Mét vµi kinh nghiÖm trong
d¹y-häc c¸c lo¹i thÓ
v¨n häc níc ngoµi ë trung häc c¬ së
PhÇn I
®Æt vÊn ®Ò
V¨n ch¬ng níc ngoµi lµ mét bé phËn quan träng trong ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n
trung häc c¬ së gåm nh÷ng s¸ng t¸c d©n gian, v¨n th¬ cæ ®iÓn, v¨n th¬ hiÖn ®¹i ®îc
chän vµ bè trÝ song song víi ch¬ng tr×nh v¨n häc d©n téc. Cïng víi v¨n häc d©n téc,
v¨n ch¬ng níc ngoµi ®· gãp phÇn t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh më réng tÇm nh×n vµ
kh¶ n¨ng c¶m thô tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i, hiÓu biÕt thªm vÒ cuéc sèng vµ tµi
n¨ng s¸ng t¹o cña c¸c d©n téc tõ ®ã hiÓu râ h¬n ®Êt níc, d©n téc vµ v¨n ho¸ d©n téc
®ång thêi ph¸t triÓn tinh thÇn quèc tÕ vµ ý thøc vÒ céng ®ång v¨n ho¸ nh©n lo¹i.
§ã lµ nh÷ng s¸ng t¸c ®îc chän läc trong kho tµng v¨n häc cña c¸c d©n téc.
Nãi réng ra ®ã lµ tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i ®ñ søc vît qua sù thö th¸ch kh¾c nghiÖt
cña thêi gian, cña kh«ng gian ®Õn víi chóng ta h«m nay. Ta b¾t gÆp ë ®©y nh÷ng t¸c
phÈm ®· thµnh mÉu mùc cña v¨n häc thÕ giíi tõ c¸c chuyÖn cæ tÝch nh “C©y bót
thÇn” (Trung Quèc), “¤ng l·o ®¸nh c¸ vµ con c¸ vµng” (Nga)… cho ®Õn c¸c t¸c
phÈm v¨n ch¬ng næi tiÕng cña c¸c nhµ v¨n lín cña c¸c d©n téc còng lµ cña thÕ giíi
nh “§«n- ki-h«-tª” cña (XÐc-van-tÐt), “C« bÐ b¸n diªm” cña (An-®Ðc-xen), “ChiÕc
l¸ cuèi cïng” cña (OHen-ry), th¬ cña Lý B¹ch, §ç Phñ; TruyÖn cña Lç TÊn, A. T«nxt«i, M«-pa-x¨ng, Gi¾c L¬n-®¬n, Ai-ma-tèp, c¸c trÝch ®o¹n kÞch cæ ®iÓn Ph¸p, Anh
cña M«-li-e, SÕc-xpia.
Nh×n chung ®ã lµ nh÷ng t¸c phÈm rÊt giµu gi¸ trÞ nh©n b¶n, giµu tinh thÇn d©n
téc cã t¸c dông rÊt lín trong viÖc gi¸o dôc t×nh c¶m cao ®Ñp, båi dìng t©m hån trong
s¸ng vµ ý thøc v¬n tíi ®iÒu thiÖn ®Ó ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn nh©n c¸ch cho häc sinh.
§ã cßn lµ nh÷ng t¸c phÈm cã gi¸ trÞ nghÖ thuËt lín, ®¹t tr×nh ®é mÉu mùc ®îc viÕt ra
bëi tµi nghÖ bËc thÇy cña c¸c nhµ v¨n xuÊt s¾c.
4
Tuy nhiªn trong thùc tÕ d¹y vµ häc t¸c phÈm v¨n ch¬ng níc ngoµi ë trung häc
c¬ së hiÖn nay gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n mµ tríc hÕt khã kh¨n lín nhÊt lµ kho¶ng c¸ch
kh¸ lín vÒ kh«ng gian vµ thêi gian, vÒ lÞch sö vµ t©m lý. §øng tríc nhiÒu t¸c phÈm
v¨n ch¬ng níc ngoµi, nhiÒu gi¸o viªn nhÊt lµ häc sinh c¶m thÊy v« cïng xa l¹. NÕu
kh«ng ®îc gi¶i thÝch, híng dÉn th× trong tiÕp cËn khã mµ hiÓu, c¶m næi.
VÝ dô: “§¸nh nhau víi cèi xay giã” ( TrÝch “§«n-ki-h«-tª” cña XÐc- van-tÐt) dÉu
lµ t¸c phÈm rÊt hay nhng ®îc viÕt ra c¸ch ®©y hµng bèn tr¨m n¨m, tõ thêi trung cæ vÒ
tÇng líp hiÖp sÜ giang hå ®· lçi thêi, vÒ phong c¸ch sinh ho¹t cña quÝ téc thêi trung
cæ Ch©u ¢u víi nh÷ng tËp tôc lÒ thãi c¸ch c¶m, c¸ch nghÜ hoµn toµn xa l¹ víi chóng
ta.
Khã kh¨n lín thø hai lµ chóng ta d¹y vµ häc v¨n ch¬ng níc ngoµi trong ®iÒu
kiÖn tµi liÖu, s¸ch vë phôc vô cho tham kh¶o cßn khan hiÕm. NhiÒu t¸c phÈm anh chÞ
em gi¸o viªn míi ®îc nghe lÇn ®Çu tiªn. NhiÒu t¸c phÈm anh chÞ em nghe tªn nhng
cha ®îc mét lÇn ®îc nh×n tËn m¾t. HÇu hÕt t¸c phÈm ®îc ®a vµo ch¬ng tr×nh anh chÞ
em chØ biÕt ®îc qua s¸ch gi¸o khoa, qua tãm t¾t, qua trÝch ®o¹n. khã kh¨n nµy kh«ng
ph¶i mét sím mét chiÒu mµ kh¾c phôc ®îc.
Tríc nh÷ng thùc tr¹ng khã kh¨n trong viÖc tiÕp cËn, viÖc d¹y vµ häc c¸c t¸c
phÈm v¨n ch¬ng níc ngoµi nh vËy, víi tÊm lßng yªu nghÒ, yªu bé m«n vµ trong thùc
tÕ gi¶ng d¹y nhiÒu n¨m t«i ®· cïng nhiÒu ®ång nghiÖp t×m ra nh÷ng híng d¹y, bµn
c¸ch kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n trªn ®Ó gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c giê häc
v¨n. Trong khu«n khæ cña ®Ò tµi nµy, t«i xin m¹nh d¹n gãp thªm “ Mét vµi kinh
nghiÖm trong d¹y-häc c¸c lo¹i thÓ v¨n häc níc ngoµi ë THCS” .
PhÇn II
Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
5
I, §iÒu tra thùc tr¹ng tríc khi nghiªn cøu:
Tríc khi nghiªn cøu vµ thùc nghiÖm ®Ò tµi nµy t«i ®· cïng víi c¸c ®ång
nghiÖp trong nhãm Ng÷ v¨n cña nhµ trêng tiÕn hµnh kh¶o s¸t c¸c tiÕt d¹y vµ häc
phÇn v¨n häc níc ngoµi trong ch¬ng tr×nh ®èi víi c¸c khèi líp 6, 7, 8,9 trong c¸c
n¨m häc: 2002-2003; 2003-2004; 2004-2005; 2005-2006.
1. H×nh thøc vµ néi dung kh¶o s¸t:
TËp trung vµo m¶ng kiÕn thøc thuéc phÇn v¨n häc níc ngoµi ®· d¹y thùc tÕ trong
ch¬ng tr×nh ë c¸c khèi 6, 7, 8, 9 cña 4 n¨m häc: 2002-2003, 2003-2004,2004-2005;
2005-2006.
+ Th«ng qua c¸c buæi sinh ho¹t tæ, nhãm chuyªn m«n, qua dù giê ®ång nghiÖp,
th¨m líp rót kinh nghiÖm vµ ®¸nh gi¸ chÊt lîng, kÕt qu¶ cña c¸c tiÕt d¹y vµ häc tõ ®ã
rót ra nh÷ng ph¬ng ph¸p vµ biÖn ph¸p chung trong d¹y vµ häc c¸c lo¹i thÓ v¨n häc níc ngoµi.
+ Sö dông phiÕu häc tËp víi nh÷ng c©u hái tr¾c nghiÖm ®Ó kiÓm tra viÖc n¾m kiÕn
thøc bµi häc, sù hiÓu biÕt cña häc sinh vÒ c¸c t¸c gi¶, t¸c phÈm v¨n häc níc ngoµi.
+ TiÕn hµnh cho häc sinh lµm c¸c bµi kiÓm tra viÕt ®Ó ®¸nh gi¸ tæng qu¸t kh¶ n¨ng
c¶m thô, ph©n tÝch nh÷ng gi¸ trÞ nghÖ thuËt vµ néi dung cña c¸c t¸c phÈm v¨n häc níc ngoµi.
