Tài liệu Luận án nghiên cứu rươi (nereididae tylorrhynchus) trong hệ sinh thái đất vùng ven biển miền bắc việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ ----------------------------- NGUYỄN THỊ HÀ NGHIÊN CỨU RƢƠI (NEREIDIDAE: TYLORRHYNCHUS) TRONG HỆ SINH THÁI ĐẤT VÙNG VEN BIỂN MIỀN BẮC VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN S SINH HỌ H NỘI – 2019 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ ----------------------------- NGUYỄN THỊ HÀ NGHIÊN CỨU RƢƠI (NEREIDIDAE: TYLORRHYNCHUS) TRONG HỆ SINH THÁI ĐẤT VÙNG VEN BIỂN MIỀN BẮC VIỆT NAM C Độ M LUẬN ÁN TIẾN S SINH HỌ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS TSKH V Q TS L H H N – 2019 M L I AM ĐOAN T ở C ớ ộ T ẫ T Nguyễn Thị Hà L I M ƠN Trong quá trình th c hi n lu báu và t cs t n tình, quý u ki n c a nhi u t p th và cá nhân. T ớc h t, tôi xin ờ lòng bi ớng dẫn 1, GS TSKH V Q M nh, thầy ầ trình th c hi n lu n án. Tôi xin c n thầy tôi t n tình trong su t quá ớng dẫn 2, TS. Lê Hùng Anh, thầy ớng dẫn trong quá trình hoàn thành lu n án. T ở Công ngh , V nguyên sinh v t thuộc V inh V Công n T R ) lâm Khoa u sinh ờ B2016-SPH-24 Đ S p Đ H Nộ KH&CN ộ G &ĐT ỗ T S H N T (C H c vi n Khoa h c và PGS.TS. Trần Th T m Hà Nội, ờ Đ ih c cho nghiên c u sinh trong quá trình th c hi n T Vi n sinh thái và tài nguyên sinh v t, Vi n H KH&CN Vi t Nam, anh Ph Vă L n, ch nhi m h p tác xã An Thanh nghiên c u sinh trong lu n án. Xin c TS H Th Loan, T S T ầ C ờ ộ . N ứ M L L I AM ĐOAN ................................................................................................................ iii M L ............................................................................................................................ v DANH M Á TỪ VIẾT TẮT................................................................................... vii DANH M Á DANH M Á H NH ................................................................................................... ix PHẦN M ĐẦU................................................................................................................... 1 HƢƠN :T N N ................................................................................................ viii QUAN T I LIỆU ............................................................................ 4 (P 1.1. Tình hình n R 1.2. Tình hình n (N (P R 1.4. Tình hình n : Đ I TƢ N ớ ............................ 4 ớ ................ 7 Tylorrhynchus) 1.3. Tình hình n HƢƠN ) (N ) V N V Tylorrhynchus) ĐỊA ĐIỂM TH I ......................... 10 IAN V N ............. 18 PHƢƠN PHÁP N HI N ỨU ................................................................................................................... 26 Đ ............................................................................ 26 Đ ................................................................................................ 26 2.3. T ờ ............................................................................................... 35 P .......................................................................................... 36 C ........................................................................................ 36 ............................................. 38 .............................. 40 HƢƠN : KẾT QU N HI N ỨU ........................................................................ 45 3.1. P R V N (N Tylorrhynchus) ở .................................................................................................. 45 y y y ........................ 45 (ADN) (Nereididae: Tylorrhynchus) ............................................................................................... 