.
4
5.1.3. Đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng trung
học cơ sở theo tiếp cận năng lực; khảo sát sự cấp thiết, tính khả thi và thử
nghiệm các giải pháp đề xuất.
5.2. Phạm vi nghiên cứu
- Đề tài tập trung nghiên cứu, đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ
GVCN ở trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực với chủ thể quản lý chính là
Trƣởng phòng GD&ĐT quận/huyện và Hiệu trƣởng trƣờng THCS.
- Khảo sát thực trạng và thử nghiệm các giải pháp đề xuất ở các trƣờng
THCS tại TP. Hồ Chí Minh.
- Thời gian khảo sát thực trạng và thử nghiệm các giải pháp đề xuất
trong các năm học 2017-2018 và 2018-2019.
6. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp luận
6.1.1. Quan điểm tiếp cận hệ thống - cấu trúc
Quan điểm này đòi hỏi khi nghiên cứu thực trạng, đề xuất giải pháp
phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực phải xem xét
đối tƣợng trong trạng thái vận động và phát triển một cách toàn diện, nhiều
mặt, nhiều mối quan hệ, trong những điều kiện và hoàn cảnh cụ thể để tìm ra
bản chất và quy luật vận động của đối tƣợng.
6.1.2. Quan điểm tiếp cận năng lực
Tiếp cận năng lực là một xu thế mới của giáo dục hiện đại, tập trung
vào việc hình thành ở ngƣời học những năng lực theo chuẩn đầu ra. Trong
phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực đòi hỏi phải
hình thành ở đội ngũ này những năng lực cần thiết, đáp ứng tốt yêu cầu của
công tác CNL ở trƣờng THCS.
6.1.3. Quan điểm tiếp cận phát triển nguồn nhân lực
Phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS là phát triển nguồn nhân lực
quan trọng của hệ thống giáo dục nói chung, trƣờng THCS nói riêng. Vì thế,
phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS phải dựa trên mục đích, yêu cầu,
nội dung và phƣơng pháp phát triển nguồn nhân lực; đồng thời phải dựa trên
đặc trƣng lao động sƣ phạm của GVCN ở trƣờng THCS.
5
6.1.4. Quan điểm thực tiễn
Quan điểm này đòi hỏi quá trình nghiên cứu phải bám sát thực tiễn của
các trƣờng THCS; phát hiện đƣợc những mâu thuẫn, những khó khăn của
thực tiễn để đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ GVCN trƣờng THCS
theo tiếp cận năng lực có cơ sở khoa học và có tính khả thi.
6.2. Phương pháp nghiên cứu
6.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
6.2.1.1. Phƣơng pháp phân tích và tổng hợp tài liệu
Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng để phân tích, tổng hợp tài liệu có liên
quan đến GVCN trƣờng THCS và phát triển đội ngũ GVCN trƣờng THCS,
làm cơ sở để khảo sát thực trạng, đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ
GVCN trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực.
6.2.1.2. Phƣơng pháp khái quát hóa các nhận định độc lập
Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng để rút ra những khái quát, nhận định
riêng về các vấn đề nghiên cứu, trƣớc hết là các khái niệm cơ bản của đề tài,
từ những quan điểm, quan niệm độc lập.
6.2.1.3. Phƣơng pháp mô hình hóa
Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng để xây dựng mô hình (lý luận và thực tiễn)
về đối tƣợng nghiên cứu, từ đó tìm ra bản chất vấn đề mà đề tài cần đạt đƣợc.
6.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Nhóm phƣơng pháp này nhằm thu thập các thông tin thực tiễn để xây
dựng cơ sở thực tiễn của đề tài. Thuộc nhóm phƣơng pháp nghiên cứu thực
tiễn có các phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể sau đây:
6.2.2.1. Phƣơng pháp điều tra
Phƣơng pháp này sử dụng để tìm hiểu sâu thêm các vấn đề về thực
trạng phát triển đội ngũ GVCN trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực thông
qua việc trao đổi trực tiếp với các đối tƣợng điều tra.
6.2.2.2. Phƣơng pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục
Phƣơng pháp này sử dụng để thu thập các thông tin thực tế về đội ngũ
GVCN trƣờng THCS và kinh nghiệm phát triển đội ngũ GVCN trƣờng THCS
trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh và cả nƣớc.
6
6.2.2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu các sản phẩm hoạt động
Phƣơng pháp này sử dụng để nghiên cứu các sản phẩm hoạt động của
GVCN, CBQL trƣờng THCS, TP. Hồ Chí Minh liên quan đến vấn đề nghiên cứu.
6.2.2.4. Phƣơng pháp lấy ý kiến chuyên gia
Phƣơng pháp này sử dụng để thu thập, xin ý kiến các chuyên gia về vấn
đề nghiên cứu, tăng độ tin cậy của kết quả điều tra.
6.2.2.5. Phƣơng pháp thực nghiệm
Phƣơng pháp này sử dụng để thử nghiệm giải pháp đề xuất vào thực
tiễn phát triển đội ngũ GVCN theo tiếp cận năng lực tại các trƣờng THCS,
TP. Hồ Chí Minh.
6.2.3. Phương pháp thống kê toán học
Sử dụng các công thức thống kê để xử lý dữ liệu thu đƣợc, phân tích và
đƣa ra kết quả nghiên cứu của luận án.
