Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
PhÇn I: Lêi nãi ®Çu
Thanh tra, kiÓm tra, gi¸m s¸t, kiÓm s¸t lµ d¹ng h¹t ®éng th«ng thÓ thiÕu cña
qu¸ tr×nh, thôc hiÖn quyÒn lùc nh»m qu¶n lý x· héi, qu¶n lý ®Êt n-íc. Ho¹t ®éng
thanh tra, kiÓm tra ®· gãp phÇn tÝch cùc vµo céng cuéc ®Èy lïi c¸c tÖ n¹n x· héi, chÊn
an téi ph¹m, ®em l¹i mé x· héi tèt ®Ñp cho ®Êt n-íc. Gãp phÇn to l¬n vµo céng cuéc
x©y dùng vµ b¶o vÖ ®Êt n-íc.
HÖ thèng thanh tra, kiÓm tra, gi¸m s¸t ë n-íc ta thÓ hiÖn sù hoµ quyÖn thèng
nhÊt gi÷a t×nh §¶ng, tÝnh Nhµ n-íc vµ tÝnh nh©n d©n trong toµn bé c¬ chÕ thanh tra,
kiÓm tra, gi¸m s¸t mµ môc ®Ých cña nã kh«ng cã g× kh¸c h¬n lµ h-íng tíi x©y dùng
mét Nhµ n-íc cña d©n, do d©n vµ v× d©n, mét x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh.
Nhµ n-íc muèn qu¶n lý x· héi mét c¸ch hiÖu qu¶ th× kh«ng thÓ kh«ng sö dông
®Õn c«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra vµ gi¸m s¸t. Ngµy nay do sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh
tÕ thÞ tr-êng, do khuyÕt tËt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-ên ®em l¹i ®ã lµ do ch¹y theo lîi
nhuËn mµ chóng ta – nh÷ng con ng-êi, nh÷ng chñ nh©n cña x· héi ®ang dÇn dÇn huû
ho¹i x· héi cña m×nh, phÈm chÊt ®¹o ®øc ®· bÞ tha ho¸, tÖ n¹n x· héi trµn lan, tham «,
tham nhòng ®ang lµ nh÷ng vÊn ®Ò hÕt søc bÊt cËp. §iÒu ®ã cho thÊy, vai trß cña c«ng
t¸c thanh tra, kiÓm tra ho¹t ®éng cña x· héi lµ hÕt søc cÇn thiÕt, chóng ta th-êng nh¾c
rÊt nhiÒu tíi thanh tra, kiÓm tra, gi¸m s¸t. VËy thanh tra, kiÓm tra lµ g×? Nã cã vai trß
nh- nµo trong qu¶n lý x· héi nãi chung vµ trong qu¶n lý kinh tÕ nãi riªng? T×m hiÓu
vÒ ho¹t ®éng thanh tra, kiÓm tra vµ vai trß cña thanh tra, kiÓm tra trong qu¶n lý nÒn
kinh tÕ quèc dan lµ néi dung cña ®Ò tµi nµy.
Chóng ta cïng nhau bµn luËn vÒ vÊn ®Ò nµy.
Trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu vµ hoµn thiÖn ®Ò tµi em ®· ®-îc sù h-íng dÉn chØ b¶o
tËn t×nh cña thÇy gi¸o, TiÕn sü Phan K×m ChiÕn. Do sù h¹n chÕ vÒ viÖc thu thËp tµi
liÖu nªn ®Ò t¹i cña em còng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sot. RÊt mong ®-îc sù
®ãng gãp ý kiÓn xña c¸c b¹n. Vµ em kÝnh mong thÇy gióp ®ì vµ bá qua cho em ®Ó em
hoµn thiÖn ®Ò tµi cña m×nh.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy!
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
PhÇn II: phÇn chung
Ch-¬ng I: thanh tra, kiÓm tra lµ g×?
1. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¶u thanh tra ViÖt Nam.
Sau khi C¸ch m¹ng th¸ng 8 thµnh c«ng, ngµy 2/9/1945 t¹i qu¶n tr-êng Ba §×nh
– Hµ Néi, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ®äc b¶n tuyªn ng«n ®éc lËp, khai sinh ra n-íc
ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ - Nhµ n-íc c«ng n«ng ®Çu tiªn ë §«ng Nam ¸. Tuy
nhiªn, ngay tõ khi míi ra ®êi, Nhµ n-íc c«ng hoµ d©n chñ nh©n d©n non trÎ ®· ph¶i
®-¬ng ®Çu víi mäi khã kh¨n thö th¸ch. Cïng víi nh÷ng khã kh¨n vÒ mÆt kinh tÕ –
x± hèi “giÆc ®âi, giÆc dçt”, Nh¯ nìc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ph¶i ®èi phã cïng
mét lóc víi nhiÒu kÎ thï c¶ trong vµ ngoµi n-íc. D-íi danh nghÜa qu©n ®ång minh
vµo gi¶i gi¸p qu©n ®éi ph¸t xÝt NhËt, hai m-¬i v¹n qu©n T-ëng cung bän tay sai…kÐo
vµo miÒn B¾c n-íc ta víi ©m m-u tiªu diÖt chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng, ë miÒn Nam còng
víi danh nghÜa ®ång minh, qu©n Anh ®· che chë vµ dän ®-îng cho bän thùc d©n Ph¸p
trë l¹i x©m l-îc n-íc ta mét lÇn n÷a. Tr-íc t×nh h×nh ®ã, nhiÖm vô quan träng nhÊt
®Æt ra cho §¶ng vµ nh©n d©n ta lóc nµy lµ ®oµn kÕt toµn d©n, ph¸t huy mäi nguån lùc
cña d©n téc ®Ó gi÷ v÷ng chÝnh quyÒn nh©n d©n, b¶o vÖ thµnh qu¶ cña c¸ch m¹ng.
Trong hµng lo¹t c¸c biªn ph¸p nhµn ®oµn kÕt toµn d©n, x©y dùng thùc lùc, ®èi phã víi
kÎ thï, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· hÕt søc chó träng ®Õn c«ng viÖc x©y dùng kû c-¬ng
phÐp nìc, cïng cç v¯ x©y d÷ng hÖ thçng chÝnh quÒn d©n chï nh©n d©n “cïa d©n, do
d©n v¯ v× d©n”. Ng¯y 23/11/1945, Ngéi ®± kû s¾c lÖnh sç 64/SL th¯nh lËp Ban thanh
tra ®Æc biÖt. Theo s¾c lÖnh n¯y, Ban thanh tra ®Æc biÖt “câ uù nhiÖm l¯ ®i gi²m s¸t tÊt
c¶ c¸c c«ng viÖc vµ c¸c nh©n viªn cña Uû ban nh©n d©n vµ c¸c c¬ quan cña ChÝnh
phï”. §Ó th÷c hiÖn chöc n¨ng n¯y, Ban thanh tra ®Æc biÖt câ to¯n quyÒn:
NhËn c¸c ®¬n khiÕu n¹i cña nh©n d©n.
§iÒu tra hái chøng, xem xÐt c¸c tµi liÖu, giÊy tê cña c¸c Uû ban nh©n d©n
hoÆc c¸c c¬ quan cña ChÝnh phñ cÇn thiÕt cho c«ng viÖc gi¸m s¸t.
§×nh chøc b¾t giam bÊt cø nh©n viªn nµo trong Uû ban nh©n d©n hay ChÝnh
phñ ®· ph¹m lçi tr-íc khi mang ra Héi ®ång ChÝnh phñ hay Toµ ¸n ®Æc biÕt xÐt xö.
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
TÞch biªn, hoÆc niªm phong nh÷ng tang vËt vµ dïng mäi c¸ch ®iÒu tra ®Ó lËp
mé hå s¬ mang mét ph¹m nh©n ra Toµ ¸n ®Æc biÖt.
TiÕp theo s¾c lÖnh sè 64/SL ngµy 31/12/1945, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ký s¾c
lÖnh sè 80/SL cö «ng Bïi B»ng §oµn vµ «ng Cï Huy CËn vµo Ban thanh tra ®Æc biÖt.
§Õn ®©y, ban thanh tra ®Æc biÖt ®· ®-îc h×nh thµnh vÒ mÆt tæ chøc víi nh÷ng träng
tr¸ch, quyÒn h¹n to lín cña m×nh.
VÒ s¾c lÖnh sè 64/SL, cã thÓ nãi ®©y lµ v¨n b¶n ph¸p lý ®Çu tiªn cña nhµ n-íc
vÒ c«ng t¸c thanh tra, nã ®· ®Æt viªn g¹ch ®Çu tiªn cho viÖc x©y dùng hÖ thèng ph¸p
luËt vÒ thanh tra, kiÓm tra. Tuy nhiªn, còng ph¶i thÊy r»ng Ban thanh tra ®Æc biÖt ®-îc
tæ chøc theo s¾c lÖnh nµy kh«ng ph¶i lµ mét thiÕt chÕ thanh tra thuÇn tuý. Nã thùc
chÊt lµ mét c¬ quan hµnh chÝnh t- ph¸p, võa cã c¸c quyÒn h¹n cña mét c¬ quan thanh
tra, võa cã quyÒn h¹n cña c¬ quan ®iÒu tra, kiÓm s¸t sau nµy. Vµ sù ra ®êi cña Ban
thanh tra ®Æc biÖt lµ ®Ó ®¸p øng nh÷ng yªu c©u hÕt søc ®Æc biÖt cña C¸ch m¹ng ViÖt
Nam trong thêi kú nµy. Lóc nµy, Ban thanh tra ®Æc biÖt víi nh÷ng quyÒn h¹n vµ tr¸ch
nhiÖm ®Æc biÖt kh«ng chØ lµ mét c«ng cô th-êng xuyªn cña chÝnh quyÒn nh©n d©n mµ
cßn cã nhiÖm vô to lín trong viÖc gãp phÇn an d©n, t¹p hîp, ®oµn kÕt toµn d©n ®Ó huy
®éng søc m¹nh cña toµn d©n téc vµo sù nghiÖp b¶o vÖ vµ gi¶i phãng tæ quèc.
