BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI
NGUYỄN NAM THẮNG
ĐỀ TÀI
NGHIÊN CỨU MÔ HÌNH NĂNG LỰC CẠNH TRANH
CẤP TỈNH TRONG LĨNH VỰC DU LỊCH
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
HÀ NỘI - 2015
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI
NGUYỄN NAM THẮNG
ĐỀ TÀI
NGHIÊN CỨU MÔ HÌNH NĂNG LỰC CẠNH TRANH
CẤP TỈNH TRONG LĨNH VỰC DU LỊCH
Chuyên ngành: Kinh tế học
Mã Số: 62310101
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS NGUYỄN VĂN THANH
HÀ NỘI - 2015
B
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận án Tiến sĩ Kinh tế “Nghiên cứu mô hình năng lực
cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch” là công trình nghiên cứu của riêng
tôi.
Các kết quả nghiên cứu trong Luận án là trung thực và chưa từng được công bố
trong bất kỳ công trình nào khác.
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC
NGHIÊN CỨU SINH
PGS.TS. NGUYỄN VĂN THANH
NGUYỄN NAM THẮNG
i
LỜI CẢM ƠN
Sau một thời gian dài nghiên cứu tại Trường Đại học Bách khoa Hà Nội. Tôi
xin chân thành gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất tới các Thầy, Cô Ban giám hiệu, Viện
Kinh tế và Quản lý, Viện Đào tạo sau đại học Trường Đại học Bách khoa Hà Nội,
Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, Trường Đại
học Thương Mại và lãnh đạo các Sở, Ban, Ngành tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu cùng với
các đồng nghiệp, gia đình và bạn thân hữu đã giúp đỡ, động viên, khuyến khích, tạo
điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu.
Đặc biệt tôi xin chân thành cảm ơn Thầy giáo PGS.TS Nguyễn Văn Thanh đã
hướng dẫn tôi hoàn thành luận án này.
Xin ghi nhận nơi đây lòng tri ân và biết ơn sâu sắc nhất.
NGHIÊN CỨU SINH
Nguyễn Nam Thắng
ii
PHẦN MỞ ĐẦU
Chƣơng 1. GIỚI THIỆU ...................................................................................................7
1.1. Tầm quan trọng của du lịch .....................................................................................7
1.2. Tổng quan nghiên cứu ...............................................................................................8
1.3. Các khái niệm liên quan ............................................................................................9
1.3.1. Du lịch .........................................................................................................................9
1.3.2. Năng lực cạnh tranh ................................................................................................11
1.3.3. Năng lực cạnh tranh điểm đến du lịch ..................................................................13
1.3.4. Năng lực cạnh tranh quốc gia.................................................................................14
1.3.5. Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh..................................................................................15
1.3.6. Năng lực cạnh tranh du lịch ...................................................................................16
1.3.7. Năng lực cạnh tranh ngành .....................................................................................17
1.3.8. Năng lực cạnh tranh doanh nghiệp ........................................................................18
1.3.9. Năng lực cạnh tranh sản phẩm ...............................................................................18
1.3.10. Mối quan hệ năng lực cạnh tranh toàn cầu với địa phương trong du lịch ......19
1.4. Các nghiên cứu liên quan ........................................................................................20
1.4.1. Các nghiên cứu ở Việt Nam ...................................................................................20
1.4.2. Các nghiên cứu trên Thế giới .................................................................................22
1.5. Kết cấu của luận án ..................................................................................................27
1.6. Kết luận chƣơng 1.....................................................................................................28
Chƣơng 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CẤP
TỈNH TRONG LĨNH VỰC DU LỊCH
2.1. Các điều kiện thiết lập bộ tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh ban
đầu .......................................................................................................................................29
2.1.1. Khung phân tích năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch ..............30
2.2.1. Mô hình kim cương của M.Porter .........................................................................31
2.3. Các mô hình đánh giá năng lực cạnh tranh du lịch ..........................................32
2.3.1. Mô hình đánh giá năng lực cạnh tranh toàn cầu trong du lịch của Mill và
Morrison (1992; 2007) .......................................................................................................32
2.3.2. Mô hình đánh giá năng lực cạnh tranh điểm đến của Crouch (2007) ...............36
2.3.3. Mô hình đánh giá năng lực cạnh tranh địa phương trong du lịch của
M.Porter (2008) ..................................................................................................................38
iii
2.3.4. Mô hình đánh giá năng lực cạnh tranh Phát triển Kinh tế Thành phố theo
cụm ngành CCED của Choe và Roberts (2011) .............................................................44
2.3.5. Mô hình đánh giá năng lực cạnh tranh trong du lịch của Alain Dupeyras
và Neil MacCallum OECD (2013) ...................................................................................46