54 B 3.2. R v xé ............................................................................ 58 (Tylorrhynchus heterochaetus) s ng c lớn (Macrofauna) ở h ầ ộng v t vùng nghiên c u ....................................... 61 y x y ộng v t Macrofauna ................................................................. 61 y y x ộng v ảnh...................................................................... 63 x (Tylorrhynchus heterochaetus) ộng v theo mùa .............................................................................. 78 x (Tylorrhynchus heterochaetus) theo t ng sâu thẳ ộng v ng .................................................. 102 3.2.5. Bàn lu n và nh n xét .......................................................................... 118 3.3. Mộ ờng s ng c u ki R (Tylorrhynchus heterochaetus) ở vùng nghiên c u ................................................................................ 121 ảnh ruộ 3.3.1. Một số chỉ ộ ố ặ ể v ở vù B v ở vùng nghiên c u121 y y us ............................................................... 128 xé .......................................................................... 132 KẾT LUẬN V KIẾN N HỊ ......................................................................................... 133 NH N Đ N DANH M PM I N TR NH A LUẬN ÁN ............................................................... 134 A TÁ I .............................................................. 135 T I LIỆU THAM KH O ............................................................................................... 136 PH L ............................................................................................................................... I DANH M Á TỪ VIẾT TẮT N ĩa ủa từ viết tắt STT Từ viết tắt 1 QN Qu ng Ninh 2 HD H 3 HP H i Phòng 4 TB Thái Bình 5 NĐ N 6 QCVN Quy chuẩn Vi t Nam 7 TCVN Tiêu chuẩn Vi t Nam 8 BTNMT 9 QĐ/TCMT 10 TDS Bộ T N Quy Tổ Đ nh M T ờng nh/Tổng c c Môi T ờng ng ch t r n hòa tan DANH M T ờ ẫ Á N ng mẫu v t ........................................... 36 T ờ ộ ................................................................................................................................... 43 m mẫ R B ng 3.1: K t qu một s ch (N Tylorrhynchus) t i các t nh thuộc vùng ven bi n mi n B c Vi t Nam ..................................................................... 50 Mẫ R N .................................... 54 (Nereididae: Tylorrhynchus) B ng 3.3: V trí các Nucleotide sai khác trên vùng gen COI gi a 5 trình t R (Nereididae: Tylorrhynchus) nghiên c u ............................................................................. 55 B ng 3.4: Kho ng cách di truy n gi a các trình t R (N Tylorrhynchus) nghiên c u ............................................................................................................................ 56 5 T ầ ộng v ng c lớ vùng nghiên c u ............................................................................................................................ 61 6 T ầ ộng v ng c lớ t theo sinh c nh t i vùng nghiên c u ..................................................................................................... 65 7 C sinh c nh nghiên c u .............................................. 68 B ng 3.8: M ộ, sinh kh ộng v ng c lớ t theo sinh c nh t i vùng nghiên c u ............................................................................................. 73 9 T ầ ộng v ng c lớ t theo mùa t i vùng nghiên c u ................................................................................................................... 80 0 T sâu thẳ ầ ộng v t theo tầng ng t i vùng nghiên c u .................................................................................. 