Tài liệu Lãi suất và tự do lãi suất

më ®Çu. L·i suÊt lµ mét ph¹m trï kinh tÕ quan träng ®îc ®Ò cËp trªn nhiÒu lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ tõ tiÕt kiÖm, ®Çu t, kiÓm so¸t l¹m... Nhµ níc sö dông l·i suÊt lµm c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®iÒu tiÕt c¸c quan hÖ kinh tÕ nh»m môc tiªu t¨ng trëng ph¸t triÓn. Do tÇm quan träng vµ c¸ch thøc t¸c ®éng vµo l·i suÊt cña nhµ níc h×nh thµnh nªn nhiÒu quan ®iÓm, xu híngkh¸c nhau vÒ l·i suÊt vµ ®iÒu hµnh l·i suÊt. Trong tËp chuyªn ®Ò nµy sÏ tËp trung vµo ph©n tÝch hai ®Þnh h¬ng c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch ®iÒu hµnh l·i suÊt lµ kiÓm so¸t l·i suÊt vµ tù do ho¸ l·i suÊt. KiÓm so¸t l·i suÊt vµ cè g¾ng duy tr× mét c¬ chÕ Ên ®Þnh l· suÊt ¸p ®Æt vµo thÞ trêng. §©y lµ cong cô mang tÝnh hµnh chÝnh.Tù do ho¸ l·i suÊt ®Ò cao sù u viÖt cña c¬ chÕ thÞ trêng trong viÖc h×nh thµnh l·i suÊt. C¸c c«ng cô phôc phô cho quµ tr×nh tiÕn t do ho¸ còng ®îc ®Ò cËp tíi ë møc ®é nhÊt ®Þnh. §Ó tiÕp tôc c¶i c¸ch chÝnh s¸ch l·i suÊt híng tíi môc tiªu l·i suÊt dùa trªn c¬ së thÞ trêng, chuyªn ®Ò ph©n tÝch thùc tr¹ng ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt thêi gian qua ë ViÖt Nam. ViÖc ph©n tÝch sÏ ®óc rót ra nh÷ng u nhîc ®iÓm nh»m thùc hiÖn triÖt ®Ó h¬n linh ho¹t h¬n vai trß cña ng©n hµng nhµ níc vµ tõ viÖc nghiªn cøu thùc tr¹ng ®Ó ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Èy nhanh h¬n qu¸ tr×nh hoµ nhËp cña ViÖt Nam víi mÆt b»ng l·i suÊt thÕ giíi vµ theo th«ng lÖ quèc tÕ. T«i mong muèn r»ng, tËp ®Ò ¸n nµy sÏ mang l¹i nh÷ng h÷u Ých trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ cã thÓ gãp phÇn nhá bÐ vµo qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, x©y dùng c¸c quy chÕ vËn hµnh qu¶n lý l·i suÊt cña ng©n hµng nhµ níc ngµy mét tèt h¬n. ch¬ng i l·i suÊt vµ tù do ho¸ l·i suÊt. I. L·i suÊt 1. Nh÷ng kh·i niÖm vÒ l·i suÊt 1 L·i suÊt lµ gi¸ cña vèn, chi phÝ ph¶i tr¶ cho viÖc thuª vèn. Trong nÒn kinh tÕ lu«n cã nh÷ng chñ thÓ t¹m thêi d thõa vèn, cïng lóc ®ã cã nh÷ng ngêi cã c¬ héi ®Çu t sinh lîi, cÇn vèn song l¹i thiÕu vèn, thÞ trêng tµi chÝnh ra ®êi lµm th«ng suèt qu¸ tr×nh chuyÓn vèn tõ ngêi thõa vèn sang ngêi cÇn vèn, c¸c chñ thÓ qua quan hÖ vay mîn tÝn dông hoÆc mua b¸n c¸c c«ng cô nî ®Òu ®¹t ®îc môc ®Ých cña m×nh; ngêi thõa vèn võa b¶o ®¶m ®îc vèn võa thu ®îc lîi, ngêi thiÕu vèn võa dîc ®¸p øng ®ñ cho ®µu t. Tõ thÞ trêng ®ã, l·i suÊt ®îc h×nh thµnh nh gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸(ë ®©y lµ vèn), nã lµ chi phÝ mµ ngêi ®i vay ph¶i tr¶ cho ngêi cho vay ®Ó ®îc quyÒn sö dông vèn, nã vËn ®éng tu©n theo quy luËt cung cÇu, x¸c ®Þnh trªn c¬ së c©n b»ng gi÷a nhu cÇu vÒ vèn v¸ cung vÒ vèn trªn thÞ trêng. Nh vËy, l·i suÊt chÝnh lµ tÝn hiÖu thÞ trêng tham gia vµo viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn vµ ph©n bæ nguån vèn mét c¸ch hîp lý. ë trªn lµ kh¸i niÖm l·i suÊt theo nguyªn t¾c thÞ trêng, song l·i suÊt cßn ®îc hiÓu lµ c«ng cô chñ yÕu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña mçi quèc gia, nã do ng©n hµng trung ¬ng - c¬ quan thay mÆt nhµ níc thùc thi chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ n¾m gi÷, vµ sö dông nh»m ®iÒu chØnh vµ can thiÖp vµo thÞ trêng gióp h¹n chÕ vµ kh¾c phôc nh÷ng yÕu kÐm cña nÒn kinh tÕ. Ngoµi ra kh¸i niÖm l·i suÊt nh lµ chi phÝ c¬ héi cña viÖc gi÷ tiÒn còng t¬ng ®èi phæ biÕn. Trong ®êi sèng hµng ngµy chóng ta còng gÆp rÊt nhiÒu lo¹i l·i suÊt kh¸c nhau nh l·i suÊt c¸c chøng kho¸n, l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu, l·i suÊt t¸i cÊp vèn, l·i suÊt danh nghÜa-l·i suÊt thùc, l·i suÊt trÇn-sµn. Sù ph©n biÖt c¸c lo¹i l·i suÊt nµy dùa trªn sù liªn quan ®Õn vai trß c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, chØ sè l¹m ph¸t hoÆc kú h¹n vµ rñi ro cña mçi lo¹i chøng kho¸n. Tuy nhiªn mét ®iÒu quan träng lµ hÇu hÕt c¸c lo¹i l·i suÊt nµy ®Òu diÔn biÕn theo nhau. V× vËy, nÕu kh«ng ghi cô thÓ g× kh¸c th× thuËt ng÷ l·i suÊt ®Ò cËp trong tËp chuyªn ®Ò nµy mang ý nghÜa phæ qu¸t chung. 2. C¬ chÕ x¸c ®Þnh l·i suÊt Tõ nh÷ng kh¸i niÖm trªn vÒ l·i suÊt, ta cã thÓ m« h×nh ho¸ nh÷ng yÕu tè tham gia vµo viÖc h×nh thµnh nªn l·i suÊt trong nÒn kinh tÕ. Tµi chÝnh gi¸n tiÕp (NHTM) L·i suÊt 2 NHT¦ Tµi chÝnh trùc tiÕp Ngêi cho vay L·i suÊt Ngêi ®i vay NHT¦ NHTM Ngêi cho vay L·i suÊt Ngêi ®i vay Dùa vµo m« h×nh chóng ta thÊy cã hai nhãm lùc lîng tham gia vµo viÖc x¸c ®Þnh l·i suÊt. a. Nh÷ng yÕu tè thuéc lùc lîng thÞ trêng. Thµnh phÇn thuéc nhãm nµy gåm : * Ngêi cho vay : nh÷ng ngêi d thõa vèn. * Ngêi ®i vay: nh÷ng ngêi cÇn vèn ®Ó kinh doanh, tiªu dïng. 3 * C¸c ng©n hµng th¬ng m¹i vµ tæ chøc tµi chÝnh trung gian: nh÷ng chñ thÓ tham gia vµo thÞ trêng tµi chÝnh, ho¹t ®éng tÝn dông, huy ®éng vèn ®Ó cho vay nh»m môc ®Ých kinh doanh thu lîi nhuËn. Hä cã nh÷ng vai trß, vÞ trÝ, lîi thÕ mµ tµi chÝnh trùc tiÕp kh«ng cã ®îc. Nh÷ng thµnh phÇn nµy tham gia vµo viÖc x¸c dÞnh l·i suÊt tu©n theo theo quy luËt thÞ trêng. Khi nhu cÇu vÒ vèn ®îc ®¸p øng b»ng cung vÒ vèn ë møc toµn dông vèn th× l·i suÊt c©n b»ng ®îc h×nh thµnh. Nh÷ng biÕn ®éng cña c¸c biÕn sè kinh tÕ vÜ m« sÏ ¶nh hëng ®Õn hµnh vi cña c¸c thµnh phÇn