Tài liệu Lời thề trước miếu

i th tr c mi u 1 i th Tr www.hobieuchanh.com c Mi u Bi u Chánh Ph n I: Ph n M Côi (1) Tr i g n sáng. Trong m y xóm d c theo khúc l t c u M ng Gà lên ch C n Giu c, gà gáy vang rân, ti p nhau kêu nông phu th c d y mà i ra ru ng. Bên h ng Ðông tr i gi ng m y c m mây en áng m t nh t ch a cho l lên; tuy v y mà bên ng tây v ng tr ng khuy t treo l ng ng trên không ã nh ng b c, nên phai t lu m , không còn t r ng nh h i canh khuya n a. C pha s ng t ng n, lúa d m tr xóng l ng, cô Ðào, là con gh c a h ng tr ng T n, gánh m t gánh bánh ú v i bánh bò, xung x ng i lên ch mà bán. Cô am i c hai m i tu i, tuy con nhà nghèo l i m côi cha, nên m c qu n áo v i en, n trang thì ch eo m t ôi bông tai chu i mà thôi, nh ng mà m t mày cô m, t ng m o cô nghiêm trang, vì t lúc ngây th ã th y nh ng th m tr ng trong nhà, nên cô o não trong lòng, ít nói ít c i, mà h có d p vui làm cho cô ph i c i, thì m t nh tr ng r m, mi ng nh hoa n . Cô i ngang qua cái gò m , là ch có cái m t c a cha cô, là H ng hào Quý, ch t chôn t i ó h i cô m i lên m i hai tu i, thì c ng nh m i b a tr c, cô day t ngó vô gò m t ng t ng hình d ng c a cha. Cô b ng khuâng, nh lúc cô còn nh h cha i xóm v thì ôm cô hun hít, h cô au thì b ng cô lên võng mà a. Nh ng i x a, cô ng c m ng trong lòng, b ng th y trong gò m có m t ng i x m m i ra l . C nh v ng, tr i khuya, t phía không ng i, cô phát s , nên h i h p trong ng c. Thình lình ng i i ra ó kêu h i: "Ph i ch ó hay không ch Hai?" Cô Ðào ng l i mà ngó. Ng i y ra t i, cô nhìn l i thì là Lân, em ru t c a cô, i b y tu i, u i nón n en, mình m c m t b v i tr ng c . Cô gánh d a l mà h i: - Em làm gi ng gì trong ó? Ði thi v h i nào? - Em v h i chi u hôm qua; mà bu n quá em không mu n v nhà. T h i hôm n gi , em n m m t bên m c a cha. - Em n m chi ó? - Em thi r t r i, ch Hai à. - Tr i t i! Thi r t hay sao? Lân ng i ch m h m m t bên gánh bánh c a ch , khoanh tay trên u g i, n c t ch y ròng ròng. Cô Ðào ng l ng thinh mà ngó mông m t h i ch m rãi mà nói: "Em i thi h m nay, nhà má vái van h t s c, má vái vong h n c a cha giúp cho em thi u, ng em i h c n a, sau kh i c c t m thân. Má hay em thi r t ây, ch c má bu n lung m". Lân c ng i im lìm. Cô Ðào th dài r i cây òn gánh trên l ng, vén v t áo ng i m t bên em. Bóng tr ng l l t, ng ru ng v ng teo, cô ngó th y em khóc, cô b t ng lòng, nên i th tr c mi u 2 www.hobieuchanh.com cô c ng a n c m t. Cô cúi m t mà nói ti p: "Má ng1 c u n m n m nay, tuy ch em mình kh i ói khát, nh ng mà t m thân mình kh não bi t ch ng nào. H say thì u ch i m ng t ng b ng. Mà c u ch i thì c ch i cha mình hoài, ch bu n h t s c. Em c ng bi t, c u có mu n cho em i h c âu, c u mu n em nhà ng c u cho em . Má khóc g n h t n c m t, má n n n h t s c, nên m i ch u cho em h c luôn n bây gi ó. H m nay em i thi, c u nhà c c n nh n hoài. C u nói h c làm chi, bày h c ng không i ch i, ch h c gi ng gì. ít n m cho bi t ngh làm ru ng, r i ch ng l n m n ru ng mà làm, c ng no c m m áo c v y. C u l i m h em thi r t thì c u em li n, không cho h c hành gì n a h t. Em v nhà ây ch c là kh l m." Lân lau n c m t mà nói c ng c i r ng: - Em nh t nh không v nhà n a. - Không v nhà, v y ch em i âu? - Ði âu c ng c... Nhà c a mình gi ng nh a ng c, v ó thì b ch i b a, vui s ng gì mà v . Thà là em i b y i b , d u ch t ói v n còn s ng thân h n . - Em nói nh v y ngh c ng ph i. Nh n ói c ng còn d ch u h n là nghe ch i. Thân ch là gái, ch không bi t i âu, nên ch ph i g m u mà ch u, ch nhi u khi ch c ng mu n ch t ph t cho r i. Có êm ch bu n quá, ch vái linh n cha v b t ch theo, ng ch kh i b ày a n a. - Thi t nh v y, ch t cho mát thân, ch s ng mà b cha gh ày a hoài, thì ng làm gì. Em nh t nh i luôn, không v nhà n a âu. Cô Ðào l ng thinh suy ngh r i l c u nói: "Mà em không v nhà n a, ch c là má bu n r u lung l m. Em không th y hay sao, c ng vì ch em mình mà má bu n th m êm ngày, má n ng không c, nên má m quá. N u em i m t thì thêm m t n i u cho má n a." Lân nghe nh c t i m thì bu n hiu. Cô Ðào nói ti p: "H i má l y ch ng khác, ch ã c m i l m tu i r i, nên ch bi t. N m ó lúa cao g o kém, nhà mình nghèo kh l m, nhi u b a không ti n mua o, má ph i i lúa ch u mà l y khoai lang cho ch em mình n ói. C c ch ng ã má ph i l y ch ng, t ng l y ch ng ng có ch n ng d a mà nuôi ch em mình. Nào dè ng c u, thi t c ng nh m c cái h a l n" Lân th ra mà nói: a rày em mu n tr n i ã lâu r i. Em còn d d là em s má v i ch bu n. Nay ch c ng ngh em i là ph i, v y thì em h t d d n a. Ch ng em i r i, nh má có lo s , thì ch c t ngh a cho má nghe. Xin ch nói v i má ng có bu n. Em l n r i, em trí khôn, tuy em không có tài ngh gì, song em t ng cái lòng qu quy t mu n thoát kh i tay b t nh n c a c u, v i cái chí t n th quy t tranh m t ch mà ng d i ánh m t tr i v i thiên h , có l nó c ng có th làm cho em kh i ch t ói c. - Mà em i âu? Em thích làm vi c gì? - Em ch a bi t ph i i âu, mà c ng ch a bi t ph i làm vi c gì, i r i s hay. 1 l y, c i i th tr c mi u 3 www.hobieuchanh.com Em không có b c ti n, mà c ng không quen bi t v i ai, em i minh mông nh y sao c. y ch ch c2 bên Tàu h qua ây h âu có ti n b c, h không quen v i ai, mà h c ng dám i v y. Em i trong x mình, t b u ng i An-nam, mà n i gì. - Không có ti n b c, i ra khó l m ch . a h m má lén c u má a cho em m t ng b c ng em i thi. Em ti n t n em i b , còn n c m m i b a em n b y b ít xu, nên em còn c ba c c trong túi ây. - Ba c c b c mà nhi u nhõi gì! Em ói b ng hôn? Nh ói thì n bánh ây, mu n n bánh ú hay bánh bò thì n i. - Tr a hôm qua em có n m t bánh mì nh hai xu. Chi u hôm qua em không có n v t gì h t. u v y thì