2.3.6. Mô hình đánh giá năng lực cạnh tranh du lịch và lữ hành TTCI của
Jennifer Blanke và Thea Chiesa, Diễn đàn Kinh tế Thế giới WEF (2014) .................49
2.3.7. So sánh các mô hình đánh giá năng lực cạnh tranh trong du lịch .....................54
2.4. Thiết lập bộ tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh
vực du lịch ban đầu ..........................................................................................................56
2.4.1. Các điều kiện về yếu tố đầu vào và mức độ hấp dẫn du lịch .............................57
2.4.2. Các ngành công nghiệp hỗ trợ và có liên quan ....................................................59
2.4.3.Chiến lược, cơ cấu và đối thủ cạnh tranh của địa phương ..................................61
2.4.4. Các điều kiện về nhu cầu thị trường du lịch.........................................................64
2.5. Kết luận chƣơng 2.....................................................................................................66
Chƣơng 3. XÂY DỰNG MÔ HÌNH NĂNG LỰC CẠNH TRANH CẤP
TỈNH TRONG LĨNH VỰC DU LỊCH
3.1. Tổng quan du lịch Việt Nam ..................................................................................67
3.1.1. Tiềm năng phát triển du lịch Việt Nam ................................................................67
3.1.1.1. Tài nguyên du lịch tự nhiên Việt Nam ..............................................................67
3.1.1.2. Tài nguyên du lịch văn hóa Việt Nam ...............................................................68
3.1.2. Thực trạng du lịch Việt Nam .................................................................................69
3.1.3. Các kết quả đạt được đối với phát triển du lịch Việt Nam .................................75
3.1.4. Các hạn chế đối với phát triển du lịch Việt Nam ................................................77
3.1.5. Định hướng nâng cao năng lực cạnh tranh du lịch Việt Nam ............................78
3.2. Thiết kế nghiên cứu ..................................................................................................80
3.2.1. Tiêu chuẩn kỹ thuật đánh giá các yếu tố lý thuyết ..............................................80
3.2.2. Tiêu chuẩn và đối tượng tham gia đánh giá các yếu tố lý thuyết .....................80
3.2.3. Kết quả khảo sát các yếu tố lý thuyết ....................................................................80
3.2.4. Bộ tiêu chí xây dựng mô hình năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực
du lịch chính thức ...............................................................................................................83
3.3. Mô hình lý thuyết năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch ......85
3.3.1. Các câu hỏi nghiên cứu ...........................................................................................85
3.3.2. Các giả thuyết nghiên cứu ......................................................................................86
iv
3.3.3. Mô hình định tính năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch ...........86
3.3.4. Xếp hạng năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch ..........................87
3.4. Thiết kế các thang đo lƣờng năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh
vực du lịch ..........................................................................................................................88
3.4.1. Thang đo các yếu tố đầu vào và mức độ hấp dẫn du lịch ...................................88
3.4.2. Thang đo các nguồn lực phục vụ phát triển du lịch ............................................89
3.4.3. Thang đo năng lực của chính quyền địa phương .................................................90
3.4.4. Thang đo các yếu tố ảnh hưởng đến thị trường du lịch ......................................90
3.5. Kết luận chƣơng 3.....................................................................................................91
Chƣơng 4. KIỂM ĐỊNH MÔ HÌNH NĂNG LỰC CẠNH TRANH CẤP
TỈNH TRONG LĨNH VỰC DU LỊCH
4.1. Tổng quan du lịch Bà Rịa – Vũng Tàu ................................................................92
4.1.1. Tiềm năng phát triển du lịch Bà Rịa – Vũng Tàu................................................92
4.1.1.1. Tài nguyên du lịch tự nhiên Bà Rịa – Vũng Tàu ..............................................93
4.1.1.2. Tài nguyên du lịch văn hóa Bà Rịa – Vũng Tàu ..............................................94
4.1.2. Thực trạng du lịch Bà Rịa – Vũng Tàu .................................................................95
4.1.3. Các kết quả đạt được đối với phát triển du lịch Bà Rịa – Vũng Tàu ..............106
4.1.4. Các hạn chế đối với phát triển du lịch Bà Rịa – Vũng Tàu ..............................108
4.1.5. Định hướng nâng cao năng lực cạnh tranh du lịch Bà Rịa – Vũng Tàu .........109
4.2. Phƣơng pháp lấy mẫu ............................................................................................110
4.2.1. Bảng câu hỏi khảo sát ...........................................................................................110
4.2.2. Kích thước mẫu ......................................................................................................111
4.2.3. Chọn mẫu ................................................................................................................112
4.2.4. Đối tượng lấy mẫu .................................................................................................112
