Tài liệu Luận án tiến sĩ hoàn thiện hệ thống kế toán thu, chi ngân sách nhà nước tại việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH PHẠM QUANG HUY HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KẾ TOÁN THU, CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Thành phố Hồ Chí Minh – Năm 2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH Phạm Quang Huy HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KẾ TOÁN THU, CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Kế toán Mã số: 62.34.03.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN VIỆT Thành phố Hồ Chí Minh – Năm 2014 LỜI CAM ĐOAN Đề tài nghiên cứu này do chính tác giả thực hiện, các kết quả nghiên cứu chính trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tất cả những phần kế thừa, tham khảo cũng như tham chiếu đều được trích dẫn đầy đủ và ghi nguồn cụ thể trong danh mục các tài liệu tham khảo. Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 02 năm 2014 Tác giả Phạm Quang Huy LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận án này, tác giả đã nhận được nhiều sự giúp đỡ, động viên vô cùng lớn lao từ nhiều bên. Trước tiên, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Việt, người hướng dẫn khoa học, đã nhiệt tình hướng dẫn, chỉ bảo, động viên và hỗ trợ tác giả trong suốt thời gian và quá trình thực hiện luận án với đề tài nghiên cứu về kế toán thu, chi ngân sách này. Bên cạnh đó, tác giả cũng bày tỏ tấm lòng tri ân với tất cả Quý Thầy Cô trong Khoa Kế toán – Kiểm toán thuộc Trường Đại học Kinh Tế Thành phố Hồ Chí Minh đã có sự ủng hộ, giúp đỡ trong quá trình tác giả thực hiện Luận án. Và không thể không thể đến là sự giúp đỡ cả về chuyên môn và về thời gian, những ý kiến đóng góp quý báu, chia sẻ kinh nghiệm cũng như ủng hộ về mặt tinh thần của Ban Chủ nhiệm Khoa Kế toán – Kiểm toán, trong đó Thầy Trưởng Khoa là PGS.TS. Võ Văn Nhị. Cùng với sự hỗ trợ nhiệt tình của các bạn, các anh chị tại những tổ chức công đã giúp đỡ tác giả trong quá trình khảo sát, thu thập số liệu; đồng thời sự động viên của toàn thể đồng nghiệp trong cũng như ngoài trường. Bên cạnh đó, gia đình là môi trường thật hiền hòa để tác giả có đủ sức khỏe, nghị lực, thời gian và không gian tập trung cho quá trình làm luận án của mình. Một lần nữa, tác giả xin gửi lời chúc nhiều sức khỏe, thành công và hạnh phúc đến Quý thầy cô, tất cả thành viên trong gia đình, quý đồng nghiệp và tất cả bạn bè đã đồng hành với tác giả để tác giả có thể hoàn thành luận án này. Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 02 năm 2014 Tác giả Phạm Quang Huy [a] MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng biểu Danh mục các đồ thị Danh mục các hình vẽ Lời mở đầu Chương 1: Tổng quan các vấn đề nghiên cứu về kế toán thu, chi ngân sách nhà nước ........... 1 1.1. Các nghiên cứu công bố ở ngoài nước ................................................................................ 1 1.1.1. Về bài báo khoa học ................................................................................................ 2 1.1.2. Các luận án tiến sĩ và đề tài nghiên cứu khoa học .................................................. 5 1.2. Các nghiên cứu công bố ở trong nước ................................................................................ 7 1.2.1. Về bài báo khoa học ................................................................................................ 7 1.2.2. Các luận án tiến sĩ và các đề tài nghiên cứu khoa học ............................................ 9 1.3. Các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu ................................................................................... 12 Chương 2: Cơ sở lý thuyết về kế toán thu, chi ngân sách nhà nước và chuẩn mực kế toán công quốc tế .................................................................................................................................. 16 2.1. Một số vấn đề lý luận chung về khu vực công và quản trị tài chính công ........................ 16 2.1.1. Khu vực công ........................................................................................................ 16 2.1.2. Quản trị tài chính trong khu vực công ................................................................... 18 2.1.3. Mối quan hệ giữa quản trị tài chính công với kế toán thu, chi ngân sách ............. 