Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Lịch sử hình thành và phát triển cảu thanh tra việt nam...

Tài liệu Lịch sử hình thành và phát triển cảu thanh tra việt nam

.PDF
55
78
68

Mô tả:

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 PhÇn I: Lêi nãi ®Çu Thanh tra, kiÓm tra, gi¸m s¸t, kiÓm s¸t lµ d¹ng h¹t ®éng th«ng thÓ thiÕu cña qu¸ tr×nh, thôc hiÖn quyÒn lùc nh»m qu¶n lý x· héi, qu¶n lý ®Êt n-íc. Ho¹t ®éng thanh tra, kiÓm tra ®· gãp phÇn tÝch cùc vµo céng cuéc ®Èy lïi c¸c tÖ n¹n x· héi, chÊn an téi ph¹m, ®em l¹i mé x· héi tèt ®Ñp cho ®Êt n-íc. Gãp phÇn to l¬n vµo céng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ ®Êt n-íc. HÖ thèng thanh tra, kiÓm tra, gi¸m s¸t ë n-íc ta thÓ hiÖn sù hoµ quyÖn thèng nhÊt gi÷a t×nh §¶ng, tÝnh Nhµ n-íc vµ tÝnh nh©n d©n trong toµn bé c¬ chÕ thanh tra, kiÓm tra, gi¸m s¸t mµ môc ®Ých cña nã kh«ng cã g× kh¸c h¬n lµ h-íng tíi x©y dùng mét Nhµ n-íc cña d©n, do d©n vµ v× d©n, mét x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. Nhµ n-íc muèn qu¶n lý x· héi mét c¸ch hiÖu qu¶ th× kh«ng thÓ kh«ng sö dông ®Õn c«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra vµ gi¸m s¸t. Ngµy nay do sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, do khuyÕt tËt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-ên ®em l¹i ®ã lµ do ch¹y theo lîi nhuËn mµ chóng ta – nh÷ng con ng-êi, nh÷ng chñ nh©n cña x· héi ®ang dÇn dÇn huû ho¹i x· héi cña m×nh, phÈm chÊt ®¹o ®øc ®· bÞ tha ho¸, tÖ n¹n x· héi trµn lan, tham «, tham nhòng ®ang lµ nh÷ng vÊn ®Ò hÕt søc bÊt cËp. §iÒu ®ã cho thÊy, vai trß cña c«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra ho¹t ®éng cña x· héi lµ hÕt søc cÇn thiÕt, chóng ta th-êng nh¾c rÊt nhiÒu tíi thanh tra, kiÓm tra, gi¸m s¸t. VËy thanh tra, kiÓm tra lµ g×? Nã cã vai trß nh- nµo trong qu¶n lý x· héi nãi chung vµ trong qu¶n lý kinh tÕ nãi riªng? T×m hiÓu vÒ ho¹t ®éng thanh tra, kiÓm tra vµ vai trß cña thanh tra, kiÓm tra trong qu¶n lý nÒn kinh tÕ quèc dan lµ néi dung cña ®Ò tµi nµy. Chóng ta cïng nhau bµn luËn vÒ vÊn ®Ò nµy. Trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu vµ hoµn thiÖn ®Ò tµi em ®· ®-îc sù h-íng dÉn chØ b¶o tËn t×nh cña thÇy gi¸o, TiÕn sü Phan K×m ChiÕn. Do sù h¹n chÕ vÒ viÖc thu thËp tµi liÖu nªn ®Ò t¹i cña em còng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sot. RÊt mong ®-îc sù ®ãng gãp ý kiÓn xña c¸c b¹n. Vµ em kÝnh mong thÇy gióp ®ì vµ bá qua cho em ®Ó em hoµn thiÖn ®Ò tµi cña m×nh. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy! 1 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 PhÇn II: phÇn chung Ch-¬ng I: thanh tra, kiÓm tra lµ g×? 1. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¶u thanh tra ViÖt Nam. Sau khi C¸ch m¹ng th¸ng 8 thµnh c«ng, ngµy 2/9/1945 t¹i qu¶n tr-êng Ba §×nh – Hµ Néi, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ®äc b¶n tuyªn ng«n ®éc lËp, khai sinh ra n-íc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ - Nhµ n-íc c«ng n«ng ®Çu tiªn ë §«ng Nam ¸. Tuy nhiªn, ngay tõ khi míi ra ®êi, Nhµ n-íc c«ng hoµ d©n chñ nh©n d©n non trÎ ®· ph¶i ®-¬ng ®Çu víi mäi khã kh¨n thö th¸ch. Cïng víi nh÷ng khã kh¨n vÒ mÆt kinh tÕ – x± hèi “giÆc ®âi, giÆc dçt”, Nh¯ n­ìc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ph¶i ®èi phã cïng mét lóc víi nhiÒu kÎ thï c¶ trong vµ ngoµi n-íc. D-íi danh nghÜa qu©n ®ång minh vµo gi¶i gi¸p qu©n ®éi ph¸t xÝt NhËt, hai m-¬i v¹n qu©n T-ëng cung bän tay sai…kÐo vµo miÒn B¾c n-íc ta víi ©m m-u tiªu diÖt chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng, ë miÒn Nam còng víi danh nghÜa ®ång minh, qu©n Anh ®· che chë vµ dän ®-îng cho bän thùc d©n Ph¸p trë l¹i x©m l-îc n-íc ta mét lÇn n÷a. Tr-íc t×nh h×nh ®ã, nhiÖm vô quan träng nhÊt ®Æt ra cho §¶ng vµ nh©n d©n ta lóc nµy lµ ®oµn kÕt toµn d©n, ph¸t huy mäi nguån lùc cña d©n téc ®Ó gi÷ v÷ng chÝnh quyÒn nh©n d©n, b¶o vÖ thµnh qu¶ cña c¸ch m¹ng. Trong hµng lo¹t c¸c biªn ph¸p nhµn ®oµn kÕt toµn d©n, x©y dùng thùc lùc, ®èi phã víi kÎ thï, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· hÕt søc chó träng ®Õn c«ng viÖc x©y dùng kû c-¬ng phÐp n­ìc, cïng cç v¯ x©y d÷ng hÖ thçng chÝnh quÒn d©n chï nh©n d©n “cïa d©n, do d©n v¯ v× d©n”. Ng¯y 23/11/1945, Ng­éi ®± kû s¾c lÖnh sç 64/SL th¯nh lËp Ban thanh tra ®Æc biÖt. Theo s¾c lÖnh n¯y, Ban thanh tra ®Æc biÖt “câ uù nhiÖm l¯ ®i gi²m s¸t tÊt c¶ c¸c c«ng viÖc vµ c¸c nh©n viªn cña Uû ban nh©n d©n vµ c¸c c¬ quan cña ChÝnh phï”. §Ó th÷c hiÖn chöc n¨ng n¯y, Ban thanh tra ®Æc biÖt câ to¯n quyÒn:  NhËn c¸c ®¬n khiÕu n¹i cña nh©n d©n.  §iÒu tra hái chøng, xem xÐt c¸c tµi liÖu, giÊy tê cña c¸c Uû ban nh©n d©n hoÆc c¸c c¬ quan cña ChÝnh phñ cÇn thiÕt cho c«ng viÖc gi¸m s¸t.  §×nh chøc b¾t giam bÊt cø nh©n viªn nµo trong Uû ban nh©n d©n hay ChÝnh phñ ®· ph¹m lçi tr-íc khi mang ra Héi ®ång ChÝnh phñ hay Toµ ¸n ®Æc biÕt xÐt xö. 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368  TÞch biªn, hoÆc niªm phong nh÷ng tang vËt vµ dïng mäi c¸ch ®iÒu tra ®Ó lËp mé hå s¬ mang mét ph¹m nh©n ra Toµ ¸n ®Æc biÖt. TiÕp theo s¾c lÖnh sè 64/SL ngµy 31/12/1945, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ký s¾c lÖnh sè 80/SL cö «ng Bïi B»ng §oµn vµ «ng Cï Huy CËn vµo Ban thanh tra ®Æc biÖt. §Õn ®©y, ban thanh tra ®Æc biÖt ®· ®-îc h×nh thµnh vÒ mÆt tæ chøc víi nh÷ng träng tr¸ch, quyÒn h¹n to lín cña m×nh. VÒ s¾c lÖnh sè 64/SL, cã thÓ nãi ®©y lµ v¨n b¶n ph¸p lý ®Çu tiªn cña nhµ n-íc vÒ c«ng t¸c thanh tra, nã ®· ®Æt viªn g¹ch ®Çu tiªn cho viÖc x©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt vÒ thanh tra, kiÓm tra. Tuy nhiªn, còng ph¶i thÊy r»ng Ban thanh tra ®Æc biÖt ®-îc tæ chøc theo s¾c lÖnh nµy kh«ng ph¶i lµ mét thiÕt chÕ thanh tra thuÇn tuý. Nã thùc chÊt lµ mét c¬ quan hµnh chÝnh t- ph¸p, võa cã c¸c quyÒn h¹n cña mét c¬ quan thanh tra, võa cã quyÒn h¹n cña c¬ quan ®iÒu tra, kiÓm s¸t sau nµy. Vµ sù ra ®êi cña Ban thanh tra ®Æc