nµy, thay ®æi cung cÇu vÒ vèn vµ l·i suÊt c©n b»ng ®îc ®iÒu chØnh cho phï hîp. L·i suÊt Cung vÒ vèn Lscb CÇu vÒ vèn Vèn b. Nhãm yÕu tè thuéc chÝnh s¸ch tiÒn tÖ : Thµnh phÇn: Duy nhÊt lµ NHT¦. C¬ quan cã nhiÖm vô ph¸t hµnh tiÒn, qu¶n lý hµnh chÝnh hÖ thèng ng©n hµng, vai trß ngêi cho vay cuèi cïng, x©y dùng chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Nã t¸c ®éng ®Õn l·i suÊt b»ng c¸c c«ng cô mang tÝnh quyÒn lùc nhµ níc hoÆc c¸c c«ng cô mang tÝnh thÞ trêng. NHT¦ sö dông c«ng cô l·i suÊt ®Ó t¸c ®éng vµo lîng tiÒn cung øng vµ c¸c biÕn sè kinh tÕ vÜ m« kh¸c nh»m ®¹t®îc c¸c môc tiªu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ: * æn ®Þnh tiÒn tÖ. * T¹o viÖc lµm. * T¨ng trëng kinh tÕ. C¸ch sö dông c«ng cô l·i suÊt phô thuéc vµo chÝnh s¸ch ®iÒu hµnh l·i suÊt cña NHT¦ ë mçi giai ®o¹n kh¸c nhau cña nÒn kinh tÕ. X©y dùng chÝnh s¸ch l·i suÊt ®óng ®¾n nh»m híng dÉn ph©n bæ hîp lÝ nguån vèn, huy ®éng ®îc tÊt c¶ c¸c nguån lùc tiÒm n¨ng trong nÒn kinh tÕ, kÝch thÝch ®Çu t, phï hîp tû gi¸ vµ 4 t¹o thuËn lîi cho ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng, mang l¹i ®µ ph¸t triÓn v÷ng m¹nh cho nÒn kinh tÕ lµ mét yªu cÇu bøc thiÕt lu«n ®îc ®Æt ra cho mçi quèc gia còng nh c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cña nã. C¸c häc thuyÕt , nhgiªn cøu vÒ c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt chØ ra r»ng, NHT¦cã thÓ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp t¸c ®éng (qua hÖ thèngNHTM) lªn l·i suÊt. C¬ chÕ t¸c ®éng trùc tiÕp: NHT¦ sö dông l·i suÊt víi vai trß lµ mét c«ng cô trùc tiÕp cña chiÝnh s¸ch tiÒn tÖ. NHT¦ víi hµnh ®éng mang tÝnh chñ quan ¸p ®Æt mét khung l·i suÊt, chªnh lÖch l·i suÊt tiÒn göi- tiÒn vay hoÆc trÇn- sµn l·i suÊt vµ buéc c¸c tæ chøc tÝn dông ph¶i tu©n theo. C«ng cô nµy mang tÝnh cìng bøc víi sù ®¶m b¶o b»ng quyÒn lùc nhµ níc, ®Æc trng cña c¬ chÕ kiÓm so¸t l·i suÊt . C¬ chÕ t¸c ®éng gi¸n tiÕp: NHT¦ sö dông c«ng cô gi¸n tiÕp- mang tÝnh thÞ trêng- cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®Ó t¸c ®éng ®Õn l·i suÊt th«ng qua hµnh vi cña hÖ thèng ng©n hµng. C¸c c«ng cô ®ã lµ: - Dù tr÷ b¾t buéc: dù tr÷ b¾t buéc lµ c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. C¸c ng©n hµng th¬ng m¹i ®îc yªu cÇu ph¶i gi÷ l¹i mét tØ lÖ phÇn tr¨m c¸c kho¶n tiÒn göi cña hä díi d¹ng dù tr÷ hoÆc lµ b»ng tiÒn mÆt t¹i quü hoÆc lµ b»ng tiÒn göi t¹i quü dù tr÷ cña NHT¦. Sù thay ®æi tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc cã t¸c ®éng m¹nh mÏ lªn kh¶ n¨ng cho vay cña c¸c tæ chøc tÝn dông vµ cho c¶ hÖ thèng tµi chÝnh. ThÝ dô, khi NHT¦muèn kiÒm chÕ l¹m ph¸t, hä cã thÓ n©ng tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc, h¹n chÕ kh¶ n¨ng më réng tÝn dông ña c¸ tæ chøc tÝn dông vµ buéc c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i ph¶i n©ng l·i suÊt cho vay. Ngîc l¹i,khi NHT¦ muèn ®Èy m¹nh t¨ng trëng, hä gi¶m tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc do ®ã c¸c tæ chøc tÝn dông cã thÓ më réng tÝn dông vµ h¹ l·i suÊt cho vay. - L·i suÊt t¸i chiÕt khÊu: L·i suÊt t¸i chiÕt khÊu lµ l·i suÊt NHT¦ cho c¸c tæ chøc tÝn dông vay trªn c¬ së nh÷ng chøng tõ cã gi¸ cña ng©n hµng th¬ng m¹i. §©y lµ l·i suÊt ph¹t ®èi víi ng©n hµng th¬ng m¹i khi thiÕu hôt kh¶ n¨ng thanh to¸n. NHT¦ th«ng qua l·i suÊt tÝa chiÕt khÊu t¸c ®éng vµo l·i suÊt thÞ trêng. 5 ThÝ dô, viÖc NHT¦ n©ng l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu buéc c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i ph¶i t¨ng dù tr÷ ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n. §ång thêi ng©n hµng th¬ng m¹i còng ph¶i t¨ng l·i suÊt cho vay ®Ó bï ®¾p nh÷ng chi phÝ cho nh÷ng kho¶n t¨ng thªm dù tr÷, do vËy mµ l·i suÊt thÞ trêng t¨ng lªn. Ngîc l¹i, viÖc gi¶m l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu cña NHT¦ cho phÐp c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i gi¶m dù tr÷ vµ h¹ l·i suÊt cho vay, do ®ã mµ h¹ l·i suÊt thÞ trêng. - NghiÖp vô thÞ trêng më: nghiÖp vô thÞ trêng më lµ nghiÖp vô mua b¸n chøng kho¸n (thêng lµ chøng kho¸n nhµ níc) trªn thÞ trêng tiÒn tÖ ng¾n h¹n. NHT¦ muèn ®Èy m¹nh t¨ng trëng, më réng tÝn dông, b»ng c¸ch mua vµo c¸c chøng kho¸n cã gi¸ lµm cho cung vÒ tiÒn tÖ t¨ng lªn, dÉn tíi lµm gi¶m l·i suÊt. Ngîc l¹i, khi NHT¦ muèn thu hÑp tÝn dông b»ng c¸ch b¸n ra c¸c chøng kho¸n cã gi¸ lµm cho cung tiÒn tÖ gi¶m xuèng dÉn tíi t¨ng l·i suÊt trªn thÞ trêng tiÒn tÖ. - Hîp ®ång mua l¹i: hîp ®ång mua l¹i lµ hîp ®ång b¸n nh÷ng chøng kho¸n, trong ®ã ngêi b¸n cam kÕt sÏ mua l¹i chøng kho¸n nµy vµo mét thêi ®iÓm trong t¬ng lai víi møc gi¸ ®îc x¸c ®Þnh tríc trong hîp ®ång. Nh vËy, thùc chÊt hîp ®ång mua b¸n l¹i lµ hîp ®ång cho vay cã thÕ chÊp, trong ®ã chøng kho¸n ®ãng vai trß thÕ chÊp. Khi mua thÕ chÊp (tøc cho vay), NHT¦ b¬m tiÒn vµo thÞ trêng tµi chÝnh vµ do vËy lµm gi¶m l·i suÊt ng¾n h¹n. Khi b¸n thÕ chÊp tõ tµi kho¶n cña m×nh NHT¦ rót tiÒn ra khái thÞ trêng tiÒn tÖ vµ do ®ã t¹o ra søc Ðp lµm t¨ng l·i suÊt ng¾n h¹n. 3. Mèi quan hÖ gi÷a l·i suÊt vµ c¸c biÕn sè kinh tÕ vÜ m« kh¸c L·i suÊt lµ mét trong nh÷ng biÕn sè ®îc theo dâi mét c¸ch chÆt chÏ nhÊt trong nÒn kinh tÕ. DiÔn biÕn cña nã ®îc ®a tin hÇu nh hµng ngµy trªn b¸o chÝ v× nã trùc tiÕp ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng hµng ngµy cña mçi ngêi chóng ta vµ cã nh÷ng hÖ qu¶ quan träng ®èi víi søc khoÎ cña nÒn kinh tÕ. Nã t¸c ®éng to lín ®èi víi viÖc t¨ng hoÆc gi¶m khèi lîng tiÒn lu th«ng, thu hÑp hay më réng tÝn dông, khÝch lÖ hay h¹n chÕ huy ®éng vèn, kÝch thÝch hay c¶n trë ®Çu t, t¹o lîi nhuËn hay khã kh¨n cho ho¹t ®äng ng©n hµng. Tãm l¹i, l·i suÊt lµ mét ph¹m trï phøc t¹p cã liªn quan vµ t¸c ®éng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp tíi nhiÒu nÒn kinh tÕ vÜ m« kh¸c. a. L·i suÊt vµ ®Çu t. 6 Lîng cÇu vÒ h·ng ®Çu t phô thuéc vµo l·i suÊt, ®Ó mét dù ¸n ®Çu t cã l·i, lîi nhuËn thu ®îc ph¶i cao h¬n chi phÝ. V× l·i suÊt ph¶n ¸nh chi phÝ vèn ®Ó tµi trî cho ®Çu t, viÖc t¨ng l·i suÊt lµm gi¶m sè lîng dù ¸n ®Çu t cã l·i, bëi vËy nhu cÇu vÒ h·ng ®Çu t gi¶m do ®ã ®Çu t tû lÖ nghÞch víi l·i suÊt. L·i suÊt thùc tÕ ph¶n ¸nh chi phÝ thùc sù cña tiÒn vay do vËy chóng ta nhËn ®Þnh ®Çu t phô thuéc vµo l·i suÊt thùc tÕ chø kh«ng ph¶i l·i suÊt lµ l·i suÊt danh nghÜa. Mèi quan hÖ gi÷a l·i suÊt thùc tÕ (r) vµ ®Çu t cã thÓ biÓu thÞ b»ng ph¬ng tr×nh sau: I = I(r). Ph¬ng tr×nh nµy hµm ý ®Çu t phô thuéc vµo l·i suÊt. r I = I(r) 0 lîng ®Çu t I §å thÞ biÓu thÞ hµm ®Çu t, nã dèc xuèng v× khi l·i suÊt t¨ng lîng cÇu vÒ ®Çu t gi¶m. MÆt kh¸c kinh tÕ häc Macxit trong ph©n tÝch vÒ t b¶n cho vay vµ chØ râ r»ng: l·i suÊt < tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n trong x· héi NÕu mèi quan hÖ nµy bÞ vi ph¹m lîi Ých cña ngêi ®i vay s¶n xuÊt kh«ng ®îc gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng sÏ lµm gi¶m ý muèn ®Çu t s¶n xuÊt, kh«ng më réng ®îc quy m«, tèc ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. §ång thêi ngêi ta thÝch göi tiÒn h¬n vµ h×nh thµnh mét líp ngêi thùc lîi, sèng vµo l·i suÊt tiÕt kiÖm. b. L·i suÊt víi tiªu dïng vµ tiÕt kiÖm. Thu nhËp cña c¸ nh©n bao giê còng ®îc chia lµm hai phÇn lµ tiªu dïng vµ tiÕt kiÖm. Hµnh vi tiÕt kiÖm víi kú väng phßng ngõa rñi ro, më réng s¶n xuÊt, tÝch luü vµ tiªu dïng trong t¬ng lai chÝnh lµ cung vÒ vèn vay trong nÒn kinh tÕ. Tiªu dïng lµ mét hµm phô thuéc vµo thu nhËp kh¶ dông. ë mçi giai ®o¹n cña chu kú kinh doanh, sù th¾t chÆt hay níi láng cña chÝnh s¸ch thuÕ mµ ng©n s¸ch dµnh cho chi tiªu bÞ t¸c ®éng. TiÕt kiÖm bÞ ¶nh hëng bëi nhiÒu nh©n tè nh thu nhËp, tËp qu¸n tiÕt kiÖm vµ l·i suÊt. Khi l·i suÊt t¨ng lµm t¨ng ý muèn tiÕt kiÖm vµ sù s½n sµng chi tiªu gi¶m xuèng. 7 TiÕt kiÖm lµ mét hµm phô thuéc thuËn vµo l·i suÊt : S =S (r) . r Khi l·i suÊt t¨ng ngêi d©n sÏ tÝch cùc tiÕt kiÖm h¬n. S = S(r). 0 S c. L·i suÊt vµ l¹m ph¸p : L¹m ph¸p lµ sù t¨ng lªn liªn tôc cña møc gi¸, lµ hiÖn tîng mÊt gi¸ cña ®ång tiÒn. Lý luËn vµ thùc tiÔn ®· thõa nhËn mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷ l·i suÊt vµ l¹m ph¸t. Fisher chØ ra r»ng l·i suÊt t¨ng cao trong thêi kú l¹m ph¸t cao. Cã nhiÒu nguyªn nh©n g©y nªn l¹m ph¸t vµ còng cã nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó kiÓm so¸t l¹m ph¸t, trong ®ã c«ng cô l·i suÊt lµ mét gi¶i ph¸p c«ng hiÖu kh¸ nhanh. Trong thêi kú l¹m ph¸p, t¨ng l·i suÊt sÏ cho phÐp hÖ thèng ng©n hµng cã thÓ thu hót phÇn lín sè tiÒn cã trong lu th«ng khiÕn cho ®ång tiÒn trong lu th«ng gi¶m; c¬ sè tiÒn vµ lîng tiÒn cung øng gi¶m, l¹m ph¸t ®îc kiÒm chÕ. d. L·i suÊt vµ tû gi¸ L·i suÊt vµ tû gi¸ cã mèi quan hÖ chÆt chÏ h÷u c¬ víi nhau. §©y lµ hai c«ng cô song hµng quan träng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, viÖc c¶i c¸ch chÝnh s¸ch ®iÒu hµnh ng©n hµng hai yÕu tè nµy ®ßi hái ph¶i ®îc tiÒn hµnh ®ång thêi. Trong ®iÒu kiÖn mét nÒn kinh tÕ më, víi nguån ®îc tù do vËn ®éng, nÕu l·i suÊt trong níc t¨ng lªn nguån vèn níc ngoµi sÏ ®æ vµo ®Èy cÇu néi tÖ lªn cao, víi møc cung tiÒn nhÊt ®Þnh tû gi¸ sÏ bÞ n©ng lªn ¶nh hëng ®Õn ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng cña quèc gia. Ngîc l¹i, khi l·i suÊt gi¶m xuèng, vèn trong níc kho¸c ¸o ra ®i lµm cho cÇu ngo¹i tÖ cao tû gi¸ tôt xuèng. e. L·i suÊt víi cÇu tiÒn TiÒn lµ mét lo¹i tµi s¶n, còng lµ mét c¸ch mµ mçi ngêi sö dông cho viÖc tÝch s¶n cña m×nh. Nhu cÇu vÒ tiÒn phô thuéc nhiÒu yÕu tè trong ®ã cã thu nhËp vµ l·i suÊt. Khi thu nhËp t¨ng, theo lý thuyÕt lîng cÇu tµi s¶n, nhu cÇu n¾m gi÷ tiÒn cña d©n chóng t¨ng lªn. Ngêi ta cÇn nhiÒu tiÒn h¬n cho chi tiªu. L·i suÊt nh ®· ®Ò cËp tõ ®Çu lµ chi phÝ c¬ héi cho viÖc gi÷ tiÒn. V× vËy khi l·i suÊt t¨ng ngêi ta 8 Ýt cã ý muèn n¾m gi÷ tiÒn h¬n mµ chuyÓn sang mua c¸c lo¹i chøng kho¸n hoÆc göi tiÕt kiÖm ®Ó thu lîi. CÇu tiÒn tû lÖ nghÞch víi l·i suÊt. II. Tù do ho¸ l·i suÊt 1. Kh¸i niÖm vÒ tù do ho¸ l·i suÊt Tù do ho¸ l·i suÊt xuÊt ph¸t tõ nh÷ng c¬ chÕ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt vµ sö dông c«ng cô l·i suÊt trong chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Nh phÇn ®Çu cña chuyªn ®Ò ®· nªu ra ,NHTW cã thÓ t¸c ®éng vµo l·i suÊt theo trong hai c¸ch sau: * Dïng qui ®Þnh hµnh chÝnh. * Dïng t¸c ®éng kinh tÕ . ë nhiÒu níc, NHTW ®· kh«ng cßn qu¶n lý l·i suÊt b»ng c¸c c«ng cô hµnh chÝnh mµ chñ yÕu sö dông c«ng cô kinh tÕ lµ l·i suÊt cho vay cña NHTW ®èi víi ng©n hµng th¬ng m¹i. Cïng víi sù ph¸t triÓn cao cña hÖ thèng tµi chÝnh