2, KÕt qu¶ kh¶o s¸t:
Khèi
Líp
SÜ sè
Giái
SL
6
7
8
(%)
Kh¸
SL
(%)
TB
SL
YÕu
(%)
SL
(%)
6A
39
0
0
13
33,3
22
56,4
4
10,3
6B
40
0
0
11
27,5
24
60,0
5
12,5
7A
39
0
0
15
38,4
21
54,0
3
7,6
7B
41
0
0
12
29,2
22
54,0
6
16,8
8A
39
1
2,6
14
36,0
22
56,4
2
5,0
8B
38
0
0
10
26,3
24
63,0
4
10,7
6
9
9A
42
1
2,4
20
48
21
49,6
0
0
9C
32
0
0
10
31,3
16
50
6
18,7
Qua thùc tÕ vµ kÕt qu¶ kh¶o s¸t t«i nhËn thÊy r»ng:
+ Sù hiÓu biÕt cña häc sinh vÒ c¸c t¸c gi¶ còng nh c¸c t¸c phÈm v¨n häc níc
ngoµi ®îc häc trong ch¬ng tr×nh cßn rÊt h¹n chÕ.
+ Kh¶ n¨ng tiÕp thu vµ c¶m nhËn nh÷ng t¸c phÈm v¨n ch¬ng níc ngoµi cha cao.
+ Kü n¨ng ph©n tÝch vµ c¶m thô nh÷ng gi¸ trÞ ®Æc s¾c vÒ nghÖ thuËt vµ néi dung
c¸c t¸c phÈm v¨n ch¬ng níc ngoµi cßn hêi hît vµ cha s©u s¾c. V× vËy sè bµi ®¹t ®iÓm
kh¸ cha cao.
+ Kü n¨ng ph©n tÝch c¸c yÕu tè ng«n ng÷, c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt, chi tiÕt, h×nh
¶nh, nh©n vËt … trong c¸c t¸c phÈm v¨n häc níc ngoµi cña häc sinh cßn lóng tóng.
+ ë mét vµi gi¸o viªn sù hiÓu biÕt vÒ phong tôc, tËp qu¸n sinh ho¹t, quan niÖm
thÈm mÜ cña d©n téc ®ã s¶n sinh ra t¸c phÈm cha thËt s©u s¾c, cha cã ®iÒu kiÖn ®äc
trän vÑn c¸c t¸c phÈm cã ®o¹n trÝch ®îc d¹y.
II, Ph¬ng ph¸p vµ biÖn ph¸p tiÕn hµnh.
Nh×n mét c¸ch tæng thÓ toµn bé phÇn v¨n häc níc ngoµi trong ch¬ng tr×nh ng÷
v¨n THCS, ta cã thÓ ph©n lo¹i c¸c t¸c phÈm v¨n häc níc ngoµi theo ®Æc trng lo¹i thÓ
thµnh nh÷ng m¶ng sau:
1, TruyÖn cæ d©n gian:
Bao gåm 2 t¸c phÈm chÝnh ®ã lµ “C©y bót thÇn” s¸ng t¸c d©n gian cña Trung
Quèc; “¤ng l·o ®¸nh c¸ vµ con c¸ vµng” cña A-lÕch - xan-®r¬ XÐc-ghª-ª-vÝch Puskin, ®¹i thi hµo Nga kÓ l¹i b»ng 205 c©u th¬ trªn c¬ së cña truyÖn d©n gian Nga,
§øc.
2, Th¬ §êng:
Mét sè bµi th¬ §êng cã néi dung tr÷ t×nh x· héi, vÒ t×nh c¶m quª h¬ng, vÒ
thiªn nhiªn cña c¸c t¸c gi¶: LÝ B¹ch, H¹ Tri Ch¬ng, §ç Phñ…
7
3, TruyÖn ng¾n:
Bao gåm mét sè ®o¹n trÝch cña c¸c t¸c phÈm: “§¸nh nhau víi cèi xay giã” cña
XÐc-van-tÐt, “C« bÐ b¸n diªm” cña An-®Ðc-xen, “ChiÕc l¸ cuèi cïng” cña ¥. Hen-ry,
“Hai c©y phong” cña Ai-Ma-Tèp, “Cè h¬ng” cña Lç TÊn, “Con chã bÊc” cña Gi¾cl¬n-®¬n, “Nh÷ng ®øa trΔ cña Gor-ki, “R«-bin-x¬n ngoµi ®¶o hoang” cña §i-ph«,
“Bè cña Xi-m«ng” cña M«-pa-x¨ng…
4, KÝ:
“Lßng yªu níc” cña £-ren-bua…
5, KÞch:
TrÝch ®o¹n kÞch cæ ®iÓn Ph¸p “ ¤ng Giuèc-®anh mÆc lÔ phôc” cña M«-li-e.
6, Th¬ tr÷ t×nh hiÖn ®¹i:
Bao gåm mét sè bµi th¬ tr÷ t×nh cña Nga, Ên §é….
Qua viÖc ph©n lo¹i nh vËy ®Ó cã c¸i nh×n tæng qu¸t toµn bé ch¬ng tr×nh phÇn v¨n
häc níc ngoµi, tõ ®ã ®Ò ra nh÷ng ph¬ng ph¸p, biÖn ph¸p d¹y cô thÓ cho tõng lo¹i thÓ
mét c¸ch hîp lý còng nh viÖc vËn dông nguyªn t¾c tÝch hîp trong d¹y vµ häc mét
c¸ch phï hîp h¬n.
III, Nh÷ng c«ng viÖc thùc tÕ ®· lµm vµ kÕt qu¶ ®¹t ®îc.
1. Nh÷ng nguyªn t¾c chung:
1a. Muèn d¹y tèt c¸c t¸c phÈm v¨n ch¬ng níc ngoµi ph¶i trùc tiÕp tiÕp xóc víi t¸c
phÈm:
Cã thÓ coi ®©y lµ mét yªu cÇu nghiªm ngÆt ®èi víi gi¸o viªn vµ häc sinh khi
d¹y häc t¸c phÈm v¨n ch¬ng. Nhng víi c¸c t¸c phÈm v¨n ch¬ng níc ngoµi th× ®©y lµ
mét yªu cÇu kh¸ cao song ph¶i t×m mäi c¸ch mµ thùc hiÖn cho ®îc. Cã thÓ tæ chøc
cho tæ, nhãm chuyªn m«n chia nhau t×m ®äc, trao ®æi víi nhau. Còng cã thÓ tæ chøc
b¸o c¸o trong sinh ho¹t chuyªn m«n hoÆc cã thÓ tæ chøc ngo¹i kho¸ cho häc sinh.
NÕu kh«ng ®äc ®îc t¸c phÈm th× còng ph¶i ®îc nghe, ®îc kÓ, ®îc th¶o luËn vÒ t¸c
phÈm mµ m×nh ph¶i d¹y vµ häc.
1b. T×m hiÓu nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn t¸c phÈm:
8
Sù hiÓu biÕt vÒ t¸c gi¶, vÒ thêi ®¹i, vÒ ®Êt níc ®ã s¶n sinh ra t¸c phÈm, nh÷ng
®Æc s¾c vÒ thiªn nhiªn, vÒ tËp tôc x· héi nhÊt lµ vÒ t©m lý d©n téc sÏ gióp ta hiÓu vµ
c¶m t¸c phÈm v¨n ch¬ng níc ngoµi rÊt nhiÒu. Nh÷ng ®iÒu ®ã kh«ng dÔ g× cã ®¬c nÕu
chóng ta kh«ng t×m tßi häc hái.
Chóng ta sÏ kh«ng c¶m vµ hiÓu tèt ®o¹n trÝch “ §¸nh nhau víi cèi xay
giã”trong “§«n-ki h« tª” cña XÐc-van-tÐt nÕu ta kh«ng hiÓu biÕt g× vÒ ®Êt níc T©y
Ban Nha thêi trung cæ, sù tan gi· cña ý thøc hÖ phong kiÕn vµ sù h×nh thµnh cña ý
thøc hÖ t s¶n.
V× vËy viÖc t×m ®äc c¸c tµi liÖu cã liªn quan trªn c¸c t¹p chÝ, c¸c s¸ch b¸o rÊt
cÇn thiÕt ®èi víi gi¸o viªn vµ häc sinh nhÊt lµ gi¸o viªn trong viÖc d¹y häc t¸c phÈm
v¨n ch¬ng, nhÊt lµ t¸c phÈm v¨n ch¬ng níc ngoµi.
1c. Muèn d¹y tèt t¸c phÈm cÇn hiÓu ®óng t¸c phÈm:
Muèn d¹y tèt v¨n b¶n th× ph¶i hiÓu ®óng nã, t×m hiÓu nã ®óng trong vÞ trÝ t¸c
phÈm, hiÓu ®îc toµn bé t¸c phÈm vµ dông ý nghÖ thuËt cña t¸c gi¶ tõ ®ã míi lùa
chän ®îc vÊn ®Ò vµ c¸ch híng dÉn häc sinh t×m hiÓu, kh¸m ph¸ vµ lÜnh héi cho phï
hîp víi tr×nh ®é häc sinh. §©y lµ mét yªu cÇu cao song víi t¸c phÈm v¨n ch¬ng níc
ngoµi th× viÖc hiÓu ®óng t¸c phÈm lµ mét yªu cÇu quan träng. “Con chã BÊc”(trong
s¸ch v¨n 7 cò, vµ lµ t¸c phÈm ®îc d¹y trong ng÷ v¨n 9 hiÖn nay) lµ mét v¨n b¶n hay
nhng rÊt xa l¹ ®èi víi gi¸o viªn vµ häc sinh THCS.