biÖt lµ ®Ó ®¸p øng nh÷ng yªu c©u hÕt søc ®Æc biÖt cña C¸ch m¹ng ViÖt Nam trong thêi kú nµy. Lóc nµy, Ban thanh tra ®Æc biÖt víi nh÷ng quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm ®Æc biÖt kh«ng chØ lµ mét c«ng cô th-êng xuyªn cña chÝnh quyÒn nh©n d©n mµ cßn cã nhiÖm vô to lín trong viÖc gãp phÇn an d©n, t¹p hîp, ®oµn kÕt toµn d©n ®Ó huy ®éng søc m¹nh cña toµn d©n téc vµo sù nghiÖp b¶o vÖ vµ gi¶i phãng tæ quèc. Song song víi viÖc thµnh lËp Ban thanh tra ®Æc biÖt, trong nh÷ng th¸ng cuèi n¨m 1945, ®Çu n¨m 1946, ChÝnh phñ ®· h-íng dÉn viÖc thµnh lËp Ban thanh tra ë mét sè Bé nh- Bé Quèc Phßng, Bé Néi Vô, Bé Tµi ChÝnh, Bé Canh N«ng vµ Ban thanh tra c¸c xø B¾c Bé, Trung Bé vµ Nam Bé. ë Trung Bé nhiÖm vô chñ yÕu cña Ban thanh tra lµ thanh tra c«ng viÖc hµnh chÝnh vµ viÖc chÊp hµnh ®-êng lèi, chñ tr-¬ng cña ChÝnh phñ, cña Uû ban nh©n d©n c¸c cÊp. ë B¾c Bé, ngoµi nhiÖm vô thanh tra c¸c Uû ban nh©n d©n c¸c cÊp, Ban thanh tra cßn lµm thªm c«ng viÖc thu thËp vµ gi¶i quyÕt c¸c ®¬n khiÕu tæ cña nh©n d©n, thanh tra t¹i chç mét sè vô viÖc do quÇn chóng nh©n d©n khiÓu n¹i hoÆc ph¶n ¸nh, tè gi¸c. 3 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ë Nam Bé, do hoµn c¶nh kh¸ng chiÕn diÔn ra ngay tõ ®Çu, chiÕn tr-êng chia c¾t, nªn ®· tæ chøc cac Ban thanh tra ë c¸c miÒn (miÒn §«ng, miÒn Trung vµ miÒn T©y Nam Bé). NhiÖm vô cña c¸c Ban thanh tra ë Nam Bé lµ trùc tiÕp gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc víi c¸c c¬ quan chÝnh quyÒn trong tõng miÒn; gi¶i quyÕt t¹i chç c¸c vô khiÕu tæ cña nh©n d©n; thanh tra c«ng t¸c cña c¸c c¬ quan Nhµ n-íc; x©y dùng cñng cè bé m¸y chÝnh quyÒn ë nh÷ng n¬i ch-a cã hoÆc cßn yÕu; thµnh lËp c¸c Toµ ¸n nh©n d©n ®Ó trÊn ¸p bän viÖt gian ph¶n C¸ch m¹ng; thanh tra vÊn ®Ò ®oµn kÕt nh©n d©n, nhÊt lµ gi÷a c¸c ®oµn thÓ cøu quèc vµ c¸c gi¸o ph¸i. 2. Thanh tra, kiÓm tra lµ g×? Thanh tra, kiÓm tra ®-îc xem xÐt, bµn luËn tõ nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau. Chóng ta h·y cïng nhau xem xÐt. Gi¸m s¸t, thanh tra, kiÓm tra kiÓm kª vµ kiÒm so¸t lµ nh÷ng kh¸i niÖm ®-îc sö dông nhiÒu trong ho¹t ®éng qu¶n lý nãi chung vµ qu¶n lý nhµ n-íc nãi riªng. VÒ h×nh thøc ®©y lµ nh÷ng kh¸i niÖm kh¸c nhau, nh-ng vÒ mÆt néi dông l¹i cã sù giao thoa rÊt lín. V× vËy, tuú theo môc ®Ých, tÝnh chÊt vµ hoµn c¶nh cô thÓ mµ ng-êi ta cã thÓ sö dông nh÷ng kh¸i niÖm nµy cho phï hîp, hoÆc cã thÓ dïng nh- mét kh¸i niÖm kÐp: thanh tra, kiÓm tra, kiÓm kª, kiÓm so¸t, kiÓm tra, kiÓm s¸t. Trong t²c phÈm “Nhõng nhiÖm vò tr­ìc m¾t cïa chÝnh quyÒn X« ViÕt” Lªnin cho r»ng mét nhiÖm vô míi cña chÝnh quyÒn X« ViÕt cßn träng ®¹i h¬n c¶ nhiÖm vô chÝnh trÞ ®ã lµ nhiÖm vô qu¶n lý kinh tÕ. NhiÖm vô tæ chøc l¹i nÒn kinh tÕ ®-îc quy thµnh hai nhiÖm vô chÝnh: 1. KiÓm kª vµ kiÓm so¸t viÖc s¶n xuÊt vµ ph©n phèi s¶n phÈm; 2. N©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Trong ®ã, quan niÖm vÒ kiÓm kª, kiÓm so¸t vµ nhiÖm vô cña nhµ n-íc v« s¶n vÒ kiÓm kª; kiÓm soat lµ rÊt réng, nã bao gåm c¶ gi¸m s¸t, thanh tra, kiÓm kª vµ kiÓm so¸t toµn bé c¸c ho¹t ®éng cña ®Êt n-íc nãi chung vµ cña nÒn kinh tÕ nãi riªng. Môc ®Ých cña kiÓm kª, kiÕm so¸t lµ nh»m phôc vô cho qu¶n lý nhµ n-íc, ®Æc biÖt lµ qu¶n lý kinh tÕ. Nhµ n-íc v« s¶n tæ chøc viÖc thùc hiÖn viÖc kiÓm kª, kiÓm so²t l¯ nh´m kiÓm so²t, ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ câ hiÖu qu°, “l¯ ph©n phçi mèt c²ch híp lý nh©n c«ng trong s¶n xuÊt, trong ph©n phèi s¶n phÈm, b¶o vÖ søc lùc cña nh©n d©n, 4 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 xo² bà t×nh tr³ng l±ng phÝ söc l÷c ®â, tiÕt kiÖm söc l÷c ®â”1. Lªnin chØ rá: “Chï nghÜa x· héi chÝnh lµ sù kiÓm kª. NÕu c¸c ®ång chÝ muèn kiÓm kª tõng miÕng s¾t, tõng m°nh v°i, nh­ thÕ l¯ sÏ câ chï nghÜa x± hèi”2. QuyÒn kiÓm kª, kiÓm so¸t lµ thuéc vÒ nhµ n-íc v« s¶n, mµ lóc ®Çu lµ sù kiÕm so²t cïa c«ng nh©n, sau ®â sÏ do to¯n thÓ d©n c­ tiÕn h¯nh. Lªnin khµng dÞnh: “Tó nay cho ®Õn khi giai ®o³n “cao” c°u chï nghÜa cèng s°n xuÊt hiÖn, nhõng ng­éi x± héi chñ nghÜa yªu cÇu x· héi vµ nhµ n-íc kiÓm so¸t thËt nghiªm ngÆt møc ®é lao ®éng vµ møc ®é tiªu dïng… vµ sù kiÓm so¸t nµy kh«ng ph¶i do nhµ n-íc cña bän quan l³i thi h¯nh, m¯ do nh¯ n­ìc c°u c«ng d©n vð trang thi h¯nh” 3. QuyÒn kiÓm kª, kiÓm so¸t cña nhµ n-íc ®-îc giao cho Bé d©n uû thanh tra c«ng n«ng ®¶m nhiÖm. Trong quyÕt ®Þnh cña Ban chÊp hµnh Trung ¦¬ng c¸c X« ViÕt toµn Ng· ®· ghi rá: “Giao tr²ch nhiÖm cho Bè d©n uù thanh tra c«ng n«ng kiÓm so²t v¯ gi²m s²t ho³t ®éng c¶u tÊt c¶ mäi xÝ nghiÖp, c¬ quan vµ tæ chøc nµo, xÐt vÒ mÆt thùc hiÖn nh÷ng nghÜa vò m¯ hã ®°m nhiÖm tr­ìc c²c c¬ quan nh¯ n­ìc”4. §çi t­íng chÞu kiÓm kª, kiÓm so²t tr­ìc hÕt “ph°i b¾t ®Çu b´ng viÖc t­ìc ®o³t bãn t­ b°n, b´ng viÖc c«ng nh©n kiÓm so²t bãn t­ b°n”5, tiÕp ®ã lµ bän ¨n c¾p, bän ¨n b²m, bãn l­u manh”, bãn ®Çu c¬, l¯m ¨n gian dèi, nhËn hèi lé vµ c¸c biÓu hiÖn cña tÝnh t÷ ph²t v« chÝnh phï v¯ “tÊt c° mãi xÝ nghiÖp, c¬ quan v¯ tå chöc x± hèi v¯ t­ nh©n, kh«ng lo³i tró mèt xÝ nghiÖp, c¬ quan v¯ tå chöc n¯o”. Néi dung cña kiÓm kª, kiÓm so¸t chñ yÕu lµ tËp trung vµo kiÓm tra kiÓm so¸t viÖc s¶n xuÊt vµ ph©n phèi nh÷ng s¶n phÈm chñ yÕu c¶u nÒn kinh tÕ; c¸c ho¹t ®éng tiÒn tÖ v¯ t¯i chÝnh cïa “bãn nh¯ gi¯u”, cïa “giai cÊp hõu s°n”; viÖc th÷c hiÖn chöc tr¸ch, nhiÖm vô, vµ kû luËt lao ®éng cña nhµ n-íc; cña c¸c c«ng chøc nhµ n-íc. VÒ ph-¬ng ph¸p tæ chøc kiÓm kª, kiÓm so¸t ph¶i hÕt søc linh ho¹t vµ phong phó. ViÖc kiÓm so¸t chØ cã thÓ do nh©n d©n tiÕn hµnh vµ ph¶i ®Ó cho c«ng nh©n chiÕm ®a sè trong tÊt c¶ c¸c c¬ quan cã chøc n¨ng kiÓm kª, kiÓm so¸t. Ph¶i dùa vµo tÝnh ¸ng 1 2 3 4 5 5 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 t¹o cña quÇn chóng, ph¶i phèi hîp kiÓm tra tõ d-íi lªn vµ tõ trªn xuèng. KiÓm tra ph¶i thùc sù, c«ng khai; xö lý ph¶i nghiªm minh vµ kiªn quyÕt th× míi cã hiÖu qu¶. Ngµy nay, trªn thÕ giíi hÇu hÕt c¸c quèc gia ®Òu tæ chøc ra c¸c c¬ quan ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng gi¸m sat, thanh tra, kiÓm tra, vµ kiÓm so¸t toµn bé c¸c ho¹t ®éng cña ®Êt n-íc. Tuy nhiªn, do nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ lÞch sö, chÝnh trÞ, kinh tÒ, x· héi, v¨n ho¸ vµ truyÒn thèng ph¸p lý kh¸c nhau, nªn mçi quèc gia cã mét m« hinh tæ chøc vµ ph-¬ng thøc ho¹t ®éng riªng. C¨n cø vµo vÞ trÝ, chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ tÝnh chÊt ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan nµy cã thÓ chia thµnh ba lo¹i h×nh c¬ b¶n sau:  Thanh tra Quèc héi: Lµ m« h×nh phæ biÓn ë c¸c n-íc B¾c ©u vµ Ch©u Mü nh-: Thuþ §iÓn, §an M¹ch, Canada.  