Tài liệu Kỳ thị xã hội đối với đồng tính nữ ở việt nam hiên nay (điển cứu tại địa bàn thành phố hồ chí minh)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------- LÊ THỊ CẨM TÚ KỲ THỊ XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƢỜI ĐỒNG TÍNH NỮ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY (Nghiên cứu trường hợp tại Quận 3 và Quận Thủ Đức - Thành phố Hồ Chí Minh) Chuyên ngành: Xã hội học Mã ngành: 60.31.30 LUẬN VĂN THẠC SỸ XÃ HỘI HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Hồi Loan Hà Nội - 2014 LỜI CẢM ƠN Xin bày tỏ lòng biết ơn đến PGS. TS Nguyễn Hồi Loan, người đã hết lòng giúp đỡ và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi hoàn thành luận văn này. Xin gửi lời tri ân của tôi đối với những điều mà thầy đã dành cho tôi. Xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến toàn thể quý thầy, cô trong Khoa Xã hội học – Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - ĐHQGHN đã tận tình truyền đạt những kiến thức quý báu, cũng như tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Xin bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, những người đã không ngừng động viên, hỗ trợ và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt thời gian học tập và thực hiện luận văn. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn các anh chị và các bạn đồng nghiệp đã hỗ trợ cho tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện đề tài luận văn thạc sĩ. Hà Nội, ngày 10 tháng 10 năm 2014 Học viên Lê Thị Cẩm Tú 1 LỜI CAM ĐOAN Tên tôi là Lê Thị Cẩm Tú, học viên lớp Cao học Xã hội học, chuyên ngành Xã hội học, khoá 2009-2012. Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong Luận văn là trung thực và chưa từng công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào. Học viên Lê Thị Cẩm Tú 2 MỤC LỤC MỞ ĐẦU.................................................................................................................. 8 1. 2. Lý do chọn đề tài/tính cấp thiết của đề tài ................................................ 8 Ý nghĩa nghiên cứu lý luận và ý nghĩa thực tiễn ...................................... 9 2.1 Ý nghĩa lý luận ........................................................................................... 9 2.2 Ý nghĩa thực tiễn ...................................................................................... 10 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................... 10 3.1 Mục đích nghiên cứu .................................................................................. 10 3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................ 11 4. Đối tƣợng, khách thể, phạm vi nghiên cứu ............................................. 11 4.1 Đối tượng nghiên cứu............................................................................... 11 4.2 Phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 11 4.3 Khách thể nghiên cứu ............................................................................... 11 5. Câu hỏi nghiên cứu ...................................................................................... 11 6. Giả thuyết nghiên cứu.................................................................................. 11 7. 8. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 12 Khung phân tích........................................................................................... 15 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU…………. ...................................................................................................... 16 1.1 Cơ sở lý luận của đề tài ............................................................................. 16 1.1.1 Các khái niệm cơ bản của đề tài ............................................................... 16 1.1.2 Các lý thuyết được áp dụng trong đề tài.................................................. 23 1.1.2.1 Lý thuyết cấu trúc- chức năng ................................................... 23 1.1.2.2 Lý thuyết kỳ thị xã hội ............................................................... 23 1.1.2.3 Lý thuyết xung đột xã hội .......................................................... 25 1.1.2.4 Lý thuyết tương tác biểu trưng .................................................. 27 1.2 Cơ sở thực tiễn vấn đề nghiên cứu ........................................................... 27 1.2.1Tổng quan nghiên cứu .............................................................................. 27 1.2.2 Tổng quan về địa bàn nghiên cứu ............................................................ 30 1.2.2.1 Sơ lược về địa bàn Quận Thủ Đức- Thành phố Hồ Chí Minh ... 30 1.2.2.2 Sơ lược về địa bàn Quận 3- Thành phố Hồ Chí Minh ................ 31 3 1.2.2.3 Tình trạng người đồng tính nữ và kỳ thị xã hội đối với người đồng tính nữ ở địa bàn 2 quận Thủ Đức và Quận 3, thành phố Hồ Chí Minh…….. ............................................................................................... 32 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG KỲ THỊ XÃ HỘI ĐỐI VỚI ĐỒNG TÍNH NỮ Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY ........................................... 34 2.1. Nhận thức của xã hội về ngƣời đồng tính nữ ............................................. 34 2.1.1 Dán nhãn người đồng tính nữ .................................................................. 34 2.1.2 Định khuôn các giá trị về đồng tính nữ ................................................... 37 2.1.3 Nguyên nhân đồng tính nữ ...................................................................... 40 2.2 Thái độ của xã hội đối với ngƣời đồng tính nữ ....................................... 47 2.2.1 Cảm xúc xã hội với người đồng tính nữ ................................................. 47 2.2.2 Thái độ của xã hội với người đồng tính nữ ............................................. 50 2.3 Hành vi xã hội đối với ngƣời đồng tính nữ ............................................. 60 2.3.1 Hành vi xã hội đối với người đồng tính nữ ............................................. 60 2.3.2 Hành vi xã hội đối với gia đình người đồng tính nữ ............................... 64 CHƢƠNG 3: CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN KỲ THỊ XÃ HỘI VÀ ỨNG PHÓ VỚI SỰ KỲ THỊ XÃ HỘI CỦA NGƢỜI ĐỒNG TÍNH NỮ ....... 66 3.1 Các nhân tố tác động đến kỳ thị xã hội đối với ngƣời đồng tính nữ . 66 3.1.2 Ảnh hưởng từ thông điệp truyền thông ........................................ 66 3.1.2 Ảnh hưởng của truyền thống văn hóa ........................................... 69 3.1.3 Ảnh hưởng của giáo dục nhà trường ............................................ 70 3.2 Ứng phó với sự kỳ thị xã hội của ngƣời đồng tính nữ ........................ 72 3.2.1 Che giấu xu hướng tình dục .......................................................... 72 3.2.2 Kết hôn .......................................................................................... 75 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ...................................................................... 79 1. Kết luận ................................................................................................... 79 2. Khuyến nghị ............................................................................................ 81 4 DANH MỤC BẢNG Bảng 1. 1 Giới tính mẫu tham gia nghiên cứu ..........................................................13 Bảng 1. 2 Trình độ học vấn người tham gia nghiên cứu...........................................13 Bảng 1. 3 Tình trạng hôn nhân của mẫu nghiên cứu ................................................13 Bảng 1. 4 Tuổi của mẫu nghiên cứu ........................................................................14 Bảng 2. 1 Các phát biểu về đồng tính nữ (%) ...........................................................35 Bảng 2. 2 Định khuôn các giá trị về người đồng tính nữ (đơn vị tính: %) ...............38 Bảng 2. 3 Đánh giá mức độ chấp nhận của gia đình người tham gia nghiên cứu đối với nhóm đồng tính nữ (%) ..............................................................................60 Bảng 2. 4 Hành vi đối với người đồng tính nữ .........................................................63 5 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2. 1 Nhận định Người đồng tính nữ là người có vóc dáng/ăn mặc/ giọng nói/hành vi hút thuốc, uống rượu như nam giới ...............................................35 Biểu đồ 2. 2 Nguyên nhân đồng tính nữ ...................................................................41 Biểu đồ 2. 3 Đồng tính là bệnh chữa được, phân theo nhóm tuổi (%) .....................42 Biểu đồ 2. 4 Đồng tính nữ do thiếu sự chăm sóc có bố hoặc mẹ khi còn nhỏ, phân theo nhóm tuổi (%) ...........................................................................................44 Biểu đồ 2. 5 Cảm xúc với người đồng tính nữ môi trường công cộng (%) ..............48 Biểu đồ 2. 6 Cảm xúc xã hội đối với người đồng tính nữ (%) .................................49 Biểu đồ 2. 7 Thái độ xã hội về việc kết hôn của hai người đồng tính nữ .................53 Biểu đồ 2. 8 Đánh giá mức độ chấp nhân của cộng đồng đối với đồng tính nữ (%) 54 Biểu đồ 2. 9 Đánh giá thái độ không chấp nhận người đồng tính của cộng đồng, phân theo nhóm tuổi (%) ..................................................................................57 Biểu đồ 2. 10 Mức độ chấp nhận của gia đình người tham gia nghiên cứu đối với đồng tính nữ (%) ...............................................................................................58 Biểu đồ 2. 11 Hành vi xã hội đối với người đồng tính nữ (%) .................................62 Biểu đồ 3. 1 Ngôn ngữ miêu tả về đồng tính trong bài viết (%) ...............................67 Biểu đồ 3. 2 Đánh giá mức độ tin cậy của phương tiện truyền thông đưa tin về người đồng tính nữ (%) ....................................................................................68 6 DANH MỤC TỪ VIẾT TĂT APA American Psychological Association CCIHP Trung tâm Sáng kiến sức khỏe và Dân số Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ CSAGA Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Khoa học về Giới, Gia đình, phụ nữ và vị thành niên ĐTLA Đồng tính luyến ái Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kì ICS Tổ chức bảo vệ và thúc đẩy quyền của người LGBT ở Việt Nam iSEE Viện nghiên cứu xã hội kinh tế và môi trường LGBT Lesbian - Gay - Bisexual –Transgender Người đồng tính nữ- Đồng tính nam- Người song tính- người chuyển giới Tổ chức Y tế thế giới UNDP United Nations Development Programme USAID U.S. Agency for International Development WHO World Health Organization 7 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài/tính cấp thiết của đề tài Khi bàn đến sự đa dạng tính dục, có một khái niệm không thể không nhắc đến là xu hướng tình dục. Xu hướng tính dục được hiểu là sự hấp dẫn có tính bền vững về mặt tình cảm và tình dục của một người với người cùng giới, khác giới hoặc cả hai giới. Những người chịu sự hấp dẫn bởi những người cùng giới là được gọi là đồng tính luyến ái. Cho đến thời điểm này, các tài liệu khoa học đưa ra kết luận về nguyên nhân khiến một người là đồng tính luyến ái (ĐTLA) về cả sinh học và xã hội gồm các yếu tố di truyền, hóc- môn, phát triển con người, văn hóa xã hội. Tuy nhiên, điều quan trọng đó là đa số người ta không có khả năng tự lựa chọn xu hướng tính dục cho mình. Một quan niệm tồn tại từ trước đến nay cho rằng ĐTLA là bệnh, là rối loạn tâm lý, tuy nhiên tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã khẳng định ĐTLA không phải là bệnh từ năm 1990. Hướng nghiên cứu không còn tập trung vào việc đi tìm hiểu nguyên nhân của ĐTLA nữa mà chuyển hướng nghiên cứu đến sự tác động của kỳ thị xã hội đối với người đồng tính luyến ái nhằm đưa các giải pháp để bảo vệ quyền của họ. Hiện nay, ở Việt Nam đã có nhiều nghiên cứu chú trọng kỳ thị của xã hội đối với nhóm đồng tính nam vì đây là nhóm có nguy cơ cao mà ít tập trung vào nhóm đồng tính nữ. Trong khi đó, những người đồng tính nữ, sự định kiến nặng gấp hai lần so với những người đồng tính nam vì ngoài việc phải chịu định kiến về đồng tính, họ còn phải mang định kiến giới lại nhận được ít sự quan tâm từ các tổ chức nghiên cứu hay các tổ chức về chăm sóc sức khỏe con người so với nhóm đồng tính nam. Theo nghiên cứu “Sống trong một xã hội dị tính- câu chuyện của 40 người nữ yêu nữ” của Viện nghiên cứu xã hội, kinh tế và môi trường đã chỉ ra rằng đa số những người đồng tính nữ đều bị kỳ thị từ phía gia đình và đều cố gắng giấu cha mẹ về tình trạng của mình để tránh cho cha mẹ khỏi buồn, sốc. Lo sợ những phản ứng tiêu cực từ cha mẹ, gia đình mình nên họ thường che giấu tình yêu của mình bằng "bình phong" là người yêu nam giới song song với tình yêu nữ giới, bằng ngoại 8 hình nữ tính, giấu các mối quan hệ trong xã hội. Phần lớn các bậc phụ huynh khi biết con gái mình yêu nữ giới đều có những phản ứng mạnh mẽ và cố gắng hướng con đến cuộc sống bình thường như những cô gái khác bằng việc khuyên nhủ hoặc thúc giục con từ bỏ cô gái kia, tìm kiếm người nam giới cho con kết bạn, tiến tới hôn nhân. Nhiều bậc phụ huynh coi việc con gái bị đồng tính còn kinh khủng hơn nghiện ma túy hoặc mại dâm. Những nghiên cứu của Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng khoa học về giới, gia đình, phụ nữ và vị thành niên cũng đưa ra nhận định về sự kỳ thị nặng nề từ phía gia đình, bạn bè thân thiết mà người đồng tính nữ đang gặp phải. Bên cạnh đó, trên thế giới có nhiều nghiên cứu khác nhau về tỷ lệ người đồng tính và song tính so với tổng số dân nhưng kết quả đều cho các tỷ lệ biến động từ 1%-9% người ở độ tuổi sinh hoạt tình dục tự nhận họ là người đồng tính và song tính như ở Mỹ năm 2002 cho kết quả 4,1% nam giới và 4,1% nữ giới tự nhận mình là người đồng tính và song tính; ở Pháp là 10,7% và 3,3%...Như vậy, nếu lấy tỷ lệ trung bình an toàn mà nhiều nhà khoa học thừa nhận là 3% thì số người đồng tính và song tính tạm tính ở Việt Nam trong độ tuổi từ 15 đến 59 vào khoảng 1,65 triệu người (tính theo dân số Việt Nam năm 2009 có 55.029 triệu người trong độ tuổi 1559) [14,tr 92]. Mặc dù vậy, các kết quả nghiên cứu chủ yếu mới chỉ tập trung phân tích những đánh giá của những người đồng tính nữ đối với xã hội về sự định kiến và kỳ thị của xã hội với họ. Đánh giá này chỉ là một chiều, do vậy cần thiết phải có một nghiên cứu từ góc nhìn của xã hội về người đồng tính nữ để có cái nhìn đa chiều và trả lời cho những nghiên cứu trước đó rằng xã hội có thực sự kỳ thị đối với người đồng tính nữ hay không và nếu có thì mức độ đó như thế nào. Đây là lý do tôi chọn đề tài nghiên cứu về “Kỳ thị xã hội đối với người đồng tính nữ ở Việt Nam hiện nay”. 2. Ý nghĩa nghiên cứu lý luận và ý nghĩa thực tiễn 2.1 Ý nghĩa lý luận Đề tài được tiến hành nghiên cứu trên cơ sở vận dụng các lý thuyết về kỳ thị xã hội, lý thuyết xung đột xã hội, lý thuyết cấu trúc- chức năng, lý thuyết sự lựa 9 chọn hợp lý, để xem xét sự kỳ thị của người dân dị tính với người đồng tính nữ và gia đình người đồng tính nữ Kết quả nghiên cứu của đề tài nhằm bổ sung lý thuyết về kỳ thị xã hội giữa nhóm đa số và nhóm thiểu số trong xã hội, đánh giá thực trạng của sự kỳ thị xã hội từ đó nhận dạng được các yếu tố tác động đến kỳ thị xã hội đối với nhóm đồng tính nữ hiện nay. Nhận diện biểu hiện của kỳ thị xã hội đối với nhóm đồng tính nữ và chỉ ra các nhân tố tác động nhằm giảm thiểu hoặc gia tăng kỳ thị xã hội. Nghiên cứu đưa ra những mặc hạn chế trong công tác quản lý nhà nước về hôn nhân và gia đình, đồng thời cung cấp những luận cứ khoa học cho các nhà quản lý, các nhà làm luật thực hiện các sửa đổi về Luật hôn nhân và gia đình nhằm đảm bảo sự phát triển bình đẳng và công bằng cho nhóm người đồng tính nữ trong xã hội. 2.2 Ý nghĩa thực tiễn Nghiên cứu mong muốn cung cấp những thông tin thực nghiệm góp phần làm sáng tỏ thực trạng kỳ thị xã hội đối với người đồng tính nữ hiện nay và cách thức đối phó của người đồng tính nữ đối với sự kỳ thị của gia đình và xã hội, nghiên cứu đồng thời chỉ ra những nhân tố tác động đến kỳ thị xã hội đối với nhóm đồng tính nữ, kết quả nghiên cứu đã đề xuất các khuyến nghị nhằm từng bước xóa bỏ sự kỳ thị và mang lại sự bình đẳng cũng như quyền tự do yêu đương của nhóm thiểu số tình dục. Luận văn góp phần thay đổi nhận thức của người dân trong xã hội về vấn đề xu hướng tính dục đa dạng và quyền con người trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình. Luận văn còn là tài liệu tham khảo của các cơ quan chức năng để nghiên cứu, sửa đổi luật Hôn nhân và Gia đình, phục vụ công tác giảng dạy về xu hướng tính dục và bản dạng giới, hiểu đúng và đầy đủ về nhóm thiểu số tính dục đồng tính nữ. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 3.1 Mục đích nghiên cứu Nhằm đánh giá mức độ kỳ thị của xã hội đối với người đồng tính nữ và đề ra các giải pháp nhằm giảm sự định kiến kỳ thị của xã hội đối với người đồng tính nữ. 10 3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu - Phân tích được những biểu hiện kỳ thị trong nhận thức, thái độ và hành vi của xã hội đối với người đồng tính nữ. - Tìm hiểu những yếu tố ảnh hưởng đến sự kỳ thị của xã hội với đồng tính nữ. - Đề xuất các giải pháp nhằm giảm sự kỳ thị của xã hội đối với đồng tính nữ. 4. Đối tƣợng, khách thể, phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu Kỳ thị của xã hội với người đồng tính nữ 4.2 Phạm vi nghiên cứu Không gian nghiên cứu: Quận Thủ Đức và Quận 3 thuộc thành phố Hồ Chí Minh. Thời gian nghiên cứu: từ tháng 12 năm 2013 đến tháng 7 năm 2014 4.3 Khách thể nghiên cứu Người dân sống ở 2 quận (Quận 3 và quận Thủ Đức) tại thành phố Hồ Chí Minh. 5. Câu hỏi nghiên cứu Chúng tôi đi tìm câu trả lời cho những câu hỏi nghiên cứu sau: Kỳ thị xã hội đối với nhóm người đồng tính nữ hiện nay như thế nào? Những biểu hiện của kỳ thị xã hội ra sao? Các yếu tố tác động đến kỳ thị xã hội đối với người đồng tính nữ và vai trò như thế nào trong việc tạo ra kỳ thị xã hội? Các giải pháp và kiến nghị tiến tới giảm dần và xóa bỏ kỳ thị, đảm bảo cơ hội cho sự phát triển công bằng cho các thành viên sống trong xã hội? 6. Giả thuyết nghiên cứu Từ câu hỏi nghiên cứu trên chúng tôi đặt ra một số giả thuyết nghiên cứu sau đây: Các yếu tố về nhân khẩu học tác động đến kỳ thị xã hội trong đó nữ giới định kiến về người đồng tính nữ hơn nam giới, tuổi càng cao thì kỳ thị xã hội càng cao. 11 Các yếu tố khách quan như truyền thông đại chúng (báo đài, ti vi,v.v) có thể tác động và chi phối đến sự kỳ thị của người dân trong xã hội đối với người đồng tính nữ. Các yếu tố văn hóa, giáo dục trong gia đình, nhà trường cũng có thể ảnh hưởng đến thái độ của người dân. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu Các phương pháp được sử dụng trong đề tài nghiên cứu bao gồm: Phương pháp quan sát: Chúng tôi tiến hành khảo sát và quan sát thực tế tại địa bàn tiến hành nghiên cứu. Trong quá trình phỏng vấn, chú ý quan sát địa bàn cũng như thái độ và hành vi của các nhóm xã hội có liên quan trong khi trả lời các vấn đề nghiên cứu. Phương pháp phân tích tài liệu: Tác giả đã tham khảo một số đề tài khoa học, nghiên cứu có liên quan đến kỳ thị xã hội đối với nhóm người đồng tính. Ngoài ra, tác giả còn sử dụng các thông tin thu được từ sách báo và các tư liệu khác để thu thập thông tin theo đối tượng nghiên cứu của đề tài nhằm nhận diện vấn đề kỳ thị xã hội hiện nay như thế nào. Phương pháp phỏng vấn bằng bảng hỏi: Nghiên cứu tiến hành phỏng vấn bằng bảng hỏi, đây là phương pháp thu thập thông tin được người nghiên cứu sử dụng triệt để trong nghiên cứu của mình. Theo phương pháp này, người được phỏng vấn sẽ trả lời theo các câu hỏi trong bảng hỏi được thiết kế sẵn. Nguồn thông tin thu được là toàn bộ các phương án trả lời đã được mã hóa từ các câu hỏi của bảng hỏi. Bảng hỏi được xây dựng để sử dụng cho nhóm người dân sinh sống tại hai địa bàn quận 3 và quận Thủ Đức. Mẫu nghiên cứu: Đề tài tiến hành phỏng vấn 300 người dân và thu được 286 bảng hỏi có ý nghĩa. Chúng tôi tiến hành chọn mẫu theo phương pháp thuận tiện, tại quận Thủ Đức chúng tôi chọn ngẫu nhiên phường Hiệp Bình Chánh và tại Quận 3 chọn ngẫu nhiên Phường 5. Ở địa bàn nghiên cứu từ vị trí của mẫu ban đầu, chúng tôi thực hiện đến từng hộ gia đình, trong đó sẽ lựa chọn mẫu thỏa mãn yêu cầu có độ tuổi từ 18 đến 60 tuổi với tỉ lệ nam và nữ tương đương nhau. Kết quả thu được từ 12 nghiên cứu bảng hỏi đặc điểm nhân khẩu học của người tham gia nghiên cứu như sau: Giới tính của mẫu tham gia nghiên cứu Bảng 1. 1 Giới tính mẫu tham gia nghiên cứu Quận Thủ đức Quận 3 Nam Nữ Nam Nữ 77 74 51 84 151 135 Trình độ học vấn của mẫu tham gia nghiên cứu Bảng 1. 2 Trình độ học vấn ngƣời tham gia nghiên cứu Trình độ học vấn Quận Thủ Đức Quận 3 Trình độ phổ thông 34 16 Công nhân kỹ thuật 1 4 Trung học chuyên nghiệp 19 18 Cao đẳng 11 20 Đại học 79 65 Trên đại học 6 6 Tình trạng hôn nhân của mẫu tham gia nghiên cứu Bảng 1. 3 Tình trạng hôn nhân của mẫu nghiên cứu Tình trạng hôn nhân Quận Thủ Đức Quận 3 Chưa từng kết hôn 57 35 Đang có vợ/chồng 91 94 Góa 0 0 Ly hôn 0 4 Ly thân 1 1 13 Bảng 1. 4 Tuổi của mẫu nghiên cứu Nhóm tuổi Số lƣợng 18-24 40 25-34 124 34-44 78 44+ 44 Phương pháp phỏng vấn sâu: Người nghiên cứu tiến hành phỏng vấn sâu người dân và người đồng tính nữ để thu thập cụ thể và chi tiết hơn những thông tin liên quan đến vấn đề mà người nghiên cứu quan tâm, trong đó có 10 trường hợp phỏng vấn người dân và 5 trường hợp phỏng vấn sâu người đồng tính nữ. Trong quá trình thu thập thông tin bằng phương pháp điều tra bảng hỏi, chúng tôi đồng thời tiến hành phỏng vấn và tìm hiểu thêm thông tin ở mẫu nghiên cứu này. Những thông tin thu được từ phương pháp này được sử dụng trực tiếp trong quá trình phân tích. Với đối tượng là người dân, chúng tôi thực hiện phỏng vấn sâu với những người đã từng tiếp xúc với người đồng tính nữ, mẫu này được lựa chọn trong quá trình thực hiện phương pháp nghiên cứu bảng hỏi. Qua 10 trường hợp phỏng vấn sâu này, chúng tôi tìm hiểu sâu hơn về cảm xúc, thái độ của người dân về đồng tính nữ cũng như hiểu biết về xu hướng tính dục của họ. Với đối tượng là người đồng tính nữ, chúng tôi áp dụng phương pháp tiếp cận “vết dầu loang”, từ người ban đầu tìm được, người này sẽ giới thiệu cho chúng tôi người khác và những người này lại giới thiệu những người khác nữa. Người đồng tính nữ trong nghiên cứu có độ tuổi từ 20-30, trong độ tuổi này, các cá nhân đã xác định rõ xu hướng tính dục của mình. Qua những cuộc phỏng vấn với người đồng tính nữ, chúng tôi có thể biết được cách thức ứng phó của họ đối với gia đình và sự kỳ thị của xã hội như thế nào. 14 Phương pháp xử lý thông tin bằng chương trình SPSS 20.0: Đề tài sử dụng phần mềm SPSS 20.0 để tính tần suất và một số tương quan của nguồn thông tin thu được từ bảng hỏi định lượng. 8. Khung phân tích Truyền thông đại chúng Đặc điểm nhân khẩu học Truyền thống văn hóa Giáo dục nhà trường Kỳ thị xã hội Đặc điểm của hộ gia đình Nhận thức xã hội Thái độ xã hội 15 Hành vi xã hội CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 1.1 Cơ sở lý luận của đề tài 1.1.1 Các khái niệm cơ bản của đề tài + Xu hƣớng tính dục/ Xu hƣớng tính dục đồng giới - Xu hướng tính dục: Có rất nhiều định nghĩa khác nhau về xu hướng tính dục, mỗi định nghĩa phản ánh cách nhìn nhận và đánh giá khác nhau về nguồn gốc xu hướng tính dục, có thể là các yếu tố về gien hay hooc-mon, hoặc từ những trải nghiệm thời thơ ấu. Ngay từ những năm 1940, trong một tác phẩm xuất bản cuối năm 1940, Alfred Kinsey và đồng nghiệp chỉ ra rằng xu hướng tính dục có thể được chia ra làm bảy loại, từ hoàn toàn dị tính cho tới hoàn toàn đồng tính, song tính và điểm giữa. Nghiên cứu này sử dụng định nghĩa của hiệp hội Tâm lý học Hoa kỳ “Xu hướng tính dục” là một yếu tố trong tính dục, thể hiện sự hấp dẫn có tính bền vững về cảm xúc, tình dục hoặc tình cảm hướng tới người cùng giới, khác giới hay cả hai. Từ đó có các xu hướng như đồng tính, dị tính hoặc song tính. Xu hướng tính dục không nhất thiết trùng với hành vi tình dục. Hành vi tình dục có thể phản ánh hoặc không phản ánh xu hướng tính dục của một người. Xu hướng tính dục là một thành tố trong tổng thể giới tính- tính dục của một con người. Các thành tố khác bao gồm: giới tính sinh học là các đặc điểm giải phẫu, sinh lý, di truyền liên quan của nam và nữ; Bản dạng giới là ý thức tâm lý rằng mình là nam hay là nữ, vai trò giới có tính xã hội: là khuôn mẫu văn hóa xác định hành vi nữ tính hay nam tính. - Xu hướng tính dục đồng giới Các hướng tiếp cận về tính dục đồng giới nhìn chung có thể được quy về nội dung tranh cãi giữa bản thể luận và kiến tạo xã hội. Theo quan điểm bản thể luận, tính dục đồng giới là xu hướng cố định của một bộ phận dân số, có tính liên tục, xuyên lịch sử và văn hóa, xuất phát điểm từ yếu tố sinh học hoặc ở giai đoạn rất 16 sớm của sự phát triển của cá nhân. Nhiều nhà sinh học còn chứng minh rằng hiện tượng đồng tính luyến ái không chỉ ở người mà còn ở các loại côn trùng đến các loại động vật có vú. Trái lại, cái nhà nghiên cứu kiến tạo xã hội nhấn mạnh nhiều đến khía cạnh xã hội hóa, họ cho rằng các thể loại tính dục, giống như giới và những phân loại xã hội quan trọng khác, đã được kiến tạo như một phần của các chu trình của quyền lực xã hội, vốn thường có tính đa chuẩn mực. Do đó, tính dục đồng giới với tính chất như một xu hướng tính dục là một kiến tạo hiện đại. Ngoài ra các nhà tâm lý học còn tìm kiếm nguyên nhân ở tâm lý thời kỳ trẻ thơ, hay tác động của một số tập tục xã hội.v.v…Nhưng dù theo quan điểm nào, đa số các nhà khoa học thống nhất nhận định: với nhiều người xu hướng tính dục hình thành từ rất sớm thông qua những tương tác phức tạp về sinh học, các yếu tố tâm lý và xã hội. Theo kết quả nghiên cứu của khoa học hiện đại, xu hướng tính dục của mỗi người bắt đầu từ những cảm xúc giới tính thường xuất hiện đầu giai đoạn dậy thì hoặc thậm chí là sớm hơn. Xu hướng tính dục xuất hiện ngay cả khi cá nhân chưa có trải nghiệm tình dục nào. Giai đoạn thiếu niên là giai đoạn của những trải nghiệm, hầu hết giới trẻ đều băn khoăn về những cảm xúc mới mẻ của mình. Mỗi người đồng tính và song tính cũng có những trải nghiệm tương tự nhưng con đường trải nghiệm có thể rất khác nhau. Những xu hướng tính dục thường dễ nhận thấy nhất ở loài người là xu hướng tính dục khác giới (hấp dẫn về mặt tình cảm và tình dục với người khác giới) những người có xu hướng tính dục khác giới được gọi là dị tính,xu hướng tính dục cùng giới (hấp dẫn với người cùng giới) được gọi là đồng tính, xu hướng lưỡng tính dục (hấp dẫn với cả 2 giới), cũng có thể còn có một xu hướng nữa là không hấp dẫn với bất cứ một giới nào (asexual). Những người có xu hướng tính dục đồng giới có thể là nam hay nữ. Không phải lúc nào xu hướng tính dục cũng được biểu lộ để mọi người nhận thấy, nhiều khi nó được giấu kín. + Đồng tính luyến ái/ đồng tính luyến ái nữ. - Đồng tính luyến ái 17 Theo Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kì (American Psychological Association, APA) Tính dục đồng giới là một xu hướng tính dục trong đó một người cảm nhận thấy sự hấp dẫn tính dục chủ yếu từ những người có cùng giới tính với mình. Tính dục đồng giới ngược với tính dục khác giới, sự hấp dẫn tính dục đến từ những người thuộc giới tính khác, và khác với lưỡng tính, sự hấp dẫn tính dục đến từ những người thuộc cả hai giới tính. Khái niệm đồng tính luyếnái hay đồng tính là thuật ngữ chỉ sự hấp dẫn về cảm xúc hoặc tình cảm hoặc tình dục với người cùng giới. Người đồng tính nam thường gọi là “gay” và người đồng tính nữ thường được gọi là “les”/ “lesbian” [23, tr.93]. - Đồng tính luyến ái nữ Đồng tính luyến ái nữ là người nữ có sự hấp dẫn về cảm xúc hoặc tình cảm hoặc tình dục với người cùng giới [23, tr.93]. + Khái niệm kỳ thị xã hội và định kiến xã hội - Khái niệm Kỳ thị xã hội Kỳ thị hay phân biệt đối xử là vấn đề thường xảy ra với nhóm thiểu số và mang một số đặc điểm bị cho là bất lợi. Người ta bắt gặp thái độ đó với nhóm người mắc HIV, người khuyết tật, người phạm tội sau khi ra tù...người đồng tính nữ cũng không nằm ngoài nhóm bị kỳ thị. Kì thị là một từ gốc Hán (tiếng Anh là discrimination), “kỳ” là "khác biệt, không như nhau", “thị” là "nhìn nhận, đối xử", và kỳ thị là "đối xử khác" hay "phân biệt đối xử". Kỳ thị chỉ việc ứng xử với một thành viên nào đó trong cộng đồng theo một thái độ khác do thân phận hoặc sự phân loại, mà không xét đến phẩm chất con người của họ. Kỳ thị luôn lấy lợi ích của một nhóm người nào đó để đánh đổi, để đề cao nhóm người ấy hơn. Xuất phát điểm cho định nghĩa khái niệm kỳ thị và phân biệt đối xử là nghiên cứu của nhà xã hội học Erving Goffman (1963) về sự kỳ thị liên quan đến bệnh tâm thần, sự dị dạng của cơ thể và những gì được xem là hành vi lệch chuẩn. Goffman mô tả kỳ thị như “một thuộc tính hết sức cá nhân” và dẫn tới việc loại bỏ một người 18 hoặc một nhóm người ra khỏi cộng đồng và những người bình thường, coi họ là một người hoặc một nhóm người “vô dụng” hoặc “phế phẩm”. Tiếp tục mở rộng nghiên cứu của Goffman, Link và Phelan (2001), kỳ thị xã hội ngụ ý đến một quá trình phân biệt đối xử chống lại và bài trừ những người được xem là có những thuộc tính không mong đợi. Một quá trình kỳ thị bao gồm năm thành phần liên tục và đồng thời tương tác với nhau. Những thành phần đó là: sự lựa chọn xã hội và dán nhãn, định khuôn, tách biệt giữa “họ” và “chúng ta”, mất vị thế và phân biệt đối xử, quyền lực. Quan điểm của Link và Phelan được diễn dịch lại bởi Scott và các cộng sự (2009) như sau: Thứ nhất: trong các quá trình so sánh xã hội diễn ra hàng ngày, người ta thường tìm cách tách riêng những khác biệt và dán nhãn chúng. Những khác biệt này có thể về giới, chủng tộc hoặc là giai cấp xã hội. Thứ hai, là quá trình gắn những kác biệt đó với những thuộc tính tiêu cực, hay còn gọi là sự định khuôn/ khuôn mẫu. Thứ ba, người ta sử dụng các khuôn mẫu đó để phân biệt giữa “chúng ta” và “họ” Thứ tư, là sự mất vị thế và phân biệt đối xử. tại đây, kỳ thị là rõ ràng hơn cả. Thứ năm, các quá trình dãn nhãn (là quá trình mọi người trong xã hội gán cho cá nhân hay nhóm người nào đó những đặc điểm riêng, có thể là hình dáng, cử chỉ, hành vi hoặc những khả năng/ mất khả năng nào đó của họ so với người khác trong xã hội) , định khuôn , chia tách (là quá trình gắn những đặc điểm riêng, khác biệt của nhóm người bị kỳ thị với những thuộc tính tiêu cực), mất vị thế và phân biệt đối xử (sự đối xử đối với một cá nhân hay một nhóm nhất định dựa vào sự phân loại tầng lớp hay đẳng cấp. Phân biệt đối xử thực tế là một hành vi, định kiến đối với một nhóm khác. Nó bao gồm việc loại bỏ hoặc hạn chế các thành viên trong một nhóm khỏi những cơ hội mà những nhóm khác được tiếp cận) [27, tr.93]cùng song hành trong một bối cảnh mất cân bằng về quyền lực. 19