HÇu nh anh chÞ em chØ míi biÕt ®îc nhµ v¨n Gi¾c-l¬n-®¬n vµ “TiÕng gäi n¬i
hoang d·” qua mét ®o¹n trÝch kh«ng trän vÑn trong s¸ch gi¸o khoa. Còng v× vËy mµ
cha hiÓu ®îc tinh thÇn cña v¨n b¶n còng nh cha hiÓu s©u s¾c t¸c gi¶ vµ néi dung toµn
bé t¸c phÈm. Thùc ra, ®©y chØ lµ mét ®o¹n trÝch trong t¸c phÈm “ TiÕng gäi n¬i
hoang d·” cña Gi¾c-l¬n-®¬n mét nhµ v¨n Mü næi tiÕng thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX.
“TiÕng gäi n¬i hoang d·” lµ mét kiÖt t¸c cña nhµ v¨n nh»m chøng minh: m©u thuÉn
gi÷a sù t¹n b¹o d· man cña c¸i gäi lµ v¨n minh vµ sù tù do cña loµi vËt sèng hoang
d· trong thiªn nhiªn. KiÖt t¸c nµy ®îc nhµ v¨n viÕt tõ 1903.
TruyÖn kÓ vÒ sè phËn cña con chã BÊc bÞ b¾t cãc mang ®i khái trang tr¹i cña mét
ngêi chñ giµu cã ë Ca-li-phoãc-ni-a, vµ bÞ nÐm vµo vïng B¾c cùc hoang d· trong
9
cuéc s¨n vµng cña con ngêi. Thiªn nhiªn nguyªn thuû, sù nghiÖt ng· tµn b¹o cña m«i
trêng ®· ®¸nh thøc vµ lµm ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong ®¸y s©u th¼m cña nã nh÷ng b¶n
n¨ng thó d÷ cña tæ tiªn nã. Nã ®· sèng víi ®ñ h¹ng ngêi phÇn lín hä lµ nh÷ng kÎ ®éc
¸c, tµn b¹o ®èi víi thó vËt. ChØ cã mét ngêi lµ chiÕm ®îc thiÖn c¶m cña nã b»ng lßng
nh©n ®¹o vµ t×nh th¬ng yªu réng lín. §ã lµ Gi«n Thoãc T¬n.
TruyÖn to¸t lªn mét nh©n sinh quan râ rÖt: Lßng th¬ng yªu loµi vËt, «ng cho r»ng
chØ cã trªn c¬ së mét t×nh th¬ng yªu v« h¹n ®èi víi loµi vËt míi chiÕn th¾ng ®îc
nh÷ng con vËt, thËm chÝ lµ nh÷ng con vËt d÷ tîn.
T×nh yªu th¬ng thùc sù vµ nång nµn ®Õn møc cuång nhiÖt dÊy lªn trong lßng con
chã BÊc th× ®Õn Gi«n Thoãc T¬n míi kh¬i dËy ®îc nh÷ng ®iÒu ®¸ng t×m hiÓu lµ v×
sao mµ BÊc yªu th¬ng Gi«n Thoãc T¬n ®Õn møc cã nh÷ng hµnh ®éng ®ep ®Ï thÕ? Bëi
v× con ngêi nµy ®· cøu sèng nã. Nhng h¬n thÕ n÷a, con ngêi nµy lµ mét «ng chñ lý tëng. Anh ch¨m sãc chã cña m×nh nh thÓ chÝnh nã lµ con c¸i cña anh vËy.
Cã ®äc toµn bé t¸c phÈm ta míi thÊy hÕt t×nh th¬ng yªu thùc sù cña Gi«n Thoãc
T¬n ®èi víi loµi vËt mµ cô thÓ lµ ®èi víi con chã BÊc trong sù so s¸nh víi bao nhiªu
«ng chñ tríc ®ã, trong bèi c¶nh khèc liÖt cña cuéc hµnh tr×nh dai d¼ng dµi dÆc trªn
nh÷ng con ®êng ngËp tuyÕt, trong c¬n tuyÖt mÖnh cña ®µn chã… ChÝnh ®©y míi lµ
phÇn cèt yÕu cña t¸c phÈm, míi lµ dông ý nghÖ thuËt cña t¸c gi¶. ChØ cã trªn c¬ së
t×nh yªu v« h¹n ®èi víi loµi vËt míi chiÕn th¾ng ®îc nh÷ng con vËt. Néi dung cña t¸c
phÈm lµ thÕ, t tëng cña t¸c phÈm còng lµ thÕ nhng nÕu chØ dùa vµo tªn cña v¨n b¶n,
qua hai chiÕn c«ng cña con chã, nhiÒu ngêi chØ thÊy næi lªn h×nh ¶nh “Con chã BÊc”
mµ th«i.
2, Nh÷ng c«ng viÖc thøc tÕ ®· lµm:
D¹y häc t¸c phÈm v¨n ch¬ng níc ngoµi còng lµ d¹y-häc t¸c phÈm v¨n ch¬ng
nãi chung. §ã còng lµ t¸c phÈm v¨n ch¬ng d©n gian, v¨n ch¬ng cæ ®iÓn vµ v¨n ch¬ng
hiÖn ®¹i… §ã còng lµ t¸c phÈm tr÷ t×nh vµ tù sù. D¹y häc t¸c phÈm v¨n ch ¬ng níc
ngoµi còng ®Õn ph¶i vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p vµ biÖn ph¸p d¹y häc t¸c phÈm v¨n
ch¬ng nãi chung nhng víi t¸c phÈm v¨n ch¬ng níc ngoµi, do nh÷ng ®Æc ®iÓm, nh÷ng
10
khã kh¨n nh ®· nãi ë trªn nªn ta cÇn vËn dông nh÷ng h×nh thøc, biÖn ph¸p sao cho
hîp lý vµ ®¹t ®îc hiÖu qu¶ giê d¹y.
2a. T×m hiÓu bèi c¶nh lÞch sö vµ hoµn c¶nh s¸ng t¸c t¸c phÈm:
T¸c phÈm v¨n ch¬ng bao giê còng mang trªn m×nh dÊu Ên cña mét thêi lÞch sö
nhÊt ®Þnh. V× vËy viÖc t×m hiÓu bèi c¶nh lÞch sö vµ hoµn c¶nh s¸ng t¸c bao giê còng
lµ mét yªu cÇu cã tÝnh nguyªn t¾c. D¹y häc t¸c phÈm v¨n ch¬ng níc ngoµi th× viÖc
t×m hiÓu bèi c¶nh lÞch sö vµ viÖc s¸ng t¸c thËt lµ viÖc v« cïng quan träng. V× ®©y lµ
nh÷ng ®iÒu rÊt xa l¹ ®èi víi häc sinh. Sù phô thuéc cña t¸c phÈm v¨n ch¬ng vµo hoµn
c¶nh lÞch sö sÏ rÊt khã gi¶i thÝch cho häc sinh nÕu nh kh«ng g¾n liÒn víi nh÷ng ®iÓm
ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ chung víi hoµn c¶nh cuéc sèng vµ ho¹t ®éng s¸ng t¸c cña nhµ
v¨n. Cã nh thÕ míi gióp häc sinh cã ®iÒu kiÖn t×m hiÓu s©u t¸c phÈm.
VÝ dô: D¹y häc bµi: “Th¹ch Hµo l¹i”( KÎ l¹i ë th¹ch hµo) cña §ç Phñ mµ kh«ng
®¶ ®éng g× ®Õn hoµn c¶nh x· héi, ®Õn sù biÕn An Léc S¬n vµ Sö T Minh (755-763) vµ
sù phøc t¹p cña c¸c m©u thuÉn trong x· héi ®¬ng thêi cña Trung Quèc th× còng khã
mµ hiÓu ®îc mét c¸ch ®óng ®¾n bµi th¬ nµy.
HoÆc cã hiÓu s©u s¾c bèi c¶nh lÞch sö cña n«ng th«n Trung Quèc sau c¸ch
m¹ng T©n Hîi ta míi thÊm thÝa nçi hiu qu¹nh cña Lç TÊn ,trong khi d¹y “ Cè h¬ng”
(Ng÷ v¨n 9), míi thÊy râ rµng nhµ v¨n ®· th«ng qua viÖc têng thuËt chuyÕn vÒ quª
lÇn cuèi cïng cña nh©n vËt “T«i” ®Ó lªn ¸n téi ¸c cña chÕ ®é phong kiÕn ®èi víi n«ng
d©n, tõ ®ã ®Æt ra vÊ ®Ò con ®êng ®i cña n«ng d©n vµ cña toµn x· héi ®Ó mäi ngêi suy
nghÜ.
2b. T×m hiÓu phong tôc, tËp qu¸n sinh ho¹t, quan niÖm ®¹o ®øc, thÈm mÜ cña d©n
téc ®· s¶n sinh ra t¸c phÈm trong mèi t¬ng quan víi v¨n ho¸ d©n téc.