4.2.5. Phạm vi lấy mẫu ....................................................................................................114
4.2.6. Cách điều tra...........................................................................................................114
4.3. Mô tả mẫu .................................................................................................................114
4.4. Kiểm định độ tin cậy Cronbach’Alpha ..............................................................115
4.4.1. Kiểm định độ tin cậy của các biến đo lường các yếu tố đầu vào và mức độ
hấp dẫn du lịch ..................................................................................................................115
4.4.2. Kiểm định độ tin cậy của các biến đo lường các nguồn lực phục vụ phát
triển du lịch .......................................................................................................................115
v
4.4.3. Kiểm định độ tin cậy của các biến đo lường năng lực của chính quyền địa
phương ...............................................................................................................................116
4.4.4. Kiểm định độ tin cậy của các biến đo lường các yếu tố ảnh hưởng đến thị
trường du lịch ....................................................................................................................116
4.4.5. Kiểm định độ tin cậy của các biến đo lường năng lực cạnh tranh cấp tỉnh
trong lĩnh vực du lịch .......................................................................................................116
4.5. Phân tích nhân tố khám phá EFA ......................................................................117
4.5.1. Kiểm định tính thích hợp và tương quan của các biến .....................................117
4.5.2. Kiểm định mức độ giải thích của các biến đo lường đối với các nhân tố ......117
4.5.3. Xoay các nhân tố ...................................................................................................117
4.5.4. Kiểm định phân phối chuẩn .................................................................................118
4.6. Phân tích nhân tố khẳng định CFA ....................................................................118
4.7. Kiểm định mô hình năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch .119
4.7.1. Mô hình năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch định lượng ......119
4.7.2. Kết quả ước lượng các yếu tố trong mô hình năng lực cạnh tranh cấp tỉnh
trong lĩnh vực du lịch .......................................................................................................120
4.7.3. Kiểm định Bootstrap của mô hình năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh
vực du lịch .........................................................................................................................122
4.7.4. Kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu ....................................................123
4.7.5. Kết quả trả lời các câu hỏi nghiên cứu ................................................................123
4.7.6. Kết quả đánh giá và xếp hạng năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực
du lịch.................................................................................................................................124
4.8. Thảo luận mô hình năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch ..124
4.8.1. Giá trị liên hệ lý thuyết .........................................................................................124
4.8.2. Giá trị liên hệ thực tế với năng lực cạnh tranh ngành du lịch Bà Rịa –
Vũng Tàu ...........................................................................................................................125
4.8.3. Giá trị liên hệ thực tế với năng lực cạnh tranh tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu ........129
4.8.4. Giá trị liên hệ thực tế với năng lực cạnh tranh ngành du lịch Việt Nam và
Thế giới ..............................................................................................................................129
4.9. Kết luận chƣơng 4...................................................................................................133
Chƣơng 5. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .........................................................134
5.1. Kết luận .....................................................................................................................134
5.1.1. Ưu điểm của mô hình năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch ...134
vi
5.1.2. Hạn chế của mô hình năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch
và định hướng nghiên cứu tiếp theo ...............................................................................136
5.1.3. Cách sử dụng mô hình năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch ..137
5.2. Một số giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh ..............................................137
5.2.1. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch .......138
5.2.2. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh đối với các nguồn lực phục vụ
phát triển du lịch ...............................................................................................................139
5.2.2.1. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh đối với cơ sở hạ tầng du lịch .......139
5.2.2.2. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh đối với cơ sở vật chất kỹ thuật