em ói l m. Thôi, n ít cái bánh ú mà d n b ng. Cô Ðào ng d y d hai cái tràn3 y hai thúng bánh mà bi u em n. Lân ói ng l m, nh ng mà g p ch thì s s u não tràn tr trong lòng nên quên ói. Bây gi c tâm s r i, trong lòng b t bu n, nên th y bánh khoan khoái, l t t l y bánh ú c n dây l t lá mà n li n. Cô Ðào th y em n ngon lành, thì cô a n c m t. Cô ngó em và nói: - Ðêm nay em ng trong m c a cha, ch c em l nh l m há? - Không l nh gì l m. Mà em bu n quá, em ng có c âu. Em c vái linh h n cha phò h em i ra làm n cho khá. Em t quy t làm giàu cho c em m i nghe. Ch ng nào em làm giàu c r i, em s v r c má v i ch ng h ng chút sung s ng v i em. Lân l y m t cái bánh ú n a l t n. Trò ch m t tr ng mà nói: "Em th có m t tr ng làm ch ng cho em, em s h t s c lo làm giàu cho c u bi t m t em. N u em không làm giàu c, thì em không thèm tr v x n y." Lân n m t gi t t i ba cái bánh ú r i còn n thêm m t cái bánh bò n a. No b ng i, trò ng d y ki m ng n c t mà chùi tay. Cô Ðào nói: - Em n thêm n a cho thi t no i. - Thôi, em no r i. - Em l y vài cái bánh ú c m theo ng ch ng nào ói em n n a. - Thôi, ch bán ch . - Có h i gì âu. Lân ng ngó mông, th y d ng có ng i ta i xung x ng trên trên b l thì nói i ch : - Tr i sáng r i. Thôi, ch i lên ch mà bán k o tr . - Tr i sáng l quá. Cô Ðào s p bánh l i, y tràn lên, r i l y cây òn gánh, tính gánh mà i. Mà ch ng cô út òn gánh vô gióng, thì cô l i d d , thò tay vô túi móc l y m t c c b c mà a cho em và nói: - 2 3 ng i hoa Vi t Nam n p b ng tre, an khít, ph ng, dùng y thúng i th tr c mi u 4 www.hobieuchanh.com Ch có m t c c b c ây. Em l y b thêm vô túi mà i ng. Em có ba c c r i. Em l y h theo mà n c m. Bây gi em i âu? Em theo ch lên ch ki m n c u ng r i ch i t i ch ng nào ch bán h t bánh, ch v , em s i lên Sài Gòn. Hai ch em ng ngó vô m cha mà a n c m t, r i cô Ðào m i kê òn gánh bánh mà i. Lân i theo m t bên. - * Tr i ã sáng thi t, ng i i ch r i rác b ng r i trên l , k câu cá vác c n câu i th ng th ng trong m y b con. Ch em cô Ðào lên t i tr ng h c. Th y giáo Bính d y s m, ra ng d a l mà ch i. Th y th y cô Ðào i ngang thì c i m m mà h i: - Cô bán bánh gì ó cô? - Th a, bánh ú v i bánh bò. a nay có bánh ú h ? Tôi thích bánh ú c a cô l m. Thôi, trao m t c p cho tôi i. y l i y không hi u là vô tình hay h u ý mà nói, nh ng mà cô gánh bên ng, cô l s c h th n. Lân ngó ch mà nói: "Thôi em i tr c l i ch . Lát n a ch l i ó r i s g p nhau". Cô Ðào a hai cái bánh ú cho th y Bính mà cô không dám ngó th y, cô cúi m t mà tr l i v i em: " , em i tr c l i ch i". Th y Bính h i: - Em c a cô h ? - Th a, ph i. - Ê! cô a hai cái bánh gì mà m m xèo v y nè. Tôi a n bánh ú c ng. Cô l a p khác cho tôi. - Th a, bánh ú em gói cái nào c ng nh cái n y, có cái nào m m, có cái nào ng âu. Th y chê c p ó, thôi th y l a cho v a ý. - Th y Bính ngó cô mà c i và nói: "Tôi mu n mua c p bánh ú kia". Th y và nói và ch ngay vào ng c cô. Cô m c c day m t ch khác. Th y Bính h i n a: - Cô có ph i là con gh c a chú H ng tr ng T n hay không? - Th a, ph i. m nay cô c m y tu i? Cô có ch ng hay ch a? - Cô không ch u tr l i hai câu y, cô l i nói: "Xin th y làm n mua bánh giùm cho mau, ng em l i ch mà bán k o tr bu i ch ." Th y ch c gh o m t h i n a, r i m i ch u tr ti n, l y m t c p bánh ú và cho cô i. * S m mai, g n nhóm ch , thiên h lao nhao l nh . Trong m y ti m ng i ta ng d n hàng xén l ng x ng. Ngoài sân ch , n và bánh g o, b ng rau, s p tr u, n bánh, ng i liên ti p nhau t ng hàng mà bán. i th tr c mi u 5 www.hobieuchanh.com Lân i th th n tr c ti m c a Ban Liêm, i qua r i i l i, tuy b i h ng h nh nhi u ng i i ch , nh ng mà h i n ti m n y thì li c m t ngó vô. Cô Thinh ch ng m i sáu ho c m i b y tu i, con c a thím Ban Liêm, phía sau i ra ng trong c a ti m mà lau m t. Cô th y Lân i ngang, thì cô chúm chím c i, i cô tr vô c t cái kh n. Cô xé m t t nh t trình c x p c m trong tay, th ng th ng ra c a r i i qu o xu ng ng mé sông, n c da tr ng , g ng m t ph ng phi, ng i d u dàng, hai tay ánh òn xa4 coi r t y u u. Cô i theo k p Lân, cô không ngó, mà cô nói nh nh : "Anh i xu ng mé sông, ng em nói chuy n m t chút." Cô nói r i thì cô b i ri t. Lân th ng th ng i theo sau. Cô i kh i dãy ph mé sông, t i ngang mi u Bà, cô bèn ng l i d i m t cây a5 l n, âm r lòng thòng, i day l i ngó ch ng Lân. Lân i ri t t i, ch ng g n nhau cô Thình c i và h i: "Anh thi u hôn?" Lân nói t ti ng "R t" mà gi ng nghe r t bu n th m, m t c ngó xu ng t. Cô Thinh h n h nói ti p: - Thi r t r i bây gi anh tính làm sao? - Khó quá! - Có khó chi âu. T ng là thi u thì anh ph i i h c n a. Bây gi thi r t, thôi anh nói v i c u H ng tr ng lên nói v i tía má em mà c i em i. Tía em th ng nói ch ng em l n thì g em cho "các chú". Em không ch u âu. Em th ng anh l m. H c u H ng tr ng lên nói, d u tía má em không g i a, em c ng nói thi t r i em ng nh u. Ép con sao c. - Gia o c a qua khó l m, em ôi. - Khó gi ng gì? - Ph n qua m côi cha. C u c a qua ó là cha gh , vì má c a qua khóc lóc n n l m, nên m i cho qua i h c n n m nay ó, ch có bao gi có ý mu n l p thân cho qua âu. Qua i thi vô tr ng Bá Ngh , là có ý mu n h c thêm ít m n a, cho có m t chút ngh trong mình, s c nuôi em, r i qua s c i em. Ch ng may qua thi r t, qua bu n r u quá, không bi t làm sao. - Anh ng lo, em buôn bán nuôi anh c mà. Anh c i em r i anh xin v trên ti m em mà . Anh m t vài n m bi t buôn bán r i, mình xin tía cho mình ra riêng, l p ti m c a mình. Ban u mình buôn bán nh nh , r i th ng th ng mình s làm l n, bán t i v i, bán t i hàng l a. Anh v bi u c u lên nói i. - Em không hi u, c u c a qua k c c l m. H m nay c u h m qua, c u nói h qua thi