7. Những luận điểm cần bảo vệ
7.1. Phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS là nhằm làm cho đội ngũ
này đủ về số lƣợng, đồng bộ về cơ cấu và nâng cao chất lƣợng. Vì vậy, để
phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS có hiệu quả cần theo tiếp cận năng
lực, đó là cách tiếp cận mà từ xây dựng kế hoạch phát triển đến bồi dƣỡng,
đánh giá đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS phải dựa trên năng lực/khung năng
lực của chính đội ngũ này.
7.2. Đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS hiện nay về cơ bản đã làm tròn
chức năng, nhiệm vụ của mình nhƣng trƣớc yêu cầu đổi mới GDPT còn có
những hạn chế nhất định mà nguyên nhân chủ yếu là do đội ngũ này chƣa
đƣợc phát triển theo tiếp cận năng lực.
7.3. Lập kế hoạch phát triển đội ngũ GVCN phù hợp với quy mô của
nhà trƣờng và năng lực của giáo viên; xây dựng đội ngũ GVCN cốt cán có
sức lan tỏa và hỗ trợ đồng nghiệp; tổ chức bồi dƣỡng đội ngũ GVCN theo
khung năng lực; đánh giá đội ngũ GVCN theo khung năng lực và thực hiện sự
điều chỉnh, cải tiến; tạo môi trƣờng, điều kiện thuận lợi để đội ngũ GVCN
phát huy, phát triển năng lực làm công tác CNL của mình... là những giải
7
pháp chủ yếu để phát triển hiệu quả đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS theo tiếp
cận năng lực.
8. Đóng góp mới của luận án
8.1. Bổ sung, hoàn thiện những vấn đề lý luận của đề tài, trên cơ sở làm
rõ tổng quan nghiên cứu vấn đề, các khái niệm cơ bản; đặc biệt đã xem xét vị
trí, vai trò; yêu cầu về phẩm chất và năng lực của GVCN ở trƣờng THCS; cũng
nhƣ phát triển đội ngũ này theo một hƣớng tiếp cận mới so với trƣớc đây.
8.2. Xây dựng đƣợc khung năng lực của GVCN ở trƣờng THCS trong
bối cảnh đổi mới giáo dục.
8.3. Việc khảo sát toàn diện, đầy đủ thực trạng phát triển đội ngũ
GVCN ở trƣờng THCS trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh đã đem lại những đánh
giá khách quan về đội ngũ này làm cơ sở thực tiễn cho việc đề xuất các giải
pháp của đề tài.
8.4. Các giải pháp đề xuất của đề tài không chỉ có khả năng vận dụng vào
phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng THCS theo tiếp cận năng lực trên địa bàn TP.
Hồ Chí Minh mà còn có thể vận dụng vào phát triển đội ngũ GVCN ở trƣờng
THCS theo tiếp cận năng lực trên các địa bàn khác, trên phạm vi cả nƣớc.
8.5. Luận án đã xây dựng đƣợc Chương trình bồi dưỡng GVCN ở
trường THCS theo tiếp cận năng lực có cơ sở khoa học, có tính khả thi.
9. Cấu trúc luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục
nghiên cứu, luận án gồm 03 chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận của phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở
trƣờng trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực.
Chƣơng 2: Cơ sở thực tiễn của phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm
ở trƣờng trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Hồ Chí
Minh theo tiếp cận năng lực.
Chƣơng 3: Giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên chủ nhiệm ở trƣờng
trung học cơ sở theo tiếp cận năng lực.
8
Chƣơng 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ
GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC
1.1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ
1.1.1. Các nghiên cứu về giáo viên chủ nhiệm trƣờng phổ thông
1.1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài
Trong các công trình nghiên cứu của mình, nhiều tác giả đã nhấn mạnh
vị trí, vai trò quan trọng của GVCN.
Theo tác giả Qi Shi & Leuwerke W.C [82], GVCN có vai trò rất quan
trọng trong nhà trƣờng và có ảnh hƣởng lớn đối với HS. Khi ai đó nhìn lại
quãng thời gian đi học của mình, ngƣời đầu tiên họ nghĩ đến chính là GVCN
của mình.
Tác giả Rhodes L.N [83] cho rằng, làm GVCN là một công việc khó
khăn và tốn nhiều thời gian, nhƣng rất đƣợc tôn trọng trong nhà trƣờng và
trong xã hội; trong nhiều trƣờng hợp GVCN và lớp chủ nhiệm tƣơng tác
nhƣ một gia đình lớn, do đó HS chịu ảnh hƣởng đáng kể từ cách hành xử
của GVCN.
Tác giả Tsenkharla. M.S [87] đã chỉ ra các vai trò của GVCN: Duy trì
kỷ luật, sĩ số, trật tự và an toàn của lớp học; Giao nhiệm vụ cho HS; Xây dựng
tinh thần đồng đội và tình bạn giữa HS; Tƣ vấn tâm lý cho HS; Xác định các
vấn đề và nhu cầu của HS; Thiết lập mối quan hệ GV - HS tích cực; Thực
hành và khuyến khích sử dụng hiệu quả thời gian trong lớp học; Cung cấp hỗ
trợ học tập cá nhân để giúp HS thành công; Giao tiếp với phụ huynh/ngƣời
giám hộ để trao đổi về sự tiến bộ/ thiếu hụt của con em họ, các hoạt động và
kỳ vọng...
Theo tác giả Tharby A. [86], ngƣời GVCN hiệu quả phải đáp ứng tốt 6
vai trò: Hình mẫu về sự chuẩn mực; Giúp HS cảm thấy thoải mái trong học
tập và sinh hoạt; Tạo nên mối quan hệ tích cực giữa HS với mọi ngƣời xung
- Xem thêm -