Tài liệu Kltnđh khu kinh tế quốc phòng trên địa bàn nước ta hiện nay

LUẬN VĂN: Khu kinh tế - Quốc phũng trờn địa bàn Tây Bắc nước ta hiện nay Mở đầu 1. Tính cấp thiết của đề tài Mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với CNXH do Chủ tịch Hồ Chí Minh lựa chọn được quán triệt xuyên suốt quá trình xây dựng bảo vệ Tổ quốc. Trong thời kỳ đổi mới dưới sự lãnh đạo của Đảng, mục tiêu đó thể hiện thông qua đẩy mạnh CNH, HĐH, lấy nhiệm vụ phát triển kinh tế làm trung tâm. Đối với quân đội những năm qua, trong khi đặt lên hàng đầu nhiệm vụ quốc phòng, xây dựng lực lượng sẵn sàng chiến đấu, bảo vệ Tổ quốc, thì tham gia lao động sản xuất, xây dựng kinh tế được coi là một nhiệm vụ chiến lược. Vì vậy, quân đội đã triển khai các hoạt động sản xuất, xây dựng kinh tế và đã đạt được những kết quả đáng kể, góp phần quan trọng vào việc thực hiện phát triển năng lực sản xuất quốc phòng, từng bước bố trí lực lượng, tạo thế chủ động trên các địa bàn chiến lược, làm nòng cốt cùng toàn dân bảo vệ biên giới, đồng thời đóng góp chung vào sự phát triển kinh tế - xã hội. Những năm gần đây quân đội ta được Đảng, Nhà nước tin tưởng giao nhiệm vụ xây dựng các khu kinh tế - quốc phòng, làm nòng cốt trên mặt trận chống đói nghèo, phát triển kinh tế xã hội gắn với củng cố quốc phòng - an ninh ở những vùng đất còn hoang hóa trên các địa bàn chiến lược xung yếu, vùng sâu, vùng xa của Tổ quốc. Đây là chủ trương đúng đắn thể hiện tư duy mới của Đảng về nhiệm vụ bảo vệ tổ quốc trong tình hình mới và là sự quán triệt và thực hiện đường lối kết hợp phát triển kinh tế - xã hội với củng cố quốc phòng - an ninh, phù hợp với thế mạnh và chức năng, nhiệm vụ của quân đội trong thời kỳ mới. Trong báo cáo chính trị Đại hội X Đảng ta khẳng định: “Tiếp tục phát triển các khu kinh tế - quốc phòng, xây dựng các khu quốc phòng kinh tế tập trung vào các địa bàn trọng điểm chiến lược và những khu vực nhạy cảm trên biên giới”.Tuy nhiên, thực tiễn quá trình xây dựng phát triển, khu kinh tế quốc phòng còn bộc lộ nhiều vấn đề khó khăn phức tạp, rất nhiều vấn đề chưa được làm rõ về lý luận. Nhằm góp phần làm rõ cơ sở lý luận, chủ trương của Đảng trong việc tiếp tục xây dựng, phát triển các khu kinh tế quốc phòng, trên cơ sở đó đề xuất giải pháp góp phần nâng cao hiệu qủa của các khu kinh tế quốc phòng trong mục tiêu kết hợp kinh tế với quốc phòng trên các địa bàn chiến lược ở nước ta hiện nay, tác giả chọn: “Khu kinh tế - Quốc phũng trờn địa bàn Tây Bắc nước ta hiện nay” làm đề tài nghiên cứu của luận văn. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Những năm gần đây đã có nhiều công trình nghiên cứu vấn đề kết hợp kinh tế với quốc phòng như: Kết hợp kinh tế với quốc phòng ở nước ta hiện nay của tác giả Trần Trung Tín. Công trình này chủ yếu đề cập đến những vấn đề lý luận chung của việc kết hợp kinh tế với quốc phòng, những nhân tố chi phối đến việc kết hợp kinh tế với quốc phòng ở nước ta hiện nay. Đề tài: Kết hợp công nghiệp quốc phòng với công nghiệp dân dụng ở nước ta hiện nay của tác giả Trần Đăng Bộ tập trung nghiên cứu một hình thức cụ thể của mối quan hệ kinh tế quốc phòng, đó là kết hợp công nghiệp quốc phòng với công nghiệp dân dụng ở nước ta hiện nay. Đề tài Kết hợp kinh tế với quốc phòng trong giai đoạn hiện nay ở Nghệ An của tác giả Nguyễn Văn Trạch chỉ đề cập đến việc kết hợp kinh tế với quốc phòng trên phạm vi một địa phương. Ngoài ra còn một số bài viết về khu kinh tế quốc phòng đăng trên Tạp chí Quốc phòng toàn dân… Tuy nhiên, nhiệm vụ xây dựng và phát triển các khu kinh tế quốc phòng ở nước ta hiện nay vẫn đang là những bước đi ban đầu, khu kinh tế - quốc phòng vẫn là một vấn đề mới cả về lý luận và thực tiễn. Trong điều kiện hiện nay dưới ánh sáng nghị quyết hội nghị Ban chấp hành trung ương Đảng lần thứ tám khoá IX, Đại hội X, quan điểm kết hợp kinh tế với quốc phòng được phát triển lên một tầm cao mới, thực tiễn đặt ra nhiều vấn đề mới đối với việc kết hợp kinh tế với quốc phòng như khu kinh tế - quốc phòng: gắn quá trình phát triển kinh tế - xã hội mà trọng tâm là xóa đói giảm nghèo với củng cố quốc phòng an ninh trên địa bàn chiến lược biên giới Tây Bắc của tổ quốc. Nghiên cứu vấn đề này là một hướng đi mới không trùng lặp với các đề tài trước, những công trình đã được công bố. 3. Mục đích, nhiệm vụ, phạm vi nghiên cứu của luận văn 3.1. Mục đích của luận văn Làm rõ một số vấn đề lý luận về khukinh tế - quốc phòng, từ đó phân tích đánh giá quá trình hình thành các khu kinh tế - quốc phòng trên địa bàn Tây Bắc trong thời gian qua và đề xuất các giải pháp phát triển chúng trong giai đoạn tới. 3.2. Nhiệm vụ của luận văn - Làm rõ khái niệm, đặc điểm, vai trò của khu kinh tế - quốc phòng và sự cần thiết xây dựng và phát triển các khu kinh tế - quốc phòng. - Đánh giá, phân tích thực trạng khu kinh tế - quốc phòng trên địa bàn Tây Bắc, chỉ ra thành tựu, hạn chế và những vấn đề đặt ra đối với việc xây dựng, phát triển khu kinh tế quốc phòng hiện nay. - Đề xuất các giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả của khu kinh tế - quốc phòng trên địa bàn Tây Bắc thời gian tới. 3.3. Phạm vi nghiên cứu của luận văn Luận văn không đề cập tới tất cả các khu kinh tế - quốc phòng trên phạm vi cả nước mà tiếp cận chủ yếu đến khu kinh tế - quốc phòng trên địa bàn Tây Bắc trong thời gian từ khi thành lập (năm 2000) đến nay. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Luận văn được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lê nin, Tư tưởng Hồ Chí Minh, Đường lối quan điểm của Đảng về kết hợp kinh tế với quốc phòng an ninh, lý luận kinh tế học quân sự, học thuyết bảo vệ tổ quốc, và một số kết quả nghiên cứu của các luận án, luận văn khác. Phương pháp luận chung là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử trong đó phương pháp chủ yếu là trừu tượng hóa khoa học, đồng thời luận văn có sử dụng các phương pháp nghiên cứu kinh tế khác như thống kê, so sánh, tổng hợp, phân tích… 5. Những đóng góp mới của luận văn - Làm rõ khái niệm, đặc điểm, vai trò của khu kinh tế - quốc phòng trong phát triển kinh tế, xã hội và củng cố quốc phòng an ninh. - Luận giải sự cần thiết xây dựng và phát triển khu kinh tế - quốc phòng trên các địa bàn chiến lược ở nước ta hiện nay. - Trên cơ sở phân tích đánh giá thực trạng hoạt động của khu kinh tế - quốc phòng trên địa bàn Tây Bắc, chỉ ra thành tựu, hạn chế và nguyên nhân tồn tại. - Đề xuất giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả của khu kinh tế - quốc phòng trên địa bàn Tây Bắc hiện nay. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn kết cấu gồm 3 chương 6 tiết. Chương 1 KHU KINH TẾ - QUỐC PHềNG MỘT HèNH THỨC KẾT HỢP KINH TẾ VỚI QUỐC PHềNG 1.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trũ của khu kinh tế - quốc phũng 1.1.1 Khái niệm khu kinh tế - quốc phũng Khu kinh tế - quốc phũng là khái niệm gắn vấn đề kết hợp kinh tế với quốc phũng. Vỡ vậy, để làm rừ nội dung của khu kinh tế - quốc phũng trước hết cần tỡm hiểu về sự kết hợp kinh tế với quốc phũng. Có thể nói rằng “trong điều kiện xó hội cũn giai cấp, cũn có mưu đồ thôn tính và gây ảnh hưởng của dân tộc này với dân tộc khác thỡ kết hợp kinh tế với quốc phũng là vấn đề có tính quy luật” [20, tr.10]. Đó không chỉ là tất yếu khách quan trong lịch sử, mà cũn là hỡnh thức phổ biến của mọi quốc gia trên thế giới trong thời đại ngày nay. “Vỡ hóy cũn chủ nghĩa đế quốc thỡ hóy cũn có thể sinh ra chiến tranh”. Kết hợp kinh tế với quốc phũng là hỡnh thức thực hiện mối quan hệ giữa kinh tế, chính trị và quân sự trong từng giai đoạn phát triển cụ thể của mỗi quốc gia. Trong lịch sử, việc kết hợp kinh tế với quốc phũng được thực hiện chủ yếu thông qua hoạt động chủ động của nhà nước với tư cách là đại biểu lợi ích cho toàn dân tộc. Hoạt động đó được thực hiện trên cơ sở nhận thức và vận dụng những quy luật kinh tế - xó hội khách quan nhằm gắn bó hai lĩnh vực xây dựng kinh tế và củng cố quốc phũng trong một quá trỡnh thống nhất, vừa làm tăng sức mạnh kinh tế, vừa củng cố và nâng cao tiềm lực quốc phũng. Sự kết hợp kinh tế với quốc phũng là cần thiết vỡ hai mặt đó có quan hệ hữu cơ với nhau. Một nền kinh tế phát triển cao luôn là điều kiện vật chất để xây dựng một nền quốc phũng mạnh, cũn một nền quốc phũng mạnh sẽ đảm bảo sự ổn định về chính trị và quốc phũng cho phát triển kinh tế bền vững. Chính vỡ thế, Chủ nghĩa Mác - Lênin đó khẳng định vai trũ quyết định của trỡnh độ phát triển kinh tế không những đối với phát triển xó hội nói chung, mà cả đối với quốc phũng nói riêng. Trong mối quan hệ đó kinh tế là cơ sở vật chất của quốc phũng, quyết định tính chất và mục đích của quốc phũng, quyết định trỡnh độ trang bị vũ khí kỹ thuật, tổ chức biên chế, chất lượng của lực lượng vũ trang, quyết định chiến lược, chiến thuật và nghệ thuật quân sự, quyết định phương thức tiến hành chiến tranh củng cố quốc phũng. Bởi “vũ trang, biên chế, tổ chức, chiến lược, chiến thuật phụ thuộc trước hết vào trỡnh độ mà sản xuất đạt được trong từng trường hợp” [1, tr.278]. Vỡ suy đến cùng lợi ích kinh tế là động lực, là mục tiêu của chiến tranh và quốc phũng, kinh tế là nguồn đảm bảo vật chất và con người cho các hoạt động chiến tranh và quốc phũng. Bước vào thời kỳ lịch sử hiện đại, trong quá trỡnh cách mạng giành và giữ chính quyền, thực hiện mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xó hội, nhân dân ta đó buộc phải tiến hành hai cuộc chiến tranh với hai đế quốc có tiềm lực kinh tế và quân sự lớn hơn ta nhiều lần. Trên cơ sở kế thừa và vận dụng sáng tạo lý luận của chủ nghĩa Mác Lênin về kết hợp kinh tế với quốc phũng, Đảng ta thường xuyên chăm lo “bảo đảm cho đất nước luôn luôn sẵn sàng, có đủ sức mạnh đánh thắnh kẻ thù trong bất cứ tỡnh huống nào” [8, 43]. Vỡ vậy đó chủ trương sử dụng những hỡnh thức kết hợp kinh tế với quốc phũng phù hợp với đặc điểm cách mạng trong từng giai đoạn cụ thể. Trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, chúng ta đó thực hiện có hiệu quả chủ trương: “vừa kháng chiến, vừa kiến quốc”, “vừa chiến đấu vừa tăng gia sản xuất và tiết kiệm”. Chủ tịch Hồ Chí Minh đó chỉ rừ “kháng chiến phải đi đôi với kiến quốc. Kháng chiến có thắng lợi thỡ kiến quốc mới thành công. Kiến quốc có chắc chắn thành công, kháng chiến mới mau thắng lợi” [23, tr.99]. Việc xây dựng các xí nghiệp công nghiệp sản xuất phục vụ nhu cầu kháng chiến, vừa sản xuất công cụ lao động, vừa sản xuất vũ khí trang bị cho nhân dân đánh giặc ở các vùng tự do đó góp phần không nhỏ vào chiến thắng trước Đế quốc Pháp. Thành công của đường lối và chính sách kết hợp kinh tế với quốc phũng giai đoạn 1945 - 1954 là “sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa nhiệm vụ xõy dựng và phỏt triển kinh tế xó hội với nhiệm vụ hàng đầu là bảo đảm cho kháng chiến thắng lợi, giữ vững độc lập dân tộc” [24, 37]. Trong kháng chiến chống Mỹ Việc thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược là xây dựng CNXH ở miền Bắc và hoàn thành cách mạng dân tộc, dân chủ nhân dân ở miền Nam, thống nhất nước nhà đó đũi hỏi phải kết hợp chặt chẽ giữa kinh tế với quốc phũng từ trung ương đến các địa phương. Nhiều nhà máy, công trỡnh kinh tế, xí nghiệp quốc phũng vừa sản xuất phục vụ quốc phũng vừa phục vụ dân sinh, đó chi viện đắc lực sức người, sức của cho miền Nam đánh thắng hoàn toàn đế quốc Mỹ, giải phóng miền Nam thống nhất đất nước, tạo điều kiện cho cả nước quá độ đi lên CNXH Từ khi đất nước thống nhất, đặc biệt trong thời kỳ đổi mới từ 1986 đến nay, sự hỡnh thành và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN với từng bước hội nhập kinh tế quốc tế đó đặt ra những yêu cầu mới đối với việc kết hợp kinh tế với quốc phũng trên phạm vi cả nước nói chung và đối với trên từng địa phương nói riêng. Trên cơ sở quán triệt những quan điểm về tiếp tục kết hợp kinh tế với quốc phũng trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ và các Văn kiện của Đảng như Đại hội VII, VIII, Đại hội IX đó nhấn mạnh yêu cầu “Đầu tư phát triển kinh tế - xó hội, ổn định các vùng xung yếu, vùng biên giới, cửa khẩu, hải đảo phù hợp với chiến lược quốc phũng và chiến lược an ninh quốc gia” [9, tr.167-168]. Đại hội X khẳng định: Tiếp tục phát triển các khu kinh tế - quốc phũng, xây dựng các khu quốc phũng - kinh tế với mục tiêu tăng cường quốc phũng - an ninh là chủ yếu, tập trung vào các địa bàn trọng điểm chiến lược và các khu vực nhạy cảm trên biên giới đất liền, biển đảo [12, tr.110]. Như vậy, khu kinh tế - quốc phũng là hỡnh thức mới xuất hiện trong thực hiện việc kết hợp kinh tế với quốc phũng ở nước ta giai đoạn hiện nay, vỡ vậy, để làm rừ khái niệm đó cần so sánh nó với các loại hỡnh kinh tế và kinh tế - quốc phũng khác. Theo Từ điển bách khoa quân sự Việt Nam năm 2004: Khu kinh tế - quốc phũng là vựng lónh thổ và dõn cư thuộc cỏc xó đặc biệt khó khăn, vùng sâu, vùng xa trên địa bàn chiến lược, biên giới, ven biển, được đầu tư xây dựng phát triển kinh tế, xó hội gắn với quốc phũng - an ninh theo quyết định số 277/QĐ - TTg ngày 31.3.2000 của Thủ tướng Chính phủ; do quân đội đảm nhiệm, lấy đơn vị kinh tế quốc phũng làm nũng cốt. Theo quy hoạch tổng thể, các khu kinh tế - quốc phũng được xây dựng với quy mô không giống nhau song đều có đặc điểm chung là: xây dựng ở các vùng đất cũn hoang hoá nơi vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo. Đây là những vùng có địa hỡnh rừng núi hiểm trở, khí hậu khắc nghiệt, kết cấu hạ tầng kinh tế và kết cấu hạ tầng xó hội hầu như cũn sơ khai hoặc chưa có gỡ, mật độ dân cư thưa thớt, chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, đời sống hiện tại hết sức khó khăn, tỷ lệ nghèo đói cao nhất so với cả nước, trỡnh độ dân trí thấp, phong tục tập quán lạc hậu. Đặc biệt đây là vùng trong diện 1000 xó/2162 xó đặc biệt khó khăn của cả nước. Các xó này được Chính phủ chủ trương đầu tư và giao cho các Bộ ngành ở Trung ương trong đó có Bộ Quốc phũng trách nhiệm hỗ trợ phát triển. Dưới góc độ quốc phũng - an ninh, (QP - AN) nơi đây là những địa bàn có vị trí chiến lược và nhạy cảm trong việc bảo vệ lónh thổ, chủ quyền an ninh biên giới, và cũng là nơi các thế lực phản động đó và đang lợi dụng sự nghèo đói, lạc hậu, các vấn đề dân tộc, tôn giáo để gây mất ổn định chính trị nhằm thực hiện chiến lược diễn biến hoà bỡnh. Khu kinh tế - quốc phũng được xây dựng nhằm mục tiêu vừa xoá đói, giảm nghèo, phát triển kinh tế - văn hoá - xó hội, vừa củng cố quốc phũng - an ninh cho một “khu vực”, một “vùng” cụ thể trên các địa bàn chiến lược vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo, vỡ vậy nó chứa đựng nội dung tổng hợp trên tất cả các lĩnh vực chính trị - kinh tế - văn hoá - xó hội - quốc phũng - an ninh, thể hiện bản chất định hướng xó hội chủ nghĩa (XHCN) của xó hội nước ta hiện nay. Với hỡnh thức là một mô hỡnh mới của sự kết hợp kinh tế với QP - AN, khu kinh tế quốc phũng vừa mang tính chất kinh tế lại vừa có tính chất quốc phũng, vỡ vậy để làm rừ bản chất của nó cần phải so sánh với một số loại hỡnh kinh tế và kinh tế quốc phũng khác. So với các hỡnh thức kinh tế như: Khu kinh tế cửa khẩu, Khu kinh tế mở, Đặc khu kinh tế. Khu kinh tế - quốc phũng có điểm chung là việc xây dựng chúng đều nhằm phát triển kinh tế trong những khu vực cụ thể, đều được hưởng những chính sách ưu đói nhất định của nhà nước so với các vùng, địa bàn khác của cả nước. Tuy nhiên, việc xây dựng từng loại khu kinh tế kể trên lại có những mục tiêu cụ thể khác nhau: - Khu kinh tế cửa khẩu nhằm mục tiêu phát triển kinh tế chủ yếu thông qua thúc đẩy giao thương qua biên giới với các nước khác đặc biệt là những quốc gia láng giềng; - Khu kinh tế mở là một mô hỡnh kinh tế gồm hai khu vực: thuế quan (khu chế xuất, khu công nghiệp, dịch vụ, du lịch, dân cư) và phi thuế quan (sản xuất hàng hoá xuất khẩu, thương mại hàng hoá và dịch vụ khác), trong đó, các tổ chức, cá nhân tham gia được hưởng chính sách ưu đói đầu tư của Chính phủ nhằm tạo động lực phát triển kinh tế trong vùng, trong cả nước và thu hút vốn đầu tư nước ngoài. - Đặc khu kinh tế là một khu vực không gian kinh tế mà ở đó thiết lập một chế độ ưu tiên riêng do Chính phủ thành lập. Chế độ ưu tiên này được hỡnh thành nhờ một loạt các điều kiện ưu đói nhất định như (miễn giảm các loại thuế, nới lỏng quy tắc thuế quan và ngoại hối) nhằm thúc đẩy các hoạt động sản xuất kinh doanh hoặc nghiên cứu khoa học trong khu vực. - Khu kinh tế - quốc phũng cũng nhằm phát triển kinh tế như các loại hỡnh khu kinh tế kể trên, nhưng điểm khác biệt cơ bản là để xây dựng và phát triển nó không những cần có chính sách ưu tiên của nhà nước mà quan trọng hơn là có sự tham gia trực tiếp của nhà nước vào các quá trỡnh kinh tế - xó hội thông qua hoạt động của các lực lượng quân đội nhằm tạo lập những cơ sở ban đầu cho phát triển kinh tế theo hướng sản xuất hàng hoá, kinh tế thị trường, hội nhập. Nếu so sánh Khu kinh tế - quốc phũng với các hỡnh thức kết hợp kinh tế với quốc phũng khác như: Mô hỡnh bộ đội thường trực tham gia sản xuất, xây dựng kinh tế; Mô hỡnh các doanh nghiệp quân đội thỡ có thể thấy những điểm chung là cùng do các đơn vị quân đội trực tiếp tham gia, tuy nhiên điểm khác biệt là: - Mô hỡnh bộ đội thường trực tham gia sản xuất, xây dựng kinh tế (bao gồm Bộ đội thường trực sẵn sàng chiến đấu, các trạm xưởng, xí nghiệp, các cơ quan khoa học kỹ thuật, học viện nhà trường quân đội), thỡ mục tiêu kinh tế chủ yếu là tận dụng triệt để các điều kiện sản xuất hiện có để tăng gia sản xuất cải thiện đời sồng cho cán bộ, chiến sĩ. - Mô hỡnh các doanh nghiệp quân đội với các loại hỡnh như: Doanh nghiệp quốc phũng bao gồm các doanh nghiệp sản xuất hoặc sửa chữa vũ khí trang bị đồ dùng quân sự, có tham gia sản xuất các mặt hàng kinh tế; Doanh nghiệp kinh tế quốc phũng bao gồm các doanh nghiệp trong quân đội sản xuất kinh doanh các sản phẩm dân dụng hoặc làm dịch vụ phục vụ dân sinh khi có nhu cầu sẽ chuyển thành đơn vị chiến đấu hoặc phục vụ chiến đấu. Mặc dù các doanh nghiệp đó có thể hoạt động theo cơ chế hạch toán kinh doanh, nhưng kết quả kinh tế thu được chủ yếu nhằm bổ sung nguồn tài chính để giữ gỡn và từng bước phát triển năng lực sản xuất quốc phũng, bổ xung cho nhu cầu thiết yếu, góp phần nâng cao mức sống và giải quyết chính sách cho bộ đội; góp phần nâng cao sức chiến đấu của quân đội tạo nên thế bố trí lực lượng sản xuất theo lónh thổ phù hợp với chiến lược kinh tế - quốc phũng và đóng góp vào mục tiêu ổn định kinh tế - xó hội. - Ngược lại với các hỡnh thức kết hợp kinh tế với quốc phũng kể trên. mục tiêu kinh tế của khu kinh tế - quốc phũng là xoá đói giảm nghèo, từng bước phát triển kinh tế xó hội và nâng cao đời sống của nhân dân. Bên cạnh đó, việc phân bố các doanh nghiệp quân đội và các khu kinh tế - quốc phũng cũng dựa vào những căn cứ khác nhau: nếu như việc phân bố các doanh nghiệp quân đội căn cứ vào yêu cầu bí mật, an toàn đối với bản thân chúng là chủ yếu thỡ phân bố các khu kinh tế - quốc phũng lại tập trung vào các địa bàn quốc phũng an ninh chiến lược, những nơi đang rất cần tới sự gắn bó của những người dân. Từ những trỡnh bày ở trên có thể hiểu khu kinh tế - quốc phũng là một hỡnh thức đặc thù của sự kết hợp kinh tế với quốc phũng ở nước ta hiện nay, thể hiện vai trũ tích cực của nhà nước về kinh tế và quốc phũng trờn những địa bàn chiến lược về an ninh quốc phũng, đặc biệt tại các vùng sâu, vùng xa biên giới, hải đảo. 1.1.2 Đặc điểm chủ yếu của khu kinh tế - quốc phũng Một là, có giới hạn, phạm vi địa lý nhất định, chủ yếu được hỡnh thành trên các địa bàn vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo theo Quyết định của Chính phủ, là khu vực có dân hay không có dân nhưng phải là khu vực có vị trí chiến lược về an ninh - quốc phũng. Dự án tổng thể quân đội tham gia xây dựng khu kinh tế - quốc phũng được Chính phủ phê duyệt tại Quyết định 277/QĐ-TTg ngày 31/3/2000 và Quyết định 43/2002/QĐ-TTg ngày 21/3/2002, được giao cho Bộ Quốc phũng làm chủ quản đầu tư. - Từng khu kinh tế - quốc phũng đều có vị trí cụ thể xác định (nằm trên địa bàn mấy xó, mấy huyện, mấy tỉnh, diện tích được quy hoạch bao nhiêu héc ta, mặc dù có thể mở rộng tuỳ theo vị trí, tính chất của từng khu). Đó là những căn cứ để đầu tư vốn và tổ chức lực lượng cho phù hợp. - Các khu kinh tế - quốc phũng không đồng nhất với một tổ chức hay một đơn vị hành chính. Hệ thống tổ chức các đơn vị hành chính ở nước ta gồm 4 cấp: Trung ương, tỉnh, (thành phố) trực thuộc Trung ương, quận, huyện, thị xó. Thành phố trực thuộc tỉnh, và xó, phường, thị trấn. Các khu kinh tế - quốc phũng mặc dù gắn với lónh thổ của một số xó, một số huyện nhất định nhưng không phải là một tổ chức hành chính cấp xó hay cấp huyện, cũng không phải là tổ chức trung gian giữa xó và huyện. - Các khu kinh tế - quốc phũng không phải là các đơn vị thuộc hệ thống hành chính, đồng thời nó cũng không thuộc hệ thống các đơn vị kinh tế được tổ chức mang tính lónh thổ, không phải là sự kết hợp kinh tế với quốc phũng của một ngành, một địa phương trên một địa bàn. - Khu kinh tế - quốc phũng không phải là các vùng kinh tế mới trong quy hoạch kinh tế lónh thổ của nhà nước. Một mặt quy mô các vùng kinh tế mới có thể lớn (nhỏ) hơn so với các khu kinh tế - quốc phũng mặt khác mục đích xây dựng các vùng kinh tế mới và các khu kinh tế - quốc phũng là khác nhau mặc dù có cùng một nội dung nhằm phát triển kinh tế. Ở các khu kinh tế - quốc phũng phải gắn xây dựng kinh tế với củng cố quốc phũng - an ninh nghĩa là đồng thời với các hoạt động xây dựng về kinh tế tại các khu kinh tế này sẽ diễn ra các hoạt động xây dựng về mặt quốc phũng - an ninh, từng bước củng cố, phát triển hệ thống các cụm làng, xó biên giới tạo nên sự vững mạnh về thế trận quốc phũng toàn dân và an ninh nhân dân cũng như lực lượng vũ trang địa phương. Chính hai mặt hoạt động này là điều kiện hỗ trợ cho nhau cùng phát triển do vậy mà ở các khu kinh tế này sẽ càng vững về kinh tế và mạnh về quốc phũng - an ninh. Hai là, mục tiêu trước mắt của khu kinh tế - quốc phũng là phát triển kinh tế xoá đói, giảm nghèo song về cơ bản lâu dài là gắn phát triển kinh tế với củng cố quốc phũng - an ninh vỡ vậy được hưởng các chính sách ưu đói phù hợp với đặc điểm từng khu vực cụ thể. Mục tiêu tổng quát của khu kinh tế - quốc phũng là kết hợp chặt chẽ phát triển kinh tế - xó hội với tăng cường quốc phũng - an ninh trên các địa bàn chiến lược, vùng sâu, vùng xa, biên giới hải đảo đáp ứng nhiệm vụ trước mắt và lâu dài, trong thời bỡnh và cả thời chiến. Mục tiêu cụ thể là: - Thông qua xây dựng khu kinh tế - quốc phũng giúp nhân dân các dân tộc yên tâm sản xuất góp phần xoá đói, giảm nghèo, cải thiện và từng bước nâng cao đời sống vật chất và tinh thần. - Trên cơ sở phát triển kinh tế, bố trí lại dân cư theo quy hoạch của sản xuất; tạo sự ổn định chính trị xó hội từ đó hỡnh thành nờn cỏc cụm làng xó biờn giới, các hậu cứ chiến lược phục vụ cho nhiệm vụ quốc phũng - an ninh, tạo nên vành đai biên giới có dân để làm nền tảng xây dựng thế trận quốc phũng toàn dõn, an ninh nhân dân bảo vệ Tổ quốc. Ba là, lực lượng triển khai xây dựng các khu kinh tế - quốc phũng chủ yếu là các đơn vị quân đội, trong đó vai trũ đặc biệt quan trọng thuộc về các đoàn kinh tế quốc phũng. Tại các khu kinh tế quốc - phũng, các đoàn kinh tế - quốc phũng đó cựng lỳc tổ chức nơi ăn, chốn ở cho bộ đội, đồng thời kết hợp với các đơn vị quân đội khác tập trung xây dựng kết cấu hạ tầng như điện, đường, trường, trạm từng bước góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế trên địa bàn, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho đồng bào các dân tộc, thu hẹp dần khoảng cách giàu nghèo giữa đồng bằng và miền núi, giữa các vùng miền trong cả nước. Tại những khu vực bộ đội không trực tiếp tổ chức sản xuất, họ cũng góp phần phát triển kinh tế xó hội bằng nhiều hỡnh thức như giúp dân khai hoang đồng ruộng, xây dựng ruộng lúa nước, hướng dẫn nhân dân kỹ thuật canh tác, chuyển đổi cây trồng, vật nuôi... tạo động lực mới tại các vùng kinh tế có xây dựng khu kinh tế - quốc phũng.Từ những đặc điểm đó nêu trên có thể rút ra nhận xét: Khu kinh tế quốc phũng là hỡnh thức kết hợp kinh tế với quốc phũng đặc biệt, bao hàm tổng thể những quan hệ về kinh tế, xó hội, quốc phũng, an ninh, là hỡnh thức tổ chức kinh tế - xó hội - quốc phũng - an ninh mang tớnh lónh thổ quy mụ nhỏ do Bộ Quốc phũng xõy dựng được Chớnh phủ phờ duyệt, giao cho Bộ Quốc phũng làm chủ đầu tư, với lực lượng nũng cốt là cỏc đoàn kinh tế quốc phũng, tổ chức xây dựng trên các địa bàn khó khăn về kinh tế xó hội nơi vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo nhưng có vị trí chiến lược về quốc phũng - an ninh trong giai đoạn hiện nay; nhằm mục tiêu xoá đói, giảm nghèo, gắn phát triển kinh tế với củng cố quốc phũng - an ninh trên địa bàn đó, gúp phần xõy dựng thế trận quốc phũng toàn dõn và thế trận an ninh nhõn dõn, xõy dựng tuyến hành lang biờn giới vững chắc trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá (CNH,HĐH). 1.1.3. Vai trũ của khu kinh tế - quốc phũng Với hỡnh thức tổ chức đặc thù của mỡnh, khu kinh tế - quốc phũng đóng vai trũ to lớn trong sự phát triển kinh tế xó hội, quốc phũng an ninh của các địa bàn chiến lược nói riêng và sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc trong tỡnh hỡnh mới nói chung. Vai trũ đó được thể hiện trên những mặt sau: Thứ nhất, về kinh tế: khu kinh tế - quốc phũng là hỡnh thức thúc đẩy phát triển kinh tế, xoá đói giảm nghèo có hiệu quả đối với các địa bàn chiến lược tại các vùng sâu, vùng xa biên giới, hải đảo. Trong nền kinh tế thị trường muốn phát triển kinh tế tại các địa bàn khó khăn, cần tạo ra hệ thống hạ tầng kinh tế kỹ thuật và kinh tế xó hội cần thiết, đồng thời cần thay đổi phương thức sản xuất, kinh doanh của dân cư từ tự cung tự cấp, du canh du cư sang kinh tế hàng hoá. Đây là nhiệm vụ không dễ dàng thực hiện do những bất cập về vốn đầu tư, về nguồn nhân lực.... Đầu tư vào những vùng này phải chịu những chi phí rất cao cho nên rất khó thu hút vốn đầu tư trực tiếp từ các chủ thể kinh doanh. Vỡ vậy, sự hỡnh thành các khu kinh tế - quốc phũng với nguồn vốn đầu tư từ ngân sách Nhà nước và của Bộ Quốc phũng sẽ tạo ra cơ sở ban đầu rất quan trọng cho sự hỡnh thành hệ thống kết cấu hạ tầng nơi đây. Trong những năm qua, khi được giao trách nhiệm là nũng cốt trong thực hiện nhiệm vụ xây dựng các khu kinh tế - quốc phũng, các đoàn kinh tế - quốc phũng đều nhanh chóng ổn định về mọi mặt ngay sau khi đứng chân trên địa bàn và bắt tay ngay vào công tác dân vận, xây dựng cơ sở hạ tầng như đường giao thông, điện, công trỡnh thuỷ lợi, trường học, trạm xá, phát thanh, truyền hỡnh, trại cõy, con giống… Đến nay các đoàn kinh tế - quốc phũng đó xõy dựng được hơn 707 km đường giao thông các loại, 4 cụng trỡnh thuỷ điện, 6 trạm thuỷ điện 53 cụng trỡnh thuỷ lợi nhỏ, 92 km đường điện, 14.677m2 trạm xá quân dân y kết hợp, 8.682m2 lớp học…xây dựng các trại chăn nuôi, nhà ở, khu dân cư, trạm (trại) sản xuất cây giống, con giống phục vụ cho chương trỡnh khuyến nụng, khuyến lõm [28, tr. 30]. Cùng với việc xây dựng cơ sở hạ tầng trong các khu kinh tế - quốc phũng thỡ các đoàn kinh tế - quốc phũng cũng đó thực hiện đầu tư thích đáng cho hoạt động sản xuất, nhất là trên lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp, chăn nuôi, chế biến nông, lâm sản, bước đầu đó đạt hiệu quả thiết thực. Các đơn vị kinh tế - quốc phũng đó tích cực tham gia giúp dân phát triển sản xuất, xoá đói, giảm nghèo bằng các hỡnh thức thớch hợp như hướng dẫn kỹ thuật trồng lúa nước, kỹ thuật canh tác, chuyển đổi cây trồng, vật nuôi đạt hiệu quả kinh tế cao; cung cấp cây giống, con giống để nhân dân phát triển sản xuất. Các đoàn kinh tế - quốc phũng đó phối hợp chặt chẽ với cấp uỷ, chính quyền các địa phương trong vùng dự án để ổn định, bố trí lại đội hỡnh dõn cư; đó tổ chức đỡ đầu, đón nhận được 81.342 hộ dân tại chỗ và từ các nơi khác đến vùng dự án khu kinh tế - quốc phũng sinh cơ lập nghiệp, trong đó đón nhận 38.656 hộ vào lập nghiệp trong các khu kinh tế - quốc phũng, xõy dựng cỏc trạm phỏt thanh, truyền hỡnh; tổ chức dạy học xoỏ mự chữ cho con em đồng bào các dân tộc thiểu số; khám chữa bệnh, cấp thuốc miễn phí cho hàng vạn người; tổ chức giao lưu văn hoá, văn nghệ, tuyên truyền và vận động đồng bào từ bỏ các hủ tục lạc hậu, mê tín dị đoan, xây dựng nếp sống văn hoá mới ở khu dân cư [28, tr.30]. Như vậy, trên thực tế, sự hỡnh thành và phát triển các khu kinh tế - quốc phũng về mặt kinh tế đó tạo ra những điều kiện mới, thuận lợi hơn giúp đồng bào các dân tộc ít người phát triển sản xuất, từng bước làm quen với các quan hệ hàng hoá - tiền tệ của nền kinh tế thị trường, thay đổi tập quán canh tác hoà nhập với sự phát triển nền kinh tế đất nước, nhờ đó bước đầu góp phần xoá đói giảm nghèo, thúc đẩy phát triển kinh tế - xó hội ở vùng sâu, vùng xa. Đồng thời, các khu kinh tế - quốc phũng cũng có vai trũ tích cực về chính trị xó hội thông qua công tác dân vận giúp đỡ các địa phương xây dựng hệ thống chính trị và chính quyền cơ sở vững mạnh đủ sức tổ chức, hướng dẫn nhân dân vừa phát triển sản xuất, vừa xây dựng lực lượng bảo vệ an ninh chính trị, trật tự an toàn xó hội tại địa bàn. Thứ hai, về quốc phũng - an ninh: Việc xây dựng và phát triển các khu kinh tế - quốc phũng không chỉ góp phần củng cố an ninh, chính trị, xó hội nơi vùng sâu, vùng xa, biên giới của Tổ quốc. Mà cũn trực tiếp đánh bại kẻ thù xâm lược từ biên giới vào, bảo vệ toàn vẹn lónh thổ, bảo vệ chế độ XHCN, đảm bảo an ninh chính trị - xó hội, chống lại kiểu chiến tranh phỏ hoại nhiều mặt của kẻ thự trong điều kiện hiện nay. Cùng với việc thực hiện các nhiệm vụ về kinh tế, các đơn vị kinh tế - quốc phũng đó thường xuyên giáo dục cho cán bộ, chiến sỹ tinh thần cảnh giác cách mạng, đề cao cảnh giác trước âm mưu diễn biến hoà bỡnh của các thế lực thù địch; chủ động xây dựng các phương án tác chiến tại chỗ, phương án phũng thủ, bảo vệ an ninh, xõy dựng cỏc cụng trỡnh quốc phũng theo kế hoạch phũng thủ; tổ chức lực lượng chuyên trách ngày đêm tuần tra canh gác bảo vệ kinh tế, bảo vệ địa bàn; phối hợp chặt chẽ với cấp uỷ, chính quyền, cơ quan quân sự địa phương, các đồn biên phũng tuyờn truyền, vận động nhân dân thực hiện tốt chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước, giúp địa phương, cơ sở xây dựng lực lượng dân quân, tự vệ, xây dựng cơ sở chính trị vững mạnh, góp phần xây dựng thế trận lũng dân, từ đó xây dựng thế trận QP - AN vững chắc bảo vệ biên giới của Tổ quốc. Vai trũ của khu kinh tế - quốc phũng được thể hiện rừ nét nhất qua những thành tựu mà Binh đoàn 15 đó đạt được trong những năm qua: Được triển khai trên địa bàn Tây Nguyên từ năm 1985. Qua 21 năm kiên trỡ phấn đấu, vượt qua nhiều khó khăn gian khổ, thử thách Binh đoàn 15 đó từng bước đi lên vững chắc, là một điển hỡnh về hiệu quả kinh tế - chính trị - xó hội, xoá đói, giảm nghèo, quốc phũng - an ninh. Trên một diện tích trồng cây công nghiệp bao gồm gần 35 vạn héc ta cao su, 2,5 nghỡn héc ta cà phê, 100 héc ta lúa nước trải dài hàng trăm cây số dọc biên giới các tỉnh Gia Lai, Kon Tum, Đắc Lắc, thuộc 24 xó, 120 làng, bản vốn trước đây dân cư thưa thớt, đời sống nhân dân hết sức khó khăn, đến nay đó có sự thay đổi đáng kể về kinh tế, văn hoá, xó hội. Thông qua việc thực hiện các dự án kinh tế - quốc phũng, mở rộng sản xuất kinh tế, Binh đoàn đó đóng góp tích cực vào việc thực hiện định canh, định cư, tạo việc làm, xoá đói, giảm nghèo, phát triển cơ sở hạ tầng, phát triển văn hoá, xó hội…Đó có gần 9000 hộ gia đỡnh với hơn 1,5 vạn lao động và 5 vạn người trong vùng dự án kinh tế - quốc phũng của Binh đoàn được tạo việc làm, có thu nhập ổn định trong đó có hơn 4000 hộ với hơn 8000 lao động là người dân tộc thiểu số ở địa phương vào làm việc tại các khu kinh tế quốc phũng. Gắn liền với địa bàn sản xuất, phát triển kinh tế và công tác, Binh đoàn đó thành lập các khu dân cư tập trung, xây dựng, phát triển cơ sở hạ tầng… góp phần tạo lập thế trận quốc phũng toàn dân và thế trận an ninh nhân dân vững chắc trên địa bàn này [31, tr. 51]. Những kết quả trên đó khẳng định vai trũ nũng cốt của quân đội trong việc tham gia xây dựng, phát triển kinh tế - xó hội trên những địa bàn chiến lược có nhiều khó khăn phức tạp, nơi rừng núi, biên giới, nhất là trong những năm vừa qua địa bàn này đang là những “điểm nóng ” về chính trị - xó hội. Nhờ có sự gắn bó, giúp đỡ tận tỡnh, hết lũng giữa quân và dân trong các khu KT QP nên trong đợt biến động chính trị ở Tây Nguyên tháng 2 năm 2001 không chỉ 4.030 hộ đồng bào dân tộc làm việc trong Binh đoàn 15 mà toàn bộ 104 buôn làng có cán bộ, chiến sĩ, công nhân viên quốc phũng của Binh đoàn 15 cùng công tác và sinh sống, không có ai bị kẻ xấu lôi kéo tham gia biểu tỡnh. Như ở xó Ia Tô có 11 làng thỡ 10 làng có người làm cho Công ty Bỡnh Dương thuộc Binh đoàn 15 không ai tham gia biểu tỡnh, riêng làng Bang không có người làm cho binh đoàn thỡ có tới 121 người bị kẻ xấu xúi giục tham gia biểu tỡnh [14]. Đặc biệt trong lần biến động chính trị ngày gần đây nhất (10 tháng 4 năm 2004) vừa qua thỡ tất cả đồng bào dân tộc trong khu kinh tế - quốc phũng không có ai bị lôi kéo đi theo kẻ xấu làm loạn. Không những thế mà cũn có nhiều đồng bào là người dân tộc thiểu số tại chỗ tích cực tham gia vào việc chống bạo loạn, vận động bà con khụng tin theo lời kẻ xấu tham gia biểu tỡnh, gúp phần cựng bộ đội và chính quyền địa phương nhanh chóng ổn định tỡnh hỡnh. Như vậy ý nghĩa chính trị trong tổ chức thực hiện nhiệm vụ của Binh đoàn 15 là rất lớn, không chỉ góp phần cải thiện, nâng cao đời sống kinh tế cho đồng bào các dân tộc mà cũn góp phần củng cố quốc phũng, an ninh giữ vững ổn định chính trị - xó hội trên địa bàn. Ngoài nhiệm vụ tổ chức sản xuất kinh doanh, các đơn vị kinh tế - quốc phũng của Binh đoàn 15 cũn tham gia giải quyết vấn đề tôn giáo; các đơn vị đều có các tổ công tác, các cán bộ dân vận của các đơn vị kinh tế - quốc phũng thường xuyên quan hệ với già làng, trưởng bản, tuyên truyền giác ngộ nhân dân về các chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, từ đó hạn chế sự truyền đạo không hợp pháp; đồng thời điều tra làm rừ, nắm chắc các phần tử chủ mưu; từng bước phân hoá, có biện pháp kiên quyết xử lý bọn cầm đầu. Các phần tử phản động không thể ngang nhiên mượn cớ truyền đạo để gây rối ở những khu kinh tế - quốc phũng do Binh đoàn xây dựng (hầu hết là những vùng hẻo lánh). Trong lần tới thăm Binh đoàn gần đây nhất, nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương nói: “Tôi thường xuyên theo dừi công việc của các đồng chí. Mô hỡnh Binh đoàn 15 giúp cho Trung ương, Bộ chính trị nghiên cứu để phát triển thêm các khu kinh tế - quốc phũng” [29, tr.42]. Từ những kết quả đạt được kể trên Binh đoàn 15 đó được Nhà nước phong tặng danh hiệu “Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân thời kỳ đổi mới ” năm 2003, và Tư lệnh Binh đoàn: Thiếu tướng Nguyễn Xuân Sang được phong tặng danh hiệu “Anh hùng lao động thời kỳ đổi mới” năm 2004. Có thể nói trong những năm qua, cán bộ, chiến sỹ quân đội, mà trực tiếp và nũng cốt là cán bộ, chiến sĩ trong các đoàn kinh tế - quốc phũng đó phấn đấu không mệt mỏi, phát huy truyền thống kiên cường của mỡnh vừa hăng say luyện tập, sẵn sàng chiến đấu, vừa hết lũng hết sức giỳp đỡ nhân dân đặc biệt là đồng bào vùng núi, vùng sâu, vùng xa phát triển kinh tế - xó hội, xoá đói, giảm nghèo, duy trỡ củng cố mối quan hệ quõn dõn ngày càng thắm thiết đó thực sự là chỗ dựa tin cậy cho nhõn dõn yờn tõm làm ăn sinh sống, tạo được động lực mới trên các vùng kinh tế kém phát triển của đất nước. Quỏ trỡnh đó quân đội không chỉ góp phần xoá đói, giảm nghèo cho đồng bào tại chỗ mà cũn tham gia cú hiệu quả trong việc bố trớ lại dõn cư ở vùng biên giới; văn hoá, giáo dục có bước phát triển mới; cơ sở chính trị được củng cố; lũng tin của đồng bào các dân tộc thiểu số với Đảng, Nhà nước được nâng cao, QP - AN được tăng cường; bộ mặt làng, bản mới của đồng bào dân tộc thiểu số khu vực biên giới, vùng sâu, vùng xa từng bước được khởi sắc. 1.2. Sự cần thiết xây dựng và phát triển khu kinh tế - quốc phũng trên các địa bàn chiến lược ở nước ta hiện nay Sự hỡnh thành và phát triển các khu kinh tế - quốc phũng với tư cách là hỡnh thức mới của việc kết hợp kinh tế với quốc phũng trong giai đoạn hiện nay. Nó là đũi hỏi bức xúc của việc kết hợp kinh tế với quốc phũng trên các địa bàn chiến lược nhằm đáp ứng những yêu cầu thực tiễn của công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc trong tỡnh hỡnh mới. 1.2.1. Yêu cầu khắc phục những khó khăn trong phát triển kinh tế, xoá đói giảm nghèo trên các địa bàn chiến lược để tạo cơ sở vững chắc lâu dài cho củng cố an ninh quốc phũng Trong thời kỳ đổi mới, việc xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN và từng bước hội nhập kinh tế quốc tế ở nước ta đó mang lại những thành tựu vô cùng to lớn, tạo ra thế và lực mới cho phát triển kinh tế bền vững với tốc độ cao trên cơ sở đó tăng cường tiềm lực quân sự, quốc phũng. Tuy nhiên, trên thực tiễn sự phát triển kinh tế không diễn ra một cách đồng đều giữa các, vùng, địa phương, địa bàn trên cả nước. Trên nhiều địa bàn chiến lược vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo, kinh tế phát triển rất thấp, đời sống nhân dân đặc biệt khó khăn, gây nhiều cản trở cho củng cố QP - AN. Phần lớn vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới đều là những địa bàn có vị trí chiến lược về kinh tế, chính trị QP - AN; trước đây là những căn cứ cách mạng, vùng kháng chiến; ngày nay là nơi sinh sống của đại đa số đồng bào dân tộc, phân bố ở những vùng núi cao hiểm trở, những vùng sâu, vùng xa. Hiện tại đây là những vùng nghèo nàn và lạc hậu nhất so với các vùng lónh thổ trong cả nước. Muốn củng cố an ninh quốc phũng nơi đây theo hướng xây dựng thế trận quốc phũng toàn dân, an ninh nhân dân phải thực hiện phát triển kinh tế, xoá đói giảm nghèo, nâng cao mức sống và dân trí cho nhân dân. Công cuộc xoá đói giảm nghèo, nhất là đối với vùng đồng bào dân tộc miền núi, vùng sâu, vùng xa; nơi mức độ nghèo đói cũn lớn, có vai trũ rất quan trọng đối với sự ổn định và phát triển kinh tế và củng cố an ninh quốc phũng. Mặc dù chúng ta đó thu được nhiều kết quả tích cực, nhưng cho tới nay tỷ lệ hộ nghèo tại các vùng đồng bào dân tộc miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới nước ta vẫn cũn rất cao “vùng Tây Bắc 44% và Tây Nguyên 40%” [19, tr.7]. Xét về mặt lịch sử, vùng sâu, vùng xa, biên giới, nước ta trong quá trỡnh đi lên chủ nghĩa xó hội (CNXH) có điểm xuất phát về kinh tế - xó hội thấp là do hậu quả lịch sử để lại. Nền kinh tế nặng về tự nhiên, tự cung, tự cấp, phương thức canh tác lạc hậu “phát rừng làm nương”. Đời sống phụ thuộc vào thiên nhiên, đói nghèo, mù chữ, bệnh tật và các hủ tục lạc hậu là điều không thể tránh khỏi. Tỡnh trạng đời sống thấp kém của đồng bào các dân tộc ở miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới đó kéo dài hàng trăm năm nay và sẽ không bao giờ có cơ hội vươn lên hoà nhập với cộng đồng nếu Đảng, Nhà nước, Chính phủ không có những giải pháp thiết thực tạo điều kiện giúp đỡ đồng bào các vùng nói trên. Từ khi cách mạng nước ta do Đảng lónh đạo thành công đó tạo ra bước ngoặt cho sự phát triển kinh tế - xó hội ở niền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới. Chủ Tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta luôn coi đoàn kết giữa các dân tộc, chú trọng phát triển kinh tế - xó hội tại những vùng này, nâng cao đời sống vật chất, văn hoá, sự tiến bộ, bỡnh đẳng của các dân tộc là vấn đề chiến lược của cách mạng Việt Nam. Đây là quan điểm xuyên suốt trong chính sách dân tộc của Đảng, Nhà nước trong các giai đoạn cách mạng. Tuy nhiên, trong các giai đoạn trước đổi mới, xoá đói giảm nghèo ở vùng sâu, vùng xa, biên giới được thực hiện bằng những biện pháp bao cấp của Chính phủ. Cơ chế đó đó tạo ra tâm lý ỷ lại, trông chờ vào Nhà nước, thủ tiêu động lực phát triển tự thân của đồng bào các dân tộc, của cả vùng đó. Trong quá trỡnh đổi mới đó hỡnh thành nhận thức mới về phát triển kinh tế và xoá đói giảm nghèo trên các địa bàn đó. Sự phát triển kinh tế - xó hội, xoá đói giảm nghèo cho các vùng nói trên phải do chính đồng bào các dân tộc quyết định là chủ yếu, không ai có thể làm thay đồng bào được, cũn sự giúp đỡ của Nhà nước chỉ là yếu tố hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi cho sự vận động tự thân của chính các vùng đó. Từ sự thay đổi về nhận thức đó đó làm thay đổi nếp nghĩ của đồng bào các dân tộc, phần nào cũng phù hợp với nguyện vọng của đồng bào, vỡ vậy đó tạo ra động lực, niềm tin, động viên đồng bào, động viên mọi vùng, mọi lực lượng, cả nước cùng vươn lên chính vỡ vậy mà “Những thành tựu giảm nghèo của Việt Nam là một trong những câu chuyện thành công nhất trong phát triển kinh tế” Đó là đánh giá trong “Báo cáo phát triển Việt Nam năm 2004” của Ngân hàng thế giới. Và thực tiễn đất nước trong 20 năm đổi mới đó chứng minh vựng sõu, vựng xa, biờn giới đó cú sự chuyển biến đáng kể về kinh tế xó hội, đời sống của đồng bào nơi đây từng bước được cải thiện cả về văn hoá và tinh thần. Tuy nhiên, do điểm xuất phát thấp, cùng với nhiều nguyên nhân, cả khách quan, chủ quan nên vùng sâu, vùng xa, biên giới vẫn là nơi có trỡnh độ phát triển kinh tế - xó hội và đời sống đồng bào cũn thấp. Đánh giá một cách cụ thể Đảng ta nhận định: Nhỡn chung, kinh tế ở miền núi và các vùng dân tộc cũn chậm phát triển, nhiều nơi cũn lúng túng trong việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tập quán canh tác cũn lạc hậu. Chất lượng sản phẩm thấp, tiêu thụ rất khó khăn. Tỡnh trạng du canh, du cư, di dân tự do cũn diễn biến phức tạp, một số hộ cũn thiếu đất sản xuất. Kết cấu hạ tầng ở một số vùng cao, vùng sâu, vùng xa, vùng căn cứ cách mạng cũn thấp kém…Ở nhiều vùng dân tộc và miền núi tỷ lệ đói nghèo cũn cao so với bỡnh quân chung của cả nước; khoảng cách chênh lệch về mức sống giữa các vùng, giữa các dân tộc ngày càng tăng; chất lượng giáo dục và đào tạo cũn thấp, việc đào tạo nghề chưa được quan tâm, công tác chăm sóc sức khoẻ cho đồng bào vùng sâu, vùng xa cũn nhiều khó khăn. Một số tập quán lạc hậu, mê tín dị đoan có xu hướng phát triển. Một số bản sắc tốt đẹp trong văn hoá của các dân tộc thiểu số đang bị mai một. Mức hưởng thụ văn hoá của đồng bào cũn thấp [10, tr.31-32]. Thực trạng trên đó và đang là lực cản lớn đối với sự phát triển kinh tế - xó hội ở miền núi, vùng sâu, vùng xa nói riêng và cả nước nói chung, nó trái với bản chất XHCN. Hơn thế nếu cũn một tỷ lệ lớn dân cư đói nghèo thỡ tăng trưởng kinh tế của đất nước có thể nhanh song chắc chắn không bền vững. Ngoài ra nghèo đói là nguồn gốc, nguyên nhân của tỡnh trạng du canh, du cư, di dân tự do, phá rừng …. phá hoại môi trường sinh thái. Mặt khác chính nghèo đói về kinh tế tất yếu sẽ dẫn đến sự phức tạp của các vấn đề xó hội, làm nẩy sinh tệ nạn xó hội, hơn nữa nếu nghèo đói không được giải quyết kịp thời, sự tích tụ đói nghèo sẽ dẫn đến phân hoá, xung đột xó hội, mất ổn định xó hội là điều không tránh khỏi. Từ đó khó thực hiện được mục tiêu chung của cách mạng nước ta là “độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xó hội, dân giàu nước mạnh, xó hội công bằng dân chủ văn minh” [9, tr.22]. Bên cạnh đó sự đói nghèo của các dân tộc thiểu số vùng cao, vùng sâu, biên giới và sự sơ hở, yếu kém của các cấp các ngành trong việc thực hiện chính sách dân tộc, thực hiện chủ trương xoá đói giảm nghèo của Đảng luôn là chỗ cho kẻ thù lợi dụng chống phá, chia rẽ