Tài liệu Kỹ năng soạn thảo bản án hình sự

KỸ NĂNG SOẠN THẢO BẢN ÁN HÌNH SỰ I. MỤC ĐÍCH, Ý NGHĨA CỦA BẢN ÁN HÌNH SỰ Hoạt động tố tụng hình sự được nhiều cơ quan thực hiện, trong đó hoạt động xét xử của Tòa án giữ vai trò đặc biệt quan trọng bởi nó quyết định đến sinh mệnh chính trị, quyền con người cũng như lợi ích hợp pháp của bị can, bị cáo, người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan. Trong trường hợp đặc biệt, nó còn quyết định đến quyền được sống của con người. Trong đó, Bản án hình sự là một văn bản tố tụng hình sự ghi nhận các kết luận và quyết định của Hội đồng xét xử, cao hơn nữa đó là sự đánh giá của Nhà nước đối với một hành vi, một con người cụ thể khi hành vi đó, con người đó, bị truy tố trước Tòa án. Bản án hình sự đánh dấu sự kết thúc của quá trình điều tra, truy tố và xét xử của các cơ quan tiến hành tố tụng, do vậy bản án phải phản ánh trung thực diễn biến của vụ án và phải xác định rõ sự thật khách quan, đó là: Có sự việc phạm tội xảy ra không? Thời gian, địa điểm phạm tội. Ai là người đã thực hiện các hành vi phạm tội và hành vi đó có cấu thành tội phạm không? Nếu là tội phạm thì phạm tội gì, theo điểm, khoản, điều nào của Bộ luật hình sự? Các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, nhân thân người phạm tội, động cơ, mục đích, hoàn cảnh, điều kiện của tội phạm đó… Căn cứ vào các kết luận, các phân tích, đánh giá nêu trên thông qua cuộc thẩm vấn công khai tại phiên tòa, kết quả tranh luận giữa người bào chữa và đại diện Viện kiểm sát, giữa bị cáo và những người tham gia khác tại phiên tòa với bản Cáo trạng và luận tội của đại diện Viện kiểm sát, để Hội đồng xét xử Quyết định hình phạt cho tương xứng với tính chất, mức độ của hành vi phạm tội. Nếu không có tội thì Hội đồng xét xử phải xác định những căn cứ để tuyên bố bị cáo không phạm tội và giải quyết việc phục hồi danh dự, quyền và lợi ích hợp pháp của bị cáo. Bản án hình sự là một loại văn bản tố tụng hình sự khi được ban hành và có hiệu lực pháp luật thì những quyết định trong bản án sẽ đưa đến các hậu quả pháp lý rất lớn và rất quan trọng mang tính Hiến định thể hiện tại Điều 72 Hiến pháp năm 1992 là “Một người chỉ được coi là có tội và phải chịu hình phạt khi có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật”. Bộ luật tố tụng hình sự cũng đã quy định “Không ai có thể bị coi là có tội và phải chịu hình phạt khi chưa có bản án kết tội đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án” (Nguyên tắc suy đoán vô tội) - Điều 9 BLHS năm 2003. Điều 136 Hiến pháp năm 1992 quy định: "Các bản án, quyết định của tòa án nhân dân có hiệu lực pháp luật phải được các cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, các đơn vị vũ trang nhân dân và mọi người dân tôn trọng, những người và đơn vị hữu quan phải nghiêm chỉnh chấp hành". Do đó, bản án hình sự có hiệu lực pháp luật là sự thể hiện quyền lực của Nhà nước trong việc đấu tranh phòng, chống tội phạm. Hoạt động xét xử, mà kết quả là việc Hội đồng xét xử ra bản án để xác định một người có tội hay không có tội, phải chịu hình phạt hay không phải chịu hình phạt có ý nghĩa chính trị, xã hội rất sâu sắc và trước hết trực tiếp ảnh hưởng tới người bị đưa ra xét xử. Bản án hình sự tuyên đúng người, đúng tội, đúng pháp luật không chỉ có ý nghĩa về mặt đảm bảo pháp chế xã hội chủ nghĩa được thực hiện nghiêm minh mà còn mang tính giáo dục, răn đe, phòng ngừa tội phạm trong xã hội, đồng thời tạo ra niềm tin của nhân dân vào công lý. Với ý nghĩa pháp lý nêu trên, bản án hình sự cần phải có nội dung mang tính khoa học pháp lý, văn phong chuẩn xác, thống nhất theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự. II. VIỆC SOẠN THẢO BẢN ÁN HÌNH SỰ CỦA THẨM PHÁN KHI CHƯA CÓ HƯỚNG DẪN CỦA HỘI ĐỒNG THẨM PHÁN VÀ VIỆC VẬN DỤNG CUỐN SỔ TAY VIẾT BẢN ÁN 2.1. Đánh giá việc soạn thảo bản án hình sự của Thẩm phán thời kỳ trước năm 2004 Mặc dù bản án hình sự có ý nghĩa và tầm quan trọng như vậy, nhưng có thể thấy rằng, trong một thời gian dài khi chưa có Nghị quyết số 04/2004/NQ-HĐTP ngày 05/11/2004 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao và cuốn sổ tay viết bản án xuất bản năm 2009 thì cách viết bản án hình sự của các Thẩm phán còn mang tính tùy tiện, cấu trúc, hình thức thể hiện bản án mỗi nơi một khác. Nhiều Thẩm phán chủ tọa phiên tòa viết theo thói quen, không tuân thủ quy định ban hành mà tự mình còn “sáng tác” theo ý riêng của mình như có bản án ghi: “Hôm nay, ngày... tháng... năm... tại trụ sở tòa án... xét xử công khai về hình sự với bị cáo...”. Có bản án lại ghi rằng: “họp phiên tòa công khai ngày...” hay “mở phiên tòa công khai ngày...”. Còn một cách khác là: “Tiến hành xét xử sơ thẩm công khai ngày...”. Trong phần lý lịch bị cáo, đa số các bản án đều viết nghề nghiệp trước, rồi trình độ văn hóa. Nhưng có trường hợp lại trình bày ngược lại. Về phần tên bố mẹ bị cáo, tại các bản án cũng đa dạng về cách thể hiện. Chẳng hạn như viết: “bố là...”; “mẹ là...”; hay “con ông...”; “con bà...”; hoặc “bố...; mẹ...”... Đa phần các bản án lại không phản ánh đầy đủ diễn biến quá trình xét xử mà trong phần nhận thấy, các Thẩm phán thường có thói quen viết lại toàn bộ nội dung của bản Cáo trạng, còn diễn biến phiên tòa chỉ nói chung chung rằng tại phiên tòa bị cáo nhận tội, không nêu người bị hại khai thế nào, Viện kiểm sát đề nghị xử lý vụ án ra sao, dẫn đến bản án khi tuyên đọc không có kết cấu chặt chẽ, không có sự logic giữa các phần trong bản án hình sự, thường có sự mâu thuẫn giữa phần xét thấy với phần nhận thấy hoặc mâu thuẫn giữa phần xét thấy với phần quyết định như: Khi đánh giá vai trò của các bị cáo hoặc đánh giá tính chất nguy hiểm do hành vi phạm tội của các bị cáo là rất nguy hiểm song phần quyết định lại cho hưởng án treo hoặc bị cáo có vai trò thấp lại có mức án cao hơn bị cáo có vai trò chính… Để xảy ra tình trạng không thống nhất về hình thức bản án như trên là do 2 nguyên nhân. Trước hết, trách nhiệm thuộc về Thẩm phán Chủ tọa phiên tòa - người được giao viết bản án. Các thẩm phán viết theo thói quen, tùy tiện, ngẫu hứng không theo hướng dẫn. Họ chưa nhận thức đầy đủ được trách nhiệm, cũng như tầm quan trọng của việc ra bản án nhân danh nhà nước. Nguyên nhân thứ hai là do quá lâu không có hướng dẫn mới về cách viết bản án của các cấp có thẩm quyền. Trước năm 1985, TAND tối cao ra hướng dẫn cách viết bản án hình sự và đã có mẫu bản án. Nhưng gần 20 năm qua vẫn chưa có hướng dẫn bổ sung để phù hợp với tình hình hiện tại. Hơn nữa, quy định nội dung bản án tại Bộ luật Tố tụng hình sự 1988 trước đây và tại Điều 224 Bộ luật tố tụng hình sự hiện hành lại quá ngắn gọn, đơn giản. Những hạn chế trên, chỉ được khắc phục khi có Nghị quyết số 04/2004 và cuốn sổ tay viết bản án do Tòa án nhân dân tối cao tổ chức biên soạn với sự giúp đỡ của Chính phủ Nhật Bản trong khuôn khổ Dự án hợp tác kỹ thuật trong lĩnh vực pháp luật và tư pháp của Jica. Có thể khẳng định từ năm 2009 đến nay, qua nghiên cứu, khảo sát các Thẩm phán trong toàn quốc nói chung đã chú trọng hơn đến việc nâng cao chất lượng viết bản án từ bố cục đến nội dung trình bày. Các lỗi ngữ pháp, lỗi chính tả đều được khắc phục, hạn chế, đúng văn phạm pháp lý. Đa phần các bản án đã đáp ứng được cả về nội dung và hình thức của một bản án hình sự như: – Về nội dung: Bản án đã giải quyết đầy đủ, toàn diện các vấn đề của vụ án trên cơ sở của Luật nội dung và Luật tố tụng. Các quyết định của bản án khi viện dẫn đa phần đều chính xác điểm, khoản, Điều của Bộ luật hình sự và Bộ luật tố tụng hình sự. – Về mặt hình thức: Văn phong trong bản án đều trong sáng, rõ ràng, đúng chính tả. Bản án thể hiện được không gian, thời gian, địa điểm xét xử, tên Tòa án xét xử, thành phần Hội đồng xét xử, những người tiến hành tố tụng khác như Viện kiểm sát, thư ký phiên tòa và những người tham gia tố tụng. Việc phân tích, đánh giá trong các phần của bản án đảm bảo tính thống nhất, không mâu thuẫn, có kết cấu chặt chẽ. Việc phân tích, chứng minh, kết luận của bản án đã tuân thủ yêu cầu là phải dựa trên các chứng cứ mà các chứng cứ này đã được thẩm tra tại phiên tòa. Hội đồng xét xử không áp đặt ý kiến chủ quan hoặc sử dụng những chứng cứ chưa được thẩm tra tại phiên tòa, các kết luận của bản án đã phần phù hợp với sự thật khách quan của vụ án. Các Bản án đã xác định đúng sự việc phạm tội, người thực hiện hành vi phạm tội, hậu quả của hành vi phạm tội, các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự… từ đó áp dụng đúng các quy định của pháp luật hình sự. Khi kết luận bị cáo phạm tội, Hội đồng xét xử đã viện dẫn các căn cứ buộc tội bị cáo, dựa vào các căn cứ đó để Hội đồng xét xử áp dụng xử phạt bị cáo với những mức hình phạt tương ứng. Ngược lại, nếu tuyên bố bị cáo không phạm tội, thì các bản án cũng đã đưa ra các chứng cứ, các căn cứ để không chấp nhận việc truy tố của Viện kiểm sát. Đây chính là những tác động tích cực mà sổ tay viết bản án và các hướng dẫn tại Nghị quyết số 04/2004/NQ-HĐTP ngày 05/11/2004 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao đã giúp cho các Thẩm phán khi ban hành các bản án nói chung và bản án hình sự nói riêng. 2.2. Thực tiễn hoạt động của Thẩm phán khi viết bản án hình sự Mặc dù đa phần các Thẩm phán đều nghiên cứu và vận dụng đầy đủ và đúng các hướng dẫn của Nghị quyết số 04/2004 và cuốn sổ tay viết bản án. Song qua nghiên cứu và khảo sát, chúng tôi vẫn thấy các Thẩm phán khi viết bản án vẫn còn nhiều vấn đề chưa thống nhất trong cách trình bày cả về hình thức và nội dung như: Về phần mở đầu của Bản án vẫn có sự không thống nhất về phần lý lịch của bị cáo như phân tích ở phần trên, ngoài ra vẫn còn có Thẩm phán chưa áp dụng đúng như hướng dẫn của cuốn sổ tay dẫn đến có mâu thuẫn trong việc ghi nhân thân của bị cáo. Như hướng dẫn tại Nghị quyết số 04/2004 có hướng dẫn: “…Đối với tiền sự thì chỉ ghi khi đã xác định đúng theo quy định của pháp luật lần bị xử lý đó tính đến ngày phạm tội chưa hết thời hạn được coi là chưa bị xử lý hành chính hoặc bị xử lý kỷ luật. Đối với tiền án thì chỉ ghi khi đã xác định đúng theo quy định của pháp luật lần bị kết án đó tính đến ngày phạm tội chưa được xóa án…”. Song hiện nay, thực tế áp dụng cũng có những quan điểm khác nhau về vấn đề này. Có quan điểm cho rằng, trong trường hợp tiền sự đó đã hết thời hạn bị coi là bị xử lý hành chính hoặc đã thuộc trường hợp đương nhiên xóa án thì phần tiền án, tiền sự sẽ ghi là không. Có quan điểm lại cho rằng mặc dù đã hết thời hạn bị coi là xử lý hành chính hoặc đã được xóa án tích thì không ghi là tiền án hay tiền sự nhưng vẫn phải ghi trong phần đầu Bản án là “về nhân thân” và liệt kê những lần họ bị xử lý hành chính hay bị kết án trước đó. Vấn đề này hiện nay không được thống nhất đề nghị Tòa án nhân dân tối cao cần có hướng dẫn chỉ đạo để các Thẩm phán trình bày một cách thống nhất khi soạn thảo bản án hình sự. Trong phần nhận thấy của Bản án, cũng có nhiều cách trình bày khác nhau. Có Thẩm phán trình bày tóm tắt nội dung của bản Cáo trạng, có Thẩm phán vẫn đưa nguyên văn nội dung của bản Cáo trạng vào trong phần nhận thấy, thậm chí ghi cả những hành vi mà bản Cáo trạng có mô tả, song không truy tố, hoặc những vấn đề xử lý vật chứng, của Cơ quan điều tra hoặc Viện kiểm sát trong giai đoạn điều tra và truy tố cũng ghi cả vào trong phần nhận thấy, dẫn đến trong phần xét thấy, khi đánh giá về vấn đề xử lý các vật chứng của vụ án, các Thẩm phán lại nêu lại làm Bản án rất dài và thừa. Về diễn biến phiên tòa, có Thẩm phán ghi tóm tắt lời khai của bị cáo cũng như những người tham gia tố tụng khác tại phiên tòa, có Thẩm phán lại không ghi mà chỉ ghi “Tại phiên tòa hôm nay bị cáo (các bị cáo) nhận tội như Cáo trạng của Viện kiểm sát đã quy kết”. Có Thẩm phán ghi ý kiến đề nghị của Kiểm sát viên tại phiên tòa, có Thẩm phán không ghi ý kiến đề nghị của Kiểm sát viên. Đặc biệt ý kiến của người bào chữa, bị cáo và của những người tham gia tố tụng khác khi tranh luận với bản luận tội của đại diện Viện kiểm sát cũng như về phần đối đáp thì đa số các Thẩm phán đều không thể hiện trong bản án… Trong phần xét thấy của Bản án, cũng có nhiều quan điểm khác nhau như: Có Thẩm phán ghi tóm tắt lời khai của bị cáo và những người tham gia tố tụng khác tại phiên tòa rồi đi vào phân tích đánh giá những vấn đề tranh tụng tại phiên tòa, xác định các chứng cứ buộc tội, gỡ tội, đánh giá bị cáo có phạm tội không và phạm tội gì, theo điều khoản nào của BLHS, phân tích mức độ nghiêm trọng của hành vi phạm tội, đánh giá vai trò nhân thân của bị cáo (từng bị cáo), xác định thiệt hại, xử lý vật chứng… Có Thẩm phán lại đi thẳng vào phân tích đánh giá những vấn đề tranh tụng tại phiên tòa, xác định các chứng cứ buộc tội, gỡ tội, đánh giá bị cáo có phạm tội không và phạm tội gì, theo điều khoản nào của BLHS, phân tích mức độ nghiêm trọng của hành vi phạm tội, đánh giá vai trò nhân thân của bị cáo (từng bị cáo), xác định thiệt hại, xử lý vật chứng… chứ không ghi lại lời trình bày của bị cáo hoặc người tham gia tố tụng khác tại phiên tòa hoặc ý kiến đề nghị của Kiểm sát viên. Trong phần quyết định của Bản án, cũng có nhiều quan điểm khác nhau, có Thẩm phán ghi mức hình phạt với từng bị cáo và thời gian chấp hành hình phạt mà không ghi cụ thể tội danh, có Thẩm phán lại ghi cụ thể về tội danh, trong vụ án có nhiều bị cáo thì có Thẩm phán liệt kê các điều luật của nhiều bị cáo giống nhau để ghi mức hình phạt, có thẩm phán lại liệt kê các điều luật áp dụng cho từng bị cáo để ghi mức hình phạt… Chính sự vận dụng không thống nhất hiện nay của các Thẩm phán dẫn đến nhiều bản án không có tính thuyết phục, không thể hiện tính nghiêm minh của luật pháp, không nâng cao được vai trò và vị thế của Thẩm phán trong tiến trình của Cải cách tư pháp mà Tòa án là trung tâm và hoạt động xét xử là trọng tâm như yêu cầu của Nghị quyết số 49 của Bộ Chính trị. Nhận xét về thực trạng không thống nhất trong cách trình bày bản án, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường đã từng nhận xét: "Đọc các bản án của Tòa, từ tối cao đến cấp huyện, tôi thấy còn rất nhiều vấn đề chưa thống nhất. Cách trình bày, căn cứ xét xử, lập luận của các bên, phần quyết định bản án mỗi nơi một khác". Để khắc phục những hạn chế trên, cần phải có những hướng dẫn cụ thể, thống nhất để các Thẩm phán khi ban hành một Bản án phải làm sao đảm bảo chính xác và có tính thuyết phục. Tính chính xác của bản án được thể hiện ở chỗ Bản án xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật tức là việc áp dụng pháp luật đúng đắn, phù hợp với tính chất, mức độ của hành vi phạm tội, được dư luận đồng tình và đó cũng là tính thuyết phục cao của bản án. Tính thuyết phục của bản án còn thể hiện ở việc bản án phân tích sâu sắc, đầy đủ, hoàn thiện diễn biến và nội dung của vụ án, đánh giá đúng tính chất, mức độ, áp dụng đúng pháp luật để có quyết định hình phạt chính xác, đảm bảo nguyên tắc giáo dục và trừng trị. Theo yêu cầu hiện nay, Bản án khi tuyên đọc là công khai và không chỉ giới hạn tại phiên tòa xét xử mà Bản án còn được đăng tải để mọi người dân đều có thể cập nhật nghiên cứu và cũng là một nguồn tài liệu quan trọng không chỉ trong việc phổ biến, giáo dục pháp luật trong nhân dân mà còn có tác dụng răn đe đối với những người có những ý định vi phạm hoặc coi thường các quy định của pháp luật. Để đạt được mục đích đó, đòi hỏi các Bản án của Tòa án nói chung và Bản án hình sự nói riêng cần phải được thể hiện một cách trung thực, rõ ràng các diễn biến của phiên tòa công khai, thông qua hoạt động thẩm vấn tại phiên tòa, những ý kiến tranh luận và kết quả tranh luận của người bào chữa, bị cáo và những người tham gia tố tụng khác đối với Cáo trạng và bản luận tội của Viện kiểm sát. Các chứng cứ được xử dụng của Hội đồng xét xử để buộc tội hoặc phản bác ý kiến của người bào chữa, bị cáo và những người tham gia tố tụng khác tại phiên tòa thậm chí Hội đồng xét xử còn có quyền phản bác cả ý kiến của đại diện Viện kiểm sát thực hành quyền công tố tại phiên tòa cần phải được phân tích đánh giá một cách chính xác và đầy đủ để khẳng định việc tuyên bố bị cáo phạm tội của Hội đồng xét xử là chặt chẽ, có căn cứ, đúng quy định của pháp luật. Trong vấn đề quyết định hình phạt, cũng cần có những đánh giá nhận xét chính xác tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội, tầm quan trọng của các khách thể mà hành vi phạm tội đã xâm phạm, vai trò của từng bị cáo trong các vụ án đồng phạm có nhiều người tham gia, nhân thân của người phạm tội và các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự để tuyên mức án phù hợp và có tính thuyết phục. Có như vậy, thì tất cả mọi người dân tham dự phiên tòa đều nhận thức được tính trung thực, công khai minh bạch của Hội đồng xét xử cũng như những người dân không dự phiên tòa khi đọc được Bản án hình sự của Tòa án có thể nắm bắt được nội dung của vụ án cũng như hiểu được chính sách hình sự của Nhà nước trong việc đấu tranh phòng, chống tội phạm hiện nay và nhận thấy việc xét xử và quyết định hình phạt của Tòa án là hoàn toàn đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, tạo được niềm tin của nhân dân đối với pháp luật của nhà nước hiện nay. 2.3. Một số kiến nghị Để đạt được mục đích trên, theo chúng tôi, hiệu quả của các hướng dẫn trong cuốn sổ tay viết Bản án đã được ghi nhận tích cực trong thời gian qua song để đảm bảo Bản án khi ban hành phải chính xác và có tính thuyết phục hơn nữa thì cũng cần phải có hướng dẫn phù hợp, bảo đảm đúng tinh thần của Nghị quyết số 08/NQ/TW Ngày 02/01/2002, Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm của công tác tư pháp trong thời gian tới đó là “bảo đảm tranh tụng dân chủ với Luật sư, người bào chữa và những người tham gia tố tụng khác...; việc phán quyết của Toà án phải căn cứ chủ yếu vào kết quả tranh tụng tại phiên toà”. Và Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 mà “Tòa án là trung tâm của cải cách tư pháp và hoạt động xét xử là trọng tâm”. Để khắc phục tình trạng trên, nhằm thống nhất kỹ năng viết bản án nói chung và bản án hình sự nói riêng, qua tổng hợp các ý kiến tại các cuộc Hội thảo do Vụ hợp tác quốc tế phối hợp cùng các chuyên gia của tổ chức Jica tổ chức tại các tỉnh Quảng Ninh, Bình Định, Kiên Giang vừa qua, chúng tôi có một số đề xuất về kỹ năng viết bản án hình sự theo mẫu được xây dựng như sau: TÒA ÁN (1)… CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập – Tự do – Hạnh phúc Bản án số (2)…/…/HSST Ngày (3)…. NHÂN DANH NƯỚC CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM TOÀ ÁN (4)........................................ Với Hội đồng xét xử sơ thẩm gồm có (5): Thẩm phán - Chủ toạ phiên toà: Ông (Bà)............................. Thẩm phán: Ông (Bà)............................................................. Các Hội thẩm:(6) Ông (Bà):............................................................................... Nghề nghiệp:......................................................................... Nơi công tác:.......................................................................... Ông (Bà):................................................................................ Nghề nghiệp:........................................................................... Nơi công tác:........................................................................... Ông (Bà):................................................................................ Nghề nghiệp:............................................................................ Nơi công tác:............................................................................ Những người tiến hành tố tụng tại phiên tòa. Thư ký Toà án ghi biên bản phiên toà: Ông (Bà)...............(7) Đại diện Viện kiểm sát (8)....................... Tham gia phiên toà: Ông (Bà).........................................................Kiểm sát viên. Ông (Bà).........................................................Kiểm sát viên. Trong các ngày..... Tháng..... Năm..... (9) tại............................ Xét xử sơ thẩm vụ án hình sự thụ lý số (10) ...../...../HSST ngày..... Tháng..... Năm..... Đối với các bị cáo: 1. ........................ Sinh ngày..... Tháng..... Năm..... Nam (nữ) Quê quán, Trú tại..............................; Dân tộc…….; Quốc tịch……; Tôn giáo…..; Đoàn thể…. Nghề nghiệp.......................; Trình độ học vấn.......; Con ông............................ Và bà........................... ; Gia đình có….. anh em, bản thân là thứ …. có vợ (chồng)…. và...... Con, lớn sinh… nhỏ sinh…; tiền sự............; Tiền án (11).............; Bị bắt tạm giam ngày (12). 2....................................................................................... Người đại diện hợp pháp của bị cáo: (13) Ông (Bà).......................... Sinh năm (hoặc tuổi)........; Trú tại………; Nghề nghiệp............. Là: (14)............................................................................. Người bào chữa cho bị cáo: (15)............................................... Ông (Bà).................................................................................. Người bị hại: (16) ............................................................. Người đại diện hợp pháp của người bị hại: (17)........................ Nguyên đơn dân sự: (18)..................................................... Người đại diện hợp pháp của nguyên đơn dân sự: (19)............ Bị đơn dân sự: (20).................................................................... Người đại diện hợp pháp của bị đơn dân sự: (21)..................... Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án: (22).......... Người đại diện hợp pháp của người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án(23):..................................................................... Người bảo vệ quyền lợi cho người bị hại (nguyên đơn dân sự,...)(24) Ông (Bà)........................................................................... TÓM TẮT NỘI DUNG VỤ ÁN (25) - Bị cáo (các bị cáo) bị Viện kiểm sát........................... Truy tố về hành vi (các hành vi) phạm tội như sau: (Trình bày việc phạm tội, các hành vi phạm tội của bị cáo (các bị cáo) mà Viện kiểm sát truy tố theo nội dung của cáo trạng). - Tại bản cáo trạng số..... Ngày..... Tháng..... Năm..... Viện kiểm sát............. Đã truy tố. (Ghi phần quyết định truy tố của cáo trạng đối với từng bị cáo về tội danh và điểm, khoản, điều của Bộ luật hình sự được áp dụng). Ghi tóm tắt lời khai của bị cáo (các bị cáo), lời khai của những người tham gia tố tụng khác, ý kiến của đại diện VKS, người bào chữa tại phiên tòa. Sau đó ghi Căn cứ vào các chứng cứ và tài liệu đã được thẩm tra tại phiên toà; căn cứ vào kết quả tranh luận tại phiên toà trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện chứng cứ, ý kiến của Kiểm sát viên, bị cáo, người bào chữa (nếu có) và những người tham gia tố tụng khác, HỘI ĐỒNG XÉT XỬ XÉT THẤY(26) ................................................................................................. ................................................................................................. Vì các lẽ trên, QUYẾT ĐỊNH (27) ................................................................................................. ................................................................................................. ................................................................................................. Hướng dẫn sử dụng mẫu bản án hình sự sơ thẩm nêu trên: Mẫu bản án hình sự sơ thẩm như trình bày ở trên theo chúng tôi, vẫn bảo đảm được theo tinh thần quy định tại các điều 185, 224 và 307 của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003. Mẫu bản án hình sự sơ thẩm kèm theo hướng dẫn này được sử dụng cho tất cả các Toà án khi xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Sau đây là những hướng dẫn cụ thể về việc sử dụng mẫu bản án hình sự sơ thẩm như đã nêu, trên cơ sở sửa đổi và bổ sung một số thuật ngữ cho phù hợp: (1) Nếu là Toà án quân sự khu vực, thì ghi Toà án quân sự khu vực mấy Quân khu nào (ví dụ: Toà án quân sự khu vực 1 quân khu 4); nếu là Toà án quân sự quân khu thì ghi Toà án quân sự quân khu nào (ví dụ: Toà án quân sự Quân khu Thủ đô); nếu là Toà án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh thì ghi Toà án nhân dân quận (huyện, thị xã, thành phố) gì thuộc tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương nào (ví dụ: Toà án nhân dân huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An); nếu là Toà án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương thì ghi Toà án nhân dân tỉnh (thành phố) nào (ví dụ: Toà án nhân dân thành phố Hà Nội). (2) Ô thứ nhất ghi số bản án, ô thứ hai ghi năm ra bản án theo đúng tinh thần hướng dẫn của Chính phủ về cách ghi số văn bản (ví dụ: Bản án số 250/2004/HSST). (3) Ghi ngày, tháng, năm tuyên án không phân biệt vụ án được xét xử sơ thẩm và kết thúc trong một ngày hay được xét xử sơ thẩm trong nhiều ngày. (4) Ghi như hướng dẫn tại điểm (1). (5) Nếu Hội đồng xét xử sơ thẩm gồm ba người, thì chỉ ghi họ và tên của Thẩm phán chủ tọa phiên tòa, bỏ dòng “Thẩm phán...”, Đối với Hội thẩm chỉ ghi họ và tên của hai Hội thẩm; nếu Hội đồng xét xử sơ thẩm gồm có năm người, thì ghi họ và tên của Thẩm phán - Chủ tọa phiên tòa, họ và tên của Thẩm phán, họ và tên của cả ba Hội thẩm. Trong trường hợp bị cáo là người chưa thành niên, thì nhất thiết phải ghi nghề nghiệp và nơi công tác của Hội thẩm. Trong trường hợp bị cáo là người đã thành niên thì không cần phải ghi nghề nghiệp và nơi công tác của Hội thẩm. Chúng tôi kiến nghị nên bỏ chữ “thành phần” và chỉ cần ghi “Với Hội đồng xét xử sơ thẩm gồm có” thêm cụm từ “những người tiến hành tố tụng tại phiên tòa”, sau khi đã ghi tên Hội đồng xét xử. Vì nếu để hai chữ “thành phần” thì dẫn đến sự hiểu lầm của người dân đến dự phiên tòa cho rằng, Hội đồng xét xử bao gồm cả Thư ký phiên tòa và đại diện Viện kiểm sát tham gia phiên tòa. việc sửa đổi và bổ sung như vậy, tránh sự hiểu lầm của người dân tham dự phiên tòa và cũng phân định rõ đâu là Hội đồng xét xử, đâu là những người tiến hành tố tụng. Đối với Hội thẩm nhân dân thì trong mọi trường hợp, đều phải ghi đầy đủ nghề nghiệp và nơi công tác của Hội thẩm, chứ không chỉ đối với trường hợp bị cáo là người chưa thành niên. (6) Nếu Toà án nhân dân, thì ghi Hội thẩm nhân dân; nếu Toà án quân sự, thì ghi Hội thẩm quân nhân. Không nên để số 1, 2 vào phần ghi các Hội thẩm dễ xảy ra việc hiểu lầm là có sự phân biệt giữa các Hội thẩm là Hội thẩm số 1 quan trọng hơn Hội thẩm số 2. (7) Theo chúng tôi, chỉ cần ghi “Thư ký Tòa án ghi biên bản phiên tòa: ông Nguyễn Văn A hoặc bà Nguyễn Thị B” là đủ chứ không cần ghi “Cán bộ Tòa án nhân dân…” nơi xét xử như mẫu cũ, vì Thư ký là chức danh tố tụng được quy định tại Điều 41 BLTTHS và chỉ có Thư ký mới được tham gia và ghi biên bản phiên tòa. Nếu là cán bộ thì không thể tham gia phiên tòa để ghi biên bản được và không đúng với quy định của Bộ luật tố tụng hình sự. Hơn nữa phần trên đã ghi rõ Tòa án nào xử nên không cần phải ghi lại nữa là phù hợp. (8) Ghi như hướng dẫn tại điểm (1), song đổi các chữ “Tòa án nhân dân” thành “Viện kiểm sát nhân dân” và “Tòa án quân sự” thành “Viện kiểm sát quân sự”; nếu chỉ có một Kiểm sát viên tham gia phiên toà thì chỉ ghi họ và tên của Kiểm sát viên đó; nếu có hai Kiểm sát viên tham gia phiên toà thì phải ghi đầy đủ họ và tên của cả hai Kiểm sát viên đó. Song chúng tôi cũng kiến nghị không nên để số 1, 2 như mẫu cũ để tránh sự so sánh như phần ghi các Hội thẩm. (9) Trong trường hợp vụ án được xét xử và kết thúc trong một ngày, thì bỏ hai chữ “Trong các” (ví dụ: Ngày 12 tháng 4 năm 2004...). Trong trường hợp vụ án được xét xử trong hai ngày trở lên, nếu số ngày tương đối ít thì có thể ghi đủ số ngày (ví dụ: Trong các ngày 3, 4 và 5 tháng 7...); Nếu số ngày nhiều liền nhau thì ghi từ ngày đến ngày (ví dụ: Trong các ngày từ ngày 3 đến ngày 7 tháng 7 năm...); Nếu khác tháng mà xét xử liên tục thì ghi từ ngày... Tháng... Đến ngày... Tháng... (ví dụ: Trong các ngày từ ngày 30-7 đến ngày 04-8 năm...), Nếu không xét xử liên tục thì ghi các ngày của từng tháng (ví dụ: trong các ngày 29, 30, 31 tháng 7 và các ngày 03, 04 tháng 8 năm... (10) Ô thứ nhất ghi số thụ lý sơ thẩm vụ án, ô thứ hai ghi năm thụ lý vụ án theo đúng tinh thần hướng dẫn của Chính phủ về cách ghi số văn bản và sau đó ghi ngày, tháng, năm thụ lý vụ án (ví dụ: Vụ án hình sự thụ lý số 175/2004/HSST ngày 20 tháng 4 năm 2004). (11) Ghi họ và tên bị cáo và các bí danh, tên thường gọi khác (nếu có). Phần này, chúng tôi kiến nghị trong mọi trường hợp đều nhất thiết phải ghi đầy đủ ngày, tháng, năm sinh, chứ không phụ thuộc vào tuổi của bị cáo như hướng dẫn, việc ghi đầy đủ ngày, tháng, năm sinh còn thuận lợi cho việc thi hành án sau này. Thực tế có nhiều vụ án các bị cáo trùng cả họ và tên cũng như tên đệm, trùng cả năm sinh nhưng chỉ khác nhau về ngày, tháng. Nếu chúng ta không ghi rõ rất dễ nhầm lẫn khi ra quyết định thi hành án. Cần bổ sung về phần giới tính, Quốc tịch, dân tộc, tôn giáo, đoàn thể để bản án được rõ ràng và thuận lợi cho công tác thống kê sau này. Thực tế có những bị cáo cha mẹ đặt tên khi đọc nên không thể phân biệt được là nam hay nữ, chỉ khi nhìn mặt thì mới biết là nam hay nữ. Thông thường nếu là nữ thì hay có chữ “Thị” để phân biệt nhưng hiện nay rất nhiều người là nữ nhưng khai sinh lại không có chữ “Thị”. Cũng cần phải ghi đầy đủ cả quê quán, nơi đang ký hộ khẩu thường trú và chỗ ở khi bị cáo phạm tội, vì có những bị cáo quê quán một nơi, lại đăng ký hộ khẩu một nơi, tạm trú một nơi... Nếu không ghi đầy đủ rất khó xác minh thi hành án sau này. Cần thống nhất về phần trình độ là “trình độ học vấn” như vậy sẽ cụ thể hơn. Còn như mẫu hiện nay là “trình độ văn hóa” theo chúng tôi là không chính xác vì khái niệm văn hóa là khái niệm rất rộng không thể phiên ngang như trình độ học vấn được. Thực tế văn hóa bao trùm trong suốt cuộc đời con người từ ứng xử, ăn, nói, đi, đứng cũng như gắn với mọi hoạt động của con người từ khi con người sinh ra đến khi con người mất đi. Thực tế, có những người có học vấn cao nhưng cánh ứng xử lại thô lỗ không bằng người có học vấn thấp nên không thể có tiêu chí cụ thể nào để phân định về trình độ văn hóa được. Đối với tiền sự thì chỉ ghi khi đã xác định đúng theo quy định của pháp luật lần bị xử lý đó tính đến ngày phạm tội chưa hết thời hạn được coi là chưa bị xử lý hành chính hoặc bị xử lý kỷ luật. Đối với tiền án thì chỉ ghi khi đã xác định đúng theo quy định của pháp luật lần bị kết án đó tính đến ngày phạm tội chưa được xoá án. Chúng tôi thấy, hướng dẫn về ghi phần tiền án, tiền sự như vậy là rõ ràng. Song hiện nay rất nhiều bản án khi xác định về tiền án, tiền sự mặc dù đến ngày phạm tội họ đã hết thời hạn bị coi là xử lý hành chính hoặc xử lý kỷ luật hoặc đã được xóa án tích nhưng trong bản án vẫn ghi là “về nhân thân” và liệt kê những lần vi phạm đó ra. Theo chúng tôi như vậy là không phù hợp, dễ để Thẩm phán có ấn tượng với họ dẫn đến việc quyết định hình phạt không được chính xác và vô tình chúng ta đã phủ nhận quyết tâm hướng thiện của họ, dẫn đến trường hợp hành vi của họ đáng được hưởng án treo nhưng lại không được hưởng. Ví dụ có người bị xử lý hành chính về hành vi đánh bạc đã quá một năm hoặc phạm tội đã được xóa án nhưng lại phạm tội ít nghiêm trọng hoặc do vô ý như “vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ”. Nhưng trong bản án vẫn nhận định họ có nhân thân xấu là không phù hợp trái với quy định tại Điều 63 là “… Người được xóa án tích coi như chưa bị kết án…”. (12) Ghi ngày bị cáo bị bắt tạm giam; nếu trước đó bị cáo đã bị tạm giữ, bị bắt tạm giam, thì ghi ngày bị tạm giữ, ngày bị tạm giam và ngày được cho tại ngoại; nếu có mặt tại phiên toà thì ghi “có mặt” và nếu vắng mặt tại phiên toà thì ghi “vắng mặt”. (13) Nếu bị cáo nào có người đại diện hợp pháp thì ghi họ và tên của bị cáo đó (ví dụ: Người đại diện hợp pháp của bị cáo Nguyễn Văn A). (14) Sau chữ “là” ghi quan hệ như thế nào với bị cáo (ví dụ: là bố của bị cáo); nếu có mặt tại phiên toà thì ghi “có mặt” và nếu vắng mặt tại phiên toà thì ghi “vắng mặt”. (15) Nếu bị cáo nào có người bào chữa thì ghi họ và tên của bị cáo đó; sau chữ Ông (Bà) ghi họ và tên của người bào chữa; nếu người bào chữa là luật sư thì ghi luật sư của Văn phòng luật sư nào và thuộc Đoàn luật sư nào (ví dụ: Ông Trần B, Luật sư Văn phòng luật sư Vạn Xuân thuộc Đoàn luật sư tỉnh H); nếu không phải là luật sư thì ghi nghề nghiệp, nơi công tác của người bào chữa (ví dụ: Bà Lê Thị M, bào chữa viên nhân dân công tác tại Hội luật gia tỉnh M); nếu có mặt tại phiên toà thì ghi “có mặt” và nếu vắng mặt tại phiên toà thì ghi “vắng mặt”. (16), (17), (18), (19), (20), (21), (22), (23) Nếu có người nào tham gia tố tụng thì ghi họ và tên, tuổi, nơi cư trú của người đó. Trong trường hợp người bị hại là người bị xâm phạm về tính mạng, sức khoẻ, nhân phẩm, danh dự và là người chưa thành niên, thì nhất thiết phải ghi đầy đủ ngày, tháng, năm sinh của người bị hại; nếu có mặt tại phiên toà thì ghi “có mặt” và nếu vắng mặt tại phiên toà thì ghi “vắng mặt”. (24) Nếu người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án có người bảo vệ quyền lợi cho họ, thì ghi họ và tên của họ theo thứ tự; sau chữ Ông (Bà) ghi họ và tên; nếu người bảo vệ quyền lợi của đương sự là luật sư thì ghi luật sư của Văn phòng luật sư nào và thuộc Đoàn luật sư nào; nếu không phải là luật sư thì ghi nghề nghiệp, nơi công tác của người bảo vệ quyền lợi cho đương sự; nếu có mặt tại phiên toà thì ghi “có mặt” và nếu vắng mặt tại phiên toà thì ghi “vắng mặt”. (25) Trong phần này, cần chú ý chỉ ghi các hành vi phạm tội của các bị cáo mà Viện kiểm sát truy tố trong nội dung của cáo trạng, những hành vi khác tuy có được mô tả trong cáo trạng, nhưng Viện kiểm sát không truy tố thì không ghi. Chúng tôi kiến nghị về phần này như sau: Hiện mẫu viết bản án đang để cụm từ “Nhận thấy”. Theo chúng tôi, để như vậy vừa không rõ nghĩa và không thoát ý, do vậy cần đổi là “Tóm tắt nội dụng vụ án” sẽ cụ thể và rõ nghĩa hơn. Đây chỉ là phần mô tả hành vi phạm tội của bị cáo theo như nội dung của bản cáo trạng, nên cần ghi hết sức tóm tắt, có thể chỉ cần ghi phần kết luận trong bản Cáo trạng, sau đó bổ sung thêm một số ý làm sao phản ánh được về thời gian, địa điểm vụ án xảy ra, con người phạm tội cụ thể, những hành vi phạm tội, hậu quả do hành vi phạm tội gây ra… Từ đó, mới đến phần Cáo trạng truy tố bị cáo về tội gì, theo điều khoản nào của Bộ luật hình sự, những phần khác như về tang vật của vụ án, hoặc những người khác có tham gia nhưng không bị truy tố thì cũng không cần ghi ở phần này mà để phân tích ở phần nhận định để tránh phải ghi lại nhiều lần dẫn đến bản án dài không cần thiết. Song cần bắt buộc phần này phải ghi tóm tắt được lời khai của bị cáo và những người tham gia tố tụng khác tại phiên tòa, ý kiến luận tội của đại diện Viện kiểm sát, ý kiến của người bào chữa, kết quả đối đáp của đại diện Viện kiểm sát với ý kiến của người bào chữa, bị cáo và những người tham gia tố tụng khác. Có như vậy khi chúng ta bắt vào đoạn “Căn cứ vào các chứng cứ và tài liệu đã được thẩm tra tại phiên toà; căn cứ vào kết quả tranh luận tại phiên toà trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện chứng cứ, ý kiến của Kiểm sát viên, bị cáo, người bào chữa (nếu có) và những người tham gia tố tụng khác” để chuyển sang phần “xét thấy” mới logic và chặt chẽ. (26) Trong phần này chỉ ghi sự phân tích và đánh giá của Hội đồng xét xử bao gồm: - Phân tích và đánh giá những vấn đề đã được tranh tụng tại phiên toà; - Phân tích những chứng cứ xác định có tội, chứng cứ xác định vô tội; - Đánh giá bị cáo có phạm tội không và nếu bị cáo có phạm tội, thì phạm tội gì, theo khoản nào, điều nào của Bộ luật hình sự; - Đánh giá tính chất, mức độ nghiêm trọng của tội phạm, các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự đối với bị cáo; - Đánh giá thiệt hại và xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại (nếu có); - Hướng giải quyết về xử lý vật chứng (nếu có). Chúng tôi hoàn toàn đồng ý như hướng dẫn song để cụm từ “Xét thấy” như hiện nay là không phù hợp, về ngữ pháp là thiếu chủ ngữ vì ai xét thấy? Do vậy theo chúng tôi cần bổ sung là “Hội đồng xét xử xét thấy” là đầy đủ và đúng ngữ pháp hơn. (27) Trong phần này ghi các quyết định của Toà án và quyền kháng cáo đối với bản án như sau: A. Trường hợp bị cáo có phạm tội: - Tuyên bố bị cáo (các bị cáo)... Phạm tội (các tội)... (bị cáo nào phạm tội nào thì ghi tội đó); - Áp dụng điểm... Khoản... Điều... Của Bộ luật hình sự; nếu có nhiều bị cáo phạm các tội khác nhau, thì ghi áp dụng điểm... Khoản... Điều... Của Bộ luật hình sự đối với bị cáo (các bị cáo)... Và áp dụng điểm... Khoản... Điều... Của Bộ luật hình sự đối với bị cáo (các bị cáo)...;