§Ó hiÓu c¶m ®óng t¸c phÈm v¨n ch¬ng níc ngoµi, gi¸o viªn cÇn gióp häc sinh
hiÓu ®îc phong tôc, tËp qu¸n sinh ho¹t còng nh quan niÖm ®¹o ®øc, thÈm mÜ cña d©n
téc mµ t¸c phÈm ph¶n ¸nh trong mèi t¬ng quan víi nÒn v¨n ho¸ d©n téc m×nh.
§Æt t¸c phÈm v¨n häc vµo mèi t¬ng quan v¨n häc cña hai d©n téc lµ ®Ó khai
th¸c ®Õn c¹n kiÖt nh÷ng t tëng h÷u dông cho ®êi sèng tinh thÇn c«ng d©n t¬ng lai,
kÝch thÝch nh÷ng truyÒn thèng tèt ®Ñp hiÖn t¹i, ®Ó hiÓu s©u s¾c h¬n nh©n lo¹i.
11
Cho ®Õn nay, d¹y häc v¨n häc phôc hng Anh hay T©y Ban Nha trong nhµ trêng
vÉn lµ vÊn ®Ò khã víi thÇy vµ trß. Thêi ®¹i phôc hng ë Ch©u ¢u, tõ ý qua Ph¸p råi
®Õn nhiÒu níc. ë mçi níc l¹i cã mµu s¾c riªng. V× sao chµng §«n- ki-h«-tª l¹i nãi
nhiÒu lêi cã c¸nh? Nhng chÝnh chµng l¹i lµ mét hiÖp sÜ ®¹o kh«ng hîp thêi, h×nh ¶nh
hiÖp sÜ ®¹o ë ViÖt Nam häc sinh khã h×nh dung ra. §«n Kih«tª yªu tù do, c«ng b»ng,
nh©n ®¹o, Xan-tr«-pan-xa th× thùc tÕ, l¹c quan, lµnh m¹nh, yªu ®êi. C¶ hai nh©n vËt
chung ®óc l¹i ®· lµm næi bËt truyÒn thèng ®¹o ®øc cña nh©n d©n T©y Ban Nha.
C¸i mª s¶ng vµ c¶ c¸i tØnh t¸o ®Õn siªu viÖt cña §«n-ki-h«-tª chøng tá XÐcvan-tex t¸n thµnh lý tëng nh©n ®¹o lµ tuyÖt vêi nhng khã thùc hiÖn ®îc trong thêi ®¹i
mµ tÇng líp quý téc l¹i toan lµm c¸i ®ã lµ m¬ hå ¶o tëng. T¸c phÈm cã nh¹o b¸ng
s¸ch hiÖp sÜ nhng c¬ b¶n vÉn lµ kh¼ng ®Þnh kh¸t väng, lý tëng nh©n v¨n cao c¶ cña
nh÷ng con ngêi khæng lå trong mét x· héi ®Çy ®en tèi xÊu xa. NÕu kh«ng c¶nh gi¸c,
®Êy chØ lµ mét ¶o tëng, mét trß cêi lÞch sö.
HoÆc c¸i lèi “vÏ tr¨ng thÊy m©y”, “ý ë ngoµi lêi”, “ý ®Õn mµ bót ch¼ng cÇn
®Õn”, hay viÖc sö dông vÇn (nhÊt, tam, ngò bÊt luËn; nhÞ , tø, lôc ph©n minh), nh÷ng
kiÓu ®èi: §èi thanh, ®èi ý (24 lo¹i), nh÷ng bót ph¸p lÊy“®éng” t¶ “tÜnh”; “cao” t¶
“thÊp”; “qu¸ khø” t¶ “hiÖn t¹i”… trong th¬ § êng còng cÇn ®îc häc sinh hiÓu biÕt tríc khi ®i s©u vµo t×m hiÓu nh÷ng bµi th¬ cña Lý B¹ch, §ç Phñ, H¹ Tri Ch¬ng.
§Æt t¸c phÈm trong mèi t¬ng quan v¨n ho¸ cña hai d©n téc sÏ gióp cho viÖc
nghiªn cøu t¸c phÈm cô thÓ nhËn ra vµ lµm phong phó h¬n ®êi sèng t©m hån vµ t×nh
c¶m d©n téc cña mçi ngêi khi tiÕp xóc víi t¸c phÈm. Trªn thùc tÕ trong qu¸ tr×nh tiÕp
xóc víi t¸c phÈm dï thÕ nµo còng vÉn gîi ra sù liªn tëng so s¸nh nhÊt ®Þnh nhng
trong ch¬ng tr×nh v¨n häc níc ngoµi ë Trung häc c¬ së, cã rÊt nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau,
thËm trÝ tr¸i ngîc nhau trong c¸ch c¶m, c¸ch nghÜ vµ c¸ch diÔn ®¹t bëi thÕ, ®Ó häc
sinh hiÓu c¶m ®óng t¸c phÈm, cÇn ph¶i gióp häc sinh rót ng¾n kho¶ng c¸ch nµy l¹i.
2c. T×m hiÓu mèi quan hÖ gi÷a v¨n b¶n ng«n tõ vµ v¨n b¶n h×nh tîng.
V¨n ch¬ng níc ngoµi ®Õn víi gi¸o viªn vµ häc sinh ®Òu qua lêi dÞch cña c¸c
dÞch gi¶. V¨n b¶n t¸c phÈm mµ gi¸o viªn vµ häc sinh ®îc d¹y-häc lµ v¨n b¶n dÞch
12
chø kh«ng ph¶i lµ nguyªn t¸c. Nh thÕ ngêi dÞch ®· ph¶i thùc thi mét ho¹t ®éng rÊt
phøc t¹p lµ:
- ChuyÓn dÞch mét t¸c phÈm tõ mét ng«n ng÷ kh¸c.
- ChuyÓn dÞch mét t¸c phÈm tõ mét thêi gian nµy (thêi gian lich sö xuËt hiÖn
nguyªn b¶n) sang mét thêi gian kh¸c (thêi gian lÞch sö cña b¶n dÞch) vµ,
- ChuyÓn dÞch mét t¸c phÈm tõ mét kh«ng gian v¨n ho¸ nµy sang mét kh«ng
gian v¨n ho¸ kh¸c.
Nh vËy, dÞch b¶n lµ v¨n b¶n h×nh tîng. D¹y häc t¸c phÈm v¨n ch¬ng níc ngoµi
chñ yÕu lµ d¹y häc trªn v¨n b¶n h×nh tîng gÆp ph¶i nh÷ng bµi th¬ níc ngoµi tõ
nguyªn b¶n ®Õn b¶n dÞch nghÜa, sang ®Õn b¶n dÞch th¬ th× vÒ mÆt ng«n tõ ®· cã sù
kh¸c nhau rÊt xa nh÷ng bµi th¬ cña §ç Phñ, Lý B¹ch trong th¬ §êng ®Òu n»m trong
trêng hîp ®ã. ThÕ lµ viÖc b¸m lÊy ng«n tõ ®Ó khai th¸c nh víi trêng hîp th¬ nãi
chung lµ kh«ng thÓ ®îc. Nhng c¸c ®Æc ®iÓm kh¸c cña thi ph¸p bµi th¬ l¹i cã thÓ gióp
ta hiÓu c¶m bµi th¬ th× l¹i ph¶i khai th¸c. Tuú tõng bµi mµ cã c¸ch vËn dông linh
ho¹t, s¸ng t¹o ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao trong c¸c tiÕt d¹y vµ häc t¸c phÈm. §ã lµ ®iÒu cÇn
®îc qu¸n triÖt trong d¹y häc t¸c phÈm v¨n ch¬ng níc ngoµi. Ta cã thÓ thÊy, biÖn ph¸p
so s¸nh, ®èi chiÕu lµ biÖn ph¸p ®Æc trng, ®¾c dông trong qu¸ tr×nh d¹y häc t¸c phÈm
v¨n ch¬ng níc ngoµi. BiÖn ph¸p ®ã ®îc thùc hiÖn trong viÖc ®èi chiÕu b¶n dÞch víi
nguyªn t¸c, so s¸nh c¸c chi tiÕt, c¸c h×nh ¶nh cïng mét phong c¸ch, mét giäng
®iÖu… ®Ó gióp häc sinh hiÓu c¶m t¸c phÈm s©u s¾c h¬n.
VD: Khi d¹y v¨n b¶n “T×nh d¹ tø” (C¶m nghÜ trong ®ªm thanh tÜnh) cña Lý
B¹ch, qua biÖn ph¸p ®èi chiÕu, so s¸nh b¶n dÞch th¬ víi nguyªn t¸c ta thÊy:
Trong nguyªn t¸c ta thÊy nhµ th¬ viÕt lµ “minh nguyÖt quang”, b¶n dÞch th¬
dÞch lµ “¸nh tr¨ng räi”, dïng tõ “räi” (®éng tõ), thay cho “s¸ng” (tÝnh tõ) ®· lµm
nh¹t mèi liªn tëng trong bµi th¬ v× tr¨ng ph¶i s¸ng nhµ th¬ míi nhÇm lµ s¬ng, h¬n
n÷a, tr¨ng räi vµ s¬ng phñ lµm cho bµi th¬ t¨ng thªm hai chñ thÓ, lµm mê ®i c¸i chñ
thÓ c« ®éc, nhí quª. Trong nguyªn t¸c chØ cã mét chñ thÓ lµ Lý B¹ch. Trong b¶n dÞch
viÖc thªm hai chñ thÓ n÷a ®ang ho¹t ®éng lµm gi¶m ®i c¸i thanh tÜnh, yªn ¾ng cña
®ªm khuya.