25 2.2. Cơ sở lý thuyết về kế toán thu, chi ngân sách nhà nước ................................................... 26 2.2.1. Khái niệm ............................................................................................................. 26 [ii] 2.2.2. Vai trò và mục tiêu ................................................................................................ 27 2.2.2.1.Vai trò .................................................................................................. 27 2.2.2.2.Mục tiêu............................................................................................... 27 2.2.3. Nội dung và các đối tượng sử dụng thông tin ....................................................... 28 2.2.3.1.Nội dung cơ bản của kế toán thu, chi ngân sách ................................. 28 2.2.3.2.Đối tượng sử dụng thông tin kế toán thu, chi ngân sách ..................... 29 2.2.4. Các vấn đề cơ bản trong hệ thống kế toán thu, chi ngân sách ............................... 30 2.2.4.1.Về vấn đề ghi nhận .............................................................................. 30 2.2.4.2.Về vấn đề đánh giá .............................................................................. 30 2.2.4.3.Về vấn đề trình bày và công bố ........................................................... 31 2.2.5. Các nội dung khác liên quan đến kế toán thu, chi ngân sách ................................ 31 2.2.5.1.Kiểm soát thông tin ............................................................................. 31 2.2.5.2.Kiểm soát nội bộ ................................................................................. 32 2.2.5.3.Kiểm toán nhà nước ............................................................................ 32 2.2.6. Cơ sở kinh tế và pháp lý xây dựng hệ thống kế toán thu, chi ngân sách .............. 34 2.3. Chuẩn mực kế toán công quốc tế ...................................................................................... 36 2.3.1. Lịch sử hình thành và quá trình phát triển............................................................. 36 2.3.2. Nhiệm vụ và mục tiêu của chuẩn mực kế toán công quốc tế ................................ 38 2.3.3. Vai trò và đặc điểm của chuẩn mực kế toán công quốc tế .................................... 39 2.3.4. Nội dung cơ bản của chuẩn mực kế toán công quốc tế ......................................... 40 2.3.5. Cơ sở kế toán áp dụng trong kế toán công quốc tế ............................................... 41 2.3.5.1.Kế toán trên cơ sở tiền trong khu vực công .............................................. 41 2.3.5.2.Kế toán dồn tích trong khu vực công ........................................................ 44 2.3.5.3.So sánh kế toán trên cơ sở tiền và kế toán trên cơ sở dồn tích .................. 46 2.3.6. Các chuẩn mực có liên quan đến kế toán thu, chi ngân sách nhà nước ................ 47 2.3.6.1.Phần mở đầu của IPSAS ........................................................................... 48 2.3.6.2.Hệ thống báo cáo tài chính ........................................................................ 48 [iii] 2.3.6.3.Chuẩn mực số 01 về việc trình bày báo cáo tài chính ............................... 48 2.3.6.4.Chuẩn mực số 22 về công bố thông tin tài chính đơn vị công .................. 49 2.3.6.5.Chuẩn mực số 24 về việc trình bày thông tin ngân sách trên BCTC ........ 49 Nghiên cứu mô hình tổ chức hệ thống kế toán thu, chi ngân sách nhà nước tại một số 2.4. quốc gia trên thế giới – Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam .................................................. 50 2.4.1. Hệ thống kế toán thu, chi ngân sách tại các quốc gia............................................ 50 2.4.1.1.Ấn Độ ........................................................................................................ 51 2.4.1.2.Cộng đồng Châu Âu .................................................................................. 55 2.4.1.3.Nhật Bản .................................................................................................... 59 2.4.1.4.Úc .............................................................................................................. 61 2.4.1.5.Trung Quốc ............................................................................................... 63 2.4.2. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ...................................................................... 