ng©n hµng quèc tÕ, quan ®iÓm vÒ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt theo c¬ chÕ tù do ho¸ l·i suÊt t¸c ®éng b»ng c«ng cô thÞ trêng tíi l·i suÊt nh cña:Anh, Mü lµ môc tiªu mµ c¸c quèc gia ®Òu híng tíi. Tù do ho¸ l·i suÊt -h¹t nh©n cña tù do ho¸ tµi chÝnh -lµ ®Ó cho l·i suÊt tù h×nh thµnh thÞ trêngtrªn c¬ së: cung cÇu vÒ vèn; møc tiÕt kiÖm; thu nhËp vµ chi tiªu cña c¸ nh©n vµ nh÷ng nh©n tè kh¸c; lo¹i bá nh÷ng ¸p ®Æt mang tÝnh hµnh chÝnh nªn qu¸ tr×nh h×nh thµnh l·i suÊt; cho phÐp c¸c tæ chøc tÝn dông tù chñ trong viÖc Ên ®Þnh c¸c møc l·i suÊt. NHTW chØ gi¸n tiÕp t¸c ®éng lªn l·i suÊt th«ng qua c¸c c«ng cô cã tÝnh ®Þnh híng, dÊu hiÖu cho thÞ trêng lµ c¸c c«ng cô c«ng cô t¸i chiÕt khÊu, nghiÖp vô thÞ trêng më, hîp ®ång mua l¹i vµ dù tr÷ b¾t buéc. Nã ngîc víi nh÷ng quan ®iÓm vÒ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt mét c¸ch cøng nh¾c th«ng qua c¸c biÖn ph¸p Ên ®Þnh l·i suÊt chñ quan, lµm mÊt ®i nh÷ng tÝnh n¨ng u viÖt cña l·i suÊt. C¬ chÕ nµy ®îc gäi lµ c¬ chÕ kiÓm so¸t l·i suÊt trùc tiÕp. Lµn sãng tù do hãa l·i suÊt b¾t ®Çu vµo nh÷ng thËp kû 80- 90.VËy nguyªn nh©n tõ ®©u ? a. Nh÷ng bÊt lîi cña c¬ chÕ kiÓm so¸t l·i suÊt trùc tiÕp. Tríc hÕt ph¶i thõa nhËn r»ng, kiÓm so¸t trùc tiÕp l·i suÊt cã mét sè u ®iÓm vµ thuËn lîi sau: * DÔ thùc hiÖn. 9 * Phï hîp víi møc thÞ trêng tµi chÝnh s¬ khai vµ møc ®é canh tranh kÐm. * Cha cã c«ng cô kiÓm so¸t tiªng tÖ gi¸n tiÕp. * H¹n chÕ trong n¨ng lùc qu¶n lý. * Nguån vèn tÝn dông tõ NHTW chiÕm tû träng nhá trong tæng nguån vèn cña nÒn kinh tÕ. Nhng ®èi víi nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ víi qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra nhanh chãng, th× kh«ng thÓ duy tr× l©u c¸ch kiÓm so¸t l·i suÊt. KiÓm so¸t l·i suÊt tá ra kÐm hiÖu qu¶ do dÔ bÞ c¸c tæ chøc tÝn dông lÈn tr¸nh, kh¶ n¨ng c¹nh tranh thÊp, dÉn ®Õn suy gi¶m chøc n¨ng tµi chÝnh cña hÖ thèng ng©n hµng. KiÓm so¸t l·i suÊt dÉn ®Õn suy gi¶m chøc n¨ng trung gian tµi chÝnh cña hÖ thèng ng©n hµng: - Nguån tiÕt kiÖm vµ tÝch luü sÏ ch¶y ra thÞ trêng tµi chÝnh phi tæ chøc vµ kh«ng bÞ qu¶n lý chóng biÓu hiÖn díi d¹ng : * Ng©n hµng kiÓu chÝnh s¸ch t¨ng lªn. * Cho vay qua thÞ trêng kh«ng chÝnh thøc. * N¾m gi÷ ngo¹i tÖ, tÝch luü kim lo¹i quÝ hµng l©u bÒn. - KiÓm so¸t l·i suÊt kÐm hiÖu qu¶ trong viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ: KiÓm so¸t l·i suÊt sÏ khuyÕn kÝch kiÓm so¸t chi tiÕt c¸c chi ®iÒu kiÖn tiÒn tÖ b»ng c¸ch ¸p ®Æt c¬ cÊu l·i suÊt phøc t¹p nh tån t¹i nhiÒu lo¹i trÇn l·i suÊt cho vay g©y kÐm hiÖu qu¶ vµ biÕn d¹ng h¬n.ViÖc kiÓm so¸t l·i suÊt sÏ gi¶m hiÖu qu¶ cña viÖc kiÓm so¸t tiÒn tÖ, bëi v× sù gia t¨ng vµ më réng cña c¸c thÞ trêng ngoµi thÞ trêng ®îc kiÓm so¸t. C¸c tæ chøc kinh tÕ vµ ng©n hµng th¬ng m¹i thõ¬ng t×m c¸ch ®Ó tr¸nh sù kiÓm so¸t, do ®ã ngµy cµng nhiÒu ho¹t ®éng kinh tÕ diÔn ra ngoµi tµi chÝnh chÝnh thøc, c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i cè g¾ng t×m c¸ch tr¸nh sù kiÓm so¸t cña ng©n hµng trung ¬ng b»ng c¸ch t¹o ra c¸c s¶n phÈm míi hoÆc c¸c kü thuËt tµi trî mµ n»m ngoµi tÇm kiÓm so¸t hoÆc ph¹m vi quy ®Þnh trÇn l·i suÊt. Trong thùc tÕ, khi c¸c c«ng cô nµy bÞ c¸c ng©n hµng lÈn tr¸nh th× c¸c môc tiªu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ sÏ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc. - KiÓm so¸t l·i suÊt kh«ng cã lîi cho c¹nh tranh: C¸c tæ chøc tÝn dông kÐm hiÖu qu¶ cã thÓ ®îc b¶o vÖ tõ søc Ðp cña tù do c¹nh trnh khiÕn cho qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt khã kh¨n cña hä tån t¹i kÐo dµi. Nh÷ng 10 khã kh¨n lín g¾n víi sù kiÓm so¸t l·i suÊt lµ vÊn ®Ò lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc. Nh÷ng vÊn ®Ò nµy khi trë nªn nghiªm träng, th× c¸c doanh nghiÖp lµnh m¹nh vµ c¸c doanh nghiÖp t nh©n míi sÏ bÞ lo¹i khái thÞ trêng tÝn dông, bëi v× kh«ng s½n sµng tr¶ møc gi¸ cao nh c¸c doanh nghiÖp ®ang gÆp khã kh¨n. b. T¹i sao ph¶i tù do ho¸ l·i suÊt. BÊt kú c¬ cÊu l·i suÊt dùa trªn c¬ së thÞ trêng nµo c©n b»ng ®îc cung cÇu tiÒn tÖ vµ tÝn dông trªn thÞ trêng tiÒn tÖ vµ toµn bé nÒn kinh tÕ th× b¶n th©n nã ®· lµ mét c¬ chÕ kiÓm so¸t tiÒn tÖ hiÖu qu¶ nhÊt vµ gi¶m ®¸ng kÓ sù cÇn thiÕt ph¶i dùa vµo bÊt kú c«ng cô kiÓm so¸t nµo kh¸c. L·i suÊt do thÞ trêng tù do x¸c ®Þnh mang l¹i nh÷ng thuËn lîi sau: + §¶m b¶o ®iÒu chØnh tù ®éng vµ tøc th×, do ®ã gi¶m rñi ro ®èi víi nh÷ng sai lÇm vÒ chÝnh s¸ch. + TruyÒn t¶i c¸c tÝn hiÖu chÝnh s¸ch vµ t¸c ®éng tíi tÊt c¶ c¸c bé phËn cña nÒn kinh tÕ. + §¶m b¶o viÖc ph©n bæ tiÒn tÖ vµ tÝn dông tèi u trªn c¬ së l·i suÊt, møc ®é rñi ro t¬ng ®èi vµ lîi nhuËn thu ®îc. + §¶m b¶o nhÊt qu¸n gi÷a chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, ng©n s¸ch vµ tû gi¸. + Lµm cho ¸p lùc thÞ trêng tiÒn tÖ thÓ hiÖn râ tøc th×. + Hç trî vµ bæ sung cho viÖc qu¶n lý tû gi¸ hèi ®o¸i. + Lµm gi¶m sù nh¹y c¶m chÝnh trÞ ®èi víi nh÷ng thay ®æi l·i suÊt. + Cho phÐp NHT¦ rót vÒ sau thÞ trêng mµ kh«ng mÊt kh¶ n¨ng kiÓm so¸t. Trªn ®©y lµ nh÷ng thuËn lîi cña l·i suÊt tù do ho¸, song c¬ së lý luËn cña qu¸ tr×nh tiÕn hµnh tù do ho¸ lµ nh÷g ®iÓm tr×nh bµy díi ®©y: + ë ®©y, l·i suÊt tù do ho¸, biÕn ®éng theo cung cÇu thÞ trêng vÒ vèn cã ý nghÜa ph©n bæ nguån vèn