13
Do ®ã ®Ó häc sinh c¶m nhËn ®îc s©u s¾c h¬n hai c©u th¬ ®Çu:
Sµng tiÒn minh nguyÖt quang,
Nghi thÞ ®Þa thîng s¬ng.
DÞch:
§Çu giêng ¸nh tr¨ng räi,
Ngì mÆt ®Êt phñ s¬ng.
Gi¸o viªn cÇn ®Æt c©u hái cã tÝnh chÊt gîi më ®Ó dÉn d¾t häc sinh khi t×m
hiÓu:
B¶n dÞch nghÜa theo nguyªn t¸c lµ dÞch “quang” lµ “s¸ng”. Nh ng c©u th¬ dÞch
®æi thµnh “räi”. Em thÊy “s¸ng” vµ “räi” còng nh “chiÕu” kh¸c nhau nh thÕ nµo?
Em cã thÝch tõ “räi” trong b¶n dÞch nµy kh«ng? t¹i sao?
T¹i sao nhµ th¬ l¹i xóc c¶m tõ mét ¸nh tr¨ng ®Çu giêng?
Trong hai c©u, c©u nµo lµ miªu t¶, c©u nµo lµ biÓu c¶m? Quan hÖ gi÷a t¶ vµ
c¶m cã hîp lý kh«ng?
Còng nh khi häc sinh c¶m nhËn hai c©u th¬ cuèi:
Cö ®Çu väng minh nguyÖt,
§ª ®Çu t cè h¬ng.
DÞch:
NgÈng ®Çu nh×n tr¨ng s¸ng,
Cói ®Çu nhí cè h¬ng.
Sau khi ®äc l¹i toµn bé bµi th¬, cÇn dÉn d¾t qua c¸c c©u hái sau:
Em cã nhËn xÐt g× vÒ 3 tõ trong 3 v¨n b¶n (phiªn ©m, dÞch nghÜa, dÞch th¬):
“väng”, “ng¾m”, nh×n vÒ mÆt ®ång nghÜa em thÝch tõ nh×n hay ng¾m h¬n? t¹i sao?
Ph©n tÝch hai tõ tr¸i nghÜa: “ngÈng” (ngÈng ®Çu) vµ “cói” (cói ®Çu) ®Ó thÊy
hai tõ ng÷ ®ã thÓ hiÖn c¶m xóc g× cña nhµ th¬?
T¹i sao tõ vÇng tr¨ng s¸ng mµ l¹i nhí cè h¬ng? sù liªn tëng c¶m xóc ®ã cã
tù nhiªn kh«ng?
14
Víi thÓ lo¹i t¸c phÈm tù sù th× h×nh tîng nh©n vËt trong c¸c b¶n dÞch cÇn ®îc
t×m hiÓu, khai th¸c ®óng møc. NÕu kh«ng sÏ khã lßng ®¹t ®îc hiÖu qu¶ nh mong
muèn.
Trêng hîp “Ngêi thÇy ®Çu tiªn” víi ®o¹n trÝch “Hai c©y phong” cña Tsin-ghiz
Ai-ma-tèp lµ mét thÝ dô: “ngêi thÇy ®Çu tiªn” hiÖn lªn trªn trang giÊy kh«ng ph¶i qua
viÖc quan s¸t, miªu t¶, so s¸nh mµ l¹i hiÖn lªn qua viÖc t¸i hiÖn h×nh ¶nh, qua nh÷ng
kû niÖm s©u s¾c víi mét t×nh c¶m tr©n träng, kÝnh yªu, pha chót hèi hËn, ¸y n¸y cña
An- t -nai, ngêi häc sinh bÊt h¹nh nay ®· trë thµnh viÖn sü. C©u chuyÖn tr¶i dµi trªn
mét qu·ng thêi gian mÊy chôc n¨m. Song, ë ®©y s¸ch gi¸o khoa ng÷ v¨n 8 chØ lµ
nh÷ng ®o¹n ë phÇn ®Çu cuèn truyÖn. DÉu lµ phÇn ®Çu nhng tÊt c¶ dÒu gãp phÇn kh¾c
ho¹ h×nh ¶nh thÇy gi¸o §uy-sen, trong ®ã nh÷ng mÈu ký øc sau bao nhiªu n¨m th¸ng
®· ®îc thêi gian kho¸c mµu thi vÞ, buéc ngêi ®äc ph¶i dïng c¶ tëng tîng, liªn tëng
vµ ®¾m m×nh trong hoµi niÖm ®Ó cïng sèng víi nh©n vËt. Chóng ta ph¶i lµm sao ®Ó
häc sinh ®õng ngËp vµo sù kiÖn, ®õng bÞ nh÷ng suy ngÉm miªn man lµm lo¸ ®i h×nh
¶nh ngêi thÇy ®· gäi lµ håi øc th× kh«ng ph¶i tÊt c¶ ®Òu s¸ng râ nh bøc ch©n dung ®îc ®Æc t¶ nªn kh«ng thÓ dïng c¸ch khai th¸c ph©n tÝch mét nh©n vËt tõ ngo¹i h×nh
®Õn néi t©m mµ ë ®©y, ngoµi h×nh ¶nh cña ngêi thÇy cßn cã tÊm lßng cña ngêi kÓ, ngêi häc trß tõng ®îc thÇy yªu quÝ, ch¨m sãc, b¶o vÖ vµ gi¸o dôc.
Toµn bé ®o¹n trÝch ®Ò nãi vÒ hai c©y phong trªn ®åi cao, nh÷ng vÎ ®Ñp kú diÖu
cña chóng vµ vÞ trÝ quan träng trong nh÷ng kû niÖm Êu th¬, kh¬i dËy niÒm yªu quª h¬ng víi kh¸t väng kh¸m ph¸ cña tuæi trÎ. ChØ ®Õn cuèi cïng, ngêi kÓ chuyÖn míi ®Æt
vÊn ®Ò mµ thuë tríc “cha hÒ nghÜ ®Õn”. §ã lµ ngêi trång c©y phong lµ ai, vµ cã
nh÷ng íc m¬, hy väng g× khi trång hai c©y phong ®ã?
Cuèi ®o¹n trÝch, ngêi kÓ chuyÖn nãi kh«ng râ v× sao mµ qu¶ ®åi cã hai c©y
phong ®îc gäi lµ “Trêng §uy-sen”. Nh vËy hai c©y phong cßn lµ biÓu tîng cho trêng
häc, n¬i khai t©m vµ nu«i dìng nh÷ng t×nh yªu lín cña con ngêi g¾n liÒn víi tªn mét
“Ngêi thÇy ®Çu tiªn”, thÇy §uy-sen. ë ®©y, h×nh ¶nh tù sù ®· thÊm ®îm chÊt tr÷ t×nh.
Do ®ã, h×nh ¶nh thÇy võa gîi lªn trong ta niÒm c¶m phôc kÝnh yªu võa gîi lªn mét sù
c¶m th«ng bëi nçi luyÕn tiÕc, ngËm ngïi cã phÇn ¸y n¸y, bøt røt cña ngêi häc sinh
15
nay ®· vÒ giµ. Cho nªn chóng ta ph¶i lÇn theo kû niÖm, nh÷ng håi øc ®Ó phôc hiÖn
h×nh ¶nh ngêi thÇy mong gieo vµo lßng häc sinh niÒm yªu th¬ng, Êm ¸p ®ã b»ng
c¸ch dÉn d¾t c¸c em (c©u hái ®îc sö dông trong bµi d¹y):
Lµng Ku-ku-rªu ®îc gíi thiÖu lµ mét lµng quª nh thÕ nµo? t¹i sao h×nh ¶nh
c©y phong l¹i cha ®îc nh¾c ®Õn trong nh÷ng dßng ®Çu tiªn?
Hai c©y phong ®îc gíi thiÖu kh¸i qu¸t nh thÕ nµo? H×nh ¶nh so s¸nh “ nh
nh÷ng ngän h¶i ®¨ng ®Æt trªn nói” cã ý nghÜa g×?
T¹i sao ngêi kÓ l¹i cã thÓ “bao giê còng c¶m biÕt ®îc chóng, lóc nµo còng
nh×n râ”?
T¸c gi¶ ®· miªu t¶ vÎ ®Ñp cña hai c©y phong tõ gãc ®é nµo, thêi ®iÓm nµo?
H·y chØ ra c¸c vÎ ®Ñp ®ã?
T¹i sao hai c©y phong l¹i cã vÎ ®Ñp kh¸c nhau nh thÕ? Ta cã thÓ biÕt ®îc ®iÒu
g× vÒ t×nh yªu cña ngêi kÓ chuyÖn víi hai c©y phong?