103 Mộ 1 M ờ ộ R R ă 1 R ng c lớ M ộ 5 ầng sâu thẳ i sinh c ộ R ở vùng nghiên c u. 127 (Tylorrhynchus heterochaetus) ộ ở vùng nghiên c u ............................................................ 129 R (Tylorrhynchus heterochaetus) ng trong h ộ t ở vùng nghiên c u...................... 130 DANH M H C ờ H V ẫ H V ẫ nc Á H NH R ............................................................... 21 .......................................... 27 H ....................................................... 28 H S ờ ộ ộẩ 5 ă -2017 .... 31 H S ờ ộ ộẩ 5 ă 017-2018 .... 32 H 5 K H H H T ........................................................................................... 39 ộng v ớ P Hình 3.1: Phầ H H P R 5 T (Tylorrhynchus heterochaetus) nhìn m 30 ở C Hình 3.4: Tr H .................................................................................................... 40 ầu c Hình 3.2: Chi ng c lớn ...................................... 39 ầ ớ ộ R R R ........... 45 (Tylorrhynchus heterochaetus)46 (Tylorrhynchus heterochaetus) ......... 47 (Tylorrhynchus heterochaetus) ................................................. 48 R (Tylorrhynchus heterochaetus) ......................................... 48 K R (Nereididae: Tylorrhynchus) thu t H trên genbank ........................................................................................................... 57 Hình 3.7. Cây phát sinh ch ng lo M L h s bootstrap 1000.................................................................................................................... 58 H T ở thành phầ ộng v ng c lớn sinh c nh nghiên c u ............................................................................... 70 Hình 3.9: M ộ, sinh kh ộng v ng c lớn ở t trong mùa xuân t i vùng nghiên c u ................................................................................................. 84 Hình 3.10: M ộ, sinh kh ộng v ng c lớn ở t trong mùa h t i vùng nghiên c u ........................................................................................................... 87 Hình 3.11: M ộ, sinh kh ộng v ng c lớn ở t trong mùa thu t i vùng nghiên c u .................................................................................................... 91 Hình 3.12: M ộ, sinh kh ộng v ng c lớn ở t trong mùa i vùng nghiên c u ................................................................................................. 95 Hình 3.13: M ộ ộng v ng c lớn ở t theo mùa t i vùng nghiên c u .......................................................................................................................... 99 Hình 3.14: Sinh kh ộng v ng c lớn ở t theo mùa t i vùng nghiên c u ........................................................................................................................ 100 ộ ộng v Hình 3.15: M c ă ă ă ă t theo tầng sâu và sinh ng c lớn ở t theo tầng sâu và sinh -2018 ....................................................................................................... 111 ộng v ng c lớn ở t theo tầng sâu và sinh 2017-2018 ...................................................................................................... 112 Hình 3.19: M ộ ộng v Hình 3.20: Sinh kh H ng c lớn ở ộ ộng v Hình 3.18: Sinh kh c ộng v -2017 ....................................................................................................... 110 Hình 3.17: M c t theo tầng sâu và sinh -2017 ....................................................................................................... 109 Hình 3.16: Sinh kh c ng c lớn ở N ng c lớn ở ộng v ộ t theo tầng sâu ............ 