Thanh tra gi¸m s¸t hµnh chÝnh: Lµ lo¹i h×nh tæ chøc nhiÒu ë c¸c n-íc Ch©u ¸, vµ Ch©u Phi, nh- Trung Quèc, Hµn Quèc, Ai CËp.  Thanh tra chuyªn ngµnh: §©y lµ mét lo¹i h×nh ®-îc thiÕt lËp ë hÇu hÕt ë c¸c n-íc vµ ë nhiÒu n-íc nã tån t¹i song song víi c¸c lo¹i h×nh trªn. Qua viÖc nghiªn cøu c¸c m« h×nh tæ chøc, vÞ trÝ, chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ ph-¬ng thøc ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan thanh tra, kiÓm tra, vµ gi¸m s¸t cña mét sè n-íc, cã thÓ rót ra mét sè vÊn ®Ò chñ yÕu sau:  Thanh tra, kiÓm tra vµ gi¸m s¸t lµ phôc vô cho qu¶n lý vµ n©ng cao hiÖu lùc, hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n-íc.  Môc ®Ých cña thanh tra, kiÓm tra, gi¸m s¸t lµ phôc vô cho qu¶n lý vµ n©ng cao hiÖu lùc, hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n-íc.  Chñ thÓ c¶u thanh tra, kiÓm tra vµ gi¸m s¸t lµ thuéc vÒ nhµ n-íc, viÖc tæ chøc tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng nµy th-êng do c¸c tæ chøc chuyªn tr¸ch thùc hiÖn.  Néi dung thanh tra, kiÓm tra vµ gi¸m s¸t chñ yÕu lµ viÖc chÊp hµnh chÝnh s¸ch, ph¸p luËt; viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô, c«ng vô cña c«ng chøc nhµ n-íc. Ngoµi ra, c¸c tæ chøc thanh tra, kiÓm tra vµ gi¸m s¸t tuy cã chung mét môc ®Ých vµ cung thùc hiÖn mét chøc n¨ng cña qu¶n lý nhµ n-íc, nh-ng mçi n-íc cã nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ 6 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi vµ truyÒn thèng ph¸p lý kh¸c nhau, nªn viÖc thiÕt kÕ m« h×nh tæ chøc vµ s¾p ®Æt vÞ trÝ cña c¸c c¬ quan nµy còng cã sù kh¸c nhau.  VÒ ®èi t-îng, do vÞ trÝ cña c¸c c¬ quan thanh tra, kiÓm tra vµ gi¸m s¸t kh¸c nhau cho nªn ®èi t-îng cña nã còng cã sù kh¸c nhau. Thanh tra Quèc héi gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan nhµ n-íc bao gåm: c¬ quan hµnh ph¸p vµ to¸ ¸n. Thanh tra, gi¸m s¸t hµnh chÝnh gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n-íc vµ c«ng chøc nhµ n-íc, cßn thanh tra chuyªn ngµnh th× kiÓm tra, thanh tra ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ, tæ chøc, c¸ nh©n thuéc thÈm quyÒn qu¶n lý nhµ n-íc cña bé ngµnh. VÒ ph-¬ng thøc thanh tra, kiÓm tra vµ gi¸m s¸t. Do vÞ trÝ, chøc n¨ng, nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n cña c¸c c¬ quan nµy kh¸c nhau, cho nªn ph-¬ng thøc ho¹t ®éng cña nã còng kh¸c nhau. MÆt kh¸c, ngay trong mét lo¹i h×nh thanh tra, nh-ng do ph¸p luËt cña mçi n-íc quy ®Þnh kh¸c nhau, nªn ph-¬ng thøc ho¹t ®éng còng cã nh÷ng nÐt ®Æc thï riªng. Tuy cã sù kh¸c nhau nh- vËy, song ph-¬ng thøc ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc nµy còng cã nh÷ng net chung nh-: coi trong phßng ngõa lµ chÝnh, chó trong thanh tra, kiÓm tra t¯i chÝnh v¯ ng¯y n¯y c²c n­ìc câ xu h­ìng “v­ít lªn c²ch thöc kiÓm tra cò thÓ, trùc tiÕp vµ cã sù quan s¸t, ®¸nh gi¸ toµn diÖn c¸c mÆt vÒ qu¶n lý, ®Ó ®-a ra c¸c kÕt luËn, kiÕn nghÞ ®iÒu chØnh câ tÝnh chÊt vÜ m«”. ë n-íc ta, ngay sau khi C¸ch m¹ng th¸ng 8 n¨m 1945 thµnh c«ng, n-íc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ra ®êi, ngµy 23 th¸ng 11 n¨m 1945 Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· kû s¾c lÖnh sç 64/SL th¯h lËp Ban thanh tra ®Æc biÖt vìi nhiÖm vò “gi²m s²t tÊt c° c²c c«ng viÖc vµ c¸c nh©n viªn cïa c²c Uù ban nh©n d©n v¯ c²c c¬ quan cïa ChÝnh phï”. VÒ sau n¯y, khi nâi ®Õn thuËt ngõ “thanh tra” th­éng chØ chöc n¨ng, nhiÖm vò cïa c²c tå chöc thanh tra Nh¯ n­ìc, “gi²m s²t” chØ chöc n¨ng cïa Quçc hèi hay nhiÖm vò cïa Ban thanh tra nh©n d©n, “kiÓm tra” chØ chöc n¨ng, nhiÖm vò cïa Uù ban kiÓm tra §¶ng… Khi nãi ®Õn ph-¬ng ph¸p hay c¸ch thøc lµm viÖc th× tuú theo tõng c«ng viÖc cô thÓ cã thÓ dïng nh-: kiÓm tra toµn bé sæ s¸ch, giÊy tê; kiÓm tra quü hay kiÓm kª kho; kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng Ng©n hµng, gi¸m s¸t tÊt c¶ c¸c c«ng viÖc cña Uû ban nh©n d©n. 7 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 VÒ c«ng t¸c thanh tra ®-îc quan niÖm nh- sau:  VÒ mòc ®Ých thanh tra: Theo ph²p lÖnh thanh tra n¨m 1990 l¯ “nh´m ph²t huy nh©n tè tÝch cùc, phßng ngõa, xö lý c¸c vi ph¹m, gãp phÇn thóc ®Èy hoµn thµnh nhiÖm vô, hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý, t¨ng c-¬ng ph¸p chÕ XHCN, b¶o vÖ lîi Ých cña Nh¯ n­ìc, c²c quyÒn v¯ líi Ých híp ph²p cïa c¬ quan, tå chöc v¯ c«ng d©n”.  VÒ chï thÓ thanh tra: “Thanh tra l¯ mèt c«ng t²c rÊt quan trãng”, mèt c«ng viÖc th-êng xuyªn cña chÝnh quyÒn nh©n d©n, lµ mét ho¹t ®éng qu¶n lý cña nhµ n-íc, “l¯ mèt chöc n¨ng thiÕt yÕu cïa c¬ quan qu°n lû nh¯ n­ìc”.  VÒ ®èi t-îng thanh tra: Theo ph¸p lÖnh thanh tra n¨m 1990, c¸c tæ chøc thanh tra nh¯ n­ìc câ chöc n¨ng, nhiÖm vò “thanh tra viÖc th÷c hiÖn chÝnh s¸c, ph¸p luËt, nhiÖm vô, kÕ ho¹ch nhµ n-íc cña c¸c c¬ quan, tæ chøc vµ c¸ nh©n, trõ ho¹t ®éng ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö, kiÓm s¸t cña c¬ quan §iÒu tra, KiÓm s¸t, Toµ ¸n, vµ viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp hîp ®éng kinh tÕ, xö lý vi ph¹m hîp ®ång kinh tÕ cña c¬ quan träng t¯i kinh tÕ”.  VÒ nèi dung thanh tra: chÝnh l¯ “viÖc th÷c hiÖn chÝnh s²ch, ph²p luËt, nhiÖm vò kÕ ho³c nh¯ n­ìc cïa c²c c¬ quan, tå chöc v¯ c² nh©n” (§iÒu 1 ph²p lÖnh thanh tra).  