khan hiÕm cho nh÷ng ngêi vay c¹nh tranh nhau, ®¸p øng nhu cÇu cña hä vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt; ®ång thêi cã t¸c dông thu hót tiÒn göi tõ c¸c nguån lùc trong nÒn kinh tÕ víi chi phÝ hîp lý nhÊt ®îc c¶ ng©n hµng vµ ngêi göi chÊp nhËn. Cã thÓ nãi r»ng lËp luËn ph©n bæ nguån vèn hiÖu qu¶ lµ trung t©m cña vÊn ®Ò. §iÒu nµy kh«ng thÓ thùc hiÖn trong ®iÒu kiÖn l·i suÊt bÞ kiÓm so¸t hµnh chÝnh, lµm cho c¸c ho¹t ®äng ®Çu t bÞ biÕn d¹ng. L·i suÊt ®îc tù do ho¸ sÏ linh ho¹t h¬n so víi khi bÞ kiÓm so¸t, cã kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt, thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn thay ®æi, t¹o sù kÝch thÝch cho t¨ng trëng tµi chÝnh, c¶i tiÕn vµ thay ®æi c¬ cÊu mµ chÝnh phñ hoÆc lµ kh«ng thÓ qu¶n lý hoÆc lµ chËm thu ®îc kÕt qu¶. 11 + Tù do ho¸ l·i suÊt còng suÊt ph¸t tõ mét thùc tÕ lµ kh«ng mét chÝnh phñ hay mét NHT¦ nµo cã ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó ph©n bæ vµ kiÓm so¸t sù ph©n bæ nguån vèn mét c¸ch cã hiÖu qu¶ cho hµng ngµn nhu cÇu sö dông vèn kh¸c nhau. Nh÷ng tranh c·i vÒ lêi gi¶i cho bµi to¸n l·i suÊt bëi c¬ chÕ kiÓm so¸t l·i suÊt ®Æt ra nhu mét v¸an ®Ò kh«ng thèng nhÊt ®îc gi÷a ý kiÕn cña c¸c tÇng líp kh¸c nhau. §Ó gi¶m thiÓu nh÷ng tranh luËn nµy, c¸ch tèt nhÊt lµ ®Ó l·i suÊt do thÞ trêng quyÕt ®Þnh, tøc lµ tù do ho¸, tù do ho¸ l·i suÊt còng buéc NHT¦ ph¶i thay ®æi c¸ch lµm viÖc, t duy vµ ®Æc biÖt lµ thay ®æi c¸c c«ng cô ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, chñ yÕu dùa vµo c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp ®Ó khèng chÕ l·i suÊt. + Trªn thÕ giíi ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh toµ cÇu ho¸ nhanh chãng mµ toµn cÇu ho¸ tµi chÝnh lµ ®iÓn h×nh nhÊt cña qu¸ tr×nh nµy. Trong lÜnh vùc kinh tÕ, theo nhiÒu nhµ kinh tÕ, th× kÎ thï lín nhÊt cña chóng ta chÝnh lµ toµn cÇu ho¸. Trong qu¸ tr×nh nµy, nhê nh÷ng ph¸t triÓn vît bËc cña c«ng nghÖ vµ nh÷ng nç lùc cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn c¹nh tranh thu hót c¸c nguån vèn quèc tÕ, c¸c luång vèn quèc tÕ ®· ch¶y tõ níc nµy qua níc kh¸c tù do h¬n rÊt nhiÒu. Nãi chung, lîi Ých cña toµn cÇu ho¸ lµ rÊt lín mµ mçi quèc gia ph¶i n¾m lÊy, kh«ng thÓ bá qua. Trong lÜnh vùc tµi chÝnh, toµn cÇu cÇu ho¸ ®Æt ra nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc míi, trong ®ã mét th¸ch thøc lín lµ viÖc lµm xãi mßn vµ gi¶m hiÖu qu¶ cña viÖc kiÓm so¸t tiÒn tÖ b»ng c¸c c«ng cô trùc tiÕp, nh c¸c quy ®Þnh trÇn sµn l·i suÊt; thay vµo ®ã ®Ó ®¶m b¶o kiÓm so¸t tiÒn tÖ c¸c níc dÇn chuyÓn sang thùc hiÖn c«ng cô kiÓm so¸t l·i suÊt gi¸n tiÕp nh nghiÖp vô thÞ trêng më, t¸i chiÕt khÊu, hîp ®ång mua l¹i..., tøc lµ c¸c c«ng cô ®Þnh híng thÞ trêng ®Ó ®¶m b¶o héi nhËp thµnh c«ng trong lÜnh vùc tµi chÝnh, tríc hÕt l·i suÊt ph¶i ®îc tù do ho¸. + Tù do ho¸ l¸i suÊt lµ mét bé phËn c¬ b¶n cña tù do ho¸ tµi chÝnh. Chñ thuyÕt Mc Kinnon- Shaw (1973) ®· ®i tíi kÕt luËn lµ c¸c níc ph¸t ®ang ph¸t triÓn cÇn tr¸nh can thiÖp vµ chØ ®¹o trªn thÞ trêng tµi chÝnh, thùc hiÖn tù do ho¸ thÞ trêng tµi chÝnh ®Ó chóng tù ph¶n øng theo c¸c lùc lîng thÞ trêng. Chñ thuyÕt nµy ph¶n ®èi c¬ chÕ kiÒm chÕ tµi chÝnh. Theo Mc Kinnon th× c¬ chÕ kiÒm chÕ tµi chÝnh ®îc ®Æc trng bëi nh÷ng bãp mÐo do chÝnh s¸ch trong hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia. Nh÷ng chÝnh s¸ch kiÒm chÕ tµi chÝnh bao gåm: quy ®Þnh trÇn l·i suÊt díi møc l·i suÊt thÞ trêng, x¸c ®Þnh h¹n møc tÝn dông, quy®Þnh tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc cao vµ qu¶n lý vèn ®Ó ng¨n chÆn c¸c ®ång tiÒn ra. Mc Kinnon vµ Shaw cßn gi¶i thÝch nh÷ng ®éng c¬ ®Ó thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch nµy lµ: khuyÕn khÝch 12 ®Çu t vµo khu vùc u tiªn còng nh lµm gi¶m c¸c chi phÝ tµi trî cho th©m hôt ng©n s¸ch. BiÓu hiÖn cña mét nÒn kinh tÕ cã c¬ chÕ kiÒm chÕ tµi chÝnh lµ: huy ®äng vèn chñ yÕu vµ sù thiÕu hôt vèn; ph©n bæ vèn kh«ng hiÖu qu¶, sù tån t¹i cña thÞ trêng tµi chÝnh phi chÝnh thøc. Khi kÕt luËn Shaw nhÊn m¹nh:” khu vùc tµi chÝnh cña mét nÒn kinh tÕ cã vai trß trong ph¸t triÓn kinh tÕ. NÕu nã bÞ kiÒm chÕ vµ bã mÐo, nã cã thÓ ng¨n c¶n vµ ph¸ ho¹i nh÷ng ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn. Nh vËy nh÷ng h¹n chÕ cña c¬ chÕ tµi chÝnh bÞ kiÒm chÕ t¹o ra nh÷ng c¬ së cho sù ph¸t triÓn cña c¬ chÕ tµi chÝnh mang tÝnh tù do h¬n. Tù do ho¸ cho phÐp hÖ thèng ng©n hµng tù chñ h¬n vµ ®iÒu ®ã dÉn ®Õn l·i suÊt tiÒn göi vµ tiÒn vay cao h¬n. Nh÷ng thay ®æi nh vËy trong lÜnh vùc tµi chÝnh sÏ t¸c ®éng ®Õn c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c hé gia ®×nh, khiÕn hä thay ®æi hµnh vi tiÕt kiÖm vµ ®µu t cña m×nh theo híng cã lîi cho t¨ng trëng kinh tÕ. T¨ng l·i suÊt tiÒn göi sÏ lµm t¨ng tû lÖ tiÕt kiÖm néi ®Þa, thay thÕ ®îc nguån vèn ®i vay níc ngoµi ®Ó tµi trî cho ®Çu t. Nguån vèn tiÕt kiÖm ®îc truyÒn t¶i qua hÖ thèng t¶i qua hÖ thèng tµi chÝnh ng©n hµng chÝnh thøc , mµ kh«ng ph¶i qua thÞ trêng tiÒn tÖ kh«ng chÝnh thøc. TiÕt kiÖm trong níc t¨ng lªn vµ møc l·i suÊt thùc cao lµm më réng ®Çu t vµ t¨ng hiÖu qu¶ ®Çu t.KÕt qu¶ t¹o ra mét tû lÖ t¨ng trëng réng h¬n. Quan ®iÓm tù do ho¸ l·i suÊt ®èi víi viÖc kÝch thÝch tiÕt kiÖm néi ®Þa ë trªn cßn rÊt nhiÒu tranh c·i vµ ý kiÕn kh¸c nhau.Trong khi ®ã vai trß cña tù do ho¸ l·i suÊt mang l¹i sù c¶i thiÖn viÖc phan bæ tÝn dông vµ c¶i thiÖn hiÖu qu¶ ®Çu t l¹i ®îc thèng nhÊt cao. §iÒu nµy lµ rÊt c¬ b¶n ®Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ t¨ng tráng bÒn v÷ng. 2. Nh÷ng h¹n chÕ cña viÖc tù do ho¸ l·i suÊt ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn Tù do ho¸ l·i suÊt lµ môc tiªu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, song víi c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn viÖc ngay lËp tøc tõ th¸i cùc nµy - kiÒm chÕ sang th¸i cùc kh¸c tù do lµ mét viÖc lµm kh«ng kh¶ thi. Tù do ho¸ l·i suÊt cÇn cã mét tr×nh tù bíc ®i hîp lý , nÕu kh«ng sÏ g©y ra nh÷ng ®æ vì to lín cho nÒn kinh tÕ. Nguyªn nh©n cña viÖc cÇn cã mét bíc trung gian lµ: Thø nhÊt, nh÷ng thuËn lîi do tù do ho¸ l·i suÊt mang l¹i lµ rÊt c¬ b¶n , nhng còng tån t¹i nh÷ng trêng hîp mµ ë ®ã tù do ho¸ l·i suÊt kh«ng ®îc thùc hiÖn tèt vai trß cña m×nh, nh: 13 (1) C¸c níc ®ang ph¸t triÓn lu«n ph¶i ®èi mÆt víi hÖ thèng tµi chÝnh cßn kÐm ph¸t triÓn vµ t×nh tr¹ng thiÕu th«ng tin vÒ thÞ trêng tµi chÝnh , c¸c s¶n phÈm tµi chÝnh. Do ®ã ®Ó tù do ho¸ l·i suÊt lµm trßn chøc n¨ng cña m×nh th× thÞ trêng tµi chÝnh cÇn ®îc cñng cè vµ ph¸t triÓn. H¬n n÷a trong nÒn kinh tÕ, thÞ trêng tÝn dông kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®ñ nhanh ®Ó ®iÒu chØnh c©n b»ng cung cÇu thÞ trêng khi ®iÒu kiÖn thay ®æi, vµ t×nh tr¹ng mÊt c©n b»ng vÉn lµ phæ biÕn cña c¸c nªn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn. (2) Tù do ho¸ l·i suÊt sÏ kÐm hiÖu qu¶ nÕu ¸p ®Æt vµo hÖ thèng tµi chÝnh qu¸ nhiÒu c¸c môc tiªu quèc gia. ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn nh÷ng chÝnh s¸ch u ®·i vµ t¹o ®iÒu kiÖn l¹i lu«n cÇn ph¶i. Thø hai, c¸c c«ng cô kiÓm so¸t tiÒn tÖ gi¸n tiÕp nh l·i suÊt t¸i triÕt khÊu cßn cha cã ®Ó thay thÕ cho vai trß cu¶ l·i suÊt trong viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Do ®ã, c«ng cô kiÓm so¸t l·i suÊt vÉn ®îc coi lµ mét c«ng cô duy nhÊt vµ kh¶ thi ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Thø ba, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã nÒn t¶ng kinh tÕ vÜ m« cha thùc sù v÷ng ch¾c ®ñ ®Ó chÞu nh÷ng ¸p lùc cña viÖc tù do ho¸ l·i suÊt hoµn toµn: chóng cã thÓ lµm mÊt æn ®Þnh vÜ m« qua viÖc t¨ng l¹m ph¸t, nî níc ngoµi vµ lµm suy gi¶m t¨ng trëng kinh tÕ. III. kinh nghiÖm thÕ giíi trong viÖc thùc hiÖn tù do ho¸ l·i suÊt. Sù ra ®êi cña lý thuyÕt tù do ho¸ tµi chÝnh mµ mét trong nh÷ng néi dung c¬ b¶n lµ tù do ho¸ l·i suÊt ®· t¹o ra trµo lu tù do ho¸ l·i suÊt trªn thÕ giíi. Bªn c¹nh mét sè níc ®· thùc hiÖn thµnh c«ng nh §µi Loan, Singapore, l¹i cã hµng lo¹t níc ®· r¬i vµo khñng ho¶ng nh Phillipine, Chille, Achentina.....Tuy nhiªn, tù do ho¸ l·i suÊt vÉn lµ môc tiªu cÇn ®¹t tíi, kh«ng chØ v× nh÷ng u ®iÓm lý thuyÕt cña nã, mµ lµ tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn ë ®ã l·i suÊt dîc tù do ho¸ . KiÓm so¸t l·i suÊt rÊt phæ biÕn ë hÇu hÕt c¸c níc ch©u ¸ tríc nh÷ng n¨m 80. Nh÷ng h¹n chÕ thêng ¸p ®Æt díi d¹ng quy ®Þnh trÇn l·i suÊt ®èi víi tiÒn göi vµ cho vay cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i ;c¸c tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng Ýt chÞu c¸c h¹n chÕ nµy h¬n. ViÖc ¸p ®Æt nµy lµ nh»m môc ®Ých cung cÊp vèn víi chi phÝ thÊp ®Ó khuyÕn khÝch ®Çu t, ®Æc biÖt lµ nh÷ng lÜnh vùc u tiªn vµ ®Ó tr¸nh 14 t×nh tr¹ng l·i suÊt t¨ng qu¸ møc, ®iÒu ®îc coi lµ rÊt khã chÊp nhËn vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ x· héi. Tuy nhiªn, viÖc kiÓm so¸t nh vËy ®· lµm gi¶m vai trß trung gian tµi chÝnh cña c¸c ng©n hµng khi nh÷ng ngêi tiÕt kiÖm vµ nh÷ng nhµ ®Çu t t×m c¸ch kh¸c ngoµi thÞ trêng tµi chÝnh chÝnh thøc. Do vËy, thÞ trêng ngoµi kiÓm so¸t vµ trung gian phi ng©n hµng ph¸t triÓn m¹nh dÉn ®Õn sù kÐm hiÖu qu¶ trong kiÓm so¸t tiÒn tÖ cña Ng©n hµng Trung ¬ng. C¬ chÕ kiÒm chÕ nµy h¹n chÕ viÖc chuyÓn t¶i vèn tíi c¸c ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ nhÊt, lµm mÐo mã vµ ng¨n c¶n sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng tµi chÝnh. Trong nh÷ng n¨m 80-90, c¸c níc ch©u ¸ ®· thùc hiÖn sù thay ®æi quan träng, b¾t ®Çu thi hµnh chÝnh s¸ch tù do ho¸ l·i suÊt trong chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Tuy vËy, møc ®é thµnh c«ng cña c¸c quèc gia kh¸c nhau l¹i kh«ng gièng nhau thËm chÝ g©y hiÖu qu¶ tiªu cùc. C©u tr¶ lêi n»m trong c¸ch thøc vµ tiÕn tr×nh tù do ho¸. §Õn lît m×nh, c¸ch thøc vµ tiÕn tr×nh tù do ho¸ l¹i phô thuéc vµo xuÊt ph¸t ®iÓm cña mçi níc (møc ®é kiÓm so¸t tµi chÝnh , ®Æc ®iÓm vµ tÝnh chÊt hÖ thèng tµi chÝnh , kh¶ n¨ng vµ tr×nh ®é qu¶n lý cña c¸c cÊp qu¶n lý vÜ m«...) , vµo ®iÒu kiÖn quèc tÕ trong tng giai ®o¹n tù do ho¸ ( xu híng chung vÒ c¶i c¸ch tµi chÝnh, quyÒn lîi vµ m©u thuÉn cña c¸c cêng quèc tµi chÝnh , tr¹ng th¸i tµi chÝnh quèc tÕ nh khñng ho¶ng, suy tho¸i hay ®ang ph¸t triÓn ). Kinh nghiÖm cña c¸c níc cho thÊy khi tù do ho¸ l·i suÊt trong mét m«i trêng kh«ng cã kiÓm so¸t cïng víi mét thÞ trêng tµi chÝnh kh«ng hoµn h¶o vµ ®éc quyÒn, l·i suÊt thùc ®· t¨ng lªn møc rÊt cao. Sù t¨ng lªn nh vËy kh«ng nh÷ng kh«ng khuyÕn khÝch ®Çu t vµ lµm