115 ng c lớn ở ờng ớ t i sinh c nh t theo tầng sâu ........ 116 ộ R ở vùng nghiên c u ..................................................................................................................................... 122 H H ờng Hình 3.23 Độ m ớ t i sinh c nh ờng ộ ớ t i sinh c nh ở vùng nghiên c u ...... 123 ộ R ở vùng nghiên c u ........................................................................................................................... 125 Hình 3.24: Tổ ruộ R ng ch t r (T S) ờ ớc t i sinh c nh ở vùng nghiên c u ...................................................................................... 125 1 PHẦN M L ọ ĐẦU ề Vớ ờ km, cùng ớ ớ V N V N ă C ( ) G T m (Mollusca), Chân khớp ộng v t (Annelida) là thành phần c a c u trúc quầ ớ ah t vùng ven bi n và c a sông Vi Đ N R (Tylorrhynchus) thuộc h Nereididae (Fauchald, 1977) [1], ộ P P ớ sinh thái c a sông và h sinh thái bi n (T ầ T T ) [2]. T S ớ ở N I N ớ T H 5 (Uschakov, 1955) [3]. N ỗ ớ ă ờ K P Ở Tr nh H ớ ớ ờ R s xu t hi n c c Nguy n Công Ti u, Nguy n Công n t nh ng th k XVII, XVIII, nhi u tác gi còn công b danh sách xu t hi n ở Vi N Đ T P T 2016) [6-10, 2]. Tuy nhiên, nhóm R làm ngu n th ă ổ K Đ H gian, không gian, nh ng bi ộ ờ T Tầ T ời dân Vi T T , N d ng ổi v khí h ới s ờng s khác nhau c a mi n B c Vi t Nam có nh ng sai khác, bi R N ng có n m trong danh sách nh ng loài giun nhi c công b ở Vi t Nam ha này vẫ ă c bi t có loài còn có kh t li n (Fauchald, 1967; G không thì v Vă ) [4, 5]. ă 1979; P (N c nghiên c u. ổi c R ờ i các t nh ổi v hình thái hay ờ 2 R ộ s ng c lớn ở ầ ầ ộng v t. Vớ ở R ộ ớ (M ộ ầ f ầ ộ )ở T ỹ ở “ Nghiên cứu rƣơ (Nere ae: Tylorrhynchus) ất vùng ven biển miền Bắc Việt Nam” trong hệ Mụ ứ N R ủa (Nereididae: Tylorrhynchus) trong c u trúc quầ ng c lớn (Macrofauna) ở h v B c Vi N nh một s ộng t vùng ven bi n mi n ờng s ng c u ki R ở vùng ở khoa h c và th c ti n cho vi c b o t n và phát nghiên c u nh m cung c tri n chúng. N ứ 1/ N R (N Tylorrhynchus) ớ pháp hình thái N, ở V 2/ N N R ầ Macrofauna theo ă ă ă theo ớ 3/ ở ộ ầ ẳ và . ầu kh o sát một s ờng s ng c R ầ ở vùng nghiên c u. ĩa ủa : Lầ ầ ộ M f R (N ầ ớ R ầ ờ ộ K ớ ớ ộ ộ ộ R :C R ở Tylorrhynchus) ầ ở ẫ R ong ẫ ầ ộ ớ ở ộ R 3 V N ầ ổ H ẫ ở ụ ủa L ầ C Tổ C Đ C K K ở ầ : ờ 4 HƢƠN QUAN T I LIỆU ứ về 1.1. Tình hình n T :T N ớ ề ơ (P y ae a) r ớ g ế ầ ớ , XX ớ v y và bằ ặ ể ADN P ầ N ớ ớ ớ ă ộ V Uschakov (1955) [3] N Đ Imajima & Hartman (1964) [11] ớ Độ T Fauvel (1953) [12], N P Q Wubaoling (1986) [13] hay Day (1967) [14]. C ở ộ [15]. ộ Tuy nhiên nhi u sinh v t có hình thái r t gi trong h th ng phân lo i (h gen r thái r t khá c t l i r t khác nhau ) c l i nhi u sinh v t có hình i r t gần nhau trong h th ng phân lo i (h gen r t gi ) ở V ớ phát tri n c a khoa h c công ngh nói chung và các kỹ thu t sinh h c phân t c s khác bi t v v t ch t di truy n gi a các loài sinh v t, th m chí gi a các cá th sinh v t trong cùng loài. T , có th c sinh v h di truy n gi a các cá th , quần th hay xu t x d m hình thái và c m i quan N y, vi c k t h p gi t sinh h c phân t ADN sẽ nhanh c s khác bi t gi a sinh v t này với sinh v t khác một cách 5 chính xác. Vì v y, các kỹ thu t sinh h c phân t c xem là công c hỗ tr có hi u qu cho vi T ớ XIX T ổ T G XX 5 [16], b [17]. T N , ở Q N sinh h c 5 ớ V Mỹ H L [18] Đ T Đ T ớ giun nhi nucleotide ầ ớ [19-22]. v (Polychaeta) Hầ ờ ộ ộ ộ ầ ầ ( ) ỗ ẫ (P ) ầ (C ở ă Mộ ớ Z ( 5) [23], N ổ ă N ầ ầ Pearson & Rosenberg (1987) [24] cho r ng ă ớ Đ u này gây ra s bi ờng khác ộ ộng ngu n th ho c dòng ch y m nh. Bên c ờng và gi ở ớ chuy ộng v n chuy n các ổi các th vẩn ở trầm tích ă ổi phân b thành phần loài theo mùa. Ngu n th ut ầ . ớc do dòng ch y, th y tri u, gió và