65 2.4.2.1.Lộ trình chuyển đổi ................................................................................... 66 2.4.2.2.Sự hợp nhất giữa kế toán và quản trị tài chính công ................................. 66 2.4.2.3.Mô hình kế toán nhà nước phù hợp với thực tế từng quốc gia ................. 67 2.4.2.4.Đào tạo nguồn nhân lực............................................................................. 67 2.4.2.5.Kiểm toán, kiểm tra và kiểm soát thông tin thu, chi ngân sách ................ 67 2.4.2.6.Ứng dụng công nghệ thông tin vào hệ thống kế toán ................................ 68 2.4.2.7.Các nhân tố tác động đến kế toán thu, chi ngân sách ................................ 68 Chương 3: Phương pháp nghiên cứu và khung nghiên cứu chung luận án ............................ 71 3.1. Đối tượng và phạm vi của nghiên cứu .............................................................................. 71 3.1.1. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................................ 71 3.1.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................... 72 3.2. Các phương pháp nghiên cứu sử dụng .............................................................................. 73 3.2.1. Phương pháp chung ............................................................................................... 74 3.2.2. Các phương pháp cụ thể ........................................................................................ 74 3.2.2.1.Phương pháp khái quát hóa ....................................................................... 74 [iv] 3.2.2.2.Phương pháp khái niệm hóa ...................................................................... 75 3.2.2.3.Phương pháp điều tra hay phương pháp trưng cầu ý kiến ......................... 75 3.2.2.4.Phương pháp phân tích .............................................................................. 76 3.2.2.5.Phương pháp tổng hợp .............................................................................. 76 3.2.2.6.Phương pháp tư duy .................................................................................. 76 3.2.2.7.Phương pháp thống kê ............................................................................... 77 3.2.2.8.Phương pháp so sánh, đối chiếu ................................................................ 77 3.2.2.9.Phương pháp lý luận khách quan .............................................................. 77 3.2.3. Ứng dụng các phương pháp cho từng phần luận án .............................................. 77 3.2.4. Dữ liệu sử dụng nghiên cứu .................................................................................. 78 3.2.4.1.Dữ liệu thứ cấp .......................................................................................... 79 3.2.4.2.Dữ liệu sơ cấp ............................................................................................ 79 3.3. Khung nghiên cứu áp dụng và thu thập dữ liệu nghiên cứu .............................................. 79 3.3.1. Khung nghiên cứu sử dụng ................................................................................... 79 3.3.2. Thu thập dữ liệu nghiên cứu.................................................................................. 81 3.3.3. Chất lượng của thông tin nghiên cứu thu thập ...................................................... 81 Chương 4: Thực trạng về hệ thống kế toán thu, chi ngân sách nhà nước tại Việt Nam ......... 83 4.1. Thực trạng về hệ thống tài chính công và quản lý ngân sách nhà nước............................ 83 4.1.1. Thực trạng về hệ thống tài chính công .................................................................. 84 4.1.2. Thực trạng về phân cấp quản lý NSNN ................................................................ 84 4.1.2.1.Thực trạng về tổng quát tình hình thu, chi ngân sách ......................... 84 4.1.2.2.Thực trạng về việc thu và phân cấp thu ngân sách .............................. 86 4.1.2.3.Thực trạng về việc chi và phân cấp chi ngân sách .............................. 88 4.1.2.4.Thực trạng về quá trình phân cấp ngân sách ....................................... 91 4.1.2.5.Một số tồn tại trong việc phân cấp quản lý thu, chi ngân sách ........... 92 4.2. Thực trạng về kế toán thu, chi ngân sách nhà nước .......................................................... 