T¹i sao tríc khi b¾t ®Çu nghØ hÌ cña n¨m häc cuèi cïng, hai c©y phong l¹i
g©y Ên tîng m¹nh mÏ cho ngêi kÓ chuyÖn vµ lò trÎ?
§iÒu g× ®· hiÖn ra tríc m¾t lò trÎ? Ph¶n øng cña chóng ®îc miªu t¶ nh thÕ
nµo? Qua ®ã chóng ta ®¸nh gi¸ vÞ trÝ cña hai c©y phong ra sao?
Qua viÖc ca ngîi vÎ ®Ñp cña hai c©y phong ngêi kÓ chuyÖn híng tíi ngêi v«
danh ®· trång vµ vun xíi chóng. H·y chØ ra sù ca ngîi tinh tÕ ®ã?
Víi mét tù sù kh¸c l¹i ph¶i cã c¸ch khai th¸c kh¸c, ch¼ng h¹n víi “chiÕc l¸
cuèi cïng” cña O.Henry trong ng÷ v¨n 8 l¹i kh¸c. H×nh tîng “chiÕc l¸ cuèi cïng”
kh«ng chØ gîi l¹i ë ®ã mµ cßn gîi ta ®Õn tÊm lßng cña ngêi nghÖ sÜ nghÌo cña níc
MÜ mµ ®Æc biÖt lµ tÊm lßng cña b¸c B¬- men ®· t¹o lªn kiÖt t¸c “chiÕc l¸ cuèi cïng”.
C©u chuyÖn ngîi ca t×nh c¶m trong s¸ng, cao ®Ñp cña nh÷ng nghÖ sÜ ch©n chÝnh, ca
ngîi sù hy sinh quªn m×nh cña cô B¬- men ®Ó vÏ chiÕc l¸, cøu sèng Gi«n- xy.
Nh÷ng chiÕc l¸ trêng xu©n , theo qui luËt sinh tån cña t¹o ho¸, tõng chiÕc l¸
mét theo mïa ®«ng rÐt mít qua ®i. chiÕc l¸ cuèi cïng sãt l¹i kh«ng ph¶i bëi c©y Êy lµ
c©y trêng xu©n, kh«ng ph¶i bëi l¸ c©y lµ l¸ trêng xu©n mµ bëi nÐt vÏ tµi hoa cña «ng
16
l·o B¬-men lµm trêng xu©n l¸ Êy. C©y tuy lµ trêng xu©n còng kh«ng gi÷ ®îc l¸ cña
m×nh. Ngêi tuy h÷u h¹n nhng l¹i gi÷ ®îc l¸.
VËy ra ®iÒu duy nhÊt ®Ó gi÷ ®îc l¸ kia l¹i trªn d¬ng thÕ nµy lµ tÊm lßng. TÊm
lßng ®· th¨ng hoa thµnh nghÖ thuËt. Vµ nghÖ thuËt ®· mang thiªn chøc cøu ngêi. Víi
O.Henry nghÖ thuËt ph¶i phông sù c¸i ®Ñp, ph¶i phông sù cuéc sèng. Mµ cuéc sèng,
tån t¹i trong ý nghÜ cao ®Ñp nhÊt, lµ ph¶i biÕt hi sinh. Cã thÓ nãi, nh©n lo¹i tån t¹i
trong ý thøc cao ®Ñp nhÊt, lµ ph¶i biÕt hi sinh.Vµ cã thÓ nãi, nh©n lo¹i tån t¹i vµ ph¸t
triÓn lµ nhê sù hi sinh kÕ tôc cña c¸c thÕ hÖ tiÕp nèi. XÐt ë gãc ®é nµy, O.Henry ®Æt
vÊn ®Ò vÒ ý nghÜa tån t¹i vµ kh¶ n¨ng duy tr× sù sèng cña con ngêi.
Cuéc sèng lµ ®¸ng quÝ, nhng theo B¬-men, nÕu cÇn, l·o s½n sµng hi sinh tÝnh
m¹ng cña m×nh v× nh÷ng ®iÒu cao quÝ h¬n. ®Õn ®©y ta thÊy râ h¬n dông ý nghÖ thuËt
t¹o ®é c¨ng cña O.Henry: sö dông thñ ph¸p t¨ng cÊp nhng khi truyÖn ph¸t triÓn lªn
®Õn ®Ønh ®iÓm th× khÐo lÐo ®an cµi t tëng, chñ ®Ò kh¸c vµo, ®©y míi lµ chñ ®Ò chÝnh
cña t¸c phÈm. VËy ra, c¶ hai c« g¸i, b¸c sÜ, bøc têng g¹ch, d©y trêng xu©n kia vµ c¶
c¸ch tù sù duyªn d¸ng tõ ®Çu t¸c phÈm ®Õn ®©y tÊt c¶ ®Òu lµ nÒn ®Ó «ng l·o B¬-men
xuÊt hiÖn. Víi kÜ thuËt tù sù nµy, t¸c gi¶ t¹o dùng ®îc ®é hÉng thÈm mÜ trong t©m lÝ
tiÕp nhËn. §©y lµ nÐt ®éc ®¸o cña “ChiÕc lµ cuèi cïng” bëi ®é hÉng thÈm mÜ th× dÔ ®îc thùc hiÖn ë thi ca chø v¨n xu«i th× qu¶ lµ rÊt khã. VËy nªn ta cã thÓ vÝ “ChiÕc l¸
cuèi cïng” nh mét bµi th¬- tranh ®Æc biÖt.
XÐt ë gãc ®é kh¸c, “ChiÕc l¸ cuèi cïng” ®îc xem nh lµ mét truyÖn ng¾n cã
kÕt cÊu mÉu mùc vµo h¹ng bËc nhÊt. Cèt truyÖn, nh©n vËt, giäng ®iÖu, trÇn thuËt, ®èi
tho¹i… §Òu cã thÓ ®îc xem nh lµ mét trong nh÷ng khu«n mÉu cña thÓ lo¹i nµy ë thÕ
kØ XIX.
Ch¼ng h¹n nh cèt truyÖn cña t¸c phÈm kh¸ phøc t¹p. Ngoµi cèt truyÖn bÒ næi,
ta cßn gÆp c¶ cèt truyÖn ngÇm n÷a.
ë tuyÕn thø nhÊt cã thÓ tãm lîc theo n¨m bíc sau: Tr×nh bµy: t¹i mét “khu häa
sÜ” nä, cã mét c« g¸i bÞ èm tªn lµ Gi«n-xy ®ang n»m ®îi chÕt. Th¾t nót: t©m tr¹ng
chê chÕt liªn quan ®Õn nh÷ng chiÕc lµ trêng xu©n ®· rông. Ph¸t triÓn: l¸ cø rông, søc
17
khoÎ Gi«n-xy dÇn tµn. §Ønh ®iÓm: chØ cßn mçi mét chiÕc l¸, nÕu l¸ Êy r¬i th× sù sèng
cña Gi«n-xy còng r¬i theo. KÕt thóc: l¸ kh«ng r¬i, Gi«n-xy kh«ng chÕt.
Ngoµi cèt truyÖn ë bÒ næi trªn ta cßn cã mét tuyÕn truyÖn song hµnh, ch×m Èn
n÷a: cã mét ho¹ sÜ giµ nu«i tham väng vÏ bøc kiÖt t¸c. Cã mét ho¹ sÜ trÎ muèn chÕt
v× nh÷ng chiÕc lµ r¬i. ¤ng l·o muèn cøu c« g¸i b»ng dù ®Þnh vÏ chiÕc l¸ (®iÒu nµy
kh«ng ®îc ph¸t biÓu trùc tiÕp trong t¸c phÈm) vµ «ng l·o quyÕt ®Þnh vÏ chiÕc l¸ vµo
®ªm mïa ®«ng gi¸ rÐt thay thÕ chiÕc l¸ trêng xu©n cuèi cïng ®· rông. TruyÖn kÕt
thóc khi c« bÐ håi phôc bëi chiÕc l¸ (®îc vÏ ) vÉn cßn nhng ho¹ sÜ giµ th× vÉn qua
®êi.
HiÖn tîng ®an cµi nhuÇn nhuyÔn c¸c tuyÕn cèt truyÖn trªn ®· cho thÊy
O.Henry xøng ®¸ng lµ mét c©y bót truyÖn ng¾n lçi l¹c bËc thÇy.
Cho nªn víi bµi d¹y nµy, gi¸o viªn cÇn gîi dÉn häc sinh híng vµo sù t×m hiÓu:
C¶nh ngé vµ t©m tr¹ng cña Gi«n- xi, vµ søc m¹nh cña nghÖ thuËt ch©n chÝnh còng
nh nghÖ thuËt x©y dùng cèt truyÖn vµ c¸c t×nh huèng truyÖn…víi hÖ thèng c©u hái
sau:
Qua ®o¹n trÝch em h×nh dung ®îc nh÷ng g× vÒ c¶nh ngé cña Gi«n- xy vµ tÊm
lßng cña mäi ngêi ®èi víi c«?
V× sao cô B¬-men vµ Xiu sî sÖt ngã ra ngoµi cöa sæ nh×n c©y thêng xu©n?