r t thì c u s b t qua . B i v y qua thi r t, qua không dám v nhà a. - Anh không v nhà, v y ch anh âu? - Qua tính, qua tr n i x khác, ki m công vi c làm n. - Ði x nào? nào c ng c. 4 5 c ng c a hai tay gi th ng b ng khi i lo i cây m c ven sông, tàng l n, lá có b ngang b ng 2-3 ngón tay i th tr c mi u 6 www.hobieuchanh.com Cô Thinh vói tay n m r g a mà suy ngh r i h i: - Anh i r i b em hay sao? - Qua i làm n, ch ng nào khá r i qua tr v c i em ch qua có b âu. - Tr i i! Bi t ch ng nào anh m i làm n khá! - Qua h a ch c v i em, h qua i ra thì ngày êm qua ráng lo làm cho có ti n, không ch i b i chi h t, làm cho có ti n ng qua v c i em. Cô Thinh tr môi nói gi ng nhõng nh o: ng ch u. Anh i, em i theo. - Ý! Sao c! Bây gi qua không có b c ti n, qua không có ngh nghi p, mà qua c ng không bi t ph i i âu, ph i làm vi c gì mà nuôi thân qua. Em i theo r i làm sao? Hai a ch t ói h t r i còn gì! - Em n c p ti n c a tía má ng em theo. ng c âu. Em ph i nghe l i qua, em nhà mà ch qua. Qua h a ch c qua làm có ti n thì qua s v r c em. - Thi t hôn? Anh i m t, anh không v , r i em tính làm sao? Em bi t anh i âu mà ki m? Lân ch tay vô mi u mà nói: "Qua th có Bà trong mi u ây làm ch ng cho qua. u qua b em thì bà v n h ng qua ch t, ng m ng qua." Cô Thinh châu mày a n c m t mà nói: - Anh th n ng nh v y thì em tin... Ch ng nào anh i? i bu i s m m i n y, b i vì qua không dám v nhà, n u ây có ch âu mà . - Anh không v l y qu n áo em theo mà b n hay sao? - Có áo qu n gì âu mà l y, em. - Cái áo anh b n ã n6 vai r i ây nè. Cô và nói và a tay r cái vai c a Lân, ch áo r n m t ng dài. Lân l c u nói: i! Thây k nó. Rách lành c ng không h i gì. - Em th y anh b n áo rách em th ng quá. - Con nhà nghèo, mà l i m côi cha, thì ph i rách r i nh v y ch sao em. Cô ng tr tr , n c m t ch y r ng r ng. Cô suy ngh m t chút, r i cô m i h i a: - Anh i mà anh có ti n b c chút nh gì hay không? Lân ngó ch khác, không tr l i. Cô h i n a. Lân m i nói nh nh : "Qua có c vài c c b c". Cô Thinh th ra mà nói: "Ch chi anh nói cho em hay tr c ít b a, thì có l em ki m cho anh vài ch c ng b c c. Anh nói g p quá, làm có k p âu". Cô thò tay vô túi, cô móc ra hai l n, mà có ba ng b c gi y v i ít c c. Cô ah t cho Lân mà nói: Em có c ba ng ba ây. Thôi anh hãy l y mà i ng." Lân d d không ch u l y. Cô nói: "Anh l y i mà. Ti n riêng c a em mà anh ng i gi ng gì! L y i." Lân l y ti n mà m t có s c h th n, không dám ngó cô Thinh. 6 ch s p rách trên qu n áo i th tr c mi u 7 www.hobieuchanh.com (2) * Cô c i, a tay trái ra, v n khóa m chi c ng bánh ú7, r i l y mà a cho Lân a và nói: "Anh l y luôn chi c ng ây mà em theo ng h thân. Khi nào r i có t ti n xài, ho c có au m, thì bán mà xài ". Lân th t tay và áp: - Qua l y m y ng b c c a em, thì ã quá r i. Có l nào qua l y t i c a em eo n a. u anh không ch u l y, thì anh không th ng em. - Qua m i th h i nãy ó, sao em còn nói qua không th ng? Vì qua th ng em l m, nên qua m i tính b x mà i, i ng làm cho có ti n r i tr v c i em ch . u anh thi t có tình th ng em, thì nh ng v t gì c a em, anh ph i coi nh a anh, c ng nh em coi v t gì c a anh c ng nh c a em h t th y v y m i ph i. Anh nói anh quy t i làm cho có ti n ng c i em. Em ph v i anh ng anh làm có ti n cho mau, sao anh l i c d c8. Anh làm nh v y thì em ngh anh không th ng em. Anh l y chi c ng mà c t i. Anh em theo, b a nào anh bu n anh nh em, anh l y nó ra mà nhìn, thì c ng nh anh ngó m t em v y. L y mau mau i, có ng i ta i t i kìa. Lân ngó ngoái l i, thì th y có m t ng i n ông vác m t bó lá ch m9, v i m t bà già b ng r g n t i. Trò l t t l y chi c ng mà b vô túi, còn cô Thinh thì day m t ngó ra sông. Ch ng hai ng i i ng qua kh i, Lân m i nói: - Tình em v i qua nh v y, n ngày ch t qua c ng không quên em c. - Anh i ra, thì nhà em trông lung l m. Không c n gì ph i i có ti n. H anh có công vi c làm, có ch , thì anh tr v c i em li n i. Em bi t mua bán, em nuôi anh c mà. - Mu n mua bán thì ph i có v n m i c ch . - Anh hay lo quá! Ch ng mình làm v ch ng v i nhau r i, mình s tính mà. Hai ch ng làm t i không c m n sao mà s ? - Không s sao c. Mà theo ý qua, h qua làm ch ng em, thì qua không cho em làm gì h t, em c không n r i i ch i. B t em ph i làm công vi c c c kh , qua ch u sao c. - Có h i gì âu. Nh giàu thì mình sung s ng v i nhau, còn nh nghèo thì ph i ch u c c v i nhau ch . ng c. Ch ng thì ph i nuôi v , ph i làm cho v sung s ng, ch c i v mà b t v ph i làm c c kh , thì thà ng c i. - Anh nói nh v y ch ng anh c i em v , anh ph i c t nhà l u cho em m i ch u. 7 vòng tay màu vàng- c a “bánh ú” do d 9 lá d a n c ã c k t dính nhau quanh m t cáo sóng 8 l p nhà hay c p vách i th tr c mi u 8 www.hobieuchanh.com Qua c ng mu n cho c nh v y l m. Qua i r i, nhà em ph i vái, nghe hôn; vái cho qua giàu to r i em mu n sung s ng cách nào c ng ch t th y. - Anh dám mua h t xoàn cho em eo, dám s m xe h i cho em i ch i hay không? - Dám ch , h qua có ti n thì ti n c a qua c ng là ti n c a em, em mu n gi ng gì c ng c h t. Trong i n y qua ch th ng có ba ng i là má qua, ch Hai qua v i em mà thôi. Qua tính i ây, i ng làm n mà cho có ti n mà nuôi ba ng i mà qua th ng ó. Qua ch c s m mu n gì qua c ng s có ti n; mà h có ti n thì ph i có cho nhi u, ng qua nuôi h t ba ng i, làm cho ba ng i u c sung s ng. - Em nói ch i v i anh, ch không ph i em mu n cho anh giàu ng em eo h t xoàn, i xe h i âu. Em mu n làm sao cho mình m t cái ti m r i hai a mình mua bán ch i v y thôi. Mua bán khá l m h có th i, mình làm giàu d t. Em mu n mình buôn bán mà làm giàu, ng tía em h t nói An-nam không bi t buôn bán. Lân v i Thinh ngó nhau r t n ng nàn, r t dan