gi¶m tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ, mµ cßn dÉn ®Õn ph¸ s¶n cña hµng lo¹t doanh nghiÖp, sau ®ã g©y ra khñng ho¶ng trong hÖ thèng tµi chÝnh, vµ lµm trÇm träng h¬n t×nh tr¹ng bÊt æn vÜ m«. §ång thêi viÖc lo¹i bá kiÓm so¸t c¸n c©n vèn trong bèi c¶nh kinh tÕ vÜ m« bÊt æn l¹i lµm cho l·i suÊt t¨ng lªn h¬n n÷a do cã nh÷ng dù ®o¸n tiÕp tôc ph¸ gi¸ b¶n tÖ. Gi¶m gi¸ m¹nh b¶n tÖ lµm cho c¸c luång vèn níc ngoµi ®æ vµo nhiÒu h¬n, lµm t¨ng ¸p lùc l¹m ph¸t vµ lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña viÖc kiÓm so¸t tiÒn tÖ. Cho nªn, nh÷ng t¸c ®éng bªn trong vµ bªn ngoµi ®ßi hái tù do ho¸ tµi chÝnh ph¶i rÊt thËn träng, bÊt kú sù nh¶y vät nµo tõ cùc nµy sang cùc kia ®Òu dÉn tíi khñng ho¶ng vµ t×nh tr¹ng v« chÝnh phñ. Tù do ho¸ ph¶i tiÕn hµnh tõng bíc, g¾n liÒn víi ®æi míi kinh tÕ , víi tù do ho¸ c¸c lÜnh vùc kh¸c, víi cñng cè hµnh lang 15 ph¸p lý, nhËn thøc cña nh©n d©n , tr×nh ®é qu¶n lý nÒn kinh tÕ vµ c¶ víi thãi quen vµ truyÒn thèng cña d©n téc. Ch¬ng ii Thùc tr¹ng chÝnh s¸ch l·i suÊt cña ViÖt Nam I. Bèi c¶nh chung N¨m 1988 lµ n¨m më ®Çu thêi k× chuyÓn híng tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ níc. Víi c¬ chÕ kinh tÕ míi, tÊt c¶ c¸c tæ chøc kinh tÕ ®îc tù chñ vÒ tµi chÝnh, s¶n xuÊt, kinh doanh vµ tung ra ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng. Phèi hîp víi xu híng cña hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam b¾t ®Çu chuyÓn ®æi. §Æc trng cña qu¸ tr×nh nµy lµ: T¸ch hÖ thèng ng©n hµng tõ mét cÊp sang hai cÊp. - Ng©n hµng nhµ níc ( NHNN ): Thùc hiÖn nhiÖm vô ph¸t hµnh tiÒn, qu¶n lý vÜ m« ho¹t ®éng ng©n hµng. - HÖ thèng ng©n hµng th¬ng m¹i: Kinh doanh trªn lÜnh vùc tiÒn tÖ tÝn dông. Sù chuyÓn ®æi diÔn ra 3 n¨m 1988 – 1990 song cha cã nh÷ng chuyÓn biÕn râ nÐt, vÉn mang d¸ng dÊp ng©n hµng thêi bao cÊp. Trong giai ®o¹n nµy, sù ®æ vì hµng lo¹t c¸c quü tÝn dông nh©n d©n ®· g©y cho nÒn kinh tÕ nh÷ng tæn thÊt lín. Nhng còng tõ ®ã chóng ta ®· cã nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm quý b¸u vµ tiÕp tôc kiªn tr× con ®êng ®«Ø míi. Tõ n¨m 1990 ®Õn nay lµ giai do¹n ®æi míi vµ ph¸t triÓn hÖ thèng ng©n hµng. HÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam chuyÓn híng nhanh ®Ó hoµ nhËp nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ níc. Trong n¨m 1990, hai ph¸p lÖnh ho¹t ®éng ng©n hµng ®îc ban hµnh trong ®ã kh¼ng ®Þnh: 16 - VÞ trÝ chøc n¨ng cña ng©n hµng nhµ níc: Lµ ng©n hµng trung ¬ng, c¬ quan ngang bé thuéc chÝnh phñ, thay mÆt nhµ níc thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ; lµm nhiÖm vô qu¶n lý hµnh chÝnh ®èi víi toµn bé hÖ thèng ng©n hµng. X¸c lËp râ quan hÖ gi÷a ng©n hµng nhµ níc vµ ng©n s¸ch lµ quan hÖ vay tr¶ chø kh«ng ph¶i lµ quan hÖ cÊp ph¸t. - HÖ thèng ng©n hµng th¬ng m¹i: Kinh doanh tiÒn tÖ vµ t¬ng ®èi ®éc lËp víi ng©n hµng nhµ níc trong ho¹t ®éng kinh doanh. ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ b¾t ®Çu ®îc h×nh thµnh: Trong thêi k× bao cÊp, lîng tiÒn ph¸t hµnh lµ bao nhiªu, phôc vô môc ®Ých g× ®Òu do chÝnh phñ quyÕt ®Þnh. Nhng do suy tho¸i kinh tÕ, ng©n s¸ch quèc gia bÞ th©m hôt. Nh»m bï ®¾p vµo nh÷ng kho¶n chi tiªu ng©n s¸ch, nhµ níc t¨ng lîng tiÒn ph¸t hµnh vµo lu th«ng dÉn ®Õn n¹n l¹m ph¸t phi m·, nÒn kinh tÕ l©m vµo khñng ho¶ng. Do vËy kh«ng thÓ duy tr× c¬ chÕ nµy. N¨m 1991 ng©n hµng nhµ níc ViÖt Nam b¾t tay vµo x©y dùng chÝnh s¸ch tiÒn tÖ víi môc tiªu æn ®Þnh ®ång tiÒn ViÖt Nam, t¨ng trëng kinh tÕ. ViÖc x¸c ®Þnh lîng tiÒn cung øng hµng n¨m phôc vô hai môc tiªu ®ã sao cho lîng tiÒn cung øng ®ñ, võa ®¶m b¶o ph¬ng tiÖn lu th«ng s¶n xuÊt kh«ng bÞ ¸ch t¾c võa kiÒm chÕ l¹m ph¸t. KÕt qu¶ ®îc minh ho¹ qua b¶ng sau : N¨m 1989 ChØ sè l¹m ph¸t 34.7% ChØ sè ph¸t triÓn 6.8% kinh tÕ 1990 67.5% 5.1% 1991 68% 6% 1992 17.5% 8.3% 1993 5.2% 8% 1994 14.4% 8.5-9% HÖ thèng c¸c tæ chøc tÝn dông ph¸t triÓn ®a thµnh phÇn theo ph¸p lÖnh ng©n hµng vµ ho¹t ®éng ngµy cµng cã hiÖu qu¶. HÖ thèng ng©n hµng th¬ng m¹i QD ®ãng vai trß chñ ®¹o trong hÖ thèng c¸c tæ chøc tÝn dông. Ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ, vµng b¹c ®¸ quý ngµy cµng ®îc më réng. Sau khi tæng kÕt vµ ®¸nh gi¸ ®Õn th¸ng 10/1998, hai ph¸p lÖnh ng©n hµng cò ®· ®îc thay thÕ b»ng hai luËt ng©n hµng míi. LuËt ng©n hµng nhµ níc vµ luËt c¸c tæ chøc tÝn dông vµ ng©n hµng ®· ®îc x©y dùng trªn c¬ së kÕ thõa hai ph¸p lÖnh vµ ph¶n ¸nh kÞp thêi nh÷ng thay ®æi lín lao trong lÜnh vùc ng©n hµng. 17 i. C¸c giai ®o¹n thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt ë ViÖt Nam : 1. Tríc th¸ng 3/1989: Lµ thêi k× ®iÒu hµnh theo c¬ chÕ l·i suÊt ©m Tuy tõng thêi gian ng©n hµng nhµ níc cã ®iÒu chØnh l·i suÊt, nhng do l¹m ph¸t phi m·, l·i suÊt lu«n trong t×nh tr¹ng ©m. §iÒu nµy cã nghÜa lµ: - L·i suÊt tiÒn göi thÊp h¬n møc l¹m ph¸t. - L·i suÊt cho vay thÊp h¬n l·i suÊt huy ®éng vµ thÊp h¬n møc l¹m ph¸t. HÖ thèng l·i suÊt ©m cã nhiÒu tiªu cùc : - Kh¶ n¨ng huy ®éng vèn ®i víi yªu cÇu rót bít tiÒn lu th«ng, gi¶m bít ¸p lùc cña tiÒn ®èi víi gi¸ cña hµng ho¸ bÞ h¹n chÕ nhiÒu. - Nhu cÇu vay vèn t¨ng lªn kh«ng thùc chÊt, t¹o lîi nhuËn gi¶ t¹o cho c¸c doanh nghiÖp. - Ng©n hµng bao cÊp qua l·i suÊt cho kh¸ch hµng, t¹o lç kh«ng ®¸ng cã