du lịch.................................................................................................................................139
5.2.2.3. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh đối với doanh nghiệp du lịch .......141
5.2.2.4. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh đối với điều kiện về nguồn lực ...141
5.2.3. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh đối với cơ chế, chính sách, kế
hoạch, chiến lược phát triển du lịch ...............................................................................142
5.2.3.1. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh đối với xây dựng cơ chế phát
triển du lịch .......................................................................................................................142
5.2.3.2. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh đối với xây dựng chính sách
phát triển du lịch ...............................................................................................................143
5.2.3.3. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh đối với xây dựng và phát triển
thương hiệu du lịch...........................................................................................................143
5.2.3.4. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh đối với phát triển du lịch..............144
5.2.3.5. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh đối với ứng dụng thương mại
điện tử trong du lịch và các dịch vụ sáng tạo khác ......................................................145
5.2.3.6. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh đối với Marketing du lịch ............145
5.2.4. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh đối với các yếu tố ảnh hưởng đến
thị trường du lịch ..............................................................................................................146
5.2.4.1. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh đối với phân khúc thị trường du
lịch ......................................................................................................................................146
5.2.4.2. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh đối với nhận thức du lịch .............146
5.3. KHUYẾN NGHỊ .....................................................................................................148
5.3.1. Khuyến nghị đối với Trung ương ........................................................................148
5.3.2. Khuyến nghị đối với địa phương .........................................................................149
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................151
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA LUẬN ÁN ................160
PHỤ LỤC
vii
DANH MỤC KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT
BR-VT
Bà Rịa - Vũng Tàu
DN
Doanh nghiệp
ĐP
Địa phương
DT
Doanh thu
DVDL
Dịch vụ du lịch
ĐVT
Đơn vị tính
GTVT
Giao thông vận tải
HCSN
Hành chính sự nghiệp
LN
Lợi nhuận
NLCT
Năng lực cạnh tranh
SP
Sản phẩm
TP.HCM
Thành phố Hồ Chí Minh
TW
Trung ương
VN
Việt Nam
viii
DANH MỤC KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT TIẾNG ANH
ADB
The Asian Development Bank
Ngân hàng Phát triển châu Á
AHP
Analytic Hierarchy Process
Quá trình phân tích phân cấp
AMOS
Analysis of Moment Structures
Phân tích cấu trúc mô men
ASEAN
Association of Southeast Asian Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á
Nations
CCED
Cluster-based
Development
CECODES Centre
for
Development
Support
City
Economic Cơ sở phát triển Kinh tế Thành phố dựa vào
cụm /ngành
Research
and Trung tâm Nghiên cứu Phát triển & Hỗ trợ
&
Community Cộng đồng
Phân tích nhân tố khẳng định
CFA
Confirmatory Factor Analysis
CISET
the International Centre for Studies Trung tâm Quốc tế nghiên cứu về nền kinh tế
on Tourism Economics
du lịch
EFA
Exploratory Factor Analysis
Phân tích nhân tố khám phá
EFE
External Factor Evaluation
Đánh giá các yếu tố bên ngoài
EITI
Extractive Industries Transparency Sáng kiến minh bạch ngành công nghiệp khai
Initiactive
khoáng
EITI
Extractive Industries Transparency Sáng kiến minh bạch trong ngành công nghiệp
Initiactive
khai khoáng
FDI
Foreign Direct Investment
Đầu tư trực tiếp từ nước ngoài
GCR
Global Competitiveness Report
Báo cáo năng lực cạnh tranh toàn cầu
GDP
Gross Domestic Product
Tổng sản phẩm quốc nội
GLS
Generalized Least Squares
Bình phương tổng quát
IATA
International
Association
IFE
Internal Factor Evaluation
Đánh giá các yếu tố bên trong
ML
Maximum Likelihood
Phương pháp hợp lý cực đại
NGT
National Geographic Traveler
Địa lý du lịch quốc gia
OECD
Opening up Trade in Services, Diễn đàn Thương mại Dịch vụ, cơ hội và thách
Opportunities and Gains for thức cho các nước đang phát triển
Developing Countries
PAPI
Public Administration Performance Chỉ số hiệu quả quản lý hành chính công cấp
Index
tỉnh
PATA
Pacific Asia Travel Association
Hiệp hội Du lịch Châu Á-Thái Bình Dương
PCI
Provincial competitiveness Index
Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh
PCT
Province
Tourism
PPP
Purchasing Power Parity
RMSA
Root
Mean
Approximation
Air
Transport Hiệp hội Vận tải Hàng không Quốc tế
Competitiveness
Square
in Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du
lịch
Sức mua tương đương
Error Sai số xoay quanh giá trị trung bình
ix
SEM
Structural Equation Modeling
Mô hình cấu trúc tuyến tính mạng
SPSS
Statistical Package Social Sciences
Thống kê khoa học xã hội
SWOT
Strengths
–
Weaknesses
Opportunities – Threats
TDGDP
Tourism Direct Gross Domestic Du lịch tác động trực tiếp đến tổng sản phẩm