díu tình t tràn tr , song không phát hi n ra ngoài c. M t tr i ã lên cao. Cô Thinh m i nói: "Em i nãy gi lâu r i. Thôi, em v , o má em sai b y tr i ki m. Cô x p mi ng gi y nh t trình mà b túi và nói ti p: "H i nãy em th y anh, em l y t gi y mà i, làm b nh i tiêu. Bây gi ph i c t gi y, ch c m v sao c. Thôi, anh i m nh gi i, nghe. Anh ng có quên em. Em trông lung l m". Cô nói d t l i r i d m mu n i. Lân r ng r ng n c m t mà nói: "Em nhà, qua c ng vái cho em m nh gi i." Cô Thinh i không ành, nên ng tr tr , m t c ngó Lân, d ng nh mu n nói chuy n chi n a, mà r i cô ch y n c m t và b c ch n i ch nói: "Thôi em v ." Lân ngó theo, ru t au t ng n, ngó cho t i ch ng cô Thinh qu o l i ch r i i thôi. Trò day m t vô mi u, th y trên bàn th còn m t ng n èn leo lét, trò nh i th th t h i nãy, thì trò châu mày suy ngh r i ch m h m10 i l i ch , b qu quy t m. Lân th y ch ng ng i bán bánh, trò m i i l i ng i ch m h m m t bên. Hai ch em ng i nào c ng ch a chan tâm s , nh ng vì gi a ch ông, không nói chuy n chi c, nên ch lo bán nghiêm ch nh, em ng i ch i bu n hiu. G n tan ch , cô Ðào bán h t bánh r i, cô bi u Lân coi ch ng thúng gióng cho cô; cô l y cái ve i vào ti m r u mà mua m t c c r u tr ng. M t lát cô tr ra, ngang qua ti m Ban Liêm, Lân th y cô Thinh ng tr c c a ti m ngó mình trân trân, mà s c m t cô bu n nghi n. Ra t i ng ba, Lân ng l i mà nói: "Thôi ch v i, nghe hôn ch Hai, em i. Ch nh nói giùm, em g i l i chúc má nhà m nh gi i." Cô Ðào nói: "Em i hay sao? Thôi, ch c ng c u chúc em i ra m nh gi i. Em mu n l y thêm ít c c b c hay không?" Lân l c u r i ch m h m i lên ngã Ch L n. - 10 s t s ng, h m h , c ng quy t i th tr c mi u Cô Ðào ngó theo em, n 9 www.hobieuchanh.com c m t ch y ròng ròng. * Trên ch C n Giu c i xu ng g n t i c u M ng Gà, có m t xóm ch ng m i cái nhà n m d a theo l , bên phía tay trái. Cái nhà u c t th t vô trong xa m t chút, nhà c t d u, l p lá, ba c n nh nh , phía sau l i có k m m t cái nhà nh n u n và nuôi v t nuôi gà. Tr c có sân, sau có v n, mà t tr c ra sau ch ng có tr ng cây chi khác h n là cau v i chu i; cau còn t nên coi sung l m, còn chu i thì nh có bùn ngoài ru ng móc lên p góc th ng, nên con nh y sum sê, lá m r m r p. Cái nhà n y là nhà c a H ng tr ng T n. S m m i, ch ng l i n a bu i, bà H ng tr ng T n sau v n i ra tr c sân, tay ôm n m sáu tàu chu i, l i có c m m t cái dao b u11. Bà m y tàu chu i gi a sân, r i ng i r c l y lá s p có hàng mà ph i. Bà v a m i b n m i tu i, nên tóc còn en, r ng còn ch c, nh ng mà hình vóc bà m, da m t bà dùn, l i di n m o coi có s c bu n th m. Bà ng lui cui r c lá, ông H ng tr ng T n trong nhà b c ra ng t i c a cái, tóc x x p, m t ngó ch ng ngoài l . Ông ã trên n m m i tu i r i, mà s c l c còn m nh m , nói ti ng nghe r ng r ng. N c da ông mét mét, c p m t ông l , tóc c a ông v a m i b c hoa râm, còn râu thì ông hai bên mép r i h t nh n nh 12 ch cá trê, làm cho b t ng ông coi hùng tráng mà u ám. Vì cô Ðào lên ch bán bánh ch a v , ông th c d y ch a có r u m tâm, nên b ông bu n b c qu u qu l m. Ông tr n m t ngó bà mà h i: - Sao không ch u ra phía sau mà r c lá, c r c m y b i chu i tr c n y hoài, còi c h t r i ch t r i còn gì? - Tôi n lá sau v n ây ch . - Còn ch i n a! - Thi t nh v y ch . Tôi n àng sau, tôi m i ôm ra ây tôi r c mà ph i cho t d t13, ng chi u có s n cho con Ðào nó gói bánh. Ông r y vi c n y không c, coi b ông không v a ý, nên ông tính ki m vi c khác mà r y n a. Ông ng i ch m h m t i c a, tay gãi u nghe s t s t mà nói: - Vi c c a con Ðào thì nó v r i nó làm. Bà c lo làm giùm cho nó hoài. - Nó c c kh , mình không làm giùm cho nó chút nh có h i gì. - Nó làm gi ng gì ó mà c c kh ? Th gói bánh ú, bánh bò r i em lên ch mà bán, mà bà nói c c. Thôi thì bà nó không n r i i ch i. Bà h i c ng con bà hoài, tôi ghét quá. Bà c ng th ng Lân nên nó m i h r i ó. Bà c ng con Ðào, nó kh i h n a. - Ai sanh con l i không th ng. Mình th ng mình lo cho nó, n u nó bi t khôn, nó nghe l i mình nó nên thì nó nh , còn nh nó d i nó không nghe l i mình thì nó h thì nó ch u, ch bi t làm sao bây gi . 11 lo i dao nh , m i tròn c t cau râu 13 v a b t u héo, b t dòn 12 i th tr c mi u 10 www.hobieuchanh.com Ph i, có con thì th ng con ch sao. Mà con nào kìa, ch tu ng m t th ng Lân nó gi ng dòng th ng cha nó, th y d ghét quá, mà th ng n i gì. Tôi bi u nó i v i ng i ta ng t p cho nó bi t làm ru ng, sau nó có ngh nghi p nh ng i ta. Bà cãi tôi, sòng sòng xin cho nó i h c. Nó i h c m y n m nay n c m, t n áo qu n, r i có ích gì âu? Th ng ó mà h c gi ng gì. Ði du hí du th c, h c làm du côn, r i bung i m t m y tháng nay ó, bà th y hay không? Bà a n c m t, c m dao i vô nhà và nói: - Th ng Lân nó i m t ó là t i ông, ch có ph i nó theo du côn du cái nào âu. - Sao mà t i tôi? th y m t nó thì ông h m h m mu n n th t nó, ông c ánh ch i nó hoài. Nó khôn l n, nó ch u không c, t nhiên nó ph i tr n mà i, ch nh v y ch u sao n i. - Bà nói tôi c ác l m h ? - Ông có c ác hay không thì ông bi t l y ch . Ông còn mu n c i n a, k th y có m t chi c xe hai bánh phía ch Tr m ch y lên ng ng ngoài l , r i có hai ng i n ông i vô sân. Ông ng d y mà dòm, thì th y ng i i tr c là H ng thân M n, còn ng i i sau là th y giáo Bính, mà th y giáo hai tay có xách hai ve r u. Vô t i sân H ng thân M n th y ông H ng tr ng ng t i c a thì c i và nói: "May d ! Có ông ng tr ng nhà ây, tôi s ông i kh i quá." Ông H ng tr ng h i: "Hai ông ki m tôi có vi c chi?" H ng thân M n và b c vô c a và áp: - Ki m ch i ch có vi c chi âu. Ông bi t th y giáo ây hay không? - Bi t l m ch . Th y giáo trên tr ng h c C n Giu c, tôi g p xu ng nhà H ng qu n Chi u ánh bài hoài. Th y giáo Bính nói: - Tôi thôi d y trên C n Giu c r i, ông H ng à; tôi i xu ng d y tr ng ch Tr m h n m t tháng nay. - A, té ra bây gi th y xu ng d y d i ch Tr m hay sao? - Th a, ph i. - Thôi, m i hai ông vô nhà. T i c n gi a có m t cái bàn v i b n cái gh u. Ông H ng tr ng m i khách ng i t i cái bàn y, th y giáo ng i trên, H ng thân ng i k ó, còn ch nhà thì ngôi phía bên kia. Th y giáo hai ve r u14 trên bàn. T h i s m m i cho t i bây gi , ông H ng tr ng ch a có m t nhu r u vô trong mi ng, b i v y th y hai ve r u thì ông c ngó l m l m. H ng thân bi t ý nên nói: "Chúa nh t ngh d y, th y giáo bu n. Th y r tôi ki m ch i ch i. Tôi không bi t i âu, nên hai anh em tôi mua r u em lên ây ng nh u v i ông mà nói chuy n ch i cho vui." Ông H ng tr ng c ý, nên chúm chím c i, mà c p m t c ng c ngó hai ve r u. - 14 chai r u i th tr c mi u 11 www.hobieuchanh.com Th y giáo m bóp l y ra m t ng b c mà a cho ông H ng tr ng và nói: "Ông làm n c y ai trong nhà mua gà hay là v t c ng c, r i làm th t n u cháo ng mình nh u r u ch i m i thú." Ông H ng tr ng c n tay và nói: - Th y giáo làm nh v y tôi phi n l m. Th y n nhà tôi mà ch i, thì tôi ph i ãi th y ch có lý nào l y ti n c a th y i mua gà, mua v t. - Tôi xin l i ông H ng, n u ông không ch u l y ti n, thì tôi ng i l m, tôi v li n bây gi . Anh em tôi bu n nên n th m ông H ng; ông vui v mà ti p r c, có lý nào anh em tôi làm t n hao cho ông n a. Xin ông l y i, l y ng bi u i mua gà v t u cháo r i mình nh u v i nhau ch i mà. H ng thân ti p nói: "Xin ông H ng ng có ng i chi h t. C l y ng b c mà bi u i mua gà v t i. Anh em khi n y ng i n y bao, khi khác ng i khác bao, có chi âu mà ng i. B a nào ông xu ng ch Tr m ch i, r i ông bao anh em tôi l i. Bi u ai trong nhà l y i mua i, ng cãi l m t ngày gi . Ðâu, ông có ly cho l n ít cái, ng u ng gi tr c m t hai ly cho m b ng, r i ch ng n cháo mình s làm thi t." Ông H ng tr ng ph i ch u thua. Ông kêu bà ra mà a ng b c và nói: "Ðây nè, th y giáo a ti n c y bà mua giùm gà v t làm th t ng nh u ch i. Bà làm mau mau nghe hôn. Bây gi bà coi còn khô gì ó bà n ng cho m t mi ng ng nh u , nh h t khô thì ki m cho ít trái i hay kh gì c ng c." Bà i xu ng nhà sau. Ông bèn b c l i bàn th l y m t cái nh o 15 i ba ly nh em l i. Th y giáo giành chi t r u vô nh o r i lau ly rót y ba ly. R u b t vung chùng, coi ngon l m. Ch khách h n h m i nhau, k nói ng i c i, mà nh t là ông ng tr ng b y gi vui l m, ch không ph i qu o qu nh h i nãy n a. R u v a th m h ng thì ông H ng thân h i ông H ng tr ng r ng: - Ông ng i ch c H ng tr ng lâu l m r i, sao không lo lên ch c H ng s ch i? i! Tôi không c n, H ng gì c ng là H ng, i nhóm hay cúng ình mình ng có r u th t nh u c v y, c n gì ph i lên ch c H ng s hay Ch C . - Nói nh ông v y sao c. Không làm thì thôi, ch h làm làng thì ph i lên ch c l n l n ch . B i ông không c n, nên n m ngoái ông cho c H ng chánh Biên nó v t lên ch c H ng s ng i ta b t bình quá. - Nó lên H ng s r i nó chém c mình hay sao? - Không ph i nó chém mình c. Song nó là ng i âu m i l i ây, ch không ph i con nhà g c c i trong làng. N u nó làm H ng s r i sau nó trèo lên ch c Ch C , nó ng i trên u trên c mình ch . - Tôi nh ng ch c H ng s cho nó ó, ông t ng tôi d i l m hay sao? Nó nh16 cho tôi ba m i ng b c, nên m i êm ó, bi t hôn. - À có v y ch ng! 15 16 m t lo i bình nh và thon kính nh ng a cho i th tr c mi u 12 www.hobieuchanh.com Ông ng t ng tôi lù khù, tôi khôn h n h h t th y. Lên ch c làm gì? C ng i ch c H ng tr ng ch i. Th ng nào mu n leo qua thì tôi kêu nài; n u nó bi t khôn nó út ti n cho tôi thì tôi nh ng cho nó. - Ông ng i ch c H ng tr ng hoài, t i nh sau nó lên không c nó phi n ch . - Vi c y hôm nhóm c tôi có nói. Tôi nói ai có mu n cho tôi xin thôi ng tr ng ch mà lên, thì ph i ch u cho tôi hai tr m ng b c, thi u m t ng c ng không c. - Làm làng ông lanh quá. - Ph i nh v y m i c ch . Nè, mà tôi coi trong H i t , không có ch c nào ng cho b ng ch c H ng tr ng. - Sao mà s ng? - Theo ch An-nam, tr ng ngh a là l n, bi t hôn. Mình làm H ng tr ng ngh a là làm ông H ng l n h n h t trong làng, coi không s ng hay sao, c n gì làm C Ch . - Ông c t ngh a thông quá. Thôi, u ng ch , nói chuy n r u l t h t. U ng m i vài ly thì k cô Ðào trên ch v , cô gánh bánh vô sân. Ông H ng tr ng ngó th y thì c i và nói: "Con nh i ch v kia. Còn r u a. Hai ông u ng i, thi u gì r u mà s . U ng có h t mình bi u nó i mua thêm a c ng c." - (3) * Th y giáo ngó cô Ðào mà c i. Cô th y nhà có khách, nên i vòng theo hè mà vô nhà sau. H ng thân nói: "R u c a th y giáo mua t i hai ve, u ng sao cho h t, c n gì ph i mua n a." H ng tr ng áp: - Gi ng gì mà không h t! Ông nói nh v y ng i ta nghe h khinh khi mình ch . - Tôi không c m nh r u cho l m. Tôi u ng ch m chút n m ba ly, ch h ng nhi u thì cúp r i h t nói chuy n c. ng cho khá khá m t chút nói chuy n m i vui ch . Cách m t lát cô Ðào em lên m t bên ông H ng tr ng m t ve r u nh v i t d a khô m i n ng nên còn nóng h i. Ông H ng tr ng c i và nói: "Chà chà! B a nay con nh nó ki m c khô cá 17 nó mua ch . Hai ông hên l m. G m khô ây mà nh u cho s ng." Ông y d a khô qua mà m i khách, r i c m ve r u nh a lên mà coi. Cô Ðào xây l ng i xu ng nhà sau, ông bèn kêu mà nói: "Ðào à, ph v i má mày mà làm gà làm v t n u cháo cho l nó, nghe hôn. Nh li u làm không k p thì kêu v 17 m t lo i cá t ng t cá tra i th tr c mi u 13 www.hobieuchanh.com th ng Cai tu n Tam nó qua nó ti p tay cho. N u cháo cho ng t, ng làm l y có tao ánh ch t a. » H ng thân h i H ng tr ng: - Con cháu n m nay tr ng n. Nó c m y tu i r i v y? - Hai m i tu i r i ó. u v y thì g l y ch ng c r i. Có ch nào h nói hay ch a. - Ch a. Trai i n y k c c l m. H con nh i ra thì chúng nó c theo ch c gh o, mà không th y a nào nói ti ng chi h t. i ông g t quá, nên h s không dám t i h nói ch gì. - Ðâu có! Tôi g t h i nào? Tôi trông ai t i nói tôi g ph t nó cho r i, ch làm chi. Nó là con gh , ch ph i con ru t c a tôi hay sao mà tôi làm khó d . - Ông nói nh v y, thôi tôi làm mai ki m u heo n ch i. - Nó là cháu c a ông. Ông coi ch nào ph i ông nói v i tôi, thì tôi g li n... Nè, ng ch , hai ông sao u ng lôi thôi quá. Ông H ng tr ng rót r u mà ép khách, r i ông nh u thêm m t ly coi ngon m. Ông ã xình xoàng day m t xu ng nhà sau mà kêu: "Ðào a, lên ây bi u coi nào." Cô Ðào x n áo ngang, hai tay t mem d i nhà sau l n t n i lên. Ông H ng tr ng h i: - Có gà v t gì hay không? - Th a có. Má ng làm m t con gà và m t con v t. c. Làm gà tr c i r i lu c xé phay b ng lên ây. . - Làm cho mau a. M con bây ch m nh rùa, c d d hoài, mà không th y gì t. Cô Ðào tr xu ng nhà sau. Th y giáo nói: "Ð th ng th ng v y ch . Ông thúc quá, làm sao cho k p. Còn s m mà, ch a ói âu." H ng thân h i: i ngày ông u ng ch ng bao nhiêu? i, cái ó ch ng i gì. Có nhi u thì u ng nhi u, có ít thì u ng ít, bao nhiêu ng c. - Nh không có r u c hay không? - Không c. N u không có thì bu n l m, b i v y con nh i bán bánh m i a ph i mua cho tôi m t c c. - Ông nói nh v y, n u ông g cháu l y ch ng r i còn ai bán bánh mà mua u cho ông u ng? nó ó chi. - Tôi nói thi t v i ông, th y giáo ây th y th y con cháu th y th ng, nên th y y tôi làm mai. Ông ch u g hay không? Ông H ng tr ng ch ng h ng. Ông ngó th y giáo r i h i: "Th y giáo ây?" Th y giáo Bính c i. H ng thân r c mà áp: - Ph i. Th y giáo ây. Ông ch u g hay không? i th tr c mi u 14 www.hobieuchanh.com ng là ai, ch th y giáo ây thì tôi g li n. T i c a mình mà không g , thì còn ch ai n a. - Ông g ông òi bao nhiêu? - Bán chác gì ó mà òi. Tôi g không, tôi không thèm ng nào h t. - Không òi sao c. Ông ph i òi m t s ti n ng mua s m qu n áo cho cháu và i ch mà làm ám c i ch . - Làm ám c i ám h i chi v y? Ð nh ngày nào c i mình anh em n m ba ng i t u l i, mua ít ve r u r i u ng i nhau m t b a thì r i. - Ông tính nh v y thì ti n l m. Mà b nào th y giáo c ng ph i a cho ông t s ti n ng cho cháu s m chút nh qu n áo mà v nhà ch ng ch . Ông H ng tr ng rót r u mà u ng n a r i nói: "S m áo qu n thì ít ch c ng c s m c ng ". Cô Ðào b ng lên m t mâm, có m t d a th t gà xé phay, m t d a mu i t v i ba ôi a. Ông H ng tr ng l y làm c ý, ông m i khách l ng x ng, khách n còn ông u ng. Cách ch ng bao lâu, cô Ðào l i b ng th t v t, b ng cháo lên n a. Ông H ng tr ng quá chén, ông g m cái u gà ch a xong, nên ông c ép khách, ch ông n không c. Bà H ng tr ng n u xong r i, bây gi bà m i r nh rang, nên lên ng i t i b ván nhà trên mà n tr u. Bà c li c m t ngó th y giáo Bính, song bà không nói m t ti ng chi h t. Ti c mãn r i, th y giáo m i nói v i ông H ng tr ng: "Th a ông H ng tr ng, ph n tôi n chi c l m, d u mu n c ng khó mà làm rình rang c. H i nãy ông nói d nh v y thì tôi h t s c cám n ông. Thôi, mai m t tôi em lên a cho ông n m m i ng b c. Ông mua s m áo qu n bao nhiêu tùy ý ông, song tôi xin ông mua m t con heo ng b a c i ãi hai h . H ông nh ngày c i thì tôi m i bà con ôi ba ng i lên ây. Ông c ng m i khách ít ng i. n ti c r i chi u tôi r c dâu v . Làm nh v y, ông ngh coi có c hôn?" Ông H ng tr ng nói: "Ð c mà, c mà. Th y mu n sao c ng c h t. Tôi ã nói tôi d l m". H ng thân M n v i th y giáo Bính cáo t mà v . Ông H ng tr ng n m ng a trên ván mà ngh . Bà H ng tr ng nhà sau c lên h i r ng: i nãy tôi nghe ông h a g con Ðào cho th y giáo Bính ph i hôn? . - Ông có chén r i, ông h a b t t quá! - Sao mà b t t ? - Th y giáo coi b l n tu i h n con Ðào nhi u quá mà g gi ng gì. - Th y ch ng ba m i tu i ch già c gì hay sao. - Còn gì n a! L i nghe tin th y có m t i v r i. - Tôi bi t h i th y trên C n Giu c, thay có c p xách con nào ó, mà th y b ã lâu r i mà. - Con Ðào nó nói th y a mèo chó, bài b c d l m. - i th tr c mi u 15 www.hobieuchanh.com i! Bà ng có nhi u chuy n! H tôi nh t nh g là tôi g . Bà c nghe l i con Ðào hoài! Th y giáo th y ch u c i n m m i ng b c, h th y c i r i nó c làm "thím giáo", không s ng sao? Khéo làm b chê bai; ng i ta nh y mà chê! Làm phách r i tr n theo trai m i mang x u. Bà H ng tr ng không dám cãi n a, bà tr i xu ng nhà sau, m t bu n hiu. * Cách n m n m sau. Tr a, Cô Ðào ang n m trên võng mà cho a con gái c a cô m i c ba tháng bú. Th ng Khoa là con trai c a cô, ã c ba tu i r i, nó i l m m tr c t cô mà ch i. M t lát nó ch y l i ôm m t em nó mà hun và nói: "Con th ng con Lý quá." Cô Ðào xô nh nh cho nó dang ra và nói: "Ð ng con. Ð cho em ng . Con hun nó ây kh i nó th c d y cho mà coi." Th ng Khoa c i, r i i ra c a mà ng. Ngoài ng tr i n ng chang chang. Con heo vá18 n m d a góc me ngh tr a, t nh m lim dim, b ng th hoi hóp. Con gà mái vàng d t b y con i ki m n, m ng trên ng rác mà b i, con ch y xung quanh kêu chét chét. Th ng Khoa m t tay v n cánh c a, còn tay kia thì a lên và th c ngón tr vô mi ng mà ng m, ng ngó gà ngó heo mà nói nh nh hát. Cách m t h i nó nói: "Ba ", r i l ng x ng ch y ra l . Th y giáo Bính d ng xe máy tr c c a, th y nh y xu ng g n gàng và nói: "Ði vô con. Tr i n ng l m, ng ra l ". Th y v i n m tay th ng Khoa mà d t nó i vô nhà, tay kia th y d n cái xe máy. Cô Ðào b ng con ng i d y mà h i: "B a nay má b t hay không?" Th y giáo Bính d ng cái xe d a vách r i l i ng i trên gh mà áp: nh coi c ng v y, có th y b t gì âu. - Mình có h i h i s m mai n y má có n c m hay không? - Tôi h i, má nói má n c m không c; h i s m má m i h i m n ch Cai tu n n u cho má m t chén cháo, mà má n có vài mu ng thì ói ra h t. - Hôm qua tôi lên th m thì má nói ã n m sáu b a r i má không có m t h t m trong b ng. Kh quá, au mà c m cháo n không c thì làm sao mà nh. i v y b a nay tôi coi má y u lung l m. - Má ã m s n, r i không n c m m y b a rày n a, thì không y u sao c. u có tính r c th y coi m ch h t thu c cho má u ng hay không? - Tôi th y x n b n i ra nh u m t ly, i vô nh u m t ly hoài, có tính gì âu. - Th khi c u s u ng thu c t n ti n nên không dám r c th y ch gì. - Có l t i v y ó. H i nãy tôi có nói v i c u r ng tôi coi b nh má nhi u l m, v y u ph i coi th y nào hay thì r c ng coi m ch h t thu c cho má u ng. C u nói th nh c u nóng l nh ít b a thì h t, c n gì ph i u ng thu c cho t n ti n. Th y thu c nói d c ng n ti n, ch h gi i gì ó mà r c h ; n u h gi i thì h không ch t. Nói nh v y thì cùn chuy n r i. - 18 hai màu da i th tr c mi u 16 www.hobieuchanh.com Má thi t vô ph c quá! G p ông ch ng ng gi i ngh u ng r u, u ng m y lít ng c ng không bi t say, ch ng không bi t lo vi c gì h t! Th y giáo chúm chím c i mà nói: "Nh ng a u ng r u, nên tôi m i c i c mình ó, mình nh hôn?" Th y nói d t l i r i b ng th ng Khoa mà hun. Ch ng mu n nói pha l ng ch i, mà cô Ðào ng có vi c lo, nên cô không l y l i vui v mà áp l i v i ch ng, cô ôm con Lý ng i ngó s ng ra ngoài ng, m t cô bu n hiu. Cô suy ngh m t h i r i than r ng: "Th ng Lân nó i âu bi t m y n m nay, không th y t m d ng gì h t. Bà già au ó, không bi t ch ng t i nh nó nên bu n r u mà sanh b nh." Th y giáo nói: "Mình không ph i th y thu c, làm sao mình dám oán c n b nh ó ch . Thôi má au, c u không lo, thì mình lo. Ð lát n a i d y h c, tôi ghé tôi nói v i th y Ho ng, r i ch ng n a chi u, tr i mát, mình m n m t c xe mình r c ng ng ng lên coi m ch h t thu c cho má u ng. Mình em h t hai a nh theo, ng tr n ít b a mà lo c m cháo thu c men cho má. Xe lên ó mình bi u nó ch , ng ông th y Ho ng coi m ch r i ng theo xe ng v mà h t thu c. Ch ng tan h c r i, tôi y thu c tôi p xe máy tôi mang lên cho." Cô Ðào nghe ch ng nói nh v y thì cô r t c m tình nên cô ngó ch ng mà h i: - Tôi i lên tr n r i nhà ai lo c m n c cho mình. i! chuy n nh m n h i nào mà lo. Tôi qua nhà anh H ng thân ki m c m n, hay tôi mua c m ng quán tôi n c ng c mà. Bà già au ph i lo cho bà già, mình m nh mà lo gi ng gì. Th y giáo coi ng h , th y ã g n t i gi d y h c, th y m i l t t vô bu ng thay i áo qu n. Ch ng th y tr ra, th y a cho v ba ng b c mà nói: "L y ti n ây mà em h theo, ng coi má mu n n v t gì thì mua cho má n. Thôi, tôi i m ng tôi nói tr c v i th y Ho ng và tôi d n xe s n r i chi u mát mình i. Nè, ch ng mình i mình khóa c a l i, r i g i chìa khóa cho thím C m ng chi u v tôi c a tôi vô nghe hôn." Th y giáo i r i, cô Ðào lo t m cho hai a con. Ð n n a chi u, xe em l i, cô i khóa c a g i chìa khóa cho thím C m, r i b ng con lên xe. Cô l i ghé r c th y Ho ng r i i lên c u M ng Gà. Khi cô Ðào v i th y Ho ng b c vô nhà thì th y ông H ng tr ng T n n m chình ình trên b ván gi a mà ng , ông ngáy nghe vo vo. Cô Ðào m i th y Ho ng ng i, r i cô b ng con i th ng vô bu ng mà th m m . Cách m t lát cô tr ra m i th y Ho ng vô coi m ch. Th y coi m ch r t k , ch ng coi r i th y t mà v ng h t thu c cho th y giáo em lên cho s m. Cô Ðào a th y Ho ng ra c a, r i cô ng l i h i nh nh r ng: - Th y coi b nh má tôi có sao hôn th y? nh tuy nhi u, song không sao âu mà s . Tôi h t vài thang thì m nh. Thím giáo ph i c n nuôi bà H ng tr ng. Vái t cho u ng thang u ch u, thì có mau m nh l m. - Xin th y giùm v i tôi. - Tôi ph i ráng ch . Th y Ho ng v r i, cô Ðào tay b ng con Lý, tay d t th ng Khoa, tr vô bu ng th y m n m thiêm thi p, m t nh m lim dim, cô bèn lúc l c h i m mu n n cháo - i th tr c mi u 17 www.hobieuchanh.com hay không. M cô không h chi h t, cô l y làm lo s , nên cô ng i x trên gi ng mà khóc. Ngoài tr c ông H ng tr ng T n v n còn ngáy vo vo. G n t i th ng Khoa ói b ng nên òi n c m. May lúc y có v Cai tu n Tam l i th m, cô Ðào m i c y thím n u giùm cho m t n i c m và mua b n cái tr ng v t lu c ng gi m n c m m mà n. C m chín r i, cô Ðào m i b i m t chén mà cho th ng Khoa n, r i cô t èn ng i than th v i thím Cai tu n v s m au. Ông H ng tr ng th c d y th y cô Ðào thì h i: - M y lên h i nào v y? - Tôi m i lên h i chi u. - Th ng Giáo m i lên th m h i tr a, sao m y còn lên chi n a? - Th y giáo bi u tôi lên nuôi má tôi ít b a. - Khéo làm r n! H au thì th ng th ng r i m nh ch nuôi gi ng gì. Cô Ðào không thèm tr l i; cô b i vô bu ng mà ng i m t bên m , m n thím Cai tu n coi ch ng giùm th ng Khoa. T i m t lát, th y giáo Bính p xe máy em lên m t thang thu c. Th ng Khoa v i con Lý u ng h t. Cô Ðào r nh tay, nên i l y siêu19 nhúm l a s c thu c, r i cô d n m cho ông H ng tr ng n. Th y giáo nói th y n c m r i, nên th y i xu ng nhà sau mà ki m v và nói nh : "Th y Ho ng nói riêng v i tôi r ng b nh má nguy m r i, s qua không kh i êm nay." Cô Ðào kêu tr i, n c m t ch y ròng ròng. Th y giáo khuyên v r ng: - Mình ph i t nh trí mà lo cho má, ch khóc làm chi. Ð s c thang thu c r i cho má u ng th coi. u k c c quá. Má au nh v y mà b c u không lo chút nào h t. R i má có nào r i làm sao. u không lo thì mình lo. Nh r i má m t thì tôi v tôi kêu ch c mà bán con heo chôn c t má mà. Cô Ðào m n thím Cai tu n coi ch ng siêu thu c và d n h ch ng ông H ng tr ng n c m r i thì thím b ng d n giùm, r i cô vô ng i m t bên m mà khóc hoài. Th y giáo tính em thang thu c lên r i th y v ngh , mà bây gi th y th y tình nh nh v y th y không n v . Th y n m v i hai a con mà qu t cho chúng nó ng . Ông H ng tr ng n c m r i, ông n m trên ván mà ch i m t h i r i c ng ng a. Thu c s c t i r i, thím Cai tu n m i b ng vô bu ng. Thím hi p v i cô Ðào mà kêu mà bà H ng tr ng d y u ng thu c. Bà n m tr tr , m m t ra r i nh m l i. Th y giáo th y v y m i bi u v l y mu ng múc mà cho bà. Bà c c vài mu ng, r i không nu t n a, thu c vô thì ch y ra hai bên khóe mi ng h t. V ch ng th y giáo v i thím Cai tu n không bi t làm sao, ch th c mà canh bà, tính ch sáng r i r c th y Ho ng n a. Ð n khuya bà H ng tr ng t t h i. 19 d ng c n u n c b ng g m, có tay c m và vòi rót i th tr c mi u 18 www.hobieuchanh.com Th y giáo kêu ông H ng tr ng th c d y mà cho ông hay. Ông ng i gãi u mà i: t t h i r i hay sao? t h i r i. i hôm tao th y bây s c thu c gì ó, bây không có cho b u ng hay sao? - Cho u ng c có vài mu ng r i má không nu t c n a. - Tao nói th y thu c h nói dóc ng h bán r cây. Tin làm chi không bi t. ng r u nh tao ây, con gì c trong mình nó ph i ch t h t th y, còn âu mà h i t v c a mình, làm cho mình au c. Ông b c vô bu ng, ng ngó xác bà m t cái r i tr ra l y r u mà u ng. Cô Ðào khóc mà kêu má, nghe r t th m thi t. Th y giáo bàn tính v i v r i tr i ng20 ông th y p xe mà v ch Tr m. Th y kêu ch c bán con heo, r i em lên a cho v b n m i ng b c ng c y xóm ri ng mua hòm mà chôn c t bà H ng tr ng cho m cúng. Ông H ng tr ng c lo u ng r u, không thèm c n t i ám ma, b phú cho v ch ng th y giáo, làm sao thì làm. Tuy làm ti n t n h t s c, l i nh có làng xóm i u c ng b n, song chôn bà H ng tr ng r i, v ch ng th y giáo b ng con tr v ch Tr m thì trong túi ch còn b y ng b c. H i th y giáo Bính nói mà c i, thì cô Ðào chê th y a mèo chó, ham bài b c. Ông H ng tr ng T n l y n m m i ng mà g b ng, c ng nh ông bán cô. Cô y làm b t bình, song cô ph i v ng ch u, cô không dám cãi. V ch ng v i nhau m n m nay, thi t th y giáo Bính không b tánh c , ã có con mà th y v n ch i b i hoài. Nhi u khi cô Ðào khuyên l n d t b n, mà nh ng l i c a cô nói ch ng khác nào nh n c trên lá môn, th y g t ngang h t th y, ch ng bao gi thèm m x a t i, vì y nên i v i th y, cô coi tình ngh a l t l t, ch không m n n ng nh v ch ng ng i ta. Nh có ho n n n n y, cô m i th y tuy th y ham ch i b i, song th y c ng có l ng tâm, lúc m cô au th y lo thu c men, khi m cô ch t th y lo chôn c t. Cô nh t i cái ngh a c y, cô r t c m ng, r i cô m i bi t kính m n ch ng. Cu c th nh suy ch ng khác nào cái bánh xe c l n tròn hoài, h th nh r i t i suy, suy r i t i th nh. Cô Ðào ng n ng nàn tình ngh a v i ch ng, k nghe tin nhà c bãi ch c h t th y th y giáo làng, không có b ng c p s ph m, nh phát ti n u giúp cho m i ng i ít tháng l ng ng n r i ki m vi c khác mà làm. Cô Ðào ngó hai a con, cô ch y n c m t. Th y giáo Bính th y v bu n thì nói r ng: " i! C n gì. Thôi làm th y giáo, tôi lên Sài Gòn ki m vi c khác mà làm, tôi n l ng còn nhi u h n n a." Cách ít ngày có gi y xu ng bãi ch c th y giáo Bính và cho th y lãnh ba tháng ng. Th y lãnh ti n r i a cho v m i ng mà nói r ng: "Mình c t ti n ây dành nhà mua g o mà n. Ð tôi lên Sài gòn ki m vi c tôi làm. H tôi có ch làm, tôi m n ph r i tôi s v r c m y m con lên tr n mà , ch bây gi d t h t lên tr n không ti n." 20 r ng i th tr c mi u 19 www.hobieuchanh.com Th y i ch ng m t tháng r i th y tr v , nói ã ki m c ch làm, n l ng m i tháng n m m i ng. Th y bán h t c trong nhà, tr ph cho ch , r i r c v con lên Sài Gòn. i th tr c mi u 20 www.hobieuchanh.com Ph n I I: Thân Ch ng B (4) T i Sài Gòn, phía sau m c a Thánh G m, có m t cái ng h m nh , hai bên có hai dãy ph âu m t v i nhau, ph th p th i ch t h p, c a và vách ng n b ng ván, mà cho m n m i c n m i tháng t i sáu ng. Ai c ng than ti n ph m c, mà ph u h t, không b tr ng c n nào. Cô Ðào m t c n bên phía m t tr i l n v i hai a con. Th ng Khoa n m nay ã c m i tu i, còn con Lý thì m i nên b y tu i, nó nhà v i m , cô Ðào có i ch thì nó coi nhà c. M t êm, t i b y gi , cô Ðào t m t cái èn d u l a gi a b ván nh r i cô y may em l i ng i g n èn mà may. Th ng Khoa c ng l y t p v em l i èn i gi ra mà h c. Con Lý thì ng i t i c a ngó ra ng h m mà coi s p nh trong xóm tr ng gi n. Cô Ðào bây gi cô m, hai má h ng vô, c p m t có khoen. Cô m c m t cái qu n i en v i m t cái áo bà ba v i tr ng, qu n áo tuy c , nh ng mà s ch s . Th ng Khoa ng i h c m t lát nó li c m t ngó má nó m t cái, mà l n nào nó ngó c ng th y má nó th ra, tuy ch m ch ng i may, song m t mày bu n l m. Ch bán chè u en gánh gánh có treo l ng èn, ch i vô ng h m rao ti ng nghe l nh lót. Hai ba a nh áp l i mua chè mà n. Ch gánh ngay tr c c a cô Ðào ng i múc chè mà bán. Con Lý ng i coi s p nh n, ch c là nó thèm, nên ngó m t h i r i ch y vô ng t bên má nó mà nói: "Má cho con m t ng xu ng con mua chè u en n ch i má." Cô Ðào c ng i may, cô không ngó con, mà cô áp: "Thôi, con. M i n c m h i chi u mà ói khát gì. Ð dành xu r i sáng mai mua khoai lang mà n." Th ng Khoa th y em nó th t v ng nên bu n, nó ch u không c, nó m i móc túi y m t ng xu a cho em nó và nói: "Qua cho em ng xu ây. Em mua chè n i." Con Lý h n h , l y ng xu r i ch y ra ng h m. Cô Ðào ngó Khoa mà h i: - Con làm gi ng gì mà có xu? i s m m i con i h c, má cho con m t ng xu ng n bánh. Con không n nên con dành ó. - Con i h c v tr a quá. Con không n bánh ói b ng con ch u sao n i. - Không ói âu. S m m i má không cho ti n c ng c n a. Cô Ðào nghe con nói nh v y thì cô a n c m t. Khoa th y má nó bu n thì nó suy ngh r i h i: - Sao ba i âu m t m y tu n nay, ba không v nhà v y má? i thôi! Còn ba b n gì n a mà h i. - Con mu n ra s con ón ba, ng con bi u ba v quá. - Thôi, không v âu mà ón. Ðã b m con mình r i còn ón làm gì. con ón con n n n cho ba v .