Song song víi viÖc thµnh lËp Ban thanh tra ®Æc biÖt, trong nh÷ng th¸ng cuèi
n¨m 1945, ®Çu n¨m 1946, ChÝnh phñ ®· h-íng dÉn viÖc thµnh lËp Ban thanh tra ë mét
sè Bé nh- Bé Quèc Phßng, Bé Néi Vô, Bé Tµi ChÝnh, Bé Canh N«ng vµ Ban thanh tra
c¸c xø B¾c Bé, Trung Bé vµ Nam Bé.
ë Trung Bé nhiÖm vô chñ yÕu cña Ban thanh tra lµ thanh tra c«ng viÖc hµnh
chÝnh vµ viÖc chÊp hµnh ®-êng lèi, chñ tr-¬ng cña ChÝnh phñ, cña Uû ban nh©n d©n
c¸c cÊp.
ë B¾c Bé, ngoµi nhiÖm vô thanh tra c¸c Uû ban nh©n d©n c¸c cÊp, Ban thanh
tra cßn lµm thªm c«ng viÖc thu thËp vµ gi¶i quyÕt c¸c ®¬n khiÕu tæ cña nh©n d©n,
thanh tra t¹i chç mét sè vô viÖc do quÇn chóng nh©n d©n khiÓu n¹i hoÆc ph¶n ¸nh, tè
gi¸c.
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
ë Nam Bé, do hoµn c¶nh kh¸ng chiÕn diÔn ra ngay tõ ®Çu, chiÕn tr-êng chia
c¾t, nªn ®· tæ chøc cac Ban thanh tra ë c¸c miÒn (miÒn §«ng, miÒn Trung vµ miÒn
T©y Nam Bé). NhiÖm vô cña c¸c Ban thanh tra ë Nam Bé lµ trùc tiÕp gi¶i quyÕt c¸c
c«ng viÖc víi c¸c c¬ quan chÝnh quyÒn trong tõng miÒn; gi¶i quyÕt t¹i chç c¸c vô
khiÕu tæ cña nh©n d©n; thanh tra c«ng t¸c cña c¸c c¬ quan Nhµ n-íc; x©y dùng cñng
cè bé m¸y chÝnh quyÒn ë nh÷ng n¬i ch-a cã hoÆc cßn yÕu; thµnh lËp c¸c Toµ ¸n nh©n
d©n ®Ó trÊn ¸p bän viÖt gian ph¶n C¸ch m¹ng; thanh tra vÊn ®Ò ®oµn kÕt nh©n d©n,
nhÊt lµ gi÷a c¸c ®oµn thÓ cøu quèc vµ c¸c gi¸o ph¸i.
2. Thanh tra, kiÓm tra lµ g×?
Thanh tra, kiÓm tra ®-îc xem xÐt, bµn luËn tõ nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau. Chóng
ta h·y cïng nhau xem xÐt.
Gi¸m s¸t, thanh tra, kiÓm tra kiÓm kª vµ kiÒm so¸t lµ nh÷ng kh¸i niÖm ®-îc sö
dông nhiÒu trong ho¹t ®éng qu¶n lý nãi chung vµ qu¶n lý nhµ n-íc nãi riªng. VÒ h×nh
thøc ®©y lµ nh÷ng kh¸i niÖm kh¸c nhau, nh-ng vÒ mÆt néi dông l¹i cã sù giao thoa rÊt
lín. V× vËy, tuú theo môc ®Ých, tÝnh chÊt vµ hoµn c¶nh cô thÓ mµ ng-êi ta cã thÓ sö
dông nh÷ng kh¸i niÖm nµy cho phï hîp, hoÆc cã thÓ dïng nh- mét kh¸i niÖm kÐp:
thanh tra, kiÓm tra, kiÓm kª, kiÓm so¸t, kiÓm tra, kiÓm s¸t.
Trong t²c phÈm “Nhõng nhiÖm vò trìc m¾t cïa chÝnh quyÒn X« ViÕt” Lªnin
cho r»ng mét nhiÖm vô míi cña chÝnh quyÒn X« ViÕt cßn träng ®¹i h¬n c¶ nhiÖm vô
chÝnh trÞ ®ã lµ nhiÖm vô qu¶n lý kinh tÕ. NhiÖm vô tæ chøc l¹i nÒn kinh tÕ ®-îc quy
thµnh hai nhiÖm vô chÝnh: 1. KiÓm kª vµ kiÓm so¸t viÖc s¶n xuÊt vµ ph©n phèi s¶n
phÈm; 2. N©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng.
Trong ®ã, quan niÖm vÒ kiÓm kª, kiÓm so¸t vµ nhiÖm vô cña nhµ n-íc v« s¶n
vÒ kiÓm kª; kiÓm soat lµ rÊt réng, nã bao gåm c¶ gi¸m s¸t, thanh tra, kiÓm kª vµ kiÓm
so¸t toµn bé c¸c ho¹t ®éng cña ®Êt n-íc nãi chung vµ cña nÒn kinh tÕ nãi riªng.
Môc ®Ých cña kiÓm kª, kiÕm so¸t lµ nh»m phôc vô cho qu¶n lý nhµ n-íc, ®Æc
biÖt lµ qu¶n lý kinh tÕ. Nhµ n-íc v« s¶n tæ chøc viÖc thùc hiÖn viÖc kiÓm kª, kiÓm
so²t l¯ nh´m kiÓm so²t, ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ câ hiÖu qu°, “l¯ ph©n phçi mèt c²ch híp
lý nh©n c«ng trong s¶n xuÊt, trong ph©n phèi s¶n phÈm, b¶o vÖ søc lùc cña nh©n d©n,
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
xo² bà t×nh tr³ng l±ng phÝ söc l÷c ®â, tiÕt kiÖm söc l÷c ®â”1. Lªnin chØ rá: “Chï nghÜa
x· héi chÝnh lµ sù kiÓm kª. NÕu c¸c ®ång chÝ muèn kiÓm kª tõng miÕng s¾t, tõng
m°nh v°i, nh thÕ l¯ sÏ câ chï nghÜa x± hèi”2.
QuyÒn kiÓm kª, kiÓm so¸t lµ thuéc vÒ nhµ n-íc v« s¶n, mµ lóc ®Çu lµ sù kiÕm
so²t cïa c«ng nh©n, sau ®â sÏ do to¯n thÓ d©n c tiÕn h¯nh. Lªnin khµng dÞnh: “Tó
nay cho ®Õn khi giai ®o³n “cao” c°u chï nghÜa cèng s°n xuÊt hiÖn, nhõng ngéi x±
héi chñ nghÜa yªu cÇu x· héi vµ nhµ n-íc kiÓm so¸t thËt nghiªm ngÆt møc ®é lao
®éng vµ møc ®é tiªu dïng… vµ sù kiÓm so¸t nµy kh«ng ph¶i do nhµ n-íc cña bän
quan l³i thi h¯nh, m¯ do nh¯ nìc c°u c«ng d©n vð trang thi h¯nh” 3. QuyÒn kiÓm kª,
kiÓm so¸t cña nhµ n-íc ®-îc giao cho Bé d©n uû thanh tra c«ng n«ng ®¶m nhiÖm.
Trong quyÕt ®Þnh cña Ban chÊp hµnh Trung ¦¬ng c¸c X« ViÕt toµn Ng· ®· ghi
rá: “Giao tr²ch nhiÖm cho Bè d©n uù thanh tra c«ng n«ng kiÓm so²t v¯ gi²m s²t ho³t
®éng c¶u tÊt c¶ mäi xÝ nghiÖp, c¬ quan vµ tæ chøc nµo, xÐt vÒ mÆt thùc hiÖn nh÷ng
nghÜa vò m¯ hã ®°m nhiÖm trìc c²c c¬ quan nh¯ nìc”4.
§çi tíng chÞu kiÓm kª, kiÓm so²t trìc hÕt “ph°i b¾t ®Çu b´ng viÖc tìc ®o³t
bãn t b°n, b´ng viÖc c«ng nh©n kiÓm so²t bãn t b°n”5, tiÕp ®ã lµ bän ¨n c¾p, bän ¨n
b²m, bãn lu manh”, bãn ®Çu c¬, l¯m ¨n gian dèi, nhËn hèi lé vµ c¸c biÓu hiÖn cña
tÝnh t÷ ph²t v« chÝnh phï v¯ “tÊt c° mãi xÝ nghiÖp, c¬ quan v¯ tå chöc x± hèi v¯ t
nh©n, kh«ng lo³i tró mèt xÝ nghiÖp, c¬ quan v¯ tå chöc n¯o”.
Néi dung cña kiÓm kª, kiÓm so¸t chñ yÕu lµ tËp trung vµo kiÓm tra kiÓm so¸t
viÖc s¶n xuÊt vµ ph©n phèi nh÷ng s¶n phÈm chñ yÕu c¶u nÒn kinh tÕ; c¸c ho¹t ®éng
tiÒn tÖ v¯ t¯i chÝnh cïa “bãn nh¯ gi¯u”, cïa “giai cÊp hõu s°n”; viÖc th÷c hiÖn chöc
tr¸ch, nhiÖm vô, vµ kû luËt lao ®éng cña nhµ n-íc; cña c¸c c«ng chøc nhµ n-íc.
VÒ ph-¬ng ph¸p tæ chøc kiÓm kª, kiÓm so¸t ph¶i hÕt søc linh ho¹t vµ phong
phó. ViÖc kiÓm so¸t chØ cã thÓ do nh©n d©n tiÕn hµnh vµ ph¶i ®Ó cho c«ng nh©n chiÕm
®a sè trong tÊt c¶ c¸c c¬ quan cã chøc n¨ng kiÓm kª, kiÓm so¸t. Ph¶i dùa vµo tÝnh ¸ng
1
2
3
4
5
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
t¹o cña quÇn chóng, ph¶i phèi hîp kiÓm tra tõ d-íi lªn vµ tõ trªn xuèng. KiÓm tra
ph¶i thùc sù, c«ng khai; xö lý ph¶i nghiªm minh vµ kiªn quyÕt th× míi cã hiÖu qu¶.
Ngµy nay, trªn thÕ giíi hÇu hÕt c¸c quèc gia ®Òu tæ chøc ra c¸c c¬ quan ®Ó thùc
hiÖn chøc n¨ng gi¸m sat, thanh tra, kiÓm tra, vµ kiÓm so¸t toµn bé c¸c ho¹t ®éng cña
®Êt n-íc. Tuy nhiªn, do nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ lÞch sö, chÝnh trÞ, kinh tÒ, x· héi, v¨n ho¸
vµ truyÒn thèng ph¸p lý kh¸c nhau, nªn mçi quèc gia cã mét m« hinh tæ chøc vµ
ph-¬ng thøc ho¹t ®éng riªng. C¨n cø vµo vÞ trÝ, chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ
tÝnh chÊt ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan nµy cã thÓ chia thµnh ba lo¹i h×nh c¬ b¶n sau:
Thanh tra Quèc héi: Lµ m« h×nh phæ biÓn ë c¸c n-íc B¾c ©u vµ Ch©u Mü
nh-: Thuþ §iÓn, §an M¹ch, Canada.
Thanh tra gi¸m s¸t hµnh chÝnh: Lµ lo¹i h×nh tæ chøc nhiÒu ë c¸c n-íc Ch©u
¸, vµ Ch©u Phi, nh- Trung Quèc, Hµn Quèc, Ai CËp.
Thanh tra chuyªn ngµnh: §©y lµ mét lo¹i h×nh ®-îc thiÕt lËp ë hÇu hÕt ë c¸c
n-íc vµ ë nhiÒu n-íc nã tån t¹i song song víi c¸c lo¹i h×nh trªn.
Qua viÖc nghiªn cøu c¸c m« h×nh tæ chøc, vÞ trÝ, chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn
h¹n vµ ph-¬ng thøc ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan thanh tra, kiÓm tra, vµ gi¸m s¸t cña
mét sè n-íc, cã thÓ rót ra mét sè vÊn ®Ò chñ yÕu sau:
Thanh tra, kiÓm tra vµ gi¸m s¸t lµ phôc vô cho qu¶n lý vµ n©ng cao hiÖu lùc,
hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n-íc.
Môc ®Ých cña thanh tra, kiÓm tra, gi¸m s¸t lµ phôc vô cho qu¶n lý vµ n©ng
cao hiÖu lùc, hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n-íc.
Chñ thÓ c¶u thanh tra, kiÓm tra vµ gi¸m s¸t lµ thuéc vÒ nhµ n-íc, viÖc tæ chøc
tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng nµy th-êng do c¸c tæ chøc chuyªn tr¸ch thùc hiÖn.
Néi dung thanh tra, kiÓm tra vµ gi¸m s¸t chñ yÕu lµ viÖc chÊp hµnh chÝnh
s¸ch, ph¸p luËt; viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô, c«ng vô cña c«ng chøc nhµ n-íc. Ngoµi ra,
c¸c tæ chøc thanh tra, kiÓm tra vµ gi¸m s¸t tuy cã chung mét môc ®Ých vµ cung thùc
hiÖn mét chøc n¨ng cña qu¶n lý nhµ n-íc, nh-ng mçi n-íc cã nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi vµ truyÒn thèng ph¸p lý kh¸c nhau, nªn viÖc thiÕt kÕ m« h×nh
tæ chøc vµ s¾p ®Æt vÞ trÝ cña c¸c c¬ quan nµy còng cã sù kh¸c nhau.
VÒ ®èi t-îng, do vÞ trÝ cña c¸c c¬ quan thanh tra, kiÓm tra vµ gi¸m s¸t kh¸c
nhau cho nªn ®èi t-îng cña nã còng cã sù kh¸c nhau. Thanh tra Quèc héi gi¸m s¸t
ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan nhµ n-íc bao gåm: c¬ quan hµnh ph¸p vµ to¸ ¸n. Thanh
tra, gi¸m s¸t hµnh chÝnh gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n-íc vµ
c«ng chøc nhµ n-íc, cßn thanh tra chuyªn ngµnh th× kiÓm tra, thanh tra ho¹t ®éng cña
c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ, tæ chøc, c¸ nh©n thuéc thÈm quyÒn qu¶n lý nhµ n-íc cña bé
ngµnh.
VÒ ph-¬ng thøc thanh tra, kiÓm tra vµ gi¸m s¸t. Do vÞ trÝ, chøc n¨ng, nhiÖm
vô vµ quyÒn h¹n cña c¸c c¬ quan nµy kh¸c nhau, cho nªn ph-¬ng thøc ho¹t ®éng cña
nã còng kh¸c nhau. MÆt kh¸c, ngay trong mét lo¹i h×nh thanh tra, nh-ng do ph¸p luËt
cña mçi n-íc quy ®Þnh kh¸c nhau, nªn ph-¬ng thøc ho¹t ®éng còng cã nh÷ng nÐt ®Æc
thï riªng. Tuy cã sù kh¸c nhau nh- vËy, song ph-¬ng thøc ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc
nµy còng cã nh÷ng net chung nh-: coi trong phßng ngõa lµ chÝnh, chó trong thanh tra,
kiÓm tra t¯i chÝnh v¯ ng¯y n¯y c²c nìc câ xu hìng “vít lªn c²ch thöc kiÓm tra cò
thÓ, trùc tiÕp vµ cã sù quan s¸t, ®¸nh gi¸ toµn diÖn c¸c mÆt vÒ qu¶n lý, ®Ó ®-a ra c¸c
kÕt luËn, kiÕn nghÞ ®iÒu chØnh câ tÝnh chÊt vÜ m«”.
ë n-íc ta, ngay sau khi C¸ch m¹ng th¸ng 8 n¨m 1945 thµnh c«ng, n-íc ViÖt
Nam d©n chñ céng hoµ ra ®êi, ngµy 23 th¸ng 11 n¨m 1945 Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®·
kû s¾c lÖnh sç 64/SL th¯h lËp Ban thanh tra ®Æc biÖt vìi nhiÖm vò “gi²m s²t tÊt c° c²c
c«ng viÖc vµ c¸c nh©n viªn cïa c²c Uù ban nh©n d©n v¯ c²c c¬ quan cïa ChÝnh phï”.
VÒ sau n¯y, khi nâi ®Õn thuËt ngõ “thanh tra” théng chØ chöc n¨ng, nhiÖm vò
cïa c²c tå chöc thanh tra Nh¯ nìc, “gi²m s²t” chØ chöc n¨ng cïa Quçc hèi hay
nhiÖm vò cïa Ban thanh tra nh©n d©n, “kiÓm tra” chØ chöc n¨ng, nhiÖm vò cïa Uù ban
kiÓm tra §¶ng… Khi nãi ®Õn ph-¬ng ph¸p hay c¸ch thøc lµm viÖc th× tuú theo tõng
c«ng viÖc cô thÓ cã thÓ dïng nh-: kiÓm tra toµn bé sæ s¸ch, giÊy tê; kiÓm tra quü hay
kiÓm kª kho; kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng Ng©n hµng, gi¸m s¸t tÊt c¶ c¸c c«ng viÖc cña
Uû ban nh©n d©n.
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
VÒ c«ng t¸c thanh tra ®-îc quan niÖm nh- sau:
VÒ mòc ®Ých thanh tra: Theo ph²p lÖnh thanh tra n¨m 1990 l¯ “nh´m ph²t
huy nh©n tè tÝch cùc, phßng ngõa, xö lý c¸c vi ph¹m, gãp phÇn thóc ®Èy hoµn thµnh
nhiÖm vô, hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý, t¨ng c-¬ng ph¸p chÕ XHCN, b¶o vÖ lîi Ých cña
Nh¯ nìc, c²c quyÒn v¯ líi Ých híp ph²p cïa c¬ quan, tå chöc v¯ c«ng d©n”.
VÒ chï thÓ thanh tra: “Thanh tra l¯ mèt c«ng t²c rÊt quan trãng”, mèt c«ng
viÖc th-êng xuyªn cña chÝnh quyÒn nh©n d©n, lµ mét ho¹t ®éng qu¶n lý cña nhµ n-íc,
“l¯ mèt chöc n¨ng thiÕt yÕu cïa c¬ quan qu°n lû nh¯ nìc”.
VÒ ®èi t-îng thanh tra: Theo ph¸p lÖnh thanh tra n¨m 1990, c¸c tæ chøc
thanh tra nh¯ nìc câ chöc n¨ng, nhiÖm vò “thanh tra viÖc th÷c hiÖn chÝnh s¸c, ph¸p
luËt, nhiÖm vô, kÕ ho¹ch nhµ n-íc cña c¸c c¬ quan, tæ chøc vµ c¸ nh©n, trõ ho¹t ®éng
®iÒu tra, truy tè, xÐt xö, kiÓm s¸t cña c¬ quan §iÒu tra, KiÓm s¸t, Toµ ¸n, vµ viÖc gi¶i
quyÕt tranh chÊp hîp ®éng kinh tÕ, xö lý vi ph¹m hîp ®ång kinh tÕ cña c¬ quan träng
t¯i kinh tÕ”.
VÒ nèi dung thanh tra: chÝnh l¯ “viÖc th÷c hiÖn chÝnh s²ch, ph²p luËt, nhiÖm
vò kÕ ho³c nh¯ nìc cïa c²c c¬ quan, tå chöc v¯ c² nh©n” (§iÒu 1 ph²p lÖnh thanh
tra).
VÒ ph-¬ng thøc thanh tra: Theo quan ®iÓm cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, tr-íc
hÕt l¯ thanh tra “ph°i ®i tËn n¬i, xem tËn chæ”. Muçn thanh tra, kiÓm so²t câ kÕt qu°
tèt, viÖc thanh tra, kiÓm so¸t ph¶i cã hÖ thèng vµ lµm th-êng xuyªn. Ph-¬ng ph¸p
thanh tra, kiÓm so²t tó trªn xuçng vìi tó dìi lªn. Ng¬i nâi:”KiÓm so²t cã hai c¸ch,
mét c¸ch lµ tõ trªn xuèng. Tøc lµ ng-êi l·nh ®¹o kiÓm so¸t kÕt qu¶ nh÷ng c«ng viÖc
cña c¸n bé m×nh. Mét c¸ch n÷a lµ tõ d-íi lªn. Tøc lµ quÇn chóng vµ c¸c bé kiÓm so¸t
sù sai lÇm cña ng-êi l·nh ®¹o vµ bµy tá c¶i c¸ch söa ch÷a sù sai lÇm ®ã. C¸ch nµy lµ
tçt nhÊt ®Ó kiÓm so²t c²c nh©n viªn”. Thanh tra kh«ng chØ kiÓm tra, xem xÐt viÖc l¯m
®ã ®óng hay sai, tèt hay ch-a tèt mµ ph¶i chØ cho cÊp d-íi, gióp cho cÊp d-íi biÕt
c²ch sôa chõa ®Ó l¯m tçt h¬n. Chï tÞch Hä ChÝ Minh ®± nhÊn m³nh: “Thanh tra cðng
kh«ng ph¶i chØ ®iÒu tra, nghiªn cøu viÖc chÊp hµnh nghÞ quyÕt, chÞ thÞ ®· ®-îc ®Õn
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
®©u mµ cßn ph¶i theo dâi cho ®Õn khi c«ng viÖc ®ã lµm xong, lµm tèt thanh tra lµ tai
m¾t cïa trªn, l¯ b³n cïa ngéi dìi”.
Muèn thanh tra, kiÓm so¸t cã kÕt qu¶ tèt, ng-êi c¸n bé thanh tra ph¶i lµ nh÷ng
ng-êi cã uy tÝn, cã ®Çy ®ñ n¨ng lùc, tr×nh ®é chuyªn m«n mµ c«ng viÖc ®ßi hái,
Ngéi nâi: ” Th²i ®è cïa c²n bè thanh tra l¯ ph°i cÈn thËn: Nghe kh«ng ®íc thiªn
lÖch, nghe mét bªn, nªn nghe ng-êi nµy, nghe ng-êi kia. Ph¶i kh¸ch quan ë ®Þa
ph-¬ng nµo ®Êy ph¶i ®Õn tËn n¬i, nghe nghãng, t×m hái, chÞu khã. Quan liªu sÏ kh«ng
l¯m ®íc nhiÖm vò. Ph°i cÈn thËn kh²ch quan, ®iÒu tra kú lëng, chÞu khâ “.
Cã thÓ lÊy quan ®iÓm cña §¶ng, nhµ n-íc, vµ chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÒ c«ng
t¸c thanh tra lµ hÕt søc s©u s¾c vµ toµn diÖn, bao gåm nhiÒu néi dung kh¸c nhau nh-:
“ mòc ®Ých, chï thÓ, ®çi tíng, nèi dung, ph¬ng thöc thanh tra. Nhõng t têng v¯
quan ®iÓm nµy lµ c¬ së ®Ó hiÓu râ, hiÓu s©u h¬n kh¸i niÖm thanh tra vµ ho¹t ®éng
thanh tra trong qu¶n lý nhµ n-íc.
Ngµy nay, c¸c kh¸i niÖm gi¸m s¸t, thanh tra, kiÓm tra, kiÓm kª, vµ kiÓm so¸t
®-îc sö dông phæ biÕn trong ho¹t ®éng qu¶n lý nãi chung vµ trong qu¶n lý nhµ n-íc
nãi riªng.
VËy thanh tra, kiÓm tra lµ g×?
Thanh tra (tiÕn anh lµ Inspect) xuÊt ph¸t tõ gèc la tinh( inspectare) cã nghÜa lµ
“nh×n v¯o bªn trong ”, chØ s÷ kiÓm tra, xem xÐt tó bªn ngo¯i ®çi vìi ho³t ®èng cïa
mét ®èi t-îng nhÊt ®Þnh.
Theo tõ ®iÓn tiÕng ViÖt th«ng dông, nghÜa thø nhÊt thanh tra lµ ®iÒu tra, xem
xÐt ®Ó lµm râ vô viÖc; nghÜa thø hai lµ chØ ng-êi lµm nhiÖm vô thanh tra.
Nh×n tõ gãc ®é qu¶n lý kinh tÕ th×:
Thanh tra lµ mét chøc n¨ng cña quyÒn hµnh ph¸p. C¬ quan thanh tra thuéc c¬
cÊu c¸c c¬ quan cña ChÝnh phñ, cña bé trung -¬ng vµ c¸c c¬ quan hµnh chÝnh ë ®Þa
ph-¬ng.
Theo nghÜa chung, thanh tra lµ ho¹t ®éng cña c¬ quan hµnh ph¸p, c¬ quan hµnh
chÝnh nhµ n-íc, cã chøc n¨ng duy tr× c¸c ho¹t ®éng cña c¬ quan vµ cña c«ng chøc
hµnh chÝnh phï hîp víi ph¸p luËt cña nhµ n-íc, b»ng c¸c ho¹t ®éng xem xÐt, thÈm
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
®Þnh l¹i nh÷ng hµnh vi cña c«ng chøc, nh÷ng ho¹t ®éng cña c¬ quan hµnh chÝnh nhµ
n-íc trªn c¬ së nh÷ng quy ®Þnh ph¸p lý vÒ quyÒn h¹n, nhiÖm vô cña c¸c c¸ nh©n c«ng
chøc, c¸n bé vµ c¸c nh©n viªn kh¸c trong c¬ quan hµnh chÝnh vµ tæ chøc.
Trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn c¸c thÓ chÕ d©n chñ vµ ph¸p quyÒn, ho¹t ®éng thanh
tra ngµy cµng ®-îc kh¼ng ®Þnh theo xu h-íng.
Tõ chç n»m trong c¬ cÊu hçn hîp cña ho¹t ®éng qu¶n lý, ch-a ph©n ®Þnh râ
®Õn chç ngµy cµng hoµn thiÖn vÒ c¬ cÊu, tæ chøc vµ néi dung ho¹t ®éng.
Sù ph©n ®Þnh vÒ tæ chøc, dÉn ®Õn sù ph©n ®Þnh râ vÒ chøc n¨ng vai trß trong
tæng thÓ ho¹t ®éng qu¶n lý hµnh chÝnh.
Ho¹t ®éng thanh tra ngµy cµng cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn theo h-íng cã chuyªn
ngµnh s©u, ®-îc ®µo t¹o nguån nh©n lùc chuyªn m«n, ®-îc trang bÞ nh÷ng ph-¬ng
tiÖn kü thuËt phôc vô cho c¸c ho¹t ®äng th¶m ®inh, gi¸m ®Þnh.
§Æc tr-ng cña ho¹t ®éng thanh tra:
Thø nhÊt: Thanh tra lµ mét ho¹t ®éng thuéc chøc n¨ng cña quyÒn hµnh ph¸p.
Môc ®Ých chung nhÊt cña ho¹t ®éng thanh tra lµ ho¹t ®éng tù ®iÒu chØnh trong néi bé
c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n-íc. Trung qu¶n lý nhµ n-íc ®-¬ng nhiªn cã ho¹t ®éng ®óp
ph¸p luËt. §ång thêi, trong qu¶n lý kh«ng thÓ cã sai ph¹m, thiÕu sãt. Qu¶n lý lµ mét
ho¹t ®éng võa cã tÝnh khoa häc, võa cã tÝnh s¸ng t¹o. Cïng mét t×nh huèng qu¶n lý,
cã thÓ cã nhiÒu, thËm chÝ rÊt nhiÌu gi¶i ph¸p thùc hiÖn. Nã tuú thuéc vµo c¸c yÕu tè
k¸ch quan, chñ quan, vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi hay tr×nh ®é d©n trÝ. §Æc biÖt qu¶n
lý cßn chÞu ¶nh h-ëng cña c¸c yÐu tè thuéc b¶n th©n ng-êi ®iÒu hµnh: n¨ng lùc, tr×nh
®é, tuæi t¸c, tÝnh c¸ch vµ phÈm chÊt cña hä.
MÆt kh¸c, trong ho¹t ®éng nhµ n-íc, kh«ng ph¶i cacÝ g× còng ®-a ra toµ ¸n ®Ó
xem xÐt. Nhµ n-íc ph¸p quyÒn ®x cã sù ph©n chia chøc n¨ng. Theo ®ã, mçi c¬ quan
cã chøc n¨ng kh¸c nhau vµ cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. C¸c nhµ khoa häc qu¶n lý
ph¶i xem xet, tÝnh chÊt, møc ®é cña nh÷ng lçi lÇm ®Ó xem xÐt cÇn dïng biÖn ph¸p nµo
®Ó ®iÒu chØnh.
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Thø hai, ngoµi hÖ thèng thanh tra nhµ n-íc, cßn cã hÖ thèng thanh tra chuyªn
ngµnh nh- thanh tra gi¸o dôc, thanh tra giao th«ng, thanh tra y tÕ. Thanh tra chuyªn
ngµnh lµ mét nh¸nh cña ho¹t ®éng thanh tra g¾n liÒn víi mét ngµnh, mét lÜnh vùc
nhÊt ®Þnh, xuÊt ph¸t tõ tÝnh chÊt phøc t¹p vÒ chuyªn m«n nghiÖp vô cña c¸c ngµnh,
c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau trong hÖ thèng qu¶n lý nhµ n-íc.
Cßn kiÓm tra (control) chØ mét ho¹t ®éng nh»m thÈm ®Þnh, x¸c ®Þnh mét hµnh
vi cña c¸ nh©n hay mét tæ chøc . KiÓm tra bao giê còng ®-a l¹i nh÷ng kÕt luËn ®èi víi
nh÷ng hµnh vi (®· nªu) hoÆc c¸c biÖn ph¸p sö lý khi hµnh vi v-ît qu¸ nh÷ng giíi h¹n
®· ®-îc quy ®Þnh tr-íc.
KiÓm tra cã thÓ ®-îc hiÓu theo hai nghÜa : Theo nghÜa réng; ®Ó chØ ho¹t ®éng
cña c¸c tæ chøc x· héi, c¸c ®oµn thÓ vµ cña c«ng d©n . KiÓm tra ho¹t ®éng bé m¸y
Nhµ n-íc. Theo nghÜa nµy tÝnh quyÒn lùc Nhµ n-íc trong kiÓm tra bÞ h¹n chÕ v× c¸c
chñ thÓ thùc hiÖn kiÓm tra kh«ng cã quyÒn ¸p dông trùc tiÕp nh÷ng biÖn ph¸p c-ìng
chÕ nhµ n-íc . Theo nghÜa hÑp h¬n, kiÓm tra lµ ho¹t ®éng cña chñ thÓ nh»m tiÕn hµnh
xem xÐt , x¸c minh mét viÖc g× ®ã cña ®èi t-îng bÞ qu¶n lý xem cã phï hîp hay
kh«ng phï hîp víi tr¹ng th¸i ®Þnh tr-íc (kiÓm tra mang tÝnh néi bé cña ng-êi ®øng
®Çu c¬ quan kiÓm tra ph-¬ng diÖn giao th«ng ). Theo nghÜa nµy, chñ thÓ kiÓm tra cã
thÓ ¸p dông mét chÕ tµi ph¸p lý nhÊt ®Þnh, nh- ¸p dông c¸c h×nh thøc kû luËt, xö ph¹t
vi ph¹m hµnh chÝnh hoÆc buéc ph¶i thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p ng¨n chÆn hµnh chÝnh.
ê nghÜa n¯y, kh²i niÖm kiÓm tra n´m trong kh²i niÖm thanh tra”tå chöc thanh tra l¯
c«ng cô ®¾c lùc cña §¶ng, cña chÝnh quyÒn trong viÖc kiÓm tra sù chÊp hµnh ®-êng
lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng, ph¸p luËt, kÕ ho¹ch cña Nhµ N-íc” . Ph²p lÖnh thanh tra
1990 cðng quy ®Þnh: “ Thanh tra Bè, Uù ban Nh¯ Nìc hìng dÉn , kiÓm tra t têng
c²c c¬ quan, ®¬n vÞ thuèc quyÒn qu°n lû.”(§iÒu 14).
Tãm l¹i, kiÓm tra lµ qu¸ tr×nh xem xÐt c¸c ho¹t ®éng nh»m môc ®Ých lµm cho
c¸c ho¹t ®éng ®¹t kÕt qu¶ tèt h¬n. §ång thêi gióp ph¸t hiÖn nh÷ng sai sãt lÖch l¸c ®Ó
cã biÖn ph¸p kh¾c phôc b¶o ®¶m cho thùc hiÖn ®óng h-íng.
KiÓm tra cã c¸c ®Æc ®iÓm quan träng nh-:
KiÓm tra lµ mét qu¸ tr×nh liªn tôc vÒ thêi gian vµ kh«ng gian.
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Cã môc ®Ých vµ môc tiªu râ rµng.
T¹o c¬ së ®Ó hoµn thiÖn c¸c ho¹t ®éng vµ c¶i tiÕn hÖ thèng, t¹o m«i tr-êng
ho¹t ®éng l©u dµi cho hÖ thèng.
Ph¸t hiÖn ra nh÷ng sai sãt cña hÖ thèng, trªn c¬ së ®ã ph¸t hiÖn nh÷ng c¸i
hay lo¹i bá nh÷ng c¸i xÊu. N©ng cao n¨ng lùc cña nhµ qu¶n lý, t¹o niÒm tin cho
nh÷ng ng-êi quan t©m ®Õn ho¹t ®éng ®-îc kiÓm tra.
KiÓm tra kh«ng ph¶i lµ giai ®o¹n cuèi cïng.
Nh- vËy chóng ta ®Òu biÕt, thanh tra, kiÓm tra lµ chøc n¨ng chung cña qu¶n lý
Nhµ n-íc, lµ ho¹t ®éng mang tÝnh ph¶n håi (rµ so¸t, nhiÒu khi lµ ph¶n øng l¹i) ®èi víi
chu tr×nh qu¶n lý nh»m ph©n tÝch, ®¸nh gi¸, theo dâi nh÷ng môc tiªu, nhiÖm vô qu¶n
lý ®· ®Ò ra.
Víi t- c¸ch lµ mét chøc n¨ng qu¶n lý, lµ mét giai ®o¹n cña chu tr×nh qu¶n lý,
kh¸i niÖm thanh tra vµ kiÓm tra cã nh÷ng net t-¬ng ®ång nh- ®· nªu, cho nªn trong
ho¹t ®éng gièng nhau vÒ b¶n chÊt, ®Òu cã môc ®Ých, yªu cÇu chung lµ xem xÐt, ®¸nh
gi¸ mét qu¸ tr×nh, sù vËt, hiÖn t-îng (lµ ®èi t-îng cña kiÓm tra vµ thanh tra) tõ ®ã rót
ra kÕt luËn ®óng, sai ®Ó cã biÖn ph¸p ph¸t huy hoÆc uèn n¾n, chÊn chØnh. Song, chóng
cã nh÷ng ®iÓm kh«ng trïng hîp nhau. VËy chóng kh¸c nhau ë ®iÓm nµo.
3. Ph©n biÖt ho¹t ®éng thanh tra víi ho¹t ®éng kiÓm tra vµ víi ho¹t ®éng
kÓm so¸t, kiÓm s¸t vµ gi¸m s¸t.
3.1. Ph©n biÖt ho¹t ®éng thanh tra víi ho¹t ®éng kiÓm tra.
Thanh tra lµ ho¹t ®éng xem xÐt, kiÓm tra cña c¬ quan Nhµ n-íc cÊp trªn hoÆc
theo sù uû quyÒn cña c¬ quan Nhµ n-íc cÊp trªn ®èi víi c¬ quan Nhµ n-íc cÊp d-íi
(mang t×nh trùc thuéc) vµ lµ mét bé phËn cña ho¹t ®éng hµnh ph¸p. Cßn kiÓm tra lµ
ho¹t ®éng cña c¬ quan Nhµ n-íc, tæ chøc x· héi (bao gåm c¶ kiÓm tra néi bé, tù kiÓm
tra) ®èi víi môc ®Ých, nhiÖm vô ®· ®Æt ra.
ViÖc ph©n biÖt chØ mang tÝnh -íc lÖ, xÐt qu¸ tr×nh vµ b¶n chÊt cña ho¹t ®éng
thanh tra vµ kiÓm tra th× hÇu nh- kh«ng cã sù ph©n biÖt hai kh¸i niÖm nµy. V.I.Lªnin
nhiÒu lÇn nhÊn m¹nh trong c¸c t¸c phÈm cña Ng-êi còng nh- trong thùc tiÔn ho¹t
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
®éng cña §¶ng céng s¶n B«n-sª-vÝch r»ng, môc ®Ých cña kiÓm tra vµ thanh tra lµ
nh´m x©y d÷ng “kh° n¨ng biÕt l¯m, biÕt th¯nh th³o trong qu°n lû”. Khi b¯n ®Õn s÷
thèng nhÊt cïa hai ho³t ®èng, V.I.Lªnin nâi: “ph°i c°i tå bè d©n uù thanh tra c«ng
n«ng…®Ó t¸ng c-êng sù kiÓm tra tõ phÝa quÇn chóng nh»m tiªu diÖt c¸i thø cá d¹i –
chï nghÜa quan liªu”.
Nh- vËy, xÐt theo tÝnh chÊt, môc ®Ých cña qu¶n lý Nhµ n-íc, víi t- c¸ch lµ
chøc n¨ng kh«ng thÓ thiÕu ®-îc cña ng-êi qu¶n lý, thanh tra vµ kiÓm tra cã thÓ thiÕu
trong mçi quan hÖ giõa “c²i chung” v¯ “c²i riªng”.
Trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh, hai thuËt ng÷ kiÓm tra (control) vµ thanh tra
(inspect) cã sù ph©n biÖt vÒ mÆt lÞch sö. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi tõ khi
ch-a cã Nhµ n-íc ®Õn khi xuÊt hiÖn Nhµ n-íc th× t¸c ®éng cña chóng ®èi víi x· héi
câ kh²c nhau vÒ möc ®è th÷c hiÖn quyÒn n¨ng “thanh tra v¯ kiÓm tra l¯ nhõng chöc
n¨ng, nh÷ng mÆt cña qu¶n lý nãi chung, chóng liªn hÖ t¸c ®éng lÉn nhau theo møc ®é
quyÒn n¨ng vµ trong mèi t-¬ng quan víi qu¶n lý Nhµ n-íc th× thanh tra gi÷ vai trß
trùc tiÕp, bëi chÝnh trong qu¸ tr×nh thanh tra, -u thÕ vÒ tÝnh quyÒn lùc Nhµ n-íc ®-îc
thÓ thiÖn rá h¬n so vìi kiÓm tra”.
Cßn vÒ mÆt lÞch sö, thuËt ng÷ kiÓm tra tån t¹i tr-íc thanh tra, khi con ng-êi biÕt
lao ®éng tøc lµ tham gia qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ph©n phèi cña c¶i vËt chÊt x· héi ®ßi hái
ph¶i qu¶n lý, nghÜa lµ ®ßi hái hä ph¶i xem xÐt, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng c¶u m×nh.
ChÝnh trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt, ph©n phèi cña c¶i vËt chÊt x· héi quyÕt ®Þnh sù cÇn
thiÕt ph¶i cã kiÓm tra. MÆt kh¸c nh- ¨ng-ghen ®± nâi “mæi ho³t ®èng câ û thöc, câ tå
chöc cïa con ngéi ®Òu chö ®÷ng trong nâ nhõng yÕu tç cïa kiÓm tra” v¯ “®çi vìi con
ng-êi tù nhiªn, mçi céng ®ång nguyªn thuû, kiÓm tra (theo nghÜa ®¬n s¬ cña tõ –
NH©N D©N) ®-îc xem xÐt nh- lµ ph-¬ng thøc hµnh ®éng ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých.
Sù ra ®êi cña Nhµ n-íc – tæ chøc quyÒn lùc c«ng céng ®Æc biÖt cña giai cÊp
thèng trÞ ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng c«ng cô mang tÝnh quyÒn lùc ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi c¶u
giai cÊp thèng trÞ. Tõ ®ã, qu¶n lý mang tÝnh quyÒn lùc Nhµ n-íc xuÊt hiÖnv µ lµ mét
trong nh÷ng ®Æc tr-ng ph©n biÖt Nhµ n-íc xuÊt hiÖn vµ lµ mét trong nh÷ng ®Æc tr-ng
ph©n biÖt Nhµ n-íc víi c¸c bé l¹c, thÞ téc x-a kia vµ c¸c tæ chøc x· héi hiÖn nay. §Ó
thùc hiÖn qu¶n lý Nhµ n-íc, giai cÊp thèng trÞ sö dông c¸c chøc n¨ng kh¸c nhau,
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
trong ®ã cã chøc n¨ng thanh tra nh»m t¸c ®éng tíi kh¸ch thÓ qu¶n lý, lËp l¹i trËt tù vµ
n©ng cao hiÖu qu¶ cña qu¶n lý.
Nh- vËy, xÐt vÒ mÆt lÞch sö, kiÓm tra tån t¹i xa x-a, khi ch-a cã Nhµ n-íc, cßn
thanh tra xuÊt hiÖn cïng víi sù xuÊt hiÖn cña Nhµ n-íc. §-¬ng nhiªn, cïng víi sù
xuÊt hiÖn, tån t¹i, tiªu vong cña Nhµ n-íc, chøc n¨ng thanh tra còng nh- NHµ N-Í C
sÏ ®íc xÕp bªn c³nh “chiÕc sa kÐo síi v¯ chiÕc r×u ®äng cå”, nhng kiÓm tra (mang
tÝnh x± hèi) vÉn tän t³i cîng vìi “chöc n¨ng qu°n lû ®¬n thuÇn ch¨m lo ®Õn líi Ých
c°u x± hèi” nh P.¨ng-ghen ®· chØ ra.
Thanh tra vµ kiÓm tra gièng nhau vÒ b¶n chÊt, nh-ng theo c¸ch hiÓu kh¸c nhau
th× chógn kh¸c nhau vÒ ph¹m vi. Thanh tra bao hµm kiÓm tra nÕu theo nghÜa hÑp,
nh-ng ng-îc l¹i, kiÓm tra l¹i bao hµm thanh tra nÕu theo nghÜa réng. Nh-ng thanh tra
lu«n mang tÝnh Nhµ n-íc, cßn kiÓm tra cã thÓ mang tÝnh Nhµ n-íc hoÆc phi Nhµ
n-íc.
ViÖc t×m hiÓu s©u s¾c kh¸i niÖm thanh tra cßn ®ßi hái ph¶i ®iÓm l¹i mét sè
quan ®iÓm trong thùc tiÔn ph¸p lý hiÖn hµnh, còng nh- trong lÞch sö n-íc ta th«ng
qua m« h×nh tæ chøc c¸c c¬ quan Nhµ n-íc vµ c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p vµ ph¸p
luËt.
Trong s¸ch b¸o ph¸p lý cña ngµnh Thanh tra th× “Thanh tra ®íc hiÓu l¯ s÷ xem
xÐt, kiÓm so¸t, kiÓm tra th-êng xuyªn, ®Þnh kú nh»m rót ra nh÷ng nhËn xÐt, kÕt luËn
cÇn thiÕt ®Ó kiÕn nghÞ víi c¸c c¬ quan Nhµ n-íc kh¾c phôc nh÷ng nh-îc ®iÓm, ph¸t
huy -u ®iÓm, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lû Nh¯ nìc”.
Théi kø phong kiÕn (c²c triÒu ®³i Lû, TrÇn, Lª) câ c¬ quan gãi l¯ “Ng÷ sô ®¯i”
cã nhiÖm vô gióp vua trong viÖc xem xÐt, tr×nh tÇu nh÷ng c«ng viÖc hÖ träng, cã
quyÒn can gi¸n vua vµ ®èi víi nh÷ng nghÜa sÜ trung thùc, d¸m nãi th¼ng, nãi thËt míi
®íc phong h¯m “Gi²n nghÞ ®³i phu”.
Tó hiÕn ph²p 1946 vìi kh²i niÖm “Ban kiÓm so²t” cïa Ban théng vò NghÞ viÖn
®Ó kiÓm so²t, phª b×nh ChÝnh phï ®Õn s¾c lÖnh sç 64/SL th¯nh lËp “Ban thanh tra ®Æc
biÖt” cïa chÝnh phï; viÖc ghi nhËn trong HiÕn ph²p 1959 (®iÒu 76), HiÕn ph¸p 1980
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
(®iÒu 107, 110), HiÕn ph¸p 1992 (c¸c ®iÒu 112, 115, 116, 124) vµ ph¸p lÖnh THANH
TRA 1990 lµ qu¸ tr×nh ®óc kÕt kinh nghiÖm vµ hoµn chØnh kh¸i niÖm thanh tra.
Ho¹t ®éng thanh tra vµ ho¹t ®éng kiÓm tra nh×n tõ gãc ®é c«ng t¸c t- ph¸p
còng cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau.
Thanh tra vµ kiÓm tra ®Òu phôc vô c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n-íc. Qua thanh tra,
kiÓm tra, t×m ra nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®· kh«ng cßn phï hîp víi thùc tÕ ®Ó
kiÕn nghÞ c¬ quan nhµ n-íc cã thÈm quyÒn söa ®æi, bæ sung kÞp thêi; ph¸t hiÖn ra
nh÷ng thiÕu sãt, sai ph¹m cña ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc, tõ ®ã cã biÖn ph¸p kÞp thêi
chÊn chØnh, xö lý. Tuy nhiªn, thanh tra vµ kiÓm tra còng cã kh¸c nhau sau:
Thø nhÊt: VÒ c¬ së ph¸p lý: Nõu nh- cã së ph¸p lý cña ho¹t ®éng kiÓm tra vÒ
mét lÜnh vùc nµo ®ã th× chñ yÕu lµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt mang tÝnh nghiÖp vô, chuyªn
m«n; c¸c v¨n b¶n quy ®Þnh vÒ c«ng t¸c tæ chøc vµ c¸c v¨n b¶n liªn quan., th× trong
ho¹t ®«ng thanh tra ngoµi c¬ së ph¸p lý ®ã, cßn chñ yÕu dùa vµo LuËt khiÕu n¹i, tè
c¸o; Ph¸p lÖnh thanh tra; Quy chÕ ®oµn thanh tra vµ nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c
®iÒu chØnh riªng vÒ lÜnh vùc thanh tra.
Thø hai, vÒ môc ®Ých thùc hiÖn: §èi víi c¸c ho¹t ®éng thanh tra theo chuyªn
®Ò, kÕ ho¹ch, môc ®Ých cña cuéc thanh tra bao giê còng réng h¬n, s©u h¬n ®èi víi c¸c
ho¹t ®éng kiÓm tra. VÝ dô: mét trong nh÷ng nhiÖm vô träng t©m c«ng t¸c thanh tra
cña ngµnh T- ph¸p lµ tËp trung vµo lÜnh vùc thi hµnh ¸n d©n sù; th× môc ®Ých kh«ng
chØ dõng lÆinh ë viÖc kiÓm tra mang tÝnh hµnh chÝnh cña cÊp trªn ®èi víi cÊp d-íi mµ
qua ®ã cßn ®Ó ®¸nh gi¸ ®óng t×nh h×nh thùc hiÖn ph¸p lÖnh thi hµnh ¸n d©n sù; ph¸t
hiÖn nh÷ng s¬ hë, yÕu kÐm vi ph¹m trong c«ng t¸c thi hµnh ¸n d©n sù; ®Èy nhanh viÖc
gi¶i quyÕt c¸c khiÕu n¹i trong c«ng t¸c thi hµnh ¸n. Trªn c¬ së ®ã cã biÖn ph¸p kh¾c
phôc khuyÕt ®iÓm, xö ly c¸c tr-êng hîp vi ph¹m, kiÕn nghÞ hoµn thiÖn c¬ chÕ, chÝnh
s¸ch vµ nghiÖp vô, nh»m t¨ng c-êng c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n-íc vÒ thi hµnh ¸n d©n sù,
gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc c¶i c¸ch t- ph¸p vµ c¶i c¸ch hµnh chÝnh.
§Æc biÖt, ®èi víi c¸c cuéc thanh tra ®Ó gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè c¸o th× sù kh¸c
biÖt vÒ môc ®Ých, ý nghÜa gi÷a ho¹t ®éng thanh tra vµ kiÓm tra cµng râ h¬n nhiÒu bëi:
th«ng th-êng khiÕu n¹i, tè c¸o ph¶n ¸nh sù bøc xóc cña c«ng d©n tr-íc nh÷ng viÖc
mµ hä cho lµ c¸n bé, c«ng chøc lµm ch-a ®óng, lµm sai hoÆc cã vi ph¹m ph¸p luËt,
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
cho nªn gi¶i quyÕt tèt c¸c khiÕu n¹i, tè c¸o sÏ b¶o vÖ ®-îc c¸c quyÒn, lîi Ých chÝnh
®¸ng cña c«ng d©n.