Sau hai lÇn ra lÖnh kÐo mµn ®Ó nh×n ra cöa sæ, t©m tr¹ng cña Gi«n xy biÕn
®æi nh thÕ nµo? §iÒu g× lµ nguyªn nh©n g©y lªn sù biÕn ®æi ®ã?
Gi«n xy nãi “cã mét c¸i g× ®ã ®· lµm cho chiÕc l¸ cuèi cïng vÉn cßn ®Êy ®Ó
em thÊy r»ng m×nh ®· tÖ nh thÕ nµo. Muèn chÕt lµ mét téi?
Em thö h×nh dung diÔn biÕn t×nh c¶m trong t©m tr¹ng cña Gi«n xy khi thÊy
chiÕc l¸ “dòng c¶m”, “®¬n ®éc” b¸m vµo cµnh?
Theo em, Gi«n xy ®îc cøu sèng chñ yÕu nhê vµo nh÷ng ®iÒu g×?
T¹i sao cã thÓ nãi chiÕc l¸ cña cô B¬-men vÏ míi lµ yÕu tè quan träng cøu
sèng Gi«n xy?
§Ó cho G«n xy tho¸t khái c¸i chÕt nhê chiÕc l¸, ngoµi viÖc ca ngîi nh÷ng t×nh
c¶m tèt ®Ñp cña c¸c nghÖ sÜ, t¸c gi¶ cßn muèn ca ngîi ®iÒu g× kh¸c?
18
Xiu coi chiÕc l¸ cña cô B¬-men lµ mét kiÖt t¸c. Em cã ®ång ý nh vËy kh«ng?
h·y gi¶i thÝch theo c¸ch hiÓu cña em?
Nh÷ng ®Æc s¾c trong nghÖ thuËt x©y dùng cèt truyÖn, x©y dùng c¸c t×nh tiÕt vµ
t×nh huèng truyÖn cña O.Hen ry trong “ChiÕc l¸ cuèi cïng”?
2d. T×m hiÓu nh÷ng dÊu hiÖu thi ph¸p cña t¸c phÈm theo ®Æc trng lo¹i thÓ.
Mçi t¸c phÈm v¨n häc xuÊt hiÖn bªn c¹nh ®éng lùc lín, c¶m høng chñ quan
cña nhµ v¨n cßn bÞ chi phèi trùc tiÕp bëi trµo lu v¨n ho¸ trong khu vùc ¶nh hëng cô
thÓ ®Õn d©n téc. V× vËy, chóng ta ®Æt yªu cÇu nµy ra lµ ®Ó t×m kiÕm nh÷ng ®iÒu kiÖn
lý tëng khi d¹y vµ häc còng nh nghiªn cøu t¸c phÈm.
VÝ dô: Víi th¬ §êng th× dï bót ph¸p hiÖn thùc nh §ç Phñ, l·ng m¹n nh Lý
B¹ch ®Òu bÞ chi phèi bëi triÕt häc §¹o gi¸o vµ PhËt gi¸o kh«ng ®¬n thuÇn chØ lµ Nho
gi¸o. Mµu s¾c cña §¹o gi¸o trong th¬ Lý B¹ch rÊt râ, ë V¬ng Duy chÊt phËt râ h¬n
cßn §ç Phñ th× chÊt nh©n v¨n tõ hiÖn theo ®êi sèng lµ chñ ®Ò chÝnh.
Ta thÊy th¬ ®êng cã mµu s¾c rÊt riªng, cã lÏ khã gÆp ë mét trµo lu v¨n häc Ph¬ng t©y nµo cã mét lo¹i th¬ nh thÕ. C¸i t«i víi tÝnh chÊt “phi c¸ thÓ”, íc lÖ trong th¬
®êng kh¸ phæ biÕn. Tuy vËy, ta vÉn kh«ng lo¹i trõ nh÷ng ngo¹i lÖ. Dï nh vËy ta còng
vÉn ph¶i gäi ra mÊy nÐt cã tÝnh chÊt thi ph¸p cña §êng thi:
- §Ò tµi thêng trang träng, thi ý thêng nhiÒu tÇng nghÜa gîi mét mµu s¾c trÝ tuÖ.
- Ng«n ng÷ §êng thi thêng mang tÝnh kh¸i qu¸t cao chø rÊt Ýt ®i vµo miªu t¶ chi
tiÕt.
- Trong qu¸ tr×nh thÓ hiÖn, th¬ §êng thêng thÓ hiÖn nh÷ng nguyªn t¾c rÊt chÆt
chÏ t¹o sù hµi hoµ k× thó. MÆt kh¸c, nã l¹i sö dông vÇn (nhÊt, tam, ngò bÊt luËn; nhÞ,
tø, lôc ph©n minh), trªn c¬ së nh÷ng tiÓu ®èi: §èi thanh, ®èi ý.
- ThÓ c¸ch luËt trong th¬ §êng lµ qui t¾c kÕt hîp luËt b»ng tr¾c ®Ó t¹o ra mét sù
hµi ©m, “niªm” lµ sù kÕt dÝnh hµng däc t¹o ®îc s ªm ¸i, chÊt trÝ tuÖ vµ “nçi buån
thiªn cæ” trong th¬ §êng.
V× vËy, khi d¹y vµ häc th¬ §êng nÕu chóng ta ®Æt ®îc t¸c phÈm vµo nh÷ng nÐt
tiªu biÓu cña thi ph¸p th¬ §êng th× rÊt cã thuËn lîi khi khai th¸c gióp häc sinh
tiÕp nhËn, c¶m vµ hiÓu nã mét c¸ch s©u s¾c h¬n.
19
Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®¸ng quan t©m nhÊt cña d¹y vµ häc ph¸t triÓn hiÖn nay lµ
®i “tõ kh¸i qu¸t ®Õn cô thÓ”. Tríc ®Õn nay d¹y vµ häc th¬ §êng chóng ta thêng chñ
yÕu kh¸m ph¸ cÊu tróc: ®Ò, thùc, luËn, kÕt (®èi víi thÓ thÊt ng«n b¸t có) hoÆc: khai,
thõa, chuyÓn, hîp (®èi víi thÓ thÊt ng«n tø tuyÖt). Nhng trªn thùc tÕ cña khèi lîng ®å
sé nh÷ng bµi th¬ ®êng, nã thÓ hiÖn c¶ mét trµo lu th¬ ca ®éc ®¸o: ý tø, ®Ò tµi cña trµo
lu nµy thÓ hiÖn c¶ mét ý chÝ s¸ng t¹o. Thi ý thêng nhiÒu tÇng nghÜa. LuËt b»ng tr¾c:
1-8, 2-3, 4-5, 6-7. Sù ®èi ngÉu thêng diÔn ra ë c¸c c©u 3-4, 5-6 ngoµi ®èi thanh
“b»ng”, “tr¾c”, cßn cã tíi 24 lo¹i ®èi thuËn, nghÞch, t¬ng thµnh, t¬ng ph¶n… mµ ngêi gi¸o viªn d¹y v¨n cÇn quan t©m khai th¸c trong d¹y vµ häc, gióp häc sinh hiÓu ®Õn
c¹n kiÖt nh÷ng tÇng ý nghÜa trong thi tø vµ thi ý cña tõng c©u th¬ §êng theo ®Æc trng
thi ph¸p, thÓ lo¹i.
Ch¼ng h¹n khi khai th¸c, ph©n tÝch hai c©u th¬ cuèi cña bµi “TÜnh d¹ tø” cña
LÝ B¹ch häc sinh cã thÓ hiÓu vµ c¶m ®¬c sù tuyÖt hay cña hai c©u th¬. Hay vÒ lêi vµ
ý: vÒ lêi lµ ng«n ng÷ trong s¸ng, gi¶n ®¬n, dÔ hiÓu, tõ ng÷ ®èi nghÞch trong (tõ cö-®ª;
väng-t; minh nguyÖt-cè h¬ng). VÒ ý diÔn t¶ ®îc t thÕ vµ t©m tr¹ng cña t¸c gi¶. T thÕ
cña Lý B¹ch ë ®©y hoµn toµn tr¸i ngîc (khi ngÈng ®Çu nh×n tr¨ng th× phÊn khëi vui
vÎ, tho¶i m¸i - khi cói ®Çu lµ buån rÇu tëng nhí ®Õn quª h¬ng).
3, KÕt qu¶ ®¹t ®¬c:
Sau khi vËn dông nh÷ng kinh nghiÖm nµy vµo thùc tÕ gi¶ng d¹y, t«i ®· m¹nh
d¹n thùc nghiÖm ®èi víi khèi 7 (ë líp 7A vµ 7C), khèi 8 (líp 8A vµ 8D), cßn ë khèi 6
vµ khéi 9 t«i cha cã ®iÒu kiÖn ¸p dông. §Ó biÕt ®îc kÕt qu¶ cña viÖc vËn dông “kinh
nghiÖm trong d¹y-häc c¸c thÓ lo¹i v¨n häc níc ngoµi”. T«i ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t ë
c¸c tiÕt v¨n häc cña khèi 7 (trong c¸c tuÇn 9, 10, 11), khèi 8 (trong c¸c tuÇn 6, 7, 8,
9). C¸ch kh¶o s¸t ®îc tiÕn hµnh nh ë phÇn: §iÒu tra thc tr¹ng tríc khi nghiªn cøu.