cho ng©n hµng, ng©n hµng kh«ng thÓ kinh doanh tiÒn tÖ b×nh thêng theo c¬ chÕ thÞ trêng. - Kh«ng cã t¸c dông khuyÕn khÝch khu vùc d©n c göi tiÒn tiÕt kiÖm vµo hÖ thèng ng©n hµng, hä t¨ng n¾m gi÷ vµng b¹c vµ ngo¹i tÖ. Ng©n hµng thiÕu vèn, lîi nhuËn thÊp nªn kh«ng cã kh¶ n¨ng cho vay ra nÒn kinh tÕ. N¨m L·i suÊt thùc 1986 - 6,6% 1987 - 5,8% 2. Tõ th¸ng 3/1989: Ng©n hµng nhµ níc ®· chñ ®éng sö dông c«ng cô l·i suÊt, chuyÓn tõ l·i suÊt ©m qua l·i suÊt d¬ng. §Ó thu hót tiÒn trong lu th«ng vµ kiÒm chÕ ®îc l¹m ph¸t, tr¸nh bao cÊp qua l·i suÊt, ng©n hµng nhµ níc ®· n©ng l·i suÊt huy ®éng lªn mét møc rÊt cao trong mét thêi gian ng¾n (l·i suÊt tiÕt kiÖm kh«ng k× h¹n 9%/th¸ng – tøc lµ 109%/n¨m ; L·i suÊt tiÕt kiÖm 3 th¸ng 12%/th¸ng – tóc lµ 144%/n¨m). Nhê vËy ®· : - Thu hót mét khèi lîng lín tiÒn trong lu th«ng, t¨ng nguån vèn tÝn dông, gØm l¹m ph¸t, kÝch thÝch t¨ng trëng ph¸t triÓn. 18 - ChuyÓn l·i suÊt ©m qua l·i suÊt d¬ng, tøc lµ l·i suÊt tiÒn göi cao h¬n l¹m ph¸t, l·i suÊt cho vay cao h¬n l·i suÊt huy ®éng, xö lý hµi hoµ lîi Ých ngêi göi tiÒn ngêi vay vèn vµ tæ chøc tÝn dông. - HÖ thèng l·i suÊt cßn phøc t¹p, cßn nhiÒu møc l·i suÊt tiÒn göi vµ tiÒn vay: §èi víi ngµnh kinh tÕ (c«ng, n«ng, th¬ng nghiÖp) cã møc l·i suÊt riªng ; §èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ (quèc doanh, ngoµi quèc doanh) cßn ph©n biÖt l·i suÊt. - Møc thùc d¬ng phi thùc tÕ (n¨m 1991 – l·i suÊt thùc 25,6% ; n¨m 1992 – 17,9%) ®· kÝch thÝch n¹n ®Çu c¬ tiÒn tÖ, khan hiÕm tiÒn mÆt trong lu th«ng vµ lµm tª liÖt ho¹t ®éng tÝn dông ®Çu t ph¸t triÓn. 3. Tõ 1/10/1993: Ng©n hµng nhµ níc võa ¸p dông l·i suÊt trÇn (cho vay) võa ¸p dông l·i suÊt tho¶ thuËn. a) TrÇn : Cho vay doanh nghiÖp nhµ níc 1,8%/th¸ng ; Kinh tÕ ngoµi quèc doanh 2,1%/th¸ng. b) Tho¶ thuËn : Trêng hîp ng©n hµng kh«ng huy ®éng ®ñ vèn ®Ó cho vay theo l·i suÊt quy ®Þnh ph¶i ph¸t hµnh k× phiÕu víi l·i suÊt cao h¬n th× ®îc ¸p dông l·i suÊt tho¶ thuËn. Trªn thùc tÕ kho¶ng 30-60% tæng d nî lóc bÊy giê lµ tõ c¸c kho¶n cho vay b»ng l·i suÊt tho¶ thuËn mµ c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ hé n«ng d©n víi l·i suÊt 2,3-3,5%/th¸ng. Víi c¬ chÕ l·i suÊt tho¶ thuËn, cã thÓ hiÓu lµ ®ñ tù do ho¸ mét phÇn l·i suÊt, hoÆc ®ã lµ c¬ chÕ cho vay víi l·i suÊt cøng ®i ®«i víi mét biªn ®é dao ®éng nhÊt ®Þnh. Tõ c¬ chÕ cho vay theo l·i suÊt tho¶ thuËn, c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i ®· cho vay theo l·i suÊt kh¸ cao víi doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ hé n«ng d©n. §iÒu ®ã còng nãi lªn mét tÊt yÕu kh¸ch quan la l·i suÊt ®· theo nhu cÇu vèn ë n«ng th«n lín h¬n vµ chi phÝ ho¹t ®éng ng©n hµng ë n«ng th«n cao th× l·i suÊt cho vay sÏ cao h¬n c¸c khu vùc kh¸c. Thêi k× cho vay theo l·i suÊt tho¶ thuËn, c¸c ng©n hµng ®¹t ®îc møc chªnh lÖch l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng rÊt cao, phæ biÕn lµ tõ 0,7 – 19 1%/th¸ng, cho nªn hÇu hÕt c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i ®Òu cã møc lîi nhuËn cao trong khi c¸c doanh nghiÖp vµ hé n«ng d©n l¹i gÆp khã kh¨n vÒ tµi chÝnh. Tõ thùc tr¹ng nµy, quèc héi kho¸ IX, k× häp thø 8 th¸ng 10/1995 ®· th«ng qua nghÞ quyÕt bá thuÕ doanh thu ho¹t ®éng tÝn dông ng©n hµng, ®ång thêi khèng chÕ chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng 0,35%/th¸ng. §©y lµ duyªn cí ®Ó ra ®êi c¬ chÕ l·i suÊt trÇn hoµn toµn vµ b·i bá l·i suÊt cho vay tho¶ thuËn tõ 01/01/1996. 4. Tõ 01/01/1996: a) Trªn c¬ së nghÞ quyÕt cña quèc héi vÒ møc chªnh lÖch l·i suÊt 0,35%/th¸ng, nªn ng©n hµng nhµ níc ®· quyÕt ®Þnh ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt theo trÇn l·i suÊt nh»m khèng chÕ l·i suÊt cho vay tèi ®a vµ c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i chØ ®îc hëng chªnh lÖch 0,35%/th¸ng bao gåm c¶ chi phÝ, thuÕ, lîi nhuËn thay cho viÖc quy ®Þnh c¸c møc l·i suÊt tiÒn göi cô thÓ vµ xo¸ bá l·i suÊt cho vay tho¶ thuËn. ChÝnh s¸ch ®iÒu hµnh l·i suÊt võa quy ®Þnh trÇn l·i suÊt võa khèng chÕ chªnh lÖch 0,35%/th¸ng nªn cã quan ®iÓm cho r»ng thùc chÊt cña nã lµ võa quy ®Þnh trÇn võa quy ®Þnh sµn l·i suÊt. TrÇn l·i suÊt cho vay ®îc quy ®Þnh thµnh nhiÒu møc kh¸c nhau, xuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm cã nhiÒu lo¹i h×nh tæ chøc tÝn dông ho¹t ®éng trªn c¸c ®Þa bµn kh¸c nhau, cung cÇu vèn kh¸c nhau, quy, m« kh¸c nhau vµ do ®ã chi phÝ kh¸c nhau, nªn quy ®Þnh nhiÒu møc trÇn l·i suÊt cho vay kh¸c nhau, lóc ®Çu cã 4 trÇn : - TrÇn l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n : Lµ l·i suÊt thÊp nhÊt ¸p dông cho khu vùc thµnh thÞ. - TrÇn l·i suÊt cho vay trung dµi h¹n : Cao h¬n l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n mét chót do thêi h¹n dµi dÔ gÆp rñi ro. - TrÇn l·i suÊt cho vay trªn ®Þa bµn n«ng th«n : Cao h¬n trÇn l·i suÊt ng¾n h¹n vµ trung dµi h¹n do ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng ë ®Þa bµn n«ng th«n khã kh¨n h¬n thµnh thÞ. - TrÇn l·i suÊt cña quü tÝn dông ®èi víi c¸c thµnh viªn : Lµ trÇn l·i suÊt cao nhÊt do quü tÝn dông míi lËp thÝ ®iÓm, quy m« nhá lÎ, chi phÝ ho¹t ®éng cao. ¦u ®iÓm: - L·i suÊt cho vay ng¾n h¹n tèi ®a cña c¸c tæ chøc tÝn dông kh«ng ngõng gi¶m theo cïng sù gi¶m vÒ tû lÖ l¹m ph¸t. 20