VÒ ph-¬ng thøc thanh tra: Theo quan ®iÓm cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, tr-íc hÕt l¯ thanh tra “ph°i ®i tËn n¬i, xem tËn chæ”. Muçn thanh tra, kiÓm so²t câ kÕt qu° tèt, viÖc thanh tra, kiÓm so¸t ph¶i cã hÖ thèng vµ lµm th-êng xuyªn. Ph-¬ng ph¸p thanh tra, kiÓm so²t tó trªn xuçng vìi tó d­ìi lªn. Ng­¬i nâi:”KiÓm so²t cã hai c¸ch, mét c¸ch lµ tõ trªn xuèng. Tøc lµ ng-êi l·nh ®¹o kiÓm so¸t kÕt qu¶ nh÷ng c«ng viÖc cña c¸n bé m×nh. Mét c¸ch n÷a lµ tõ d-íi lªn. Tøc lµ quÇn chóng vµ c¸c bé kiÓm so¸t sù sai lÇm cña ng-êi l·nh ®¹o vµ bµy tá c¶i c¸ch söa ch÷a sù sai lÇm ®ã. C¸ch nµy lµ tçt nhÊt ®Ó kiÓm so²t c²c nh©n viªn”. Thanh tra kh«ng chØ kiÓm tra, xem xÐt viÖc l¯m ®ã ®óng hay sai, tèt hay ch-a tèt mµ ph¶i chØ cho cÊp d-íi, gióp cho cÊp d-íi biÕt c²ch sôa chõa ®Ó l¯m tçt h¬n. Chï tÞch Hä ChÝ Minh ®± nhÊn m³nh: “Thanh tra cðng kh«ng ph¶i chØ ®iÒu tra, nghiªn cøu viÖc chÊp hµnh nghÞ quyÕt, chÞ thÞ ®· ®-îc ®Õn 8 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ®©u mµ cßn ph¶i theo dâi cho ®Õn khi c«ng viÖc ®ã lµm xong, lµm tèt thanh tra lµ tai m¾t cïa trªn, l¯ b³n cïa ng­éi d­ìi”. Muèn thanh tra, kiÓm so¸t cã kÕt qu¶ tèt, ng-êi c¸n bé thanh tra ph¶i lµ nh÷ng ng-êi cã uy tÝn, cã ®Çy ®ñ n¨ng lùc, tr×nh ®é chuyªn m«n mµ c«ng viÖc ®ßi hái, Ng­éi nâi: ” Th²i ®è cïa c²n bè thanh tra l¯ ph°i cÈn thËn: Nghe kh«ng ®­íc thiªn lÖch, nghe mét bªn, nªn nghe ng-êi nµy, nghe ng-êi kia. Ph¶i kh¸ch quan ë ®Þa ph-¬ng nµo ®Êy ph¶i ®Õn tËn n¬i, nghe nghãng, t×m hái, chÞu khã. Quan liªu sÏ kh«ng l¯m ®­íc nhiÖm vò. Ph°i cÈn thËn kh²ch quan, ®iÒu tra kú l­ëng, chÞu khâ “. Cã thÓ lÊy quan ®iÓm cña §¶ng, nhµ n-íc, vµ chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÒ c«ng t¸c thanh tra lµ hÕt søc s©u s¾c vµ toµn diÖn, bao gåm nhiÒu néi dung kh¸c nhau nh-: “ mòc ®Ých, chï thÓ, ®çi t­íng, nèi dung, ph­¬ng thöc thanh tra. Nhõng t­ t­êng v¯ quan ®iÓm nµy lµ c¬ së ®Ó hiÓu râ, hiÓu s©u h¬n kh¸i niÖm thanh tra vµ ho¹t ®éng thanh tra trong qu¶n lý nhµ n-íc. Ngµy nay, c¸c kh¸i niÖm gi¸m s¸t, thanh tra, kiÓm tra, kiÓm kª, vµ kiÓm so¸t ®-îc sö dông phæ biÕn trong ho¹t ®éng qu¶n lý nãi chung vµ trong qu¶n lý nhµ n-íc nãi riªng. VËy thanh tra, kiÓm tra lµ g×? Thanh tra (tiÕn anh lµ Inspect) xuÊt ph¸t tõ gèc la tinh( inspectare) cã nghÜa lµ “nh×n v¯o bªn trong ”, chØ s÷ kiÓm tra, xem xÐt tó bªn ngo¯i ®çi vìi ho³t ®èng cïa mét ®èi t-îng nhÊt ®Þnh. Theo tõ ®iÓn tiÕng ViÖt th«ng dông, nghÜa thø nhÊt thanh tra lµ ®iÒu tra, xem xÐt ®Ó lµm râ vô viÖc; nghÜa thø hai lµ chØ ng-êi lµm nhiÖm vô thanh tra. Nh×n tõ gãc ®é qu¶n lý kinh tÕ th×: Thanh tra lµ mét chøc n¨ng cña quyÒn hµnh ph¸p. C¬ quan thanh tra thuéc c¬ cÊu c¸c c¬ quan cña ChÝnh phñ, cña bé trung -¬ng vµ c¸c c¬ quan hµnh chÝnh ë ®Þa ph-¬ng. Theo nghÜa chung, thanh tra lµ ho¹t ®éng cña c¬ quan hµnh ph¸p, c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n-íc, cã chøc n¨ng duy tr× c¸c ho¹t ®éng cña c¬ quan vµ cña c«ng chøc hµnh chÝnh phï hîp víi ph¸p luËt cña nhµ n-íc, b»ng c¸c ho¹t ®éng xem xÐt, thÈm 9 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ®Þnh l¹i nh÷ng hµnh vi cña c«ng chøc, nh÷ng ho¹t ®éng cña c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n-íc trªn c¬ së nh÷ng quy ®Þnh ph¸p lý vÒ quyÒn h¹n, nhiÖm vô cña c¸c c¸ nh©n c«ng chøc, c¸n bé vµ c¸c nh©n viªn kh¸c trong c¬ quan hµnh chÝnh vµ tæ chøc. Trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn c¸c thÓ chÕ d©n chñ vµ ph¸p quyÒn, ho¹t ®éng thanh tra ngµy cµng ®-îc kh¼ng ®Þnh theo xu h-íng.  Tõ chç n»m trong c¬ cÊu hçn hîp cña ho¹t ®éng qu¶n lý, ch-a ph©n ®Þnh râ ®Õn chç ngµy cµng hoµn thiÖn vÒ c¬ cÊu, tæ chøc vµ néi dung ho¹t ®éng.  Sù ph©n ®Þnh vÒ tæ chøc, dÉn ®Õn sù ph©n ®Þnh râ vÒ chøc n¨ng vai trß trong tæng thÓ ho¹t ®éng qu¶n lý hµnh chÝnh.  Ho¹t ®éng thanh tra ngµy cµng cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn theo h-íng cã chuyªn ngµnh s©u, ®-îc ®µo t¹o nguån nh©n lùc chuyªn m«n, ®-îc trang bÞ nh÷ng ph-¬ng tiÖn kü thuËt phôc vô cho c¸c ho¹t ®äng th¶m ®inh, gi¸m ®Þnh. §Æc tr-ng cña ho¹t ®éng thanh tra: Thø nhÊt: Thanh tra lµ mét ho¹t ®éng thuéc chøc n¨ng cña quyÒn hµnh ph¸p. Môc ®Ých chung nhÊt cña ho¹t ®éng thanh tra lµ ho¹t ®éng tù ®iÒu chØnh trong néi bé c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n-íc. Trung qu¶n lý nhµ n-íc ®-¬ng nhiªn cã ho¹t ®éng ®óp ph¸p luËt. §ång thêi, trong qu¶n lý kh«ng thÓ cã sai ph¹m, thiÕu sãt. Qu¶n lý lµ mét ho¹t ®éng võa cã tÝnh khoa häc, võa cã tÝnh s¸ng t¹o. Cïng mét t×nh huèng qu¶n lý, cã thÓ cã nhiÒu, thËm chÝ rÊt nhiÌu gi¶i ph¸p thùc hiÖn. Nã tuú thuéc vµo c¸c yÕu tè k¸ch quan, chñ quan, vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi hay tr×nh ®é d©n trÝ. §Æc biÖt qu¶n lý cßn chÞu ¶nh h-ëng cña c¸c yÐu tè thuéc b¶n th©n ng-êi ®iÒu hµnh: n¨ng lùc, tr×nh ®é, tuæi t¸c, tÝnh c¸ch vµ phÈm chÊt cña hä. MÆt kh¸c, trong ho¹t ®éng nhµ n-íc, kh«ng ph¶i cacÝ g× còng ®-a ra toµ ¸n ®Ó xem xÐt. Nhµ n-íc ph¸p quyÒn ®x cã sù ph©n chia chøc n¨ng. Theo ®ã, mçi c¬ quan cã chøc n¨ng kh¸c nhau vµ cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. C¸c nhµ khoa häc qu¶n lý ph¶i xem xet, tÝnh chÊt, møc ®é cña nh÷ng lçi lÇm ®Ó xem xÐt cÇn dïng biÖn ph¸p nµo ®Ó ®iÒu chØnh. 