Thø ba, vÒ ph-¬ng ph¸p tiÕn hµnh: Víi môc ®Ých râ rµng h¬n, réng h¬n, khi
tiÕn hµnh thanh tra, c¸c ®oµn thanh tra còng ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p nghiÖp vô s©u
h¬n, ®i vµo thùc chÊt ®Õn tËn cïng cña vÊn ®Ò nh-: thu thËp chøng cø, ®èi tho¹i, chÊt
vÊn… §Æc biÖt qu¸ tr×nh thanh tra, c¸c ®oan thanh tra cßn cã thÓ ¸p dông nh÷ng biÖn
ph¸p cÇn thiÕt ®Ó phôc vô thanh tra theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 9 cña ph¸p lÖnh thanh tra
bao gåm c¸c quyÒn nh-: yªu cÇu c¬ quan, ®¬n vÞ, c¸ nh©n cã liªn quan cung cÊp
nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt phôc vô cho viÖc thanh tra; yªu cÇu c¬ quan, ®¬n vÞ h÷u
quan cö ng-êi tham gia ho¹t ®éng thanh tra; yªu cÇu ®èi t-îng thanh tra cung cÊp tµi
liÖu, kª biªn tµi s¶n, khi cã c¨n cø ®Ó nhËn ®Þnh cã vi ph¹m ph¸p luËt; ra quyÕt ®Þnh
yªu cÇu c¬ quan cã thÈm quyÒn t¹m gi÷ tiÒn, ®å vËt, giÊy phÐp ®-îc cÊp hoÆc sö dông
tr¸i ph¸p luËt khi xÐt thÊy cÇn ng¨n chÆn ngay viÖc vi ph¹m ph¸p luËt hoÆc ®Ó x¸c
minh t×nh tiÕt lµm chøng cø cho viÖc kÕt luËn, xö lý; ®×nh chØ viÖc lµm xÐt thÊy ®ang
hoÆc sÏ g©y t¸c h¹i ®Õn lîi Ých cña nhµ n-íc, quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¬ quan,
tæ chøc vµ c«ng d©n; t¹m ®×nh chØ viÖc thi hµnh quyÕt ®Þnh kû luËt, thuyªn chuyÓn
c«ng t¸c ng-êi ®ang c«ng t¸c víi tæ chøc thanh tra hoÆc ®ang lµ ®èi t-îng thanh tra,
nÕu xÐt thÊy viÖc thi hµnh quyÕt ®Þnh g©y trë ng¹i cho viÖc thanh tra hoÆc kh«ng thùc
hiÖn yªu cÇu, kiÕn nghÞ hoÆc quyÕt ®Þnh viÖc xö lý theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt;
chuyÓn hå s¬ vÒ viÖc vi ph¹m ph¸p luËt sang c¬ quan ®iÒu tra h×nh sù cã thÈm quyÒn
gi¶i quyÕt, nÕu xÐt thÊy cã dÊu hiÖn cÊu thµnh téi ph¹m.
Thø t-, vÒ c¸ch thøc xö lý vi ph¹m: tõ kÕt qu¶ kiÓm tra, ng-êi kiÓm tra hoÆc
c¸c ®oµn, kiÓm tra th«ng th-êng chØ tiÕn hµnh rót kinh nghiÖm trong ph¹m vi ®¬n vÞ
®-îc kiÓm tra vµ yªu cÇu lµm ®óng theo quy ®Þnh vµ h-íng dÉn cña cÊp trªn. Trong
khi ®ã, c¨n cø vµo kÕt qu¶ thanh tra, c¸c ®oµn thanh tra kh«ng chØ rót kinh nghiÖm víi
ph¹m vi réng h¬n, møc ®é s©u s¾c h¬n mµ cßn cã thÓ kiÕn nghÞ c¬ quan Nhµ n-íc cã
thÈm quyÒn tiÕn hµnh c¸c h×nh thøc kû luËt thÝch ®¸ng, mét vÝ dô rÊt ®¸ng chó ý lµ:
Tõ kÕt luËn thanh tra t¹i phßng thi hµnh ¸n Hµ Néi, ®oµn thanh tra cña Bé t- ph¸p ®·
kiÕn nghÞ c¸c cÊp cã thÈm quyÒn tiÕn hµnh c¸ch chøc Tr-ëng phßng, phã phßng vµ
miÔn nhiÖm n¨m chÊp hµnh viªn cña Phßng thi hµnh ¸n. Ngoµi ra, nÕu qua thanh tra
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
ph¸t hiÖn cã dÊu hiÖu vi ph¹m ph¸p luËt h×nh sù th× cßn cã thÓ chuyÓn hå s¬ sang c¬
quan ®iÒu tra ®Ó xem xÐt khëi tè vô ¸n h×nh sù, khëi tè bÞ can nh- tr-êng hîp b¶n kÕt
luËn thanh tra sè 110/KL-TTr ngµy 6/11/2002 cña ®oµn thanh tra liªn ngµnh Bé Tph¸p, Bé c«ng an, Uû ban d©n sè, gia ®×nh vµ trÎ em ®· kiÕn nghÞ Bé c«ng an giao c¬
quan ®iÒu tra tiÕp nhËn hå s¬ do ®oµn thanh tra chuyÓn giao ®Ó xem xÐt khëi tè vô ¸n
h×nh sù vµ tiÕp tôc lµm râ hµnh vi ph¹m ph¸p cña mét sè c¸ nh©n cã liªn quan.
3.2. Ph©n biÖt ho¹t ®éng thanh tra, kiÓm tra víi ho¹t ®éng kiÓm s¸t, kiÓm
so¸t vµ gi¸m s¸t.
3.2.1. Víi ho¹t ®éng kiÓm s¸t.
KiÓm s¸t lµ mét ho¹t ®éng ®Æc tr-ng cña quyÒn t- ph¸p.
KiÓm s¸t lµ mét ho¹t ®éng nhµ n-íc thùc hiÖn chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p luËt, duy
tr× ph¸p chÕ, duy tr× trËt tù kû c-¬ng x· héi. Th«ng qua ho¹t ®éng cña m×nh, kiÓm s¸t
xem xÐt, lµm s¸ng tá b¶n chÊt cña hµnh vi c«ng d©n, c«ng chøc, tr¶ l¹i quyÒn vµ lîi
Ých cho hä. §ång thêi, ®-a nh÷ng vô viÖc nghiªm träng ra truy tè tr-íc ph¸p luËt (truy
tè tr-íc toµ ¸n nh©n d©n).
§Æc tr-ng cña ho¹t ®éng kiÓm s¸t lµ:
Ph¸n quyÕt sau kiÓm tra cã tÝnh chÊt chÝnh trÞ – x· héi.
Ph¸n quyÕt sau thanh tra cã tÝnh chÊt chÝnh trÞ – qu¶n lý.
Ph¸n quyÕt sau kiÓm s¸t cã tÝnh chÊt chÝnh trÞ – t- ph¸p.
HËu qu¶ cña ph¸n quyÕt sau kiÓm tra dÉn ®Õn nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ phÈm chÊt
hµnh vÞ cña c¸ nh©n vµ tæ chøc.
HËu qu¶ cu¶ ph¸n quyÕt sau thanh tra dÉn ®Õn nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ tr¸ch nhiÖm
g¾n liÒn víi c-¬ng vÞ x· héi trong hÖ thèng c«ng vô.
HËu qu¶ c¶u ph¸n quuyÕt sau kiÓm s¸t dÉn ®Õn nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ t×nh tr¹ng
cña c¸ nh©n liªn quan ®Õn tÝnh chÊt cña hµnh vi ph¹m téi trong hÖ thèng ph¸p luËt nhµ
n-íc.
17
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
KiÓm s¸t lµ kh¸i niÖm ®-îc sö dông trong thùc tiÔn tæ chøc bé m¸y Nhµ n-íc
vµ khoa häc ph¸p lý (investigate) ®Ó chØ ho¹t ®éng kiÓm s¸t viÖc tu©n theo ph¸p luËt
(kiÓm s¸t chung), thùc hµnh quyÒn c«ng tè (b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých cña Nhµ n-íc, tËp
thÓ vµ c¸ nh©n) cña Viªn kiÓm s¸t nh©n d©n c¸c cÊp nh»m b¶o ®¶m ph¸p chÕ XHCN.
KiÓm s¸t viÖc tu©n theo ph¸p luËt lµ nh»m ®¶m b¶o tÝnh hîp ph¸p cña c¸c quyÕt ®Þnh
qu¶n lý Nhµ n-íc tõ cÊp Bé tr-ëng xuèng (®iÒu 137 HiÕn ph¸p 1992 vµ c¸c ®iÒu 2, 3,
vµ 4 LuËt tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n).
Trong qu² tr×nh kiÓm s²t c«ng t²c ®iÒu tra, ViÖn kiÓm s²t câ quyÒn: “phª b×nh
chuÈn, kh«ng phª chuÈn c¸c quyÕt ®Þnh cña c¬ quan ®iÒu tra theo quy ®Þnh cña ph¸p
luËt, quyÕt ®Þnh ¸p dung, thay ®æi hoÆc huû bá c¸c quyÕt ®Þnh tr¸i ph¸p luËt cña c¬
quan ®iÒu tra” v¯ “quyÕt ®Þnh truy tç bÞ can; quyÕt ®Þnh ®×nh chØ hoÆc t³m ®×nh chØ
®iÒu tra”. ViÖc kiÓm s²t chung kh«ng t÷ l¯m ®×nh chØ c²c quyÕt ®Þnh qu°n lû cïa c²c
c¬ quan Nhµ n-íc tr¸i ph¸p luËt. ChØ cã mét tr-êng hîp duy nhÊt lµ ViÖn kiÓm s¸t
nh©n d©n tèi cao cã quyÒn ra quyÕt ®Þnh ®×nh chØ vµ buéc ph¶i söa ch÷a nh÷ng hµnh
vi vi ph¹m ph¸p luËt cã thÓ g©y hËu qu¶ nghiªm träng (kho¶n 2 ®iÒu 10 LuËt tæ chøc
ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n). ViÖn kiÓm s¸t kh«ng cã quyÒn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kû
luËt. Khi cÇn thiÕt ViÖn kiÓm s¸t chØ cã quyÒn yªu cÇu c¸c c¬ quan h÷u quan ¸p dông
c¸c biÖn ph¸p kû luËt hoÆc göi kiÕn nghÞ, ra quyÕt ®Þnh khëi tè. MÆt kh¸c, tÝnh chÊt
théng xuyªn trong ho³t ®èng kiÓm tra cðng bÞ h³n chÕ, chØ “kiÓm s²t viÖc chÊp h¯nh
ph¸p luËt khi ph¸t hiÖn cã vi ph¹m ph¸p luËt…” (®iÒu 8 LuËt tå chöc ViÖn kiÓm s²t)
hoÆc khi kiÓm s²t viÖc tu©n theo ph²p luËt, ViÖn kiÓm s²t “tr÷c tiÕp kiÓm s²t viÖc tu©n
theo ph¸p luËt t¹i c¬ quan, tæ chøc, ®¬n vÞ khi ph¸t hiÖn cã vi ph¹m ph¸p luËt hoÆc khi
c¸c yªu cÇu cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n…kh«ng ®-îc thùc hiÖn nh-ng ch-a ®¸p øng
®-îc yªu cÇu…”.