KÕt qu¶ kh¶o s¸t nh sau:
Khèi
Líp
SÜ sè
Giái
SL
7A
39
9
(%)
23
Kh¸
SL
19
20
(%)
48
TB
SL
10
YÕu
(%)
26,0
SL
01
(%)
3,0
7
8
7C
41
7
17
21
51
11
27
02
5,0
8A
39
12
30,0
21
54,0
5
13
01
3,0
8D
38
5
14
17
45,0
13
34
03
7,0
Víi kÕt qu¶ kh¶o s¸t nh trªn, qua viÖc ®èi chiÕu, so s¸nh kÕt qu¶ ë hai khèi líp
7 (7A vµ 7C); khèi 8 (8A vµ 8D). T«i nhËn thÊy r»ng nh÷ng biÖn ph¸p vµ h×nh thøc
d¹y-häc c¸c t¸c phÈm v¨n häc níc ngoµi ®· gãp phÇn phôc vô h÷u Ých vµ gãp phÇn
n©ng cao hiÖu qu¶, chÊt lîng cña c¸c giê d¹y-häc t¸c phÈm v¨n häc níc ngoµi.
PhÇn lín häc sinh n¾m ch¾c vµ n¾m s©u kiÕn thøc bµi hoc, hiÓu vµ c¶m thô s©u
s¾c nh÷ng gi¸ trÞ ®Æc s¾c vÒ nghÖ thuËt, néi dung cña c¸c t¸c phÈm v¨n, th¬ níc
ngoµi.
Cã kü n¨ng t×m hiÓu, kh¸m ph¸, ph©n tÝch nh÷ng t¸c phÈm v¨n ch¬ng níc
ngoµi theo ®Æc trng, thÓ lo¹i.
IV, Bµi häc kinh nghiÖm.
Qua thêi gian nghiªn cøu cïng c¸c ®ång nghiÖp cña m×nh ¸p dông ®Ò tµi nµy
vµo gi¶ng d¹y phÇn v¨n häc níc ngoµi trong ch¬ng tr×nh ng÷ v¨n 7 vµ 8, t«i thÊy ®©y
lµ nh÷ng kinh nghiÖm tèt ®Ó gióp ngêi gi¸o viªn d¹y v¨n khi ®øng tríc nh÷ng t¸c
phÈm v¨n häc níc ngoµi cã thÓ tù tin vµ chñ ®éng trong khai th¸c, ph©n tÝch vµ tiÕp
cËn c¸c t¸c phÈm v¨n ch¬ng ®ã ®Ó ngµy cµng n©ng cao chÊt lîng, hiÖu qu¶ cña c¸c
tiÕt d¹y-häc v¨n. §Ó cã ®îc kÕt qu¶ cao khi thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, b¶n th©n t«i rót ra
mét sè kinh nghiÖm sau:
+ Víi gi¸o viªn:
21
- Gi¸o viªn ph¶i thùc sù lµ ngêi yªu nghÒ, yªu v¨n ch¬ng, cã kiÕn thøc s©u s¾c vÒ
lÞch sö, v¨n ho¸, phong tôc tËp qu¸n, quan niÖm thÈm mü cña c¸c d©n téc ®· s¶n sinh
ra nh÷ng t¸c phÈm mµ m×nh sÏ trùc tiÕp gi¶ng d¹y.
- Cã ý thøc t×m ®äc vµ hiÓu ®óng, hiÓu trän vÑn c¸c t¸c phÈm v¨n ch¬ng níc
ngoµi ph¶i d¹y.
- N¾m ch¾c hÖ thèng ph¬ng ph¸p d¹y-häc t¸c phÈm v¨n ch¬ng theo lo¹i thÓ, ®Æc
biÖt lµ c¸c t¸c phÈm v¨n ch¬ng níc ngoµi.
+ Víi häc sinh:
- C¸c em ph¶i lµ nh÷ng b¹n ®äc thc sù say mª, yªu thÝch v¨n häc ®Æc biÖt lµ c¸c
t¸c phÈm v¨n ch¬ng níc ngoµi.
- Mçi häc sinh lu«n cã ý thøc ®äc tríc t¸c phÈm, tù t×m hiÓu hÖ thèng c©u hái qua
phÇn ®äc hiÓu v¨n b¶n.
- Mçi häc sinh lu«n cã ý thøc tù rÌn luyÖn c¸c kü n¨ng ph©n tÝch, t×m hiÓu c¸c
yÕu tè ng«n ng÷, nh©n vËt trong c¸c t¸c phÈm v¨n ch¬ng níc ngoµi.
VËn dông tèt nh÷ng kinh nghiÖm trªn, theo t«i kÕt qu¶ c¸c giê häc v¨n phÇn v¨n
häc níc ngoµi míi cã kÕt qu¶ cao. §ång thêi kh¾c phôc ®îc t×nh tr¹ng lêi häc, ch¸n
häc vµ ng¹i häc bé m«n do quan niÖm phÇn v¨n häc nµy lµ khã cña häc sinh.
V. Ph¹m vi ¸p dông ®Ò tµi.
- “Nh÷ng kinh nghiÖm trong d¹y vµ häc c¸c lo¹i thÓ v¨n häc níc ngoµi ë THCS”
trªn thÓ ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c thÇy c« gi¸o ®îc ph©n c«ng gi¶ng d¹y m«n v¨n häc ë
THCS. §Æc biÖt cã thÓ vËn dông vµ sö dông cã hiÖu qu¶ trong c«ng t¸c båi dìng häc
sinh giái vµ n¨ng khiÕu v¨n ë THCS.
- Cã thÓ ¸p dông ë tÊt c¶ c¸c ®èi tîng häc sinh: Giái, kh¸, trung b×nh, yÕu ë tÊt c¶
c¸c khèi líp vµ ë tÊt c¶ c¸c trêng häc khi t×m hiÓu phÇn v¨n häc níc ngoµi.
VI. Nh÷ng vÊn ®Ò kiÕn nghÞ.
HiÖn nay chÊt lîng d¹y vµ häc v¨n ®ang thu hót s chó ý quan t©m cña d luËn
x· héi vµ c¸c bËc phô huynh häc sinh. Trong ch¬ng tr×nh v¨n häc ®îc gi¶ng d¹y ë tÊt
c¶ c¸c trêng THCS, phÇn v¨n häc níc ngoµi chiÕm mét khèi lîng kh«ng nhá bao
gåm c¸c t¸c gi¶ t¸c phÈm cña nhiÒu nÒn v¨n häc kh¸c nhau trªn thÕ giíi. ViÖc gi¶ng
22
d¹y phÇn v¨n häc níc ngoµi thêng gÆp khã kh¨n vÒ nguån t liÖu, vÒ c¸ch tiÕp nhËn vµ
viÖc khai th¸c t×m hiÓu c¸c gi¸ trÞ thÈm mÜ cña c¸c t¸c phÈm v¨n häc. V× vËy ®Ó n©ng
cao chÊt lîng c¸c giê d¹y vµ häc v¨n, ®Æc biÖt lµ phÇn v¨n häc níc ngoµi. T«i m¹nh
d¹n nªu mét sè kiÕn nghÞ sau:
+T¨ng cêng båi dìng kiÕn thøc lÞch sö v¨n ho¸, v¨n häc, ngo¹i ng÷… cho gi¸o
viªn d¹y v¨n.
+ KhÈn tr¬ng bæ sung nguån t liÖu míi cã liªn quan ®Õn t¸c phÈm (cho ®Õn nay rÊt
Ýt thÇy c« ®îc ®äc t¸c phÈm trän vÑn, nhng ®· d¹y ®o¹n trÝch mÊy n¨m nay).
+ Nªn giíi thiªu c¸c t¸c phÈm trän vÑn ®Ó minh ho¹ b»ng ®o¹n trÝch chø kh«ng nªn
trÝch gi¶ng. Tõ ®ã tiÕn tíi ph©n tÝch minh ho¹ tiªu biÓu.
+ Víi c¸c gi¸o viªn ®øng líp cÇn t¹o cho viÖc chiÕm lÜnh th¬, v¨n níc ngoµi b»ng
nh÷ng biÖn ph¸p kh¸c nhau víi tõng lo¹i cô thÓ cña tõng t¸c gi¶ kh¸c nhau tr¸nh sù
¸p ®Æt.
PhÇn III
KÕt luËn
T¸c phÈm v¨n ch¬ng níc ngoµi lµ tiÕng nãi t©m t×nh, lµ cuéc ®êi cña nh÷ng
con ngêi sèng rÊt xa ta vÒ kh«ng gian vµ thêi gian nhng lai cã cïng mét nhÞp ®Ëp tr¸i
tim víi chóng ta. Ta ph¶i vËn dông c¶ nh÷ng t×nh c¶m vµ hiÓu biÕt nhiÒu khi tëng nh
kh«ng dÝnh d¸ng ®Õn t¸c phÈm mét c¸ch linh ho¹t, s¸ng t¹o ®Ó ®a c¸c em ®Õn nh÷ng
bÕn