10 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Thø hai, ngoµi hÖ thèng thanh tra nhµ n-íc, cßn cã hÖ thèng thanh tra chuyªn ngµnh nh- thanh tra gi¸o dôc, thanh tra giao th«ng, thanh tra y tÕ. Thanh tra chuyªn ngµnh lµ mét nh¸nh cña ho¹t ®éng thanh tra g¾n liÒn víi mét ngµnh, mét lÜnh vùc nhÊt ®Þnh, xuÊt ph¸t tõ tÝnh chÊt phøc t¹p vÒ chuyªn m«n nghiÖp vô cña c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau trong hÖ thèng qu¶n lý nhµ n-íc. Cßn kiÓm tra (control) chØ mét ho¹t ®éng nh»m thÈm ®Þnh, x¸c ®Þnh mét hµnh vi cña c¸ nh©n hay mét tæ chøc . KiÓm tra bao giê còng ®-a l¹i nh÷ng kÕt luËn ®èi víi nh÷ng hµnh vi (®· nªu) hoÆc c¸c biÖn ph¸p sö lý khi hµnh vi v-ît qu¸ nh÷ng giíi h¹n ®· ®-îc quy ®Þnh tr-íc. KiÓm tra cã thÓ ®-îc hiÓu theo hai nghÜa : Theo nghÜa réng; ®Ó chØ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc x· héi, c¸c ®oµn thÓ vµ cña c«ng d©n . KiÓm tra ho¹t ®éng bé m¸y Nhµ n-íc. Theo nghÜa nµy tÝnh quyÒn lùc Nhµ n-íc trong kiÓm tra bÞ h¹n chÕ v× c¸c chñ thÓ thùc hiÖn kiÓm tra kh«ng cã quyÒn ¸p dông trùc tiÕp nh÷ng biÖn ph¸p c-ìng chÕ nhµ n-íc . Theo nghÜa hÑp h¬n, kiÓm tra lµ ho¹t ®éng cña chñ thÓ nh»m tiÕn hµnh xem xÐt , x¸c minh mét viÖc g× ®ã cña ®èi t-îng bÞ qu¶n lý xem cã phï hîp hay kh«ng phï hîp víi tr¹ng th¸i ®Þnh tr-íc (kiÓm tra mang tÝnh néi bé cña ng-êi ®øng ®Çu c¬ quan kiÓm tra ph-¬ng diÖn giao th«ng ). Theo nghÜa nµy, chñ thÓ kiÓm tra cã thÓ ¸p dông mét chÕ tµi ph¸p lý nhÊt ®Þnh, nh- ¸p dông c¸c h×nh thøc kû luËt, xö ph¹t vi ph¹m hµnh chÝnh hoÆc buéc ph¶i thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p ng¨n chÆn hµnh chÝnh. ê nghÜa n¯y, kh²i niÖm kiÓm tra n´m trong kh²i niÖm thanh tra”tå chöc thanh tra l¯ c«ng cô ®¾c lùc cña §¶ng, cña chÝnh quyÒn trong viÖc kiÓm tra sù chÊp hµnh ®-êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng, ph¸p luËt, kÕ ho¹ch cña Nhµ N-íc” . Ph²p lÖnh thanh tra 1990 cðng quy ®Þnh: “ Thanh tra Bè, Uù ban Nh¯ N­ìc h­ìng dÉn , kiÓm tra t­ t­êng c²c c¬ quan, ®¬n vÞ thuèc quyÒn qu°n lû.”(§iÒu 14). Tãm l¹i, kiÓm tra lµ qu¸ tr×nh xem xÐt c¸c ho¹t ®éng nh»m môc ®Ých lµm cho c¸c ho¹t ®éng ®¹t kÕt qu¶ tèt h¬n. §ång thêi gióp ph¸t hiÖn nh÷ng sai sãt lÖch l¸c ®Ó cã biÖn ph¸p kh¾c phôc b¶o ®¶m cho thùc hiÖn ®óng h-íng. KiÓm tra cã c¸c ®Æc ®iÓm quan träng nh-:  KiÓm tra lµ mét qu¸ tr×nh liªn tôc vÒ thêi gian vµ kh«ng gian. 11 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368  Cã môc ®Ých vµ môc tiªu râ rµng.  T¹o c¬ së ®Ó hoµn thiÖn c¸c ho¹t ®éng vµ c¶i tiÕn hÖ thèng, t¹o m«i tr-êng ho¹t ®éng l©u dµi cho hÖ thèng.  Ph¸t hiÖn ra nh÷ng sai sãt cña hÖ thèng, trªn c¬ së ®ã ph¸t hiÖn nh÷ng c¸i hay lo¹i bá nh÷ng c¸i xÊu. N©ng cao n¨ng lùc cña nhµ qu¶n lý, t¹o niÒm tin cho nh÷ng ng-êi quan t©m ®Õn ho¹t ®éng ®-îc kiÓm tra.  KiÓm tra kh«ng ph¶i lµ giai ®o¹n cuèi cïng. Nh- vËy chóng ta ®Òu biÕt, thanh tra, kiÓm tra lµ chøc n¨ng chung cña qu¶n lý Nhµ n-íc, lµ ho¹t ®éng mang tÝnh ph¶n håi (rµ so¸t, nhiÒu khi lµ ph¶n øng l¹i) ®èi víi chu tr×nh qu¶n lý nh»m ph©n tÝch, ®¸nh gi¸, theo dâi nh÷ng môc tiªu, nhiÖm vô qu¶n lý ®· ®Ò ra. Víi t- c¸ch lµ mét chøc n¨ng qu¶n lý, lµ mét giai ®o¹n cña chu tr×nh qu¶n lý, kh¸i niÖm thanh tra vµ kiÓm tra cã nh÷ng net t-¬ng ®ång nh- ®· nªu, cho nªn trong ho¹t ®éng gièng nhau vÒ b¶n chÊt, ®Òu cã môc ®Ých, yªu cÇu chung lµ xem xÐt, ®¸nh gi¸ mét qu¸ tr×nh, sù vËt, hiÖn t-îng (lµ ®èi t-îng cña kiÓm tra vµ thanh tra) tõ ®ã rót ra kÕt luËn ®óng, sai ®Ó cã biÖn ph¸p ph¸t huy hoÆc uèn n¾n, chÊn chØnh. Song, chóng cã nh÷ng ®iÓm kh«ng trïng hîp nhau. VËy chóng kh¸c nhau ë ®iÓm nµo. 3. Ph©n biÖt ho¹t ®éng thanh tra víi ho¹t ®éng kiÓm tra vµ víi ho¹t ®éng kÓm so¸t, kiÓm s¸t vµ gi¸m s¸t. 3.1. Ph©n biÖt ho¹t ®éng thanh tra víi ho¹t ®éng kiÓm tra.  Thanh tra lµ ho¹t ®éng xem xÐt, kiÓm tra cña c¬ quan Nhµ n-íc cÊp trªn hoÆc theo sù uû quyÒn cña c¬ quan Nhµ n-íc cÊp trªn ®èi víi c¬ quan Nhµ n-íc cÊp d-íi (mang t×nh trùc thuéc) vµ lµ mét bé phËn cña ho¹t ®éng hµnh ph¸p. Cßn kiÓm tra lµ ho¹t ®éng cña c¬ quan Nhµ n-íc, tæ chøc x· héi (bao gåm c¶ kiÓm tra néi bé, tù kiÓm tra) ®èi víi môc ®Ých, nhiÖm vô ®· ®Æt ra. ViÖc ph©n biÖt chØ mang tÝnh -íc lÖ, xÐt qu¸ tr×nh vµ b¶n chÊt cña ho¹t ®éng thanh tra vµ kiÓm tra th× hÇu nh- kh«ng cã sù ph©n biÖt hai kh¸i niÖm nµy. V.I.Lªnin nhiÒu lÇn nhÊn m¹nh trong c¸c t¸c phÈm cña Ng-êi còng nh- trong thùc tiÔn ho¹t 12 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ®éng cña §¶ng céng s¶n B«n-sª-vÝch r»ng, môc ®Ých cña kiÓm tra vµ thanh tra lµ nh´m x©y d÷ng “kh° n¨ng biÕt l¯m, biÕt th¯nh th³o trong qu°n lû”. Khi b¯n ®Õn s÷ thèng nhÊt cïa hai ho³t ®èng, V.I.Lªnin nâi: “ph°i c°i tå bè d©n uù thanh tra c«ng n«ng…®Ó t¸ng c-êng sù kiÓm tra tõ phÝa quÇn chóng nh»m tiªu diÖt c¸i thø cá d¹i – chï nghÜa quan liªu”. Nh- vËy, xÐt theo tÝnh chÊt, môc ®Ých cña qu¶n lý Nhµ n-íc, víi t- c¸ch lµ chøc n¨ng kh«ng thÓ thiÕu ®-îc cña ng-êi qu¶n lý, thanh tra vµ kiÓm tra cã thÓ thiÕu trong mçi quan hÖ giõa “c²i chung” v¯ “c²i riªng”. Trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh, hai thuËt ng÷ kiÓm tra (control) vµ thanh tra (inspect) cã sù ph©n biÖt vÒ mÆt lÞch sö. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi tõ khi ch-a cã Nhµ n-íc ®Õn khi xuÊt hiÖn Nhµ n-íc th× t¸c ®éng cña chóng ®èi víi x· héi câ kh²c nhau vÒ möc ®è th÷c hiÖn quyÒn n¨ng “thanh tra v¯ kiÓm tra l¯ nhõng chöc n¨ng, nh÷ng mÆt cña qu¶n lý nãi chung, chóng liªn hÖ t¸c ®éng lÉn nhau theo møc ®é quyÒn n¨ng vµ trong mèi t-¬ng quan víi qu¶n lý Nhµ n-íc th× thanh tra gi÷ vai trß trùc tiÕp, bëi chÝnh trong qu¸ tr×nh thanh tra, -u thÕ vÒ tÝnh quyÒn lùc Nhµ n-íc ®-îc thÓ thiÖn rá h¬n so vìi kiÓm tra”. Cßn vÒ mÆt lÞch sö, thuËt ng÷ kiÓm tra tån t¹i tr-íc thanh tra, khi con ng-êi biÕt lao ®éng tøc lµ tham gia qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ph©n phèi cña c¶i vËt chÊt x· héi ®ßi hái ph¶i qu¶n lý, nghÜa lµ ®ßi hái hä ph¶i xem xÐt, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng c¶u m×nh. ChÝnh trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt, ph©n phèi cña c¶i vËt chÊt x· héi quyÕt ®Þnh sù cÇn thiÕt ph¶i cã kiÓm tra. MÆt kh¸c nh- ¨ng-ghen ®± nâi “mæi ho³t ®èng câ û thöc, câ tå chöc cïa con ng­éi ®Òu chö ®÷ng trong nâ nhõng yÕu tç cïa kiÓm tra” v¯ “®çi vìi con ng-êi tù nhiªn, mçi céng ®ång nguyªn thuû, kiÓm tra (theo nghÜa ®¬n s¬ cña tõ – NH©N D©N) ®-îc xem xÐt nh- lµ ph-¬ng thøc hµnh ®éng ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých. Sù ra ®êi cña Nhµ n-íc – tæ chøc quyÒn lùc c«ng céng ®Æc biÖt cña giai cÊp thèng trÞ ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng c«ng cô mang tÝnh quyÒn lùc ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi c¶u giai cÊp thèng trÞ. Tõ ®ã, qu¶n lý mang tÝnh quyÒn lùc Nhµ n-íc xuÊt hiÖnv µ lµ mét trong nh÷ng ®Æc tr-ng ph©n biÖt Nhµ n-íc xuÊt hiÖn vµ lµ mét trong nh÷ng ®Æc tr-ng ph©n biÖt Nhµ n-íc víi c¸c bé l¹c, thÞ téc x-a kia vµ c¸c tæ chøc x· héi hiÖn nay. §Ó thùc hiÖn qu¶n lý Nhµ n-íc, giai cÊp thèng trÞ sö dông c¸c chøc n¨ng kh¸c nhau, 13 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 trong ®ã cã chøc n¨ng thanh tra nh»m t¸c ®éng tíi kh¸ch thÓ qu¶n lý, lËp l¹i trËt tù vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña qu¶n lý. Nh- vËy, xÐt vÒ mÆt lÞch sö, kiÓm tra tån t¹i xa x-a, khi ch-a cã Nhµ n-íc, cßn thanh tra xuÊt hiÖn cïng víi sù xuÊt hiÖn cña Nhµ n-íc. §-¬ng nhiªn, cïng víi sù xuÊt hiÖn, tån t¹i, tiªu vong cña Nhµ n-íc, chøc n¨ng thanh tra còng nh- NHµ N-Í C sÏ ®­íc xÕp bªn c³nh “chiÕc sa kÐo síi v¯ chiÕc r×u ®äng cå”, nh­ng kiÓm tra (mang tÝnh x± hèi) vÉn tän t³i cîng vìi “chöc n¨ng qu°n lû ®¬n thuÇn ch¨m lo ®Õn líi Ých c°u x± hèi” nh­ P.¨ng-ghen ®· chØ ra. Thanh tra vµ kiÓm tra gièng nhau vÒ b¶n chÊt, nh-ng theo c¸ch hiÓu kh¸c nhau th× chógn kh¸c nhau vÒ ph¹m vi. Thanh tra bao hµm kiÓm tra nÕu theo nghÜa hÑp, nh-ng ng-îc l¹i, kiÓm tra l¹i bao hµm thanh tra nÕu theo nghÜa réng. Nh-ng thanh tra lu«n mang tÝnh Nhµ n-íc, cßn kiÓm tra cã thÓ mang tÝnh Nhµ n-íc hoÆc phi Nhµ n-íc. ViÖc t×m hiÓu s©u s¾c kh¸i niÖm thanh tra cßn ®ßi hái ph¶i ®iÓm l¹i mét sè quan ®iÓm trong thùc tiÔn ph¸p lý hiÖn hµnh, còng nh- trong lÞch sö n-íc ta th«ng qua m« h×nh tæ chøc c¸c c¬ quan Nhµ n-íc vµ c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt. Trong s¸ch b¸o ph¸p lý cña ngµnh Thanh tra th× “Thanh tra ®­íc hiÓu l¯ s÷ xem xÐt, kiÓm so¸t, kiÓm tra th-êng xuyªn, ®Þnh kú nh»m rót ra nh÷ng nhËn xÐt, kÕt luËn cÇn thiÕt ®Ó kiÕn nghÞ víi c¸c c¬ quan Nhµ n-íc kh¾c phôc nh÷ng nh-îc ®iÓm, ph¸t huy -u ®iÓm, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lû Nh¯ n­ìc”. Théi kø phong kiÕn (c²c triÒu ®³i Lû, TrÇn, Lª) câ c¬ quan gãi l¯ “Ng÷ sô ®¯i” cã nhiÖm vô gióp vua trong viÖc xem xÐt, tr×nh tÇu nh÷ng c«ng viÖc hÖ träng, cã quyÒn can gi¸n vua vµ ®èi víi nh÷ng nghÜa sÜ trung thùc, d¸m nãi th¼ng, nãi thËt míi ®­íc phong h¯m “Gi²n nghÞ ®³i phu”. Tó hiÕn ph²p 1946 vìi kh²i niÖm “Ban kiÓm so²t” cïa Ban th­éng vò NghÞ viÖn ®Ó kiÓm so²t, phª b×nh ChÝnh phï ®Õn s¾c lÖnh sç 64/SL th¯nh lËp “Ban thanh tra ®Æc biÖt” cïa chÝnh phï; viÖc ghi nhËn trong HiÕn ph²p 1959 (®iÒu 76), HiÕn ph¸p 1980 14 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 (®iÒu 107, 110), HiÕn ph¸p 1992 (c¸c ®iÒu 112, 115, 116, 124) vµ ph¸p lÖnh THANH TRA 1990 lµ qu¸ tr×nh ®óc kÕt kinh nghiÖm vµ hoµn chØnh kh¸i niÖm thanh tra. Ho¹t ®éng thanh tra vµ ho¹t ®éng kiÓm tra nh×n tõ gãc ®é c«ng t¸c t- ph¸p còng cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau. Thanh tra vµ kiÓm tra ®Òu phôc vô c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n-íc. Qua thanh tra, kiÓm tra, t×m ra nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®· kh«ng cßn phï hîp víi thùc tÕ ®Ó kiÕn nghÞ c¬ quan nhµ n-íc cã thÈm quyÒn söa ®æi, bæ sung kÞp thêi; ph¸t hiÖn ra nh÷ng thiÕu sãt, sai ph¹m cña ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc, tõ ®ã cã biÖn ph¸p kÞp thêi chÊn chØnh, xö lý. Tuy nhiªn, thanh tra vµ kiÓm tra còng cã kh¸c nhau sau: Thø nhÊt: VÒ c¬ së ph¸p lý: Nõu nh- cã së ph¸p lý cña ho¹t ®éng kiÓm tra vÒ mét lÜnh vùc nµo ®ã th× chñ yÕu lµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt mang tÝnh nghiÖp vô, chuyªn m«n; c¸c v¨n b¶n quy ®Þnh vÒ c«ng t¸c tæ chøc vµ c¸c v¨n b¶n liªn quan., th× trong ho¹t ®«ng thanh tra ngoµi c¬ së ph¸p lý ®ã, cßn chñ yÕu dùa vµo LuËt khiÕu n¹i, tè c¸o; Ph¸p lÖnh thanh tra; Quy chÕ ®oµn thanh tra vµ nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c ®iÒu chØnh riªng vÒ lÜnh vùc thanh tra. Thø hai, vÒ môc ®Ých thùc hiÖn: §èi víi c¸c ho¹t ®éng thanh tra theo chuyªn ®Ò, kÕ ho¹ch, môc ®Ých cña cuéc thanh tra bao giê còng réng h¬n, s©u h¬n ®èi víi c¸c ho¹t ®éng kiÓm tra. VÝ dô: mét trong nh÷ng nhiÖm vô träng t©m c«ng t¸c thanh tra cña ngµnh T- ph¸p lµ tËp trung vµo lÜnh vùc thi hµnh ¸n d©n sù; th× môc ®Ých kh«ng chØ dõng lÆinh ë viÖc kiÓm tra mang tÝnh hµnh chÝnh cña cÊp trªn ®èi víi cÊp d-íi mµ qua ®ã cßn ®Ó ®¸nh gi¸ ®óng t×nh h×nh thùc hiÖn ph¸p lÖnh thi hµnh ¸n d©n sù; ph¸t hiÖn nh÷ng s¬ hë, yÕu kÐm vi ph¹m trong c«ng t¸c thi hµnh ¸n d©n sù; ®Èy nhanh viÖc gi¶i quyÕt c¸c khiÕu n¹i trong c«ng t¸c thi hµnh ¸n. Trªn c¬ së ®ã cã biÖn ph¸p kh¾c phôc khuyÕt ®iÓm, xö ly c¸c tr-êng hîp vi ph¹m, kiÕn nghÞ hoµn thiÖn c¬ chÕ, chÝnh s¸ch vµ nghiÖp vô, nh»m t¨ng c-êng c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n-íc vÒ thi hµnh ¸n d©n sù, gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc c¶i c¸ch t- ph¸p vµ c¶i c¸ch hµnh chÝnh. §Æc biÖt, ®èi víi c¸c cuéc thanh tra ®Ó gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè c¸o th× sù kh¸c biÖt vÒ môc ®Ých, ý nghÜa gi÷a ho¹t ®éng thanh tra vµ kiÓm tra cµng râ h¬n nhiÒu bëi: th«ng th-êng khiÕu n¹i, tè c¸o ph¶n ¸nh sù bøc xóc cña c«ng d©n tr-íc nh÷ng viÖc mµ hä cho lµ c¸n bé, c«ng chøc lµm ch-a ®óng, lµm sai hoÆc cã vi ph¹m ph¸p luËt, 15 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 cho nªn gi¶i quyÕt tèt c¸c khiÕu n¹i, tè c¸o sÏ b¶o vÖ ®-îc c¸c quyÒn, lîi Ých chÝnh ®¸ng cña c«ng d©n. Thø ba, vÒ ph-¬ng ph¸p tiÕn hµnh: Víi môc ®Ých râ rµng h¬n, réng h¬n, khi tiÕn hµnh thanh tra, c¸c ®oµn thanh tra còng ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p nghiÖp vô s©u h¬n, ®i vµo thùc chÊt ®Õn tËn cïng cña vÊn ®Ò nh-: thu thËp chøng cø, ®èi tho¹i, chÊt vÊn… §Æc biÖt qu¸ tr×nh thanh tra, c¸c ®oan thanh tra cßn cã thÓ ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó phôc vô thanh tra theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 9 cña