So víi c¸c ho¹t ®éng kh¸c nh- thanh tra, kiÓm s¸t th× kiÓm s¸t cã ph¹m vi hÑp
h¬n (chØ kiÓm s¸t tÝnh hîp ph¸p cña quyÕt ®Þnh qu¶n lý hoÆc khi cã vi ph¹m ph¸p
luËt).
B¶n chÊt c¶u ho¹t ®éng kiÓm s¸t lµ: KiÓm s¸t lµ mét ho¹t ®éng g¾n liÒn víi c¸c
qu¸ tr×nh cña quyÒn xÐt xö (quyÒn t- ph¸p). Trong ®ã, chøc n¨ng c«ng tè lµ mét bé
phËn g¾n liÒn víi ho¹t ®éng xÐt xö, nh-ng kh«ng ph¶i lµ do toµ ¸n, mµ do viÖn kiÓm
18
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
s¸t thùc hiÖn (v× thÕ ViÖn kiÓm s¸t cßn gäi lµ viÖn c«ng tè). Kh«ng cã c«ng tè th×
kh«ng cã xÐt xö, chø kh«ng ph¶i lµ b¶n th©n lµ xÐt xö.
C¬ quan ViÖn kiÓm s¸t cã quyÒn kiÓm s¸t viÖc tu©n theo ph¸p luËt cña c¸c c¬
quan vµ c¸c c¸ nh©n liªn quan trùc tiÕp ®Õn qu¶n lý nhµ n-íc. Ho¹t ®éng kh¸c lµ kiÓm
s¸t toµn bé c¸c ho¹t ®éng tu©n thñ ph¸p luËt cña c«ng d©n.
3.2.2. Víi ho¹t ®éng gi¸m s¸t vµ kiÓm s¸t.
Ta thÊy gi¸m s¸t, tiÕng Anh lµ Supervision hoÆc overseer ®Ó chØ mét ho¹t ®éng
xem xÐt cã tÝnh bao qu¸t cña chñ thÓ bªn ngoµi hÖ thèng ®èi víi kh¸ch thÓ thuéc hÖ
thèng kh¸c tøc lµ gi÷a c¬ quan gi¸m s¸t vµ c¬ quan chÞu sù gi¸m s¸t kh«ng n»m trong
mét hÖ thèng trùc thuéc nhau theo chiÒu däc. Trong bé m¸y Nhµ n-íc ta, gi¸m s¸t
th-êng thÓ hiÖn chøc n¨ng cña c¸c c¬ quan quyÒn lùc Nhµ n-íc ®èi víi ho¹t ®éng cña
bé m¸y Nhµ n-íc hoÆc cña Toµ ¸n nhµ n-íc, c¸c tæ chøc x· héi vµ c«ng d©n ®èi víi
ho¹t ®éng qu¶n lý nh»m ®¶m b¶o sù tu©n thñ ph¸p luËt, kû luËt trong qu¶n lý Nhµ
n-íc.
Quèc héi lµ c¬ quan quyÒn lùc Nhµ n-íc cao nhÊt ë n-íc CHXHCN ViÖt Nam
“Quçc hèi th÷c hiÖn quyÒn gi²m s²t tçi cao ®çi vìi to¯n bè ho³t ®èng Nh¯ nìc…
thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t tèi cao viÖc tu©n theo hiÕn ph¸p, luËt vµ c¸c nghÞ quyÕt cña
Quçc hèi” (®iÒu 83 v¯ 84 HiÕn ph²p 1992). NÕ xÐt tÝnh quyÒn l÷c cao nhÊt cïa Quèc
héi th× ngoµi viÖc lËp hiÕn, lËp ph¸p, bÇu ChÝnh phñ, thµnh lËp c¸c c¬ quan tèi cao cña
®Êt n-íc, chøc n¨ng gi¸m s¸t còng thÓ hiÖn tÝnh h¬n tréi, tÝnh bao qu¸t tõ phÝa quyÒn
lËp ph¸p ®Õn viÖc gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan do Quèc héi thµnh lËp.
Xem xÐt c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh th× ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña Quèc héi
bao gåm: mét lµ, gi¸m s¸t tèi cao ®èi víi toµn bé ho¹t ®éng Nhµ n-íc, tøc lµ c¸c ho¹t
®éng hµnh ph¸p, t- ph¸p cña c¸c c¬ quan do Quèc héi thµnh lËp ®Òu chÞu sù gi¸m s¸t
cña Quèc héi. Ch¼ng h¹n viÖc Chñ tÞch n-íc, Ch×nh phñ, Thñ t-íng ChÝnh phñ,
Ch¸nh ¸n toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn tr-ëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao ph¶i
b¸o c¸o tr-íc Quèc héi; chÞu sù chÊt vÊn cña c¸c ®¹i biÖt Quèc héi. Hai lµ, tÊt c¶ c¸c
ho¹t ®éng tu©n theo HiÕn ph¸p, LuËt vµ NghÞ quyÕt cña Quèc héi ®Òu chÞu sù gi¸m
s¸t cña Quèc héi. VÊn ®Ò nµy, cã thÓ ®-îc hiÓu chØ cã nh÷ng ho¹t ®éng tr¸i HiÕn
ph¸p, LuËt vµ NghÞ quyÕt cña Quèc héi cña c¸c c¬ quan Nhµ n-íc do Quèc héi thµnh
19
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
lËp míi bÞ Quèc héi b·i bá hoÆc bÞ ²p dòng quyÒn gi²m s²t n¯y. VÝ dò: “Quçc hèi b±i
bá c¸c v¨n b¶n cña Chñ tÞch n-íc, Uû ban Th-êng vô Quèc héi, ChÝnh phñ, Thñ
t-íng ChÝnh phñ, Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao vµ ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao tr¸i víi
HiÕn ph¸p, LuËt vµ NghÞ quyÕt cña Quèc héi” (kho°n 9 ®iÒu 84 HiÕn ph²p n¨m
1992).
Quèc héi lµ c¬ quan do nh©n d©n c¶ n-íc bÇu ra thùc hiÖn quyÒn lùc tèi cao
cña nh©n d©n. Do ®ã, kh«ng ph¶i lÜnh vùc nµo, ho¹t ®éng tr¸i ph¸p luËt nµo cña c¸c c¬
quan do Quçc hèi bÇu ra, Quçc hèi cðng “th÷c hiÖn quyÒn gi²m s²t tçi cao” cïa
m×nh. Chµng h³n, t³i kho°n 8 ®iÒu 84 quy ®Þnh Quçc hèi câ quyÒn “quyÕt ®Þnh th¯nh
lËp, b±i bà c²c Bè v¯ c²c c¬ quan ngang Bè cïa ChÝnh phï”, nhng kh«ng ph°i v× vËy
mµ Quèc héi b·i c¸c v¨n b¶n cña Bé tr-ëng nh- kho¶n 9 quy ®Þnh. Nh- vËy, mÆc dï
cã quyÒn gi¸m s¸t tèi cao, ph¸p luËt n-íc ta vÉn trao cho Quèc héi gi¸m s¸t theo tõng
ph¹m vÞ vµ ®èi t-îng cô thÓ (mÆc dï quyÒn ®ã lµ rÊt réng). MÆt kh¸c, gi¸m s¸t cña
Quèc héi cßn ®-îc thùc hiÖn th«ng qua c¬ quan th-êng trùc cña nã lµ Uû ban th-êng
vô Quèc héi vµ c¸c Uû ban cña Quèc héi. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng gi¸m s¸t c¶u Uû ban
Th-êng vô Quèc héi chØ lµ gióp Quèc héi thùc hiÖn gi¸m s¸t ph¸p luËt trong tõng lÜnh
v÷c theo quy ®Þnh cïa ph²p luËt chö kh«ng ph°i l¯ “gi²m s²t tçi cao” hoÆc tÊt c° c²c
lÜnh vùc nh- b¶n th©n Quèc héi. NÕu xem l¹i HiÕn ph¸p 1946 th× Quèc héi chØ cã
quyÒn “kiÓm s²t v¯ phª b×nh ChÝnh phï (®iÓm c, ®iÒu thö 36). §Õn HiÕn ph²p 1959
th× Quçc hèi câ quyÒn “gi²m s²t viÖc thi h¯nh hiÕn ph²p” (®iÒu 3 kho°n 50) v¯ “gi²m
s¸t c«ng t¸c cña Héi ®ång ChÝnh phñ, cña Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao vµ ViÖn kiÓm s¸t
nh©n d©n tçi cao” (Kho°n 6 ®iÒu 53). HiÕn ph²p 1980 cðng quy ®Þnh: “Quçc hèi th÷c
hiÖn quyÒn gi²m s²t tçi cao ®çi vìi to¯n bè ho³t ®èng cïa Nh¯ nìc” (®iÒu 82) v¯
“th÷c hiÖn quyÒn gi²m s²t tçi cao viÖc tu©n theo HiÕn ph²p v¯ ph²p luËt” (kho°n 3
®iÒu 83). Cïng víi sù nhËn thøc vÒ c¬ quan quyÒn lùc tèi cao, quyÒn gi¸m s¸t theo
hiÕn ph¸p n¨m 1992 còng ®-îc më ra (tuy nhiªn vÒ c¬ chÕ gi¸m s¸t th× hÇu nh- ch-a
®-îc cô thÓ ho¸).
Toµ ¸n nh©n d©n c¸c cÊp víi nhiÖm vô b¶o ®¶m ph¸p chÕ XHCN, gi¸m s¸t c¸c
ho¹t ®éng qu¶n lý Nhµ n-íc th«ng qua ho¹t ®éng xÐt xö nh»m b¶o vÖ tµi s¶n cña Nhµ
n-íc, tËp thÓ, b¶o vÖ tÝnh m¹ng, tµi s¶n, tù do, danh dù vµ nh©n phÈm cña c«ng d©n.
20