95 4.2.1. Thực trạng về văn bản pháp lý kế toán thu, chi ngân sách.................................... 95 [v] 4.2.1.1.Giới thiệu chung .................................................................................. 95 4.2.1.2.Hệ thống văn bản pháp lý .................................................................... 97 4.2.1.3.Quy định về kế toán thu, chi ngân sách trong Luật NSNN ................. 99 4.2.2. Nhiệm vụ và mục tiêu của kế toán thu, chi ngân sách Việt Nam ........................ 100 4.2.3. Vai trò của kế toán thu, chi ngân sách tại Việt Nam ........................................... 100 4.2.4. Các nội dung trong kế toán thu, chi ngân sách tại Việt Nam .............................. 101 4.2.4.1.Vấn đề về quản lý .............................................................................. 101 4.2.4.2.Vấn đề về ghi nhận ............................................................................ 102 4.2.4.3.Vấn đề về đánh giá ............................................................................ 103 4.2.4.4.Vấn đề về trình bày và công bố ......................................................... 103 4.2.5. Thực trạng về cơ sở kế toán trong hạch toán kế toán thu, chi ngân sách ............ 104 4.2.6. Thực trạng về chứng từ, sổ sách và báo cáo trong kế toán thu, chi ngân sách.... 106 4.2.6.1.Chứng từ ............................................................................................ 106 4.2.6.2.Sổ sách............................................................................................... 107 4.2.6.3.Báo cáo .............................................................................................. 108 4.2.7. Thực trạng về kiểm soát thông tin do kế toán thu, chi ngân sách cung cấp ........ 111 4.2.7.1.Kiểm soát thông tin ........................................................................... 111 4.2.7.2.Kiểm soát nội bộ ............................................................................... 112 4.2.7.3.Kiểm toán nhà nước với quá trình thanh tra và giám sát .................. 112 4.2.8. Đánh giá chung kế toán thu chi ngân sách với chuẩn mực KTC quốc tế............ 114 4.2.8.1.Đánh giá chung.................................................................................. 114 4.2.8.2.Các điểm tương đồng ........................................................................ 115 4.2.8.3.Các điểm khác biệt ............................................................................ 116 4.3. Khảo sát thực tế về kế toán thu, chi ngân sách tại Việt Nam .......................................... 118 4.3.1. Đối tượng và phạm vi khảo sát............................................................................ 118 4.3.2. Nội dung của khảo sát ......................................................................................... 119 4.3.2.1.Giới thiệu chung về bảng câu hỏi ............................................................ 119 [vi] 4.3.2.2.Về nội dung chi tiết khảo sát ................................................................... 119 4.3.3. Phương pháp khảo sát ......................................................................................... 120 4.3.3.1.Về phương cách khảo sát ........................................................................ 120 4.3.3.2.Về công cụ xử lý kết quả ......................................................................... 120 4.3.4. Kết quả khảo sát .................................................................................................. 121 4.3.4.1.Về độ tin cậy của mẫu khảo sát ............................................................... 121 4.3.4.2.Về kết quả nghiên cứu ............................................................................. 122 4.4. Nhận diện hạn chế và nguyên nhân chế độ kế toán thu, chi ngân sách hiện hành .......... 133 Chương 5: Giải pháp hoàn thiện hệ thống kế toán thu, chi ngân sách nhà nước tại VN...... 138 5.1. Quan điểm hoàn thiện và mục tiêu hoàn thiện ................................................................ 138 5.1.1. Quan điểm hoàn thiện ......................................................................................... 138 5.1.1.1.Phù hợp đặc điểm về quản lý thu chi NSNN tại Việt Nam ..................... 139 5.1.1.2.Từng bước phù hợp và tương thích với IPSAS ....................................... 