Product
quốc nội
TSA
Tourism System Analysis
TTCI
The Travel
Competitiveness
UNCTAD
United Nations Conference on Diễn đàn Thương mại và Phát triển Liên hợp
Trade and Development
quốc
UNDP
United
Nations
Programme
UNESCO
United
Nations
Scientific
and
Organization
UNWTO
World Tourism Organization
VCCI
Vietnam Chamber of Commerce Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam
and Industry
WEF
World Economic Forum
Diễn đàn Kinh tế Thế giới
WTO
World Trade Organization
Tổ chức Thương mại Thế giới
WTTC
World Tourism anh Travel Council
Hội đồng Du lịch và Lữ hành Quốc tế
IUCN
International
Union
for Liên minh Quốc tế Bảo tồn Tài nguyên Thiên
Conservation of Nature and Natural nhiên
Resources
3F
flowre, Fauna, Folklore
Động vật quý hiếm; Thực vật quý hiếm; Văn
hóa dân gian đặc sắc
3S
Sight seeing, Sport, Shopping
Giá trị tài nguyên đặc sắc để chiêm ngưỡng;
Thể thao; Mua sắm
4C
Customer value,
customer,
Communication
4D
Define customer value, Develop Định nghĩa giá trị cho khách hàng, Phát triển
customer value, Deliver custmer giá trị cho khách hàng, Chuyển giao giá trị cho
value, Declare customer value
khách hàng, thông báo giá trị cho khách hàng
4P
Product, Price, Place, Promotion
5H
Hospitality, Honesty,
History, Heroic
6S
Sanatary,
Health,
Security, Vệ sinh; Sức khỏe; An toàn; Thanh thản; Dịch
Serenity, Service, Satisfaction
vụ; Thỏa mãn
and
– Điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức
Phân tích hệ thống du lịch
Tourism Năng lực cạnh tranh Du lịch và Lữ hành
Development Chương trình phát triển của Liên hợp quốc
Educational, Tổ chức Liên hợp quốc về giáo dục, khoa học
Cultural và văn hóa
Tổ chức Du lịch Thế giới
Cost to the Giá trị cho khách hàng, Chi phí của khách
Convenience, hàng, Sự tiện lợi, truyền thông
Sản phẩm, Giá cả, Phân phối, Truyền thông
Heritage, Lòng mến khách; Tính trung thực; Di sản;
Lịch sử; Anh hùng hào kiệt;
x
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1. Khung phân tích năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch .......30
Bảng 2.2. So sánh nhóm các yếu tố chính và các yếu tố thành phần đánh giá
năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch .......................................................55
Bảng 3.1. Kết quả khảo sát các chuyên gia về bộ tiêu chí xây dựng mô hình
năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch .......................................................81
Bảng 3.2. Xếp hạng năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch ...................88
Bảng 4.1. Số liệu lượt khách du lịch và ngày lưu trú tại Bà Rịa-Vũng Tàu ...............96
Bảng 4.2. Lượng khách và doanh thu trung bình của một khu du lịch........................98
Bảng 4.3. Số liệu doanh thu dịch vụ du lịch Bà Rịa – Vũng Tàu ................................99
Bảng 4.4. Năng lực cạnh tranh du lịch của một số địa phương ..................................105
Bảng 4.5. Tổng hợp kết quả ước lượng các tham số trong mô hình năng lực
cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch .....................................................................122
Bảng 4.6. Ma trận đánh giá các yếu tố bên trong IFE .................................................126
Bảng 4.7. Ma trận đánh giá các yếu tố bên ngoài EFE ................................................127
xi
DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.1. Các mối quan hệ toàn cầu với địa phương trong du lịch, Alger
(1988), Milne và Ateljevic (2001) ............................................................................ 19
Hình 2.1. Mô hình kim cương của M.Porter (1990; 1998; 2008) ............................. 31
Hình 2.2. Mô hình mô phỏng năng lực cạnh tranh toàn cầu trong du lịch của
Mill và Morrison (1992; 2007) ................................................................................. 32
Hình 2.3. Mô hình mô phỏng năng lực cạnh tranh điểm đến của Crouch
(2007) ........................................................................................................................ 36
Hình 2.4. Mô hình mô phỏng năng lực cạnh tranh địa phương trong du lịch
của M.Porter (2008) .................................................................................................. 39
Hình 2.5. Mô tả mô hình đánh giá năng lực cạnh tranh Phát triển Kinh tế
Thành phố theo cụm ngành CCED, Choe và Roberts (2011). .................................. 44
Hình 2.6. Mô hình mô phỏng năng lực cạnh tranh trong du lịch của Alain
Dupeyras và Neil MacCallum OECD(2013) ............................................................ 46
Hình 2.7. Mô tả năng lực cạnh tranh du lịch và lữ hành TTCI Jennifer Blanke
và Thea Chiesa (2014) .............................................................................................. 49
Hình 2.8. Bộ tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du
lịch ban đầu ............................................................................................................... 56
Hình 3.1. Bộ tiêu chí xây dựng mô hình năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong
lĩnh vực du lịch chính thức ........................................................................................ 83
Hình 3.2. Vị trí đóng góp của các nhóm yếu tố chính đánh giá năng lực cạnh
tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch chính thức ....................................................... 84
Hình 3.3. Vị trí của các yếu tố thành phần đánh giá năng lực cạnh tranh cấp
tỉnh trong lĩnh vực du lịch chính thức ....................................................................... 84