các y u t phần t th t U Nereis succinea C ) ộng v t ă ở khu v c có s ổi v n ẫ ộ mu ns ộng do s ổ ớc th p 6 ă ớ n ở n c u trúc quần xã ở vùng tri u gần các c a sông. giun nhi ộng c a nó gây ra s bi n Alogi (1989) [25] cho r ng khí h ộng lớ ộng v C ớc nông nhi t ới. ộ phong Longhurst & Pauly (1987) [26], Alongi (1990) [27] cho phú các nhóm loài nhi Độ bi n ới và m ộ ộng v ộng r t lớn do s bi ở vùng ộng mùa bở y ổ ra bi n. ộ Theo Fauchald (1967) [6] sinh c ớ Hutchings (1998) [28] ở ầ ờ ớ ầ ở C v (Polychaeta) P ầ Giangrande et al (2005) [29] ă ộ là ă ớ ở ầ ộ ớ ( N ) ờ R Castrol & Micheal (1997) [30] N (Tylorrhynchus ầ heterochaetus) ộ ộ ă ầ ầ ă ớ ă ă ở ầ T Uschakov (1955) [3], ộ 5,5 Nereis diversicolor , Arenicola marina ă ộ ộ N. Virens 55 Đ ở V Đ ng ă ộ , mộ 7 ă nuôi và ẩ V N ớ Đ N L [15]. ớc s suy gi m ngu n l ở th ờ N Marphysa sanguinea hay t T Đ N ă ng sinh h c nói chung và sinh v t là ờng, s khai thác quá sinh thái do s suy thoái v m c ngu n l i th y h i s n, các qu u tích c c thành l p các khu b o t n. ớ Các thông tin mới nh t cho th y, một s bi n lớn nh t th giớ ng các khu b o t n o t n bi n Chagos, Mexico có khu b o t n bi n Carbo Pulmo và Australia có khu b o t n bi n Barie Reef [15]. ứ về Rƣơ (Nereididae: Tylorrhynchus) r 1.2. Tình hình n v ể Nereididae: Tylorrhynchus) bằ ặ AD và T ế ớ R (Nereididae: Tylorrhynchus) ộ ( 5 ) [12], Day (1967) [14], Uschakov (1955) [3], Imajima (1972) [31]. C ầ ầ ộ R V N ớ ớ Tylorrhynchus) T T ớ R Q ớ N Vớ heterochaetus ( Đ N NC025561.1 [32] G C T Q ộ ờ Đ S Y -S Q (Nereididae: Tylorrhynchus) ớ R (Nereididae: ộ V ,n ở Tylorrhynchus ă Tylorrhynchus) R R KM111507.1 [33]) v T (Nereididae: R Kent (2016) [34] ở ớ ầ ớ ộ khi ầ C ớ ở ộ 8 ầ ẩ R R ă ă R ỗ ờ ộ R ở ở ă ở V Imajima et al (1964, 1972) [11, 31] Geogre ộ Kent (2016) [34] . Vào các ờ ă ổ ớ Mộ Platynereis dumerilli, Autolytus edwardsi, Eunice furcata và Tylorrhynchus heterochaetus, Vớ ở R con C ầ con ầ R R ổ R ở ẩ ở ờ ở ẹ ộ ộ -4 mm. R R R -11 mm; R ộ mm, có 60Vớ ở R ẩ ổ ở cái dài 35-120 [34]. ,c ầ ớ ờ ở ộ dài 40-130 mm, có 60- - 5 ở ớ ớ ầ C ờ ở ớ S ẩ T ớ ớ ờ R ờ ớ ă T R ở ổ ẩ ỗ ộ ă ẫ ở ờ [34]. T T S ộ ầ T ớ 9 M N ở ở ẹ N ờ ộ K ầ ớ ở ầ ầ ở V ớ [34] . R Imajima et al (1964) [11] ở Kent (2016) [34] ( ă G R ớ ) - ớ R c ở . Tổ P Đ T (2018) R [15 ( ) ( S ( (S Myrianida ) trên. ) ) ở Mỗ ộ ẹ ớ N [15]. S ( ): ớ ổ n ở N ổ ổ : ă ớ ă (parapodia), các lông ộ ờ ă ở ) ( ở ộ ổ ộ ộ P ộ ă [15]. :P ở Palolo siciliensis, P. viridis) R Eunice viridis ( Eunice furcata (E. schemocephala) ộ T ầ , ổ ở Đ ộ ầ ă ớ con ầ ở ẹ( 10 ở ) ” ầ ) ầ ẹ ở C ầ ( ớ ầ ở ầ R [15]. ẫ R Nereis sp., ă ở ẫ fertilizin R ở ởĐ ổ ứ về ề v Ở Vi t Nam, Tylorrhynchus) nh [15]. ơ (P y ae a) y bằ V ệ Na ặ R t nhi c các chuyên gia th giới nghiên c u t nh R ă T ể AD và ghi nh ộ ộ ộ 1.3. Tình hình n ớ (Nereididae: ă ới ầu tiên ở mi n B c Vi t Nam là Tylorrhynchus sp. K 5 ới s ch nghiên c u bi n Nha Trang o c a ti c A.Kremps, Vi n c 19 loài giun nhi s ng nổi b ở vùng V nh Thái Lan và phía b c Vi t Nam. Gravier & Dantan (1931) [35] ki c thu th p ở Vi t Nam. Ti c a các d ng Heretonereis thành th 1933 [36] công b th hai c a hai nhà khoa h c trên lo các lông i với d ng Heteronereis do nh ng bi c ă n h th ng phân ổi hoàn toàn v 1934 [37], hai ông l i ti p t c công b nhi u loài mớ V ă t tên, có 14 loài phát hi n mới cho khu v c và 6 loài phát hi n mới cho khoa h c, t t c c t các mẫu nổi. Serene (1937) [38] N thêm 2 loài giun nhi mới thuộc h c t d c bờ bi n Vi t Nam. Fauvel (1939) [39] phát hi n thêm 2 loài mới là Syllis aberrans và Glycera albaadspersa. Dawydofd (1952) [40] h p và giới thi u các loài giun nhi Errantia và nhóm Sedentaria. ở bi n bao g R p ộc hai nhóm