140 5.1.1.3.Tăng cường khả năng ứng dụng CNTT trong QLNSNN ........................ 141 5.1.2. Mục tiêu hoàn thiện ............................................................................................. 142 5.2. Giải pháp hoàn thiện hệ thống kế toán thu, chi ngân sách nhà nước .............................. 144 5.2.1. Nhóm giải pháp chung ........................................................................................ 144 5.2.1.1.Giải pháp về môi trường pháp lý............................................................. 144 5.2.1.2.Giải pháp về môi trường hoạt động......................................................... 150 5.2.1.3.Giải pháp về việc đáp ứng yêu cầu quản lý NSNN ................................. 161 5.2.2. Nhóm giải pháp cụ thể ........................................................................................ 166 5.2.2.1.Xây dựng mô hình Tổng kế toán nhà nước ............................................. 166 5.2.2.2.Điều chỉnh và thay đổi cơ sở kế toán trong ghi nhận và trình bày thông tin kế toán thu, chi ngân sách ....................................................................... 168 5.2.2.3.Xác lập lộ trình chuyển kế toán thu, chi ngân sách theo hướng tiếp cận IPSAS song song xây dựng hệ thống chuẩn mực KTC quốc gia ............ 169 5.2.2.4.Tổ chức hệ thống thông tin kế toán thích ứng ......................................... 171 [vii] 5.3. Nhóm giải pháp hỗ trợ cho hệ thống kế toán thu, chi ngân sách .................................... 174 5.3.1. Kiểm soát chất lượng thông tin của kế toán thu, chi ngân sách .......................... 174 5.3.1.1.Về đánh giá chất lượng thông tin kế toán................................................ 174 5.3.1.2.Về chế độ thanh tra, kiểm tra và giám sát ............................................... 175 5.3.2. Kiểm soát rủi ro trong kế toán thu, chi ngân sách ............................................... 175 5.3.2.1.Kiểm soát trong ....................................................................................... 175 5.3.2.2.Kiểm soát ngoài ....................................................................................... 177 5.3.2.3.Kiểm soát rủi ro thông tin kế toán ........................................................... 178 5.3.3. Về cơ sở hạ tầng và thông tin .............................................................................. 179 5.4. Một số kiến nghị .............................................................................................................. 179 5.4.1. Đối với Quốc hội ................................................................................................. 179 5.4.2. Đối với các cơ quan quản lý nhà nước ................................................................ 180 5.4.2.1.Đối với Chính phủ ............................................................................. 180 5.4.2.2.Đối với Bộ tài chính .......................................................................... 181 5.4.3. Đối với cơ quan Kiểm toán nhà nước ................................................................. 183 5.4.4. Đối với các cơ quan chức năng khác ................................................................... 185 5.4.5. Đối với các cơ quan thực hiện kế toán thu, chi ngân sách .................................. 186 Kết luận Chung và kiến nghị Danh mục các công trình của tác giả Tài liệu tham khảo Phụ lục [i] LỜI MỞ ĐẦU 1. ĐẶT VẤN ĐỀ - Ý NGHĨA NGHIÊN CỨU Trong bất kỳ giai đoạn lịch sử hay tại bất kỳ quốc gia nào, nhà nước muốn vận hành quốc gia của mình đi theo đúng những kế hoạch, chiến lược đã đề ra thì đều cần đến những nguồn lực khác nhau, và một trong những nguồn lực đó chính là ngân sách nhà nước. Thật vậy, ngân sách nhà nước là nơi tập trung quỹ tiền tệ lớn nhất của một nước và được xem là công cụ điều chỉnh mang tính vĩ mô đối với nền kinh tế xã hội, định hướng phát triển sản xuất, điều tiết thị trường và giúp bình ổn giá cả. Với vai trò quan trọng như trên, Việt Nam cũng không nằm ngoài xu hướng chung so với thế giới, đó chính là chính phủ cũng cần có những biện pháp hữu hiệu trong quá trình thu và chi các khoản từ nguồn ngân sách nhà nước. Để thực hiện được điều này, nhà nước đã sử dụng một công cụ dùng để phản ánh, ghi chép các nghiệp vụ phát sinh, đó là hệ thống kế toán thu, chi ngân sách nhà nước. Thông qua chế độ kế toán này, nhà nước có thể nhìn lại những hoạt động đã phát sinh