ph¸p lÖnh thanh tra bao gåm c¸c quyÒn nh-: yªu cÇu c¬ quan, ®¬n vÞ, c¸ nh©n cã liªn quan cung cÊp nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt phôc vô cho viÖc thanh tra; yªu cÇu c¬ quan, ®¬n vÞ h÷u quan cö ng-êi tham gia ho¹t ®éng thanh tra; yªu cÇu ®èi t-îng thanh tra cung cÊp tµi liÖu, kª biªn tµi s¶n, khi cã c¨n cø ®Ó nhËn ®Þnh cã vi ph¹m ph¸p luËt; ra quyÕt ®Þnh yªu cÇu c¬ quan cã thÈm quyÒn t¹m gi÷ tiÒn, ®å vËt, giÊy phÐp ®-îc cÊp hoÆc sö dông tr¸i ph¸p luËt khi xÐt thÊy cÇn ng¨n chÆn ngay viÖc vi ph¹m ph¸p luËt hoÆc ®Ó x¸c minh t×nh tiÕt lµm chøng cø cho viÖc kÕt luËn, xö lý; ®×nh chØ viÖc lµm xÐt thÊy ®ang hoÆc sÏ g©y t¸c h¹i ®Õn lîi Ých cña nhµ n-íc, quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¬ quan, tæ chøc vµ c«ng d©n; t¹m ®×nh chØ viÖc thi hµnh quyÕt ®Þnh kû luËt, thuyªn chuyÓn c«ng t¸c ng-êi ®ang c«ng t¸c víi tæ chøc thanh tra hoÆc ®ang lµ ®èi t-îng thanh tra, nÕu xÐt thÊy viÖc thi hµnh quyÕt ®Þnh g©y trë ng¹i cho viÖc thanh tra hoÆc kh«ng thùc hiÖn yªu cÇu, kiÕn nghÞ hoÆc quyÕt ®Þnh viÖc xö lý theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; chuyÓn hå s¬ vÒ viÖc vi ph¹m ph¸p luËt sang c¬ quan ®iÒu tra h×nh sù cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt, nÕu xÐt thÊy cã dÊu hiÖn cÊu thµnh téi ph¹m. Thø t-, vÒ c¸ch thøc xö lý vi ph¹m: tõ kÕt qu¶ kiÓm tra, ng-êi kiÓm tra hoÆc c¸c ®oµn, kiÓm tra th«ng th-êng chØ tiÕn hµnh rót kinh nghiÖm trong ph¹m vi ®¬n vÞ ®-îc kiÓm tra vµ yªu cÇu lµm ®óng theo quy ®Þnh vµ h-íng dÉn cña cÊp trªn. Trong khi ®ã, c¨n cø vµo kÕt qu¶ thanh tra, c¸c ®oµn thanh tra kh«ng chØ rót kinh nghiÖm víi ph¹m vi réng h¬n, møc ®é s©u s¾c h¬n mµ cßn cã thÓ kiÕn nghÞ c¬ quan Nhµ n-íc cã thÈm quyÒn tiÕn hµnh c¸c h×nh thøc kû luËt thÝch ®¸ng, mét vÝ dô rÊt ®¸ng chó ý lµ: Tõ kÕt luËn thanh tra t¹i phßng thi hµnh ¸n Hµ Néi, ®oµn thanh tra cña Bé t- ph¸p ®· kiÕn nghÞ c¸c cÊp cã thÈm quyÒn tiÕn hµnh c¸ch chøc Tr-ëng phßng, phã phßng vµ miÔn nhiÖm n¨m chÊp hµnh viªn cña Phßng thi hµnh ¸n. Ngoµi ra, nÕu qua thanh tra 16 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ph¸t hiÖn cã dÊu hiÖu vi ph¹m ph¸p luËt h×nh sù th× cßn cã thÓ chuyÓn hå s¬ sang c¬ quan ®iÒu tra ®Ó xem xÐt khëi tè vô ¸n h×nh sù, khëi tè bÞ can nh- tr-êng hîp b¶n kÕt luËn thanh tra sè 110/KL-TTr ngµy 6/11/2002 cña ®oµn thanh tra liªn ngµnh Bé Tph¸p, Bé c«ng an, Uû ban d©n sè, gia ®×nh vµ trÎ em ®· kiÕn nghÞ Bé c«ng an giao c¬ quan ®iÒu tra tiÕp nhËn hå s¬ do ®oµn thanh tra chuyÓn giao ®Ó xem xÐt khëi tè vô ¸n h×nh sù vµ tiÕp tôc lµm râ hµnh vi ph¹m ph¸p cña mét sè c¸ nh©n cã liªn quan. 3.2. Ph©n biÖt ho¹t ®éng thanh tra, kiÓm tra víi ho¹t ®éng kiÓm s¸t, kiÓm so¸t vµ gi¸m s¸t. 3.2.1. Víi ho¹t ®éng kiÓm s¸t. KiÓm s¸t lµ mét ho¹t ®éng ®Æc tr-ng cña quyÒn t- ph¸p. KiÓm s¸t lµ mét ho¹t ®éng nhµ n-íc thùc hiÖn chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p luËt, duy tr× ph¸p chÕ, duy tr× trËt tù kû c-¬ng x· héi. Th«ng qua ho¹t ®éng cña m×nh, kiÓm s¸t xem xÐt, lµm s¸ng tá b¶n chÊt cña hµnh vi c«ng d©n, c«ng chøc, tr¶ l¹i quyÒn vµ lîi Ých cho hä. §ång thêi, ®-a nh÷ng vô viÖc nghiªm träng ra truy tè tr-íc ph¸p luËt (truy tè tr-íc toµ ¸n nh©n d©n). §Æc tr-ng cña ho¹t ®éng kiÓm s¸t lµ:  Ph¸n quyÕt sau kiÓm tra cã tÝnh chÊt chÝnh trÞ – x· héi.  Ph¸n quyÕt sau thanh tra cã tÝnh chÊt chÝnh trÞ – qu¶n lý.  Ph¸n quyÕt sau kiÓm s¸t cã tÝnh chÊt chÝnh trÞ – t- ph¸p. HËu qu¶ cña ph¸n quyÕt sau kiÓm tra dÉn ®Õn nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ phÈm chÊt hµnh vÞ cña c¸ nh©n vµ tæ chøc. HËu qu¶ cu¶ ph¸n quyÕt sau thanh tra dÉn ®Õn nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ tr¸ch nhiÖm g¾n liÒn víi c-¬ng vÞ x· héi trong hÖ thèng c«ng vô. HËu qu¶ c¶u ph¸n quuyÕt sau kiÓm s¸t dÉn ®Õn nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ t×nh tr¹ng cña c¸ nh©n liªn quan ®Õn tÝnh chÊt cña hµnh vi ph¹m téi trong hÖ thèng ph¸p luËt nhµ n-íc. 17 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 KiÓm s¸t lµ kh¸i niÖm ®-îc sö dông trong thùc tiÔn tæ chøc bé m¸y Nhµ n-íc vµ khoa häc ph¸p lý (investigate) ®Ó chØ ho¹t ®éng kiÓm s¸t viÖc tu©n theo ph¸p luËt (kiÓm s¸t chung), thùc hµnh quyÒn c«ng tè (b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých cña Nhµ n-íc, tËp thÓ vµ c¸ nh©n) cña Viªn kiÓm s¸t nh©n d©n c¸c cÊp nh»m b¶o ®¶m ph¸p chÕ XHCN. KiÓm s¸t viÖc tu©n theo ph¸p luËt lµ nh»m ®¶m b¶o tÝnh hîp ph¸p cña c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý Nhµ n-íc tõ cÊp Bé tr-ëng xuèng (®iÒu 137 HiÕn ph¸p 1992 vµ c¸c ®iÒu 2, 3, vµ 4 LuËt tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n). Trong qu² tr×nh kiÓm s²t c«ng t²c ®iÒu tra, ViÖn kiÓm s²t câ quyÒn: “phª b×nh chuÈn, kh«ng phª chuÈn c¸c quyÕt ®Þnh cña c¬ quan ®iÒu tra theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, quyÕt ®Þnh ¸p dung, thay ®æi hoÆc huû bá c¸c quyÕt ®Þnh tr¸i ph¸p luËt cña c¬ quan ®iÒu tra” v¯ “quyÕt ®Þnh truy tç bÞ can; quyÕt ®Þnh ®×nh chØ hoÆc t³m ®×nh chØ ®iÒu tra”. ViÖc kiÓm s²t chung kh«ng t÷ l¯m ®×nh chØ c²c quyÕt ®Þnh qu°n lû cïa c²c c¬ quan Nhµ n-íc tr¸i ph¸p luËt. ChØ cã mét tr-êng hîp duy nhÊt lµ ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao cã quyÒn ra quyÕt ®Þnh ®×nh chØ vµ buéc ph¶i söa ch÷a nh÷ng hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt cã thÓ g©y hËu qu¶ nghiªm träng (kho¶n 2 ®iÒu 10 LuËt tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n). ViÖn kiÓm s¸t kh«ng cã quyÒn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kû luËt. Khi cÇn thiÕt ViÖn kiÓm s¸t chØ cã quyÒn yªu cÇu c¸c c¬ quan h÷u quan ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kû luËt hoÆc göi kiÕn nghÞ, ra quyÕt ®Þnh khëi tè. MÆt kh¸c, tÝnh chÊt th­éng xuyªn trong ho³t ®èng kiÓm tra cðng bÞ h³n chÕ, chØ “kiÓm s²t viÖc chÊp h¯nh ph¸p luËt khi ph¸t hiÖn cã vi ph¹m ph¸p luËt…” (®iÒu 8 LuËt tå chöc ViÖn kiÓm s²t) hoÆc khi kiÓm s²t viÖc tu©n theo ph²p luËt, ViÖn kiÓm s²t “tr÷c tiÕp kiÓm s²t viÖc tu©n theo ph¸p luËt t¹i c¬ quan, tæ chøc, ®¬n vÞ khi ph¸t hiÖn cã vi ph¹m ph¸p luËt hoÆc khi c¸c yªu cÇu cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n…kh«ng ®-îc thùc hiÖn nh-ng ch-a ®¸p øng ®-îc yªu cÇu…”. So víi c¸c ho¹t ®éng kh¸c nh- thanh tra, kiÓm s¸t th× kiÓm s¸t cã ph¹m vi hÑp h¬n (chØ kiÓm s¸t tÝnh hîp ph¸p cña quyÕt ®Þnh qu¶n lý hoÆc khi cã vi ph¹m ph¸p luËt). B¶n chÊt c¶u ho¹t ®éng kiÓm s¸t lµ: KiÓm s¸t lµ mét ho¹t ®éng g¾n liÒn víi c¸c qu¸ tr×nh cña quyÒn xÐt xö (quyÒn t- ph¸p). Trong ®ã, chøc n¨ng c«ng tè lµ mét bé phËn g¾n liÒn víi ho¹t ®éng xÐt xö, nh-ng kh«ng ph¶i lµ do toµ ¸n, mµ do viÖn kiÓm 18 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 s¸t thùc hiÖn (v× thÕ ViÖn kiÓm s¸t cßn gäi lµ viÖn c«ng tè). Kh«ng cã c«ng tè th× kh«ng cã xÐt xö, chø kh«ng ph¶i lµ b¶n th©n lµ xÐt xö. C¬ quan ViÖn kiÓm s¸t cã quyÒn kiÓm s¸t viÖc tu©n theo ph¸p luËt cña c¸c c¬ quan vµ c¸c c¸ nh©n liªn quan trùc tiÕp ®Õn qu¶n lý nhµ n-íc. Ho¹t ®éng kh¸c lµ kiÓm s¸t toµn bé c¸c ho¹t ®éng tu©n thñ ph¸p luËt cña c«ng d©n. 3.2.2. Víi ho¹t ®éng gi¸m s¸t vµ kiÓm s¸t. Ta thÊy gi¸m s¸t, tiÕng Anh lµ Supervision hoÆc overseer ®Ó chØ mét ho¹t ®éng xem xÐt cã tÝnh bao qu¸t cña chñ thÓ bªn ngoµi hÖ thèng ®èi víi kh¸ch thÓ thuéc hÖ thèng kh¸c tøc lµ gi÷a c¬ quan gi¸m s¸t vµ c¬ quan chÞu sù gi¸m s¸t kh«ng n»m trong mét hÖ thèng trùc thuéc nhau theo chiÒu däc. Trong bé m¸y Nhµ n-íc ta, gi¸m s¸t th-êng thÓ hiÖn chøc n¨ng cña c¸c c¬ quan quyÒn lùc Nhµ n-íc ®èi víi ho¹t ®éng cña bé m¸y Nhµ n-íc hoÆc cña Toµ ¸n nhµ n-íc, c¸c tæ chøc x· héi vµ c«ng d©n ®èi víi ho¹t ®éng qu¶n lý nh»m ®¶m b¶o sù tu©n thñ ph¸p luËt, kû luËt trong qu¶n lý Nhµ n-íc. Quèc héi lµ c¬ quan quyÒn lùc Nhµ n-íc cao nhÊt ë n-íc CHXHCN ViÖt Nam “Quçc hèi th÷c hiÖn quyÒn gi²m s²t tçi cao ®çi vìi to¯n bè ho³t ®èng Nh¯ n­ìc… thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t tèi cao viÖc tu©n theo hiÕn ph¸p, luËt vµ c¸c nghÞ quyÕt cña Quçc hèi” (®iÒu 83 v¯ 84 HiÕn ph²p 1992). NÕ xÐt tÝnh quyÒn l÷c cao nhÊt cïa Quèc héi th× ngoµi viÖc lËp hiÕn, lËp ph¸p, bÇu ChÝnh phñ, thµnh lËp c¸c c¬ quan tèi cao cña ®Êt n-íc, chøc n¨ng gi¸m s¸t còng thÓ hiÖn tÝnh h¬n tréi, tÝnh bao qu¸t tõ phÝa quyÒn lËp ph¸p ®Õn viÖc gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan do Quèc héi thµnh lËp. Xem xÐt c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh th× ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña Quèc héi bao gåm: mét lµ, gi¸m s¸t tèi cao ®èi víi toµn bé ho¹t ®éng Nhµ n-íc, tøc lµ c¸c ho¹t ®éng hµnh ph¸p, t- ph¸p cña c¸c c¬ quan do Quèc héi thµnh lËp ®Òu chÞu sù gi¸m s¸t cña Quèc héi. Ch¼ng h¹n viÖc Chñ tÞch n-íc, Ch×nh phñ, Thñ t-íng ChÝnh phñ, Ch¸nh ¸n toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn tr-ëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao ph¶i b¸o c¸o tr-íc Quèc héi; chÞu sù chÊt vÊn cña c¸c ®¹i biÖt Quèc héi. Hai lµ, tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng tu©n theo HiÕn ph¸p, LuËt vµ NghÞ quyÕt cña Quèc héi ®Òu chÞu sù gi¸m s¸t cña Quèc héi. VÊn ®Ò nµy, cã thÓ ®-îc hiÓu chØ cã nh÷ng ho¹t ®éng tr¸i HiÕn ph¸p, LuËt vµ NghÞ quyÕt cña Quèc héi cña c¸c c¬ quan Nhµ n-íc do Quèc héi thµnh 19 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 lËp míi bÞ Quèc héi b·i bá hoÆc bÞ ²p dòng quyÒn gi²m s²t n¯y. VÝ dò: “Quçc hèi b±i bá c¸c v¨n b¶n cña Chñ tÞch n-íc, Uû ban Th-êng vô Quèc héi, ChÝnh phñ, Thñ t-íng ChÝnh phñ, Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao vµ ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao tr¸i víi HiÕn ph¸p, LuËt vµ NghÞ quyÕt cña Quèc héi” (kho°n 9 ®iÒu 84 HiÕn ph²p n¨m 1992). Quèc héi lµ c¬ quan do nh©n d©n c¶ n-íc bÇu ra thùc hiÖn quyÒn lùc tèi cao cña nh©n d©n. Do ®ã, kh«ng ph¶i lÜnh vùc nµo, ho¹t ®éng tr¸i ph¸p luËt nµo cña c¸c c¬ quan do Quçc hèi bÇu ra, Quçc hèi cðng “th÷c hiÖn quyÒn gi²m s²t tçi cao” cïa m×nh. Chµng h³n, t³i kho°n 8 ®iÒu 84 quy ®Þnh Quçc hèi câ quyÒn “quyÕt ®Þnh th¯nh lËp, b±i bà c²c Bè v¯ c²c c¬ quan ngang Bè cïa ChÝnh phï”, nh­ng kh«ng ph°i v× vËy mµ Quèc héi b·i c¸c v¨n b¶n cña Bé tr-ëng nh- kho¶n 9 quy ®Þnh. Nh- vËy, mÆc dï cã quyÒn gi¸m s¸t tèi cao, ph¸p luËt n-íc ta vÉn trao cho Quèc héi gi¸m s¸t theo tõng ph¹m vÞ vµ ®èi t-îng cô thÓ (mÆc dï quyÒn ®ã lµ rÊt réng). MÆt kh¸c, gi¸m s¸t cña Quèc héi cßn ®-îc thùc hiÖn th«ng qua c¬ quan th-êng trùc cña nã lµ Uû ban th-êng vô Quèc héi vµ c¸c Uû ban cña Quèc héi. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng gi¸m s¸t c¶u Uû ban Th-êng vô Quèc héi chØ lµ gióp Quèc héi thùc hiÖn gi¸m s¸t ph¸p luËt trong tõng lÜnh v÷c theo quy ®Þnh cïa ph²p luËt chö kh«ng ph°i l¯ “gi²m s²t tçi cao” hoÆc tÊt c° c²c lÜnh vùc nh- b¶n th©n Quèc héi. NÕu xem l¹i HiÕn ph¸p 1946 th× Quèc héi chØ cã quyÒn “kiÓm s²t v¯ phª b×nh ChÝnh phï (®iÓm c, ®iÒu thö 36). §Õn HiÕn ph²p 1959 th× Quçc hèi câ quyÒn “gi²m s²t viÖc thi h¯nh hiÕn ph²p” (®iÒu 3 kho°n 50) v¯ “gi²m s¸t c«ng t¸c cña Héi ®ång ChÝnh phñ, cña Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao vµ ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tçi cao” (Kho°n 6 ®iÒu 53). HiÕn ph²p 1980 cðng quy ®Þnh: “Quçc hèi th÷c hiÖn quyÒn gi²m s²t tçi cao ®çi vìi to¯n bè ho³t ®èng cïa Nh¯ n­ìc” (®iÒu 82) v¯ “th÷c hiÖn quyÒn gi²m s²t tçi cao viÖc tu©n theo HiÕn ph²p v¯ ph²p luËt” (kho°n 3 ®iÒu 83). Cïng víi sù nhËn thøc vÒ c¬ quan quyÒn lùc tèi cao, quyÒn gi¸m s¸t theo hiÕn ph¸p n¨m 1992 còng ®-îc më ra (tuy nhiªn vÒ c¬ chÕ gi¸m s¸t th× hÇu nh- ch-a ®-îc cô thÓ ho¸). Toµ ¸n nh©n d©n c¸c cÊp víi nhiÖm vô b¶o ®¶m ph¸p chÕ XHCN, gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý Nhµ n-íc th«ng qua ho¹t ®éng xÐt xö nh»m b¶o vÖ tµi s¶n cña Nhµ n-íc, tËp thÓ, b¶o vÖ tÝnh m¹ng, tµi s¶n, tù do, danh dù vµ nh©n phÈm cña c«ng d©n. 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan