Tài liệu Kinh tế năng lực tài chính của các ngân hàng thương mại việt nam

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH PHAN THỊ HẰNG NGA NĂNG LỰC TÀI CHÍNH CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH – 2013 2 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH PHAN THỊ HẰNG NGA NĂNG LỰC TÀI CHÍNH CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Chuyên ngành: Tài chính-Ngân hàng Mã ngành: 62 34 02 01 Người hướng dẫn khoa học: PGS.,TS. Lý Hoàng Ánh TP.HỒ CHÍ MINH - 2013 3 LỜI CAM ĐOAN Tôi tên là: Phan Thị Hằng Nga Sinh ngày 10 tháng 10 năm 1977 Quê quán: Nam Tân, Huyện Nam Đàn, Tỉnh Nghệ An Hiện công tác tại: Giảng viên Trường Cao Đảng Tài chính-Hải quan. Địa chỉ: Số 778 Nguyễn Kiệm, Quận Phú nhuận, TP. HCM Là nghiên cứu sinh khóa: 16 của Trường Đại Học Ngân Hàng Tp. Hồ Chí Minh. Mã số học viên: 010116110008 Cam đoan luận án: “NĂNG LỰC TÀI CHÍNH CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM” Người hướng dẫn khoa học: PGS.,TS. Lý Hoàng Ánh Luận án được thực hiện tại Trường Đại học Ngân hàng Tp.Hồ Chí Minh Luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu có tính độc lập riêng, không sao chép bất kỳ tài liệu nào và chưa được công bố toàn bộ nội dung này bất kỳ ở đâu; các số liệu, các nguồn trích dẫn trong luận văn được chú thích nguồn gốc rõ ràng, minh bạch. Tôi xin chịu trách nhiệm trước pháp luật về lời cam đoan danh dự của tôi. Tp. Hồ Chí Minh, ngày 10 tháng 12 năm 2013 TÁC GIẢ LUẬN ÁN PHAN THỊ HẰNG NGA 4 ĐIỂM MỚI CỦA LUẬN ÁN Điểm mới trong nghiên cứu này, tác giả đã đi sâu vào nghiên cứu và đánh giá năng lực tài chính của các NHTM Việt Nam theo khung an toàn Camel kết quả đã đánh giá được năng lực tài chính của các NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2003-2012, cũng từ kết quả đánh giá đó tác giả đã đưa ra được mô hình về năng lực tài chính của các NHTM Việt Nam bị chi phối bởi 13 yếu tố gồm: Quy mô vốn vốn chủ sở hữu; Đòn bẩy tài chính; Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu; Dư nợ/tổng tài sản có; Nợ xấu/ Tổng dư nợ (noxau_duno); ROA; ROE; NIM; Chỉ số chi phí hoạt động; Tỷ lệ thanh khoản tài sản; Hệ số đảm bảo tiền gửi; Hệ số thanh khoản ngắn hạn; Dư nợ cho vay/ Tiền gửi, tất cả các nhân tố trên đều có sự tác động nhất định đến năng lực tài chính của các NHTM Việt Nam. Dựa trên tình hình nghiên cứu đã đề cập, luận án đã có những đóng góp sau: 1.1 Về phương diện học thuật (1) Hệ thống hóa những vấn đề lý luận chung về năng lực tài chính, các tiêu chí đánh giá năng lực tài chính, các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực tài chính trên thế giới và tại Việt Nam. Do vậy, kết quả nghiên cứu sẽ có những đóng góp nhất định vào việc hoàn thiện khung lý thuyết về năng lực tài chính của các NHTM. (2) Nghiên cứa đã tiến hành đã đo lường và đánh giá được năng lực tài chính của các NHTM Việt Nam giai đoạn 2003-2012 mà ở Việt Nam rất ít tác giả nghiên cứu về nó. Qua đó kết quả đánh giá đã cho thấy một bức tranh khá toàn diện về năng lực tài chính của các NHTM Việt Nam là chưa đảm bảo so với khung an toàn Camel. (3) Nghiên cứu là một công trình thử nghiệm kết hợp giữa nghiên cứu hàn lâm lặp lại và nghiên cứu ứng dụng, qua đó kiểm định mô hình nghiên cứu với các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực tài chính của hệ thống NHTM. Chính vì vậy, kết quả nghiên cứu phản ánh độ tin cậy cũng như bổ sung và phát triển về mặt phương pháp luận trong đánh giá năng lực tài chính và đề xuất các giải pháp khả thi. 1.2 Về phương diện thực nghiệm (1) Kết quả nghiên cứu giúp cho các nhà nghiên cứu, các nhà quản lý trong ngành Ngân hàng tại Việt Nam có cái nhìn đầy đủ và toàn diện hơn về một phương pháp tiếp cận trong đo lường và đánh giá năng lực tài chính. Đồng thời nhận diện các yếu tố cơ bản và vai trò tác động của chúng đến năng lực tài chính của các NHTM Việt 5 Nam. Đây là điều kiện để triển khai các nghiên cứu ứng dụng hoặc có những giải pháp phù hợp để nâng cao năng lực tài chính cho hệ thống NHTM Việt Nam. Qua đó giúp Chính phủ, NHNN thực hiện thành công Đề án tái cơ cấu các NHTM giai đoạn 20112015. (2) Nghiên cứu này là một thể nghiệm vận dụng tổng hợp nhiều phương pháp nghiên cứu đó là phương pháp định tính như: thống kê mô tả, chuyên gia, suy diễn, sử dụng kỹ thuật định tính… cùng với phương pháp định lượng như kiểm định sự phù hợp của mô hình, kiểm định giả thuyết, hồi quy bằng mô hình Probit. Mỗi phương pháp được vận dụng phù hợp theo từng nội dung nghiên cứu trong luận án. Công trình nghiên cứu này có thể là tài liệu tham khảo cho những ai quan tâm đến năng lực tài chính của các NHTM về phương pháp luận, về đánh giá đo lường, về kiểm định cũng như kết quả của nghiên cứu. 6 DANH MỤC KÝ HIỆU CÁC VIẾT TẮT Chữ viết tắt NHTM TCTD NHNN NH NHTW NHTMNN NHTMCP NHTMVN NHLD NHNNG DPRR VNĐ NLTC TSCĐ DNNN TTCK BCTC BĐS TSĐB NHTMQD SX-KD HTX NDT CSH SPSS QTDND BCTC WB WTO FED FDIC Nghĩa tiếng nước ngoài World Bank World Trade Organization Federal Reserve System – Fed Federal Deposit Insurance Corporation Nghĩa Tiếng Việt Ngân hàng thương mại Tổ chức tín dụng Ngân hàng Nhà nước Ngân hàng Ngân hàng Trung ương Ngân hàng thương mại Nhà nước Ngân hàng thương mại cổ phần Ngân hàng thương mại Việt Nam Ngân hàng liên doanh Ngân hàng nước ngoài Dự phòng rủi ro Việt nam đồng Năng lực tài chính Tài sản cố định Doanh nghiệp nhà nước Thị trường chứng khoán Báo cáo tài chính Bất động sản Tài sản đảm bảo Ngân hàng thương mại quốc doanh Sản xuất kinh doanh Hợp tác xã Nhân dân tệ Chủ sở hữu Phần mềm thống kê Qũy tín dụng nhân dân Báo cáo tài chính Ngân hàng thế giới Tổ chức thương mại thế giới Cục dự trữ liên bang Bảo hiểm tiền gửi liên bang 7 DANH MỤC CÁC BẢNG 1 Số thứ tự bảng Bảng 2.1 2 Bảng 2.2 3 Bảng 2.3 4 Bảng 2.4 5 Bảng 2.5 Thống kê ngân hàng thương mại nước ngoài đang hoạt động ở nước ta hiện nay Thống kê các ngân hàng thương mại Việt nam được dùng để phân tích và đánh giá từ 2003-2012 Nguồn vốn chủ sở hữu của NHTM Việt nam từ 20032012 Các NHTM Việt nam có quy mô vốn đạt chuẩn Camel 6 Bảng 2.6 Đòn bẩy của các NHTM Việt nam từ 2003- 2012 67 7 Bảng 2.7 Các NHTM sử dụng đòn bẩy vượt chuẩn quy định 68 8 Bảng 2.8 69 9 Bảng 2.9 10 Bảng 2.10 11 Bảng 2.11 12 Bảng 2.12 13 Bảng 2.13 14 Bảng 2.14 15 Bảng 2.15 Tỷ lệ CAR của hệ thống NHTM Việt Nam từ 20032012 Thống kê một số ngân hàng không đảm bảo tỷ lệ CAR theo quy định Dư nợ trên tài sản của hệ thống NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 Một số NHTM Việt Nam dư nợ trên tổng tài sản là quá cao Thống kê tỷ lệ nợ xấu của các NHTM Việt Nam trong giai đoạn từ 2003- 2012 Các NHTM có tỷ lệ nợ xấu cao hơn số với mức quy định Khả năng sinh lời trên tài sản của hệ thống NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 Một số ngân hàng có ROA không đạt so với yêu cầu 16 Bảng 2.16 78 17 Bảng 2.17 Khả năng sinh lời trên vốn CSH của hệ thống NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 Các NHTM Việt Nam có chỉ tiêu ROE chưa đạt yêu cầu 18 Bảng 2.18 81 19 Bảng 2.19 20 Bảng 2.20 Thống kê tỷ lệ lãi ròng cận biên của hệ thống NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 Tỷ lệ lãi ròng ngoài cận biện của hệ thống NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 Tỷ lệ thanh khoản trên tổng tài sản của hệ thống NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 TT Tên Bảng Trang Thống kê các ngân hàng thương mại liên doanh hiện nay 61 62 63 64 66 70 71 72 73 75 76 77 80 82 84 8 21 Bảng 2.21 86 Bảng 2.24 Hệ số đảm bảo tiền gửi của hệ thống NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 Hệ số thanh khoản ngắn hạn của hệ thống NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 Tỷ lệ dư nợ cho vay trên tổng tiền gửi của hệ thống NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 Chỉ số hoạt động của NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 22 Bảng 2.22 23 Bảng 2.23 24 25 Bảng 2.25 Tóm tắt các biến trong mô hình 94 26 Bảng 2.26 Bảng kiểm tra đa cộng tuyến giữa các biến 96 27 Bảng 2.27 99 28 Bảng 2.28 Kết quả hồi quy Probit với các hệ số hồi quy trong mô hình Hệ số hồi quy riêng phần của từng yếu tố 105 29 Bảng 2.29 Thống kê thị phần của các TCTD 111 30 Bảng 2.30 113 31 Bảng 2.31 32 Bảng 2.32 33 Bảng 2.33 34 Bảng 2.34 35 Bảng 2.35 36 Bảng 2.36 37 Bảng 2.37 So sánh nợ xấu của NHTM Việt Nam với NHLDNHNNg So sánh tỷ lệ trích lập dự phòng của Việt nam và một số nước So sánh quy mô vốn CSH của NHTM Việt Nam với NHLD-NHNNg So sánh ROE của các NHTM Việt Nam với NHTM của một số quốc gia khác năm 2012 So sánh ROA của các NHTM Việt Nam với NHTM của một số quốc gia khác năm 2012 So sánh NNIM của NHTM Việt Nam với NHLDNHNNg So sánh dư nợ cho vay trên tiền gửi của Việt Nam so với một số quốc gia trên thế giới So sánh CAR của NHTM Việt Nam với NHLD-NHNNg 38 Bảng 3.1 Thống kê Ngân hàng nhóm 3 137 39 Bảng 3.2 Dự báo xác suất NLTC tăng khi vốn CSH tăng 138 40 Bảng 3.3 Mẫu thống kê chi tiết nợ xấu 140 41 Bảng 3.4 Dự báo xác suất NLTC tăng khi tỷ lệ nợ xấu giảm 141 42 Bảng 3.5 Dự báo xác suất NLTC tăng khi ROA tăng 144 43 Bảng 3.6 Bộ chỉ số đánh giá theo CAMEL 152 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ 87 89 91 115 120 121 122 122 125 126 9 1 2 Số thứ tự biểu đồ Biểu đồ 0.1 Biểu đồ 2.1 3 Biểu đồ 2.2 4 Biểu đồ 2.3 5 Biểu đồ 2.4 6 Biểu đồ 2.5 7 Biểu đồ 2.6 8 Biểu đồ 2.7 9 Biểu đồ 2.8 10 Biểu đồ 2.9 11 Biểu đồ 2.10 12 Biểu đồ 2.11 13 Biểu đồ 2.12 14 Biểu đồ 2.13 15 Biểu đồ 2.14 16 17 Biểu đồ 2.15 Biểu đồ 2.16 18 19 Biểu đồ 2.17 Biểu đồ 2.18 20 21 Biểu đồ 2.19 Biểu đồ 3.1 TT Tên biểu đồ Trang Mô hình nghiên cứu Quy mô vốn chủ sở hữu các NHTM Việt Nam từ 20032012 Chỉ số đòn bẩy bình quân của các NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 Mức bình quân CAR của các NHTM Việt Nam từ 20032012 - Mức bình quân dư nợ tín dụng trên tổng tài sản của các NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 Tỷ lệ nợ xấu trung bình của các NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 Tỷ lệ sinh lời trên tài sản bình quân của hệ thống NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 Tỷ suất sinh lợi trên vốn CSH bình quân của hệ thống NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 Tỷ lệ lãi cận biên bình quân của các NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 Tỷ lệ lãi ngoài cận biên bình quân của hệ thống NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 Tỷ lệ thanh khoản trên tổng tài sản bình quân của hệ thống NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 - Hệ số đảm bảo tiền gửi bình quân của của hệ thống NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 Khả năng thanh toán ngắn hạn bình quân của hệ thống NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 Tỷ lệ cho vay trên tổng tiền gửi bình quân của hệ thống NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 Tỷ lệ chi phí hoạt động trên tài sản bình quân của hệ thống NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 Kiểm định phân phối chuẩn So sánh nợ xấu của NHTM Việt Nam với NHLDNHNNg So sánh VCS của NHTM Việt Nam với NHLD-NHNNg So sánh Nnim của NHTM Việt Nam với NHLDNHNNg So sánh Car của NHTM Việt Nam với NHLD-NHNNg Nhóm các NHTM Việt Nam có cùng cơ cấu và kết quả kinh doanh 8 65 67 69 71 73 76 79 81 83 85 86 88 90 92 97 114 120 123 127 135 10 MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................i DANH MỤC KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT ....................................................ii DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................iii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ...................................................................................v MỤC LỤC ..................................................................................................................vi MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của luận án ....................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu..............................................................................................4 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................6 3.1 Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................6 3.2 Phạm vi nghiên cứu .........................................................................................6 4. Phương pháp nghiên cứu......................................................................................7 4.1 Phương pháp nghiên cứu định tính .................................................................7 4.2 Phương pháp nghiên cứu định lượng ..............................................................7 5. Tổng quan về tình hình nghiên cứu có liên quan đến luận án ..........................9 5.1 Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài ................................................................9 5.2 Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam ....................................................................12 6. Kết quả nghiên cứu ............................................................................................... 15 6.1 Về phương diện học thuật ................................................................................15 6.2 Về phương diện thực tiễn ................................................................................. 16 7. Nội dung của đề tài ................................................................................................17 CHƯƠNG 1: CƠ CỞ KHOA HỌC VỀ NĂNG LỰC TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG VÀ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN NĂNG LỰC TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG ....................18 1.1. Tổng quan về tài chính của Ngân hàng thương mại .......................................18 1.1.1. Khái niệm và hoạt động của Ngân hàng thương mại ..................................18 1.1.2. Tài chính của Ngân hàng thương mại .................................................................21 1.2. Năng lực tài chính của Ngân hàng thương mại......................................................25 11 1.2.1. Quan niệm về năng lực tài chính của Ngân hàng thương mại ............................25 1.2.2. Các tiêu chí phản ánh năng lực tài chính của NHTM trong xu thế hội nhập .....25 1.3. Đánh giá năng lực tài chính của NHTM .................................................................35 1.3.1. Đánh giá năng lực tài chính của NHTM Theo tiêu chuẩn Moody’s .................35 1.3.2. Đánh giá năng lực tài chính của NHTM Theo khung an toàn Camel...............36 1.3.3. Đánh giá năng lực tài chính của NHTM Theo QĐ06/2008/NHNN ...................38 1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực tài chính của NHTM ................................40 1.4.1. Nhóm nhân tố khách quan .......................................................................................40 1.4.2. Nhóm nhân tố chủ quan ...........................................................................................42 1.4.3. Mô hình nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực tài chính của các ngân hàng thương mại...................................................................................................................43 1.5. Sự cần thiết phải nâng cao NLTC của NHTM.......................................................45 1.5.1. Đáp ứng yêu cầu tối đa hóa lợi nhuận và đạt mục tiêu tăng trưởng ....................46 1.5.2. Đáp ứng yêu cầu đảm bảo chất lượng dịch vụ .......................................................47 1.5.3. Đáp ứng yêu cầu hội nhập.........................................................................................47 1.5.4. Đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa công nghệ trong môi trường cạnh tranh ...............47 1.6. Kinh nghiệm về nâng cao năng lực tài chính của một số NHTM trên thế giới và bài học rút ra đối với Việt Nam ..........................................................................48 1.6.1. Kinh nghiệm của một số ngân hàng trên thế giới về nâng cao NLTC ................. 48 1.6.2. Bài học đối với Việt Nam ..........................................................................................55 CHƯƠNG 2: ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC TÀI CHÍNH CỦA HỆ THỐNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM GIAI ĐOẠI 2003-2012 ...............................59 2.1 Tổng quan về Ngân hàng thương mại Việt Nam..............................................59 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của NH Việt Nam ....................................59 2.1.2. Hệ thống NHTM Việt Nam hiện nay ...............................................................60 2.2 .................................................................................................................. Đánh giá Năng lực tài chính của hệ thống NHTM Việt Nam..........................62 2.2.1. Đánh giá quy mô vốn chủ sở hữu....................................................................64 2.2.2. Qui mô, tốc độ tăng trưởng và chất lượng tổng tài sản ..................................70 12 2.2.3. Khả năng sinh lời ..............................................................................................75 2.2.4. Phân tích khả năng thanh khoản......................................................................83 2.2.5 Chất lượng quản lý ............................................................................................90 2.3. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực tài chính của hệ thống NHTM Việt Nam bằng mô hình Probit ................................................................................93 2.3.1. ............................................................................................................. Mô hình đánh giá .................................................................................................93 2.3.2. Kết quả nghiên cứu .........................................................................................96 2.3.3. Kiểm định các giả thuyết .................................................................................104 2.3.4. Kết quả nghiên cứu .........................................................................................108 2.4. Đánh giá chung về năng lực tài chính của NHTM Việt Nam ........................109 2.3.1. Những kết quả đạt được .................................................................................109 2.3.2. Hạn chế và nguyên nhân .................................................................................112 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC TÀI CHÍNH CHO HỆ THỐNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ................................................................129 3.1 Mục đích xây dựng giải pháp .............................................................................129 3.2 Quan điểm đề xuất giải pháp .............................................................................129 3.2.1 Về định hướng chiến lược phát triển của ngành ..............................................129 3.2.2 Về mục tiêu của ngành ......................................................................................130 3.3 Căn cứ đề xuất giải pháp ....................................................................................131 3.3.1 Dựa vào định hướng và chiến lược phát triển ngành Ngân hàng giai đoạn 2011-2020 ...................................................................................................................131 3.3.2 Dựa vào các bài học kinh nghiệm rút ra ở chương ..........................................131 3.3.3 Dựa vào các tồn tại hiện nay của NHTM Việt Nam ..........................................132 3.3.4 Dựa vào dữ liệu phân tích từ SPSS và kết quả hồi quy từ mô hình Probit ........133 3.4 Một số giải pháp nhằm nâng cao NLTC cho hệ thống NHTM Việt Nam giai đoạn 2013-2020 ..........................................................................................................134 3.4.1 Giải pháp 1: Tăng vốn chủ sở hữu cho các NHTM Việt Nam .........................134 3.4.2 Giải pháp 2: Xử lý nợ xấu cho các NHTM Việt Nam ......................................139 3.4.3 Giải pháp 3: Tăng tính thanh khoản cho các NHTM Việt Nam ......................142 13 3.4.4 Giải pháp 4: Tăng hiệu quả hoạt động cho các NHTM Việt Nam ..................143 3.4.5 Giải pháp 5: Tăng chất lượng quản lý cho các NHTM Việt Nam ...................145 3.5 Kiến nghị ..............................................................................................................149 3.5.1 Chính phủ .......................................................................................................150 3.5.2 NHNN ..............................................................................................................151 Kết luận ......................................................................................................................158 Những công trình khoa học tác giả đã công bố ......................................................161 Tài liệu tham khảo ....................................................................................................162 Phụ lục ........................................................................................................................168 14 MỞ ĐẦU 2. Tính cấp thiết của luận án Tốc độ toàn cầu hóa và tự do hóa thương mại nhanh chóng trong những năm vừa qua đã tạo ra nhiều thay đổi to lớn về môi trường kinh tế quốc tế. Các công ty đa quốc gia và xuyên quốc gia đã mở rộng lãnh thổ hoạt động của mình và ngày càng có nhiều ảnh hưởng đến các quốc gia trên thế giới, đồng thời dòng vốn quốc tế cũng đã và đang ngày càng gia tăng mạnh. Cũng như các thị trường khác, thị trường tài chính giờ đây cũng phải chịu những sức ép lớn của quá trình hội nhập. Đặc biệt các Ngân hàng thương mại - tổ chức trung gian tài chính có vai trò quan trọng trong việc kết nối giữa khu vực tiết kiệm và đầu tư của nền kinh tế - ngày càng bị cạnh tranh bởi các trung gian tài chính phi ngân hàng và các ngân hàng nước ngoài. Tuy nhiên sự gia tăng sức ép cạnh tranh sẽ tác động đến ngành ngân hàng như thế nào còn phụ thuộc một phần vào khả năng thích nghi và năng lực tài chính của chính các ngân hàng trong môi trường cạnh tranh gay gắt này. Các ngân hàng không có khả năng cạnh tranh sẽ được thay thế bằng các ngân hàng có hiệu quả hơn, điều này cho thấy chỉ có các ngân hàng có năng lực tài chính tốt, kinh doanh hiệu quả nhất mới có lợi thế về cạnh tranh. Như vậy, năng lực tài chính trở thành một tiêu chí quan trọng để đánh giá sự tồn tại của một ngân hàng trong môi trường cạnh tranh quốc tế ngày càng gia tăng và khốc liệt. Hội nhập kinh tế quốc tế là điều kiện thuận lợi để đưa quốc gia phát triển, bên cạnh đó cạnh tranh trong các lĩnh vực kinh tế trở nên gay gắt hơn đặc biệt trong lĩnh vực tài chính ngân hàng. Thực hiện cam kết mở cửa thị trường tài chính cụ thể là từ ngày 01/04/2007 các ngân hàng nước ngoài được phép mở chi nhánh tại Việt Nam, được phép huy động tiền gửi VNĐ. Với những kinh nghiệm lâu năm, với những công nghệ hiện đại, với nguồn vốn hùng hậu được hậu thuẫn bởi những tập đoàn tài chính vững mạnh và có uy tín trên thế giới. Họ tuyên bố một cách hùng hồn rằng sẽ đáp ứng đầy đủ mọi nhu cầu về lĩnh vực tài chính cho người Việt. Ngân hàng ngoại đã dần xâm nhập sâu vào thị trường nội địa. Các tập đoàn tài chính nước ngoài chính là thách thức đối với ngành Ngân hàng Việt Nam. 15 Theo NHNN Việt Nam, hiện các ngân hàng ngoại có thể cung cấp rất nhiều dịch vụ khác nhau cho khách hàng nhưng ngân hàng nội chỉ cung cấp được vài dịch vụ. Khi họ dần đứng vững, các ngân hàng nội sẽ bị mất dần thị phần và khách hàng, vì lợi thế của các ngân hàng Việt Nam như có nhiều khách hàng truyền thống, am hiểu địa phương... là không còn phù hợp trong nền kinh tế hội nhập. Cùng quan điểm này, đại diện Ngân hàng Đầu tư Phát triển cho rằng ngân hàng nội sẽ phải đối mặt với sự thu hẹp thị phần và kênh phân phối khi Việt Nam buộc phải nới lỏng các hạn chế về tiếp cận thị trường dịch vụ ngân hàng. Khi đó, với sự hơn hẳn về công nghệ, trình độ quản lý, chất lượng và sự đa dạng của hệ thống sản phẩm sẽ làm nên tính vượt trội của ngân hàng ngoại. Sau hơn 6 năm gia nhập WTO, Ngân hàng thương mại Việt Nam đã thể hiện nhiều sự yếu kém của mình như: Năng lực tài chính thấp, sức cạnh tranh chưa cao, năng lực quản trị và công nghệ yếu, cải cách diễn ra chậm và thiếu tính minh bạch. Điều này được thể hiện rõ qua cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, cụ thể chính là cuộc chạy đua lãi suất, làm cho lãi suất huy động có lúc lên đến 21%/ năm. Yếu tố “sân nhà” cũng như am hiểu tâm lý người Việt thường được đưa ra như là lợi thế so sánh duy nhất giữa ngân hàng trong nước với ngân hàng nước ngoài. Tuy nhiên, có thể thấy rằng điều này không còn phù hợp trong nền kinh tế toàn cầu hóa.Với những hoạt động của ngân hàng truyền thống thì tương lai không xa chúng ta sẽ bị đánh bại ngay trên sân nhà. Đầu năm 2011 sự biến động tăng lãi suất giữa các ngân hàng trở nên gay gắt và chứa đựng nhiều nguy cơ - rủi ro. Các ngân hàng đã xé rào trong việc huy động vốn lãi suất huy động thỏa thuận giữa người gửi và các ngân hàng, tùy theo mức gửi và thời gian gửi sẽ có mức lãi suất tương ứng, với mức lãi suất cao nhất lên đến 22%/năm. Sau đó các ngân hàng cho vay với lãi suất cao ngất ngưỡng 25%/năm cộng cho các loại phí như: Phí quản lý tài sản; Phí định giá tài sản..., cuối năm 2012, đầu năm 2013 thì nợ xấu gia tăng đột biến, tính thanh khoản của các Ngân hàng thương mại Việt Nam rất thấp, có nguy cơ đổ vỡ rất cao. Trước tình hình đó, Chính phủ ra quyết định 254/QĐ-TTg ngày 1/3/2012 về việc phê duyệt đề án cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng giai đoạn 2011-2015. Nội 16 dung chiến lược: Phát triển hệ thống tổ chức tín dụng đa năng theo hướng hiện đại, hoạt động an toàn, hiệu quả vững chắc với cấu trúc đa dạng về sở hữu, quy mô, loại hình có khả năng cạnh tranh lớn hơn dựa trên nền tảng công nghệ, quản trị ngân hàng tiên tiến phù hợp với thông lệ, chuẩn mực quốc tế về hoạt động ngân hàng nhằm đáp ứng tốt hơn nhu cầu về dịch vụ tài chính, ngân hàng của nền kinh tế; lành mạnh hóa tình trạng tài chính và củng cố năng lực hoạt động của các tổ chức tín dụng. Cũng thời điểm đó, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước đã ký Quyết định số 734/QĐ-NHNN về việc ban hành Kế hoạch hành động của ngành Ngân hàng triển khai thực hiện Đề án “Cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng giai đoạn 2011-2015”. Nhằm thực hiện cơ cấu lại các tổ chức tín dụng được tiến hành khẩn trương, quyết liệt để nguy cơ đổ vỡ hệ thống ngân hàng được đẩy lùi, thanh khoản của hệ thống được cải thiện, an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội được giữ vững, tâm lý, niềm tin của nhân dân vào chương trình tái cơ cấu hệ thống ngân hàng được củng cố. Xuất phát từ tầm quan trọng nêu trên cho thấy việc đánh giá năng lực tài chính của các Ngân hàng thương mại Việt Nam ở giai đoạn này là rất quan trọng, vì từ đó giúp các nhà quản lý thực hiện được cơ cấu lại hệ thống ngân một cách có cơ sở, định hướng việc sáp nhập, hợp nhất cũng có căn cứ khoa học… Sau khi đánh giá được năng lực tài chính của các Ngân hàng thương mại sẽ xác định các yếu tố ảnh hưởng đến nó và từ đó giúp các nhà quản lý ở cấp độ vi mô, vĩ mô có căn cứ đưa ra các giải pháp khả thi nhằm đạt được mục tiêu vi mô: các ngân hàng hoạt động có hiệu quả hơn, đẩy lùi được nguy cơ đổ vỡ, phát triển bền vững và có khả năng cạnh tranh tốt với các ngân hàng liên doanh và ngân hàng nước ngoài hoạt động ở Việt Nam, còn ở cấp độ vĩ mô thì Chính phủ, Ngân hàng Nhà nước, thực hiện thành công đề án và quyết định đã ban hành nêu trên. Để đạt được mục tiêu này thì cần có sự nghiên cứu chuyên sâu và ứng dụng kinh tế lượng trong phân tích và đánh giá về năng lực tài chính của hệ thống Ngân hàng Việt Nam. Thời gian qua đã có khá nhiều các nghiên cứu đánh giá năng lực tài chính của các Ngân hàng thương mại Việt Nam, tuy nhiên, đa phần các nghiên cứu này đều tiếp cận theo phương pháp phân tích định tính truyền thống và phạm vi nghiên cứu chỉ bó 17 hẹp trong phân tích cho một hoặc một vài Ngân hàng thương mại Nhà nước. Trong khi đó các nghiên cứu định lượng còn ít và hạn chế nhiều về phương pháp tiếp cận. Như vậy, hiện nay việc xem xét một cách tổng thể và xác định những nhân tố ảnh hưởng đến năng lực tài chính của các Ngân hàng thương mại ở Việt Nam là hết sức quan trọng và có giá trị. Bởi vì, nó sẽ hỗ trợ cho các nhà quản lý, các nhà hoạch định chính sách, các nhà quản trị ngân hàng và các nhà đầu tư trong việc ra quyết định. Qua đó, nó cũng là cơ sở để hoàn thiện một khung chính sách hợp lý trong quá trình quản lý hoạt động của các ngân hàng ở Việt Nam trong thời kỳ hội nhập. Xuất phát từ những đòi hỏi mang tính thực tiễn và nhu cầu bức thiết ở Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập khu vực và toàn cầu hóa, xu thế phát triển của nền kinh tế có sự quản lý của Chính phủ một cách gián tiếp thông qua các chính sách kinh tế, với mong muốn nghiên cứu để tìm ra giải pháp nâng cao năng lực tài chính cho NHTM Việt Nam giai đoạn 2013-2020, đồng thời bổ sung thêm những hiểu biết và ứng dụng đối với việc đưa ra chính sách quản lý hệ thống Ngân hàng ở Việt Nam, tôi đã lựa chọn đề tài: “Năng lực tài chính của các Ngân hàng thương mại Việt Nam” làm luận án nghiên cứu, để tiếp tục đóng góp thêm về phương diện lý luận vai trò của năng lực tài chính trong hệ thống NHTM Việt Nam và là cơ sở cho các Ngân hàng thương mại Việt Nam trên phương diện thực tiễn để giúp các ngân hàng giải quyết các khó khăn hiện nay từ đó phát triển bền vững trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt trên phạm vi toàn cầu. 3. Mục tiêu nghiên cứu Mục đích nghiên cứu cốt lõi của luận án là tập trung nghiên cứu đánh giá năng lực tài chính của các NHTM Việt Nam có đảm bảo khung an toàn CAMEL hay không? Và các nhân tố tác động đến năng lực tài chính Ngân hàng thương mại Việt Nam như thế nào? Hệ thống hóa cơ sở lí luận về năng lực tài chính của Ngân hàng thương mại ở Việt Nam. Phân tích thực trạng năng lực tài chính của Ngân hàng thương mại ở Việt Nam so với khung an toàn CAMEL. 18 Xác định các nhân tố ảnh hưởng và mức độ tác động của chúng đến năng lực tài chính Ngân hàng thương mại Việt Nam. Lập luận và đưa ra các giải pháp phù hợp với thực tiễn tình hình nghiên cứu trong giai đoạn tiếp theo từ năm 2013 – 2020 nhằm giúp các Ngân hàng thương mại Việt Nam nâng cao năng lực tài chính để tồn tại và phát triển bền vững. Để nghiên cứu này giải quyết tốt mục tiêu nghiên cứu, cần phải làm rõ các câu hỏi nghiên cứu sau: (i) Bản chất của năng lực tài chính? Tiêu chuẩn để đánh giá năng lực tài chính? Các nhân tố nào có ảnh hưởng đến năng lực tài chính Ngân hàng thương mại Việt Nam? (ii) Nghiên cứu sẽ sử dụng phương pháp nghiên cứu nào để xây dựng và kiểm định mô hình các nhân tố tác động đến năng lực tài chính? (iii) Những hướng tác động có thể nâng cao năng lực tài chính Ngân hàng thương mại Việt Nam trong giai đoạn 2013- 2020. Từ các câu hỏi nghiên cứu nêu trên thì luận án cũng đưa ra các giả thuyết: Giả thuyết 1: Vốn chủ sở hữu càng lớn thì năng lực tài chính của NHTM Việt Nam càng mạnh. Giả thuyết 2: Sử dụng đòn bẩy tài chính càng lớn sẽ làm cho năng lực tài chính của NHTM Việt Nam càng tốt. Giả thuyết 3: Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu càng cao cho thấy năng lực tài chính của NHTM Việt Nam càng tốt. Giả thuyết 4: Dư nợ trên tài sản càng cao sẽ làm cho năng lực tài chính của NHTM Việt Nam càng tốt. Giả thuyết 5: Tỷ lệ nợ xấu trên dư nợ càng lớn sẽ làm cho năng lực tài chính của NHTM Việt Nam giảm xuống. Giả thuyết 6: Tỷ lệ sinh lãi trên vốn chủ sở hữu (ROE) càng lớn sẽ làm cho năng lực tài chính của NHTM Việt Nam tốt hơn. Giả thuyết 7: Tỷ lệ sinh lãi trên tài sản (ROA) càng lớn sẽ làm cho năng lực tài chính của NHTM Việt Nam tốt hơn. Giả thuyết 8: Tỷ lệ lãi cận biên (Nim) càng lớn sẽ làm cho năng lực tài chính của NHTM Việt Nam tốt hơn. 19 Giả thuyết 9: Tỷ lệ sinh lãi ngoài cận biên(Nnim) càng lớn sẽ làm cho năng lực tài chính của NHTM Việt Nam tốt hơn. Giả thuyết 10: Chỉ số chi phí hoạt động càng lớn sẽ làm cho năng lực tài chính của NHTM Việt Nam giảm xuống. Giả thuyết 11: Khả năng thanh khoản trên tài sản càng lớn sẽ làm cho năng lực tài chính của NHTM Việt Nam tốt hơn. Giả thuyết 12: Khả năng thanh khoản ngắn hạn càng lớn sẽ làm cho năng lực tài chính của NHTM Việt Nam tốt hơn. Giả thuyết 13: Hệ số đảm bảo tiền gửi càng lớn sẽ làm cho năng lực tài chính của NHTM Việt Nam mạnh hơn. Giả thuyết 14: Dư nợ cho vay trên tiền gửi càng lớn sẽ làm cho năng lực tài chính của NHTM Việt Nam càng được nâng cao. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu - Năng lực tài chính của các NHTM Việt Nam - Các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực tài chính của các NHTM Việt Nam - Kinh nghiệm nâng cao năng lực tài chính của một số tập đoàn tài chính, quốc gia trên thế giới. 4.2 Phạm vi nghiên cứu: Về không gian: Nghiên cứu các Ngân hàng thương mại Việt Nam Về thời gian: Dữ liệu dùng để thực hiện luận án được thu thập trong khoảng thời gian chủ yếu từ năm 2003-2012, trong đó gồm dữ liệu có sẵn từ báo cáo tài chính của các ngân hàng, báo báo của NHNN, báo cáo ngân hàng thế giới, báo cáo của hệ thống giám sát ngân hàng. Về nội dung và hướng tiếp cận nghiên cứu của luận án: Nghiên cứu các lý thuyết đã đề cập đến việc đánh giá năng lực tài chính của các NHTM, nghiên cứu này đi sâu vào việc đánh giá năng lực tài chính và các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực tài chính của các NHTM Việt Nam theo khung an toàn Camel Đối tượng phân tích là các Ngân hàng thương mại Việt Nam 20 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1 Phương pháp nghiên cứu định tính - Nghiên cứu đã sử dụng các số liệu thống kê thông qua thu thập dữ liệu có sẵn, tiến hành lập bảng biểu, vẽ đồ thị, biểu đồ để dễ dàng so sánh và đánh giá nội dung cần tập trung nghiên cứu. - Bên cạnh đó, đề tài cũng đã sử dụng phương pháp suy diễn để lập luận và giải thích đặc điểm của từng chỉ tiêu trong quá trình phân tích số liệu nghiên cứu. - Ngoài ra, trong nghiên cứu này còn sử dụng phương pháp chuyên gia thông qua việc phỏng vấn sâu các nhà quản lý, các chuyên gia nghiên cứu trong lĩnh vực ngân hàng và một số khách hàng có dư nợ lớn không có khả năng thanh toán nhằm xác định một số nguyên nhân dẫn đến nợ xấu tăng đột biến năm 2012. 5.2 Phương pháp nghiên cứu định lượng Được thực hiện bằng kiểm định và nhận diện các nhân tố thông qua giá trị, độ tin cậy, kiểm định mô hình tác giả nghiên cứu, xác định mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến năng lực tài chính của các Ngân hàng thương mại Việt Nam, được thực hiện thông qua các giai đoạn sau: - Thu thập dữ liệu từ các báo cáo tài chính của các Ngân hàng thương mại Việt Nam, với kích thước mẫu là 28/37 . Các ngân hàng được chọn để phân tích bao gồm tất cả các NHTM Nhà Nước, các NHTM cổ phần quy mô vốn lớn, nhỏ, trung bình và các mẫu đã đại diện được cho các tổng thể nghiên cứu với kích thước mẫu đạt trên 75%. - Kiểm định sự phù hợp của mô hình sử dụng. - Sau đó sử dụng mô hình Probit hồi quy với các quan hệ tuyến tính để kiểm định các nhân tố có ảnh hưởng quan trọng đến năng lực tài chính, từ đó tính được xác suất tác động của từng nhân tố với mức độ quan trọng của từng nhân tố ảnh hưởng đến năng lực tài chính.