trong quá khứ để từ đó đưa ra các quyết định kinh tế trong tương lai. Trong những năm qua, Việt Nam đã có những kết quả khá khả quan trong việc thu, chi ngân sách, giúp đảm bảo tạo nguồn thu đầy đủ và thực hiện chi các khoản theo đúng các kế hoạch vĩ mô đã được phê duyệt. Bên cạnh những điểm đã đạt được, việc thu, chi ngân sách nhà nước ở Việt Nam cũng đang gặp phải một số khó khăn, thách thức cũng như tồn tại. Có thể lấy ví dụ như việc thu ngân sách hiện còn thất thu ở một số khâu, ở một số lĩnh vực, trên một vài sắc thuế, thêm vào đó có các khoản chi trong đơn vị còn bị lãng phí, thất thoát. Nguyên nhân của hiện tượng này có thể một phần lớn là do việc quản lý ngân sách của chính phủ còn nhiều hạn chế, chưa có đầy đủ thông tin để quản trị tài chính khu vực công, đặc biệt là việc áp dụng chế độ kế toán thu, chi ngân sách chưa thật sự hữu hiệu vì hiện nay việc ghi nhận thu, chi từ ngân sách còn do nhiều cơ quan thực hiện cùng lúc. Hơn nữa, mỗi cơ quan có mục đích, phương pháp, đối tượng và nội dung hạch toán, chỉ tiêu báo cáo ngân sách khác nhau. Hệ quả là các số liệu thu, chi ngân sách hạch toán tại các [ii] cơ quan thường có sự khác biệt nhất định và điều này chưa đáp ứng được yêu cầu phân tích số liệu phục vụ cho quản lý, điều hành ngân sách nhà nước. Nhận thức được một số hạn chế này nên trong những năm gần đây, Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật nói chung và hệ thống pháp luật về kế toán, kiểm toán nói riêng. Trong đó, đã đưa ra các quy định pháp lý để đảm bảo việc quản lý chi tiêu trong lĩnh vực công hiệu quả hơn và tạo dựng một môi trường thuận lợi hơn cho các hoạt động trong lĩnh vực công. Tuy nhiên, các thông tin tài chính, kế toán hiện hành trong lĩnh vực này cho thấy chưa có sự nhất quán giữa các hệ thống kế toán hiện nay, trong đó kế toán thu, chi ngân sách vẫn chưa có sự đồng bộ giữa các cơ quan. Mặt khác, hệ thống thông tin cũng như nội dung về kế toán trong các đơn vị thuộc khu vực công nói chung chỉ mới là một bộ phận cấu thành để tổng hợp và báo cáo quyết toán ngân sách năm, nhằm phục vụ điều hành ngân sách của Quốc Hội, nó vẫn chưa phải là báo cáo tài chính của một đơn vị trong nền kinh tế, chưa thể hợp nhất với báo cáo của Chính phủ để công khai đầy đủ hơn nhằm cung cấp thông tin giúp tất cả công dân có thể kiểm tra, giám sát và đánh giá năng lực tài chính cũng như kết quả hoạt động của quốc gia trong từng năm tài chính mà họ điều hành và quản lý Không dừng lại ở đây, thông tin từ thu, chi ngân sách nhà nước không chỉ sử dụng trong nội bộ của quốc gia Việt Nam mà còn được các tổ chức, các đối tượng khác xem xét sử dụng để đưa ra các quyết định về hỗ trợ, tài trợ hay viện trợ các khoản vốn cho quốc gia. Đồng thời, xét về phương diện và phạm vi toàn cầu thì Việt Nam cũng thuộc nền kinh tế thế giới và đã hình thành các mối quan hệ quốc tế. Việc gia nhập các tổ chức kinh tế thế giới và khu vực như Tổ chức thương mại thế giới, Hiệp định thương mại Việt – Mỹ, cam kết với các tổ chức tài chính như ADB, WB, IMF… đã đòi hỏi Việt Nam phải cung cấp thông tin có tính chuẩn mực, có khả năng so sánh và phải được quốc tế thừa nhận. Trong công tác quản lý điều hành tài chính Nhà nước, một mặt cần phải thực hiện công khai hóa, dân chủ hóa và các thông tin tài chính, kế toán phải chính xác, minh bạch đối với các hoạt động chi tiêu và đầu tư của nhà nước, mặt khác phải có những nét đặc thù của hệ thống tài chính ngân sách Việt Nam. Do đó, việc vận dụng chuẩn mực kế toán [iii] quốc tế sẽ mang lại nhiều lợi ích như nâng cao tính toàn diện, công khai và minh bạch của báo cáo tài chính; nâng cao chất lượng và tính so sánh giữa các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công cũng như tính nhất quán trong việc lập và báo cáo các thông tin tài chính, góp phần cơ bản trong việc hạn chế những tiêu cực trong quá trình quản lý ngân sách. Hơn thế nữa, việc nhận thức sự khác biệt giữa hai hệ thống chuẩn mực, hiểu rõ thực trạng cũng như các vấn đề đặc thù tại Việt Nam và việc tiếp cận theo hướng quốc tế sẽ giúp Việt Nam hài hòa hơn với thông lệ phổ biến của quốc tế. Với ý nghĩa và tầm quan trọng trong việc cải cách hệ thống kế toán thu, chi ngân sách nhà nước một phần giúp tạo ra nguồn thông tin đầy đủ, hiệu quả, một phần cầ phải hài hòa dần theo định hướng chung của thế giới nên việc điểu chỉnh kế toán thu, chi ngân sách tại Việt Nam theo hướng chuẩn mực kế toán công quốc tế được xem là một việc làm tất yếu hiện nay. Do những nguyên nhân này nên tác giả đã lựa chọn nội dung về kế toán thu, chi ngân sách làm đề tài cơ sở cho việc nghiên cứu thực hiện luận án của mình. 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU Luận án được thực hiện nhằm hướng đến 4 mục tiêu cụ thể như sau: - Xác định được lỗ hỏng trong các nghiên cứu trên thế giới và trong nước bằng việc hệ thống hóa các nghiên cứu về kế toán công và kế toán thu chi ngân sách. - Tổng quát hóa các cơ sở lý luận liên quan về những mảng nội dung chính bao gồm khu vực công, tài chính công, kế toán thu, chi ngân sách và việc quản lý ngân sách trên thế giới cũng như đang áp dụng tại Việt Nam từ trước đến nay, làm nền tảng lý luận để có thể đối chiếu với thực tế của Việt Nam. - Phân tích làm rõ thực trạng về vấn đề kế toán thu, chi ngân sách cùng những mảng nội dung khác có liên quan mật thiết đến đề tài như cơ cấu thu chi, hệ thống tài chính công, chi tiết các nội dung về kế toán thu chi ngân sách hiện hành tại Việt Nam, đồng thời rút ra những điểm để chứng minh Việt Nam cần và có thể hoàn thiện hệ thống kế toán này thông qua việc khảo sát thực tế. [iv] - Đề xuất một số giải pháp chung, giải pháp cụ thể và kiến nghị trong việc hoàn thiện kế toán thu, chi ngân sách để phù hợp với thực tế, tình hình kinh tế xã hội của Việt Nam, đồng thời tiếp cận dần một số nội dung cơ bản của bộ chuẩn mực kế toán công quốc tế. 3. QUY TRÌNH KHUNG NGHIÊN CỨU LUẬN ÁN Luận án đã được thực hiện theo một quá trình xuyên suốt và đi qua những giai đoạn cơ bản như sau: - Tổng hợp các tài liệu, giáo trình, thông tin, số liệu có liên quan đến nội dung đề tài và nhằm phục vụ cho quá trình viết luận án (bao gồm cả phần cơ sở lý luận và thực trạng về quản lý tại Việt Nam ở một số cơ quan có thu chi ngân sách). - Xác định các nội dung đã được thực hiện trong những nghiên cứu trước đây để xác định những lỗ hỏng cần được nghiên cứu. - Thông qua tài liệu đã thu thập, tiến hành viết phần cơ sở lý luận của đề tài. - Khi thực hiện phần thực trạng của đề tài, tác giả đã tiến hành thiết kế và thực hiện khảo sát về tình hình kế toán thu, chi ngân sách, những hạn chế hiện tại cũng như việc ứng dụng chuẩn mực kế toán công quốc tế hiện nay. Ngoài việc khảo sát bằng bảng câu hỏi, đề tài đã thu thập nhiều số liệu trong và ngoài nước để minh chứng rõ hơn về nội dung thực tế đối với vấn đề nghiên cứu. - Thông qua hệ thống cơ sở lý luận ở chương hai và thực tiễn về kế toán thu, chi ngân sách ở chương ba, luận án tổng hợp để đưa ra những đề xuất cần thiết, khá toàn diện và phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội của Việt Nam. 4. NHỮNG ĐIỂM MỚI, PHẦN GIỚI HẠN VÀ CÁC ĐÓNG GÓP KHOA HỌC CỦA LUẬN ÁN 4.1. Những điểm mới của luận án Xem xét và đối chiếu với những nghiên cứu đã được các nhà khoa học thực hiện trước đây thì luận án đã thực hiện được một số điểm mới như sau: [v] - Thứ nhất, ghi nhận một cách đầy đủ cơ sở lý luận về khu vực công trên thế giới, hệ thống chuẩn mực kế toán công quốc tế, khuôn mẫu lý thuyết về quản trị tài chính khu vực công, cơ sở kế toán áp dụng và hệ thống kế toán thu, chi ngân sách chính phủ trên thế giới. - Thứ hai, nghiên cứu đầy đủ quá trình thực hiện ở 5 khu vực đại diện cho các vùng địa lý trên thế giới về việc áp dụng chuẩn mực kế toán công quốc tế vào kế toán thu, chi ngân sách nhà nước, qua đó đã rút ra những bài học kinh nghiệm cho việc hoàn thiện chế độ kế toán tại Việt Nam - Thứ ba, số liệu tập hợp khá đầy đủ và liên tục trong nhiều năm liên tiếp có liên quan đến lĩnh vực thu ngân sách, chi ngân sách, nợ công, tỷ lệ so với thu nhập quốc dân, tốc độ phát triển kinh tế… - Thứ tư, khảo sát một cách chi tiết về chế độ kế toán thu, chi ngân sách, qua đó có thể đánh giá được tính khả thi của những giải pháp, kiến nghị mà luận án đã đề ra. Đồng thời, sử dụng công cụ thống kê để minh chứng tính khoa học, tính tin cậy của những giải pháp trong luận án. - Thứ năm, đề tài bao quát được khá chi tiết các mối quan hệ giữa kế toán thu, chi ngân sách với việc quản lý ngân sách nhà nước cùng với hệ thống cải cách hành chính nhà nước, tài chính công ở Việt Nam. 4.2. Giới hạn nội dung của luận án Bất kỳ công trình nghiên cứu khoa học nào cũng có những giới hạn cơ bản về mặt nội dung trình bày. Luận án đã đi vào tìm hiểu chi tiết mối quan hệ và việc vận dụng chuẩn mực kế toán công quốc tế vào kế toán thu, chi ngân sách Việt Nam. Trong những nghiên cứu của những đề tài kế tiếp, các tác giả tiếp theo có thể đi vào phân tích từng chuẩn mực kế toán công quốc tế cụ thể và đi sâu vào phân tích hạch toán chi tiết nghiệp vụ để có những khuyến nghị liên quan trong quá trình tác nghiệp trên thực tế của các kế toán viên tại các đơn vị công ở Việt Nam. Ngoài ra, các nghiên cứu sâu cũng có thể tiếp tục vận dụng bộ chuẩn mực quốc tế vào những lĩnh vực công khác trong xã hội, chẳng hạn như kế toán đơn vị phường xã, kế toán đơn vị bảo hiểm xã hội, kế toán cơ quan thuế… [vi] 4.3. Các đóng góp khoa học của luận án Luận án là một công trình nghiên cứu khoa học nghiêm túc của tác giả. Kết quả nghiên cứu của luận án đã đóng góp khoa học một số điểm cơ bản như sau: - Một là, rút ra được những bài học kinh nghiệm trong quá trình áp dụng chuẩn mực kế toán công quốc tế vào chế độ kế toán thu, chi ngân sách tại một số quốc gia và khu vực. - Hai là, thông qua lịch sử hình thành quá trình phát triển của hệ thống luật pháp có liên quan đến nội dung, đề tài góp phần đánh giá được thực trạng về tình hình nguồn thu chi ngân sách và kế toán thu, chi ngân sách trong khoảng thời gian từ 2002 đến năm 2013. Qua đó rút được những khía cạnh mà chế độ kế toán hiện nay cần thay đổi trong thời gian tới. - Ba là, đề xuất các giải pháp đồng bộ và khả thi để chỉnh sửa trực tiếp các vấn đề liên quan đến kế toán thu, chi ngân sách cùng với các mảng khác có liên quan như tài chính công, nợ công, công nghệ thông tin, nhân lực, kiểm toán nhà nước, các cơ quan khác có liên quan… - Bốn là, kết quả nghiên cứu này cũng góp phần làm tài liệu tham khảo cần thiết và bổ ích cho các nghiên cứu khoa học liên quan khác cũng như áp dụng trong thời gian tới tại những cơ quan nhà nước có thẩm quyền ở Việt Nam. 5. KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN Luận án được thực hiện bao gồm tổng cộng có 187 trang, 7 hình vẽ và 13 bảng biểu minh họa, bổ trợ cho nội dung của bài viết. Xét chi tiết, ngoài phần mở đầu, kết luận chung, các danh mục khác nhau, tài liệu tham khảo và 5 phụ lục thì luận án được kết cấu thành 5 chương với tên gọi của từng chương cụ thể như sau:  Chương 1: Tổng quan các vấn đề nghiên cứu về kế toán thu, chi ngân sách nhà nước (16 trang)  Chương 2: Cơ sở lý thuyết về kế toán thu, chi ngân sách nhà nước và chuẩn mực kế toán công quốc tế (51 trang) [vii]  Chương 3: Phương pháp nghiên cứu và khung nghiên cứu chung của luận án (13 trang)  Chương 4: Thực trạng về hệ thống kế toán thu, chi ngân sách nhà nước tại Việt Nam (52 trang)  Chương 5: Giải pháp hoàn thiện hệ thống kế toán thu, chi ngân sách nhà nước tại Việt Nam (51 trang) DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT 1. Các chữ viết tắt có nguồn gốc tiếng Việt Từ viết tắt Từ gốc Từ viết tắt Từ gốc BCTC Báo cáo tài chính KTXH Kinh tế xã hội BTC Bộ Tài chính KTNN Kiểm toán nhà nước CCVC Công chức, viên chức KVC Khu vực công CNTT Công nghệ thông tin KTV Kiểm toán viên CP Chính phủ MLNSNN Mục lục ngân sách nhà nước DN Doanh nghiệp NCKH Nghiên cứu khoa học DNNN Doanh nghiệp nhà nước NS Ngân sách GTGT Giá trị gia tăng NSNN Ngân sách nhà nước HCSN Hành chính sự nghiệp QLNSNN Quản lý ngân sách nhà nước HĐND Hội đồng nhân dân SXKD Sản xuất kinh doanh HTTTKT Hệ thống thông tin kế toán TNDN Thu nhập doanh nghiệp KBNN Kho bạc nhà nước TCC Tài chính công KSNB Kiểm soát nội bộ TCNN Tài chính nhà nước KTC Kế toán công UBND Ủy ban nhân dân [a] 2. Các chữ viết tắt có nguồn gốc tiếng Anh Từ Từ gốc bằng tiếng Anh viết tắt ADB EU GASB Từ gốc theo nghĩa tiếng Việt The Asian Development Bank Ngân hàng Phát triển Châu Á European Union Liên min Châu Âu Governmental Accounting Hội đồng chuẩn mực kế toán Standards Board chính phủ Doanh nghiệp kinh doanh thuộc GBE Government Business Enterprises GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội IAS International Accounting Standard Chuẩn mực kế toán quốc tế International Accounting Standard Ủy ban chuẩn mực kế toán quốc Board tế IASB IFAC IFRS IMF INTOSAI IPSAS International Federation of chính phủ Liên đoàn Kế toán quốc tế Accountants International Financial Reporting Chuẩn mực về lập báo cáo tài Standards chính quốc tế International Monetary Fund Quỹ tiền tệ quốc tế International Organization of Tổ chức Quốc tế các Cơ quan Supreme Audit Institutions Kiểm toán tối cao International Public Sector Chuẩn mực kế toán công quốc tế Accounting Standard [b]