Hình 3.4. Mô hình định tính năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du
lịch, tác giả (2014) ..................................................................................................... 86
xii
Hình 4.1.Lượng khách trung bình đến một khu du lịch Bà Rịa – Vũng Tàu
ngày thường trong tuần, tác giả (2014) ..................................................................... 97
Hình 4.2. Lượng khách trung bình đến một khu du lịch Bà Rịa – Vũng Tàu
ngày cuối tuần, tác giả (2014) ................................................................................... 98
Hình 4.3. Mô hình năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch định
lượng, tác giả (2014) ............................................................................................... 119
Hình 4.4. Vị trí tầm quan trọng của 4 nhóm yếu tố chính định lượng, tác giả
(2014) ...................................................................................................................... 121
Hình 4.5. Vị trí tầm quan trọng của 16 yếu tố thành phần định lượng, tác giả
(2014) ...................................................................................................................... 121
Hình 4.6. Giá trị liên hệ lý thuyết 4 nhóm yếu tố chính đánh giá năng lực
cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch............................................................... 124
Hình 4.7. Giá trị liên hệ lý thuyết 16 yếu tố thành phần đánh giá năng lực
cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch............................................................... 125
Hình 4.8. Giá trị liên hệ thực tế 3 nhóm yếu tố chính đánh giá năng lực cạnh
tranh Du lịch Châu Á Thái Bình Dương (2013). Nguồn: Tác giả tự lập theo
WEF (2014) ............................................................................................................. 130
Hình 4.9. Vị trí tầm quan trọng 14 yếu tố thành phần năng lực cạnh tranh
ngành du lịch Việt Nam (2013). Nguồn: Tác giả tự lập theo WEF (2014) ............ 131
Hình 4.10. Vị trí tầm quan trọng của 8 yếu tố thành phần đánh giá năng lực
cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch. Nguồn: Tác giả tự lập theo WEF
(2014) ...................................................................................................................... 132
Hình 5.1. Mô tả mô hình năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch ....... 137
xiii
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do lựa chọn đề tài
Những thập kỷ gần đây, trong cơ cấu nền kinh tế của các nước phát triển thể
hiện rất rõ nét: Tỷ trọng khu vực dịch vụ lớn hơn tỷ trọng khu vực nông nghiệp và
khu vực công nghiệp cộng lại. Trong khi đó, các nghiên cứu có tính khám phá, xây
dựng mô hình và kiểm định lý thuyết đặt cơ sở cho việc triển khai các nghiên cứu
ứng dụng còn rất hạn chế. Cho đến thời điểm hiện tại, mặc dù đã có khá nhiều
nghiên cứu liên quan đến mô hình đánh giá năng lực cạnh tranh ở cấp độ vĩ mô, cấp
độ vi mô và cấp độ ngành trong lĩnh vực du lịch, song nhìn chung, các nghiên cứu
này đều tiếp cận từ phía doanh nghiệp một hướng tiếp cận thiếu chuyên sâu vào
năng lực cạnh tranh hoặc chưa đi vào khám phá, xây dựng và kiểm định mô hình
các yếu tố quyết định năng lực cạnh tranh, nên độ tin cậy là chưa thể xác định được.
Vì thế, nhu cầu nghiên cứu để hoàn thiện cũng như chọn lọc và ứng dụng các
lý thuyết lợi thế cạnh tranh vào những hoàn cảnh cụ thể vẫn là chủ đề có tính cấp
thiết ngay ở cả bình diện quốc tế. Bởi vậy, việc tiếp nhận, nghiên cứu và đặc biệt là
việc ứng dụng các lý thuyết cạnh tranh từ vi mô đến vĩ mô diễn ra chậm và chủ yếu
mới dừng lại ở góc độ tổng kết các lý thuyết, các nghiên cứu của nước ngoài và
kinh nghiệm thực tiễn. Chính vì vậy, năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du
lịch đã nhận được sự quan tâm đặc biệt của các nhà nghiên cứu, kinh tế, quản trị,
kinh doanh, hoạch định chính sách và tạo ra những tranh luận sôi nổi, hào hứng, gay
gắt và quyết liệt giữa các trường phái cạnh tranh về mặt lý thuyết và thực tiễn. Tuy
nhiên, cho đến nay, các lý thuyết và các nghiên cứu về cạnh tranh nói chung và lợi
thế cạnh tranh nói riêng dường như vẫn chưa tìm được tiếng nói chung.
Trong các công trình nghiên cứu nói chung, để đi đến những kết luận từ
những phát hiện đòi hỏi phải xác lập những luận cứ khoa học, đây cũng là thách
thức và thể hiện giá trị khoa học của các nhà nghiên cứu nhưng thực tiễn ở Việt
Nam cho thấy một số công trình nghiên cứu mặc dù có sự nỗ lực rất lớn nhưng vẫn
cảm thấy bối rối và gặp nhiều khó khăn khi vận dụng các phương pháp nghiên cứu
khoa học, nhất là việc áp dụng các mô hình kinh tế lượng.
1
Vì vậy, đôi lúc các nhà nghiên cứu thường ngộ nhận, tiếp cận định lượng là
phải dùng các mô hình kinh tế lượng, điều này đúng nhưng chưa đủ . Mô hình định
lượng được hình thành trên những nền tảng lý thuyết kinh tế học nào? Nghiên cứu
khoa học không thể bắt nguồn từ chân không, không có sự kế thừa của các nghiên
cứu đã có từ trước, nếu thiếu kiến thức này sẽ không thể có mô hình định lượng
ngược lại có lý thuyết nhưng nếu thiếu kỹ năng sử dụng các phương pháp định
lượng thì các nhà nghiên cứu cũng khó có thể tiếp cận được mục tiêu nghiên cứu
theo đúng bản chất của nó. Xuất phát điểm dựa trên quan điểm xuyên suốt này từ
những dữ liệu và kết quả phân tích chưa được kiểm định theo đúng chuẩn mực khoa
học cũng như chưa vận dụng và tiếp thu những thành tựu của các công trình nghiên
cứu trước đó.
Chính vì thế, nghiên cứu này qua nhiều năm tích lũy, cũng như qua việc
tham khảo các tài liệu trong nước, ngoài nước và kết quả nghiên cứu thực nghiệm
gần đây cho thấy thực tiễn giờ đây các quốc gia nói chung và các địa phương nói
riêng trước khi tham gia vào thị trường cạnh tranh du lịch có hiệu quả thì trước hết
phải đánh giá được năng lực cạnh tranh và tạo dựng được nền tảng năng lực cạnh
tranh mạnh và bền vững đã đúc kết vấn đề để hình thành đề tài nghiên cứu ở cấp độ
tỉnh đó là: “ Nghiên cứu mô hình năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực
du lịch”.
2. Mục đích của luận án
Mục tiêu nghiên cứu cần đạt được là xây dựng mô hình năng lực cạnh tranh
cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch với mục đích đánh giá năng lực cạnh tranh cấp tỉnh
trong lĩnh vực du lịch.
3. Nhiệm vụ, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
a) Nhiệm vụ nghiên cứu: Tổng hợp cơ sở lý thuyết, xây dựng mô hình, Kiểm
định mô hình, Kết luận và khuyến nghị; b) Đối tượng nghiên cứu: Năng lực cạnh
tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch; c) Phạm vi nghiên cứu: Về không gian là cấp
tỉnh và về thời gian trong giai đoạn từ năm 2005 đến 2014, tầm nhìn giới hạn đến
năm 2030.
2
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu sử dụng trong khuôn khổ nghiên cứu này bao gồm
phương pháp nghiên cứu phối hợp giữa phương pháp tổng hợp, so sánh, chuyên gia,
điều tra xã hội học, định tính, định lượng, thống kê, mô tả thông qua các phần mềm
xử lý dữ liệu SPSS và AMOS trong việc nhận diện các yếu tố cấu thành và tác động
đến năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch được tiếp cận theo hướng lý
thuyết trước và kiểm định sau, cụ thể: a) Nghiên cứu sơ bộ định tính: Tập hợp các
nghiên cứu năng lực cạnh tranh ở các cấp độ trong lĩnh vực du lịch Việt Nam và
Thế giới thiết lập bộ tiêu chí xây dựng mô hình năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong
lĩnh vực du lịch ban đầu; b) Nghiên cứu sơ bộ định lượng: Thông qua khảo sát các
chuyên gia Việt Nam thiết lập bộ tiêu chí xây dựng mô hình năng lực cạnh tranh
cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch chính thức; c) Nghiên cứu chính thức định lượng:
Thông qua khảo sát các doanh nghiệp du lịch tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu kiểm định mô
hình năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch.
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
a) Ý nghĩa khoa học
1) Tổng hợp khoa học các khái niệm và các mô hình năng lực cạnh tranh ở
các cấp độ trong các lĩnh vực du lịch trên Thế giới và ở Việt Nam đã mở rộng các
bằng chứng lý thuyết và thực nghiệm mới về các mối quan hệ cấu trúc giữa các yếu
tố có thuộc tính cạnh tranh làm cơ sở thiết lập bộ tiêu chí đánh giá năng lực cạnh
tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch ban đầu bao gồm 4 yếu tố chính và 32 yếu tố
thành phần;
2) Phân tích, so sánh, chọn lọc trên cơ sở bộ tiêu chí ban đầu, xác định chính
xác các nguồn lực cốt lõi đóng vai trò trung tâm và có ý nghĩa duy nhất thiết lập bộ
tiêu chí xây dựng mô hình năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch Việt
Nam bao gồm 4 nhóm yếu tố chính và 20 yếu tố thành phần;
3) Kiểm định thực tế khách quan mô hình năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong
lĩnh vực du lịch Việt Nam tại tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu cho kết quả 4 nhóm yếu tố
chính và 16 yếu tố thành phần đã được đánh giá có tính khoa học và xếp hạng mức
độ cạnh tranh phù hợp thực tế lẫn thực tiễn.
3
b) Ý nghĩa thực tiễn
1) Có thể nói đây là nghiên cứu theo cách tiếp cận ứng dụng, những vấn đề
nghiên cứu, luận cứ khoa học, mô hình định tính, mô hình định lượng, phần mềm
ứng dụng tưởng chừng rắc rối, phức tạp, đa diện, đa chiều đã được trình bày thật rõ
ràng, đơn giản, mạch lạc, trong sáng, súc tích, khái quát và hệ thống giúp cho người
đọc có thể tự ứng dụng trong những tình huống cụ thể để kiểm tra mức độ tiếp thu
kỹ năng phân tích và kiểm định của mình.
2) Cách tổ chức và kết cấu của nghiên cứu theo trình tự logic chặt chẽ, vừa
mang tính hàn lâm, vừa mang tính thực tiễn. Nội dung nghiên cứu vừa thể hiện
những vấn đề cơ bản của nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng, vừa thể
hiện tính triết lý khoa học và các khả năng ứng dụng thực tiễn của các lý thuyết hiện
đại về phương pháp luận, về thiết kế nghiên cứu, thang đo, mô hình nghiên cứu và
xử lý dữ liệu giúp các bên liên quan du lịch có cách nhìn đầy đủ và toàn diện về một
phương pháp tiếp cận và đo lường các yếu tố trong mô hình năng lực cạnh tranh cấp
tỉnh trong lĩnh vực du lịch.
3) Cùng với tính mới, chặt chẽ về cách bố cục và tư duy sáng tạo, nghiên cứu
mô hình năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch sẽ rất hữu ích không chỉ
cho quốc gia Việt Nam nói chung và các địa phương nói riêng có thêm một công cụ
quản lý và điều hành ngành du lịch mà còn là một tài liệu tham khảo rất tốt cho các
nhà nghiên cứu và những ai quan tâm đến năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh
vực du lịch.
6. Những kết quả đạt đƣợc và điểm mới của luận án
Mô hình nghiên cứu đã xác định một tập hợp các yếu tố có thể được sử dụng
trong khuôn khổ tổng thể đánh giá năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du
lịch là tạo ra một giới hạn các yếu tố có ý nghĩa và hữu ích đo lường năng lực cạnh
tranh trong lĩnh vực du lịch theo thời gian để hướng dẫn trong việc lựa chọn chính
sách, lập kế hoạch, xây dựng chiến lược phát triển du lịch và tầm nhìn tương lai cho
quốc gia Việt Nam nói chung và cho các địa phương nói riêng và xa hơn nữa có thể
sẽ được lặp lại trên toàn cầu, cụ thể:
4
Thứ nhất, nghiên cứu dựa vào việc tổng hợp khoa học các khái niệm và các
mô hình liên quan kết hợp với khung phân tích năng lực cạnh tranh của M.Porter đã
tìm được 6 mô hình ở các cấp độ khác nhau có dáng dấp tương tự như mô hình kim
cương của M.Porter đánh giá năng lực cạnh tranh du lịch, thực hiện so sánh có điều
kiện đối với các yếu tố thành phần được chọn, phải ít nhất có trong 2 mô hình và
các nhóm yếu tố chính, phải ít nhất có trong 4 mô hình. Kết quả có 32 yếu tố thành
phần và 4 nhóm yếu tố chính đủ điều kiện thiết lập bộ tiêu chí đánh giá năng lực
cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch ban đầu.
Thứ hai, tiến hành lựa chọn quốc gia để xây dựng bộ tiêu chí chính thức
thông qua việc đánh giá tiềm năng, thực trạng, kết quả, hạn chế và định hướng nâng
cao năng lực cạnh tranh du lịch Việt nam, cho thấy Việt Nam có những điều kiện
phát triển du lịch khá phù hợp với nội hàm và ý nghĩa của các yếu tố trong bộ tiêu
chí đã được thiết lập ban đầu. Vì vậy, nghiên cứu đã chính thức chọn Việt Nam làm
quốc gia để xây dựng bộ tiêu chí chính thức dựa vào việc khảo sát ý kiến đánh giá
của các chuyên gia đối với bộ tiêu chí ban đầu với thang điểm 10, một số yếu tố
dưới 5 điểm không đạt yêu cầu đã bị loại bỏ và số còn lại đạt yêu cầu, tuy nhiên
được rà soát điều chỉnh tên gọi cho phù hợp với ngành du lịch Việt Nam.
Thứ ba, kết quả đánh giá của các chuyên gia Việt Nam, đã gạn lọc được 20
yếu tố thành phần và 4 nhóm yếu tố chính thiết lập bộ tiêu chí đánh giá năng lực
cạnh tranh cấp tỉnh trong lĩnh vực du lịch chính thức. Căn cứ bộ tiêu chí chính thức
hình thành 4 câu hỏi nghiên cứu và 4 giả thuyết cũng được nêu ra để cố gắng xác
định các mối quan hệ cấu trúc giữa 4 nhóm yếu tố chính được đo lường thông qua
20 yếu tố thành phần làm cơ sở đề xuất xây dựng mô hình năng lực cạnh tranh cấp
tỉnh trong lĩnh vực du lịch phỏng theo mô hình kim cương của M.Porter.
Thứ tư, tiến hành lựa chọn địa phương ở Việt Nam để kiểm định mô hình
thông qua việc đánh giá tiềm năng, thực trạng, kết quả, hạn chế và định hướng nâng
cao năng lực cạnh tranh du lịch Bà Rịa – Vũng Tàu, đã minh chứng được Bà Rịa –
Vũng Tàu là một tỉnh điển hình và nổi trội về phát triển du lịch nên khá phù hợp với
nội hàm và ý nghĩa của các yếu tố trong bộ tiêu chí đã được thiết lập chính thức có
thể nhân rộng sang các tỉnh khác có những đặc điểm tương tự. Do đó, Bà Rịa –
Vũng Tàu đã được chọn là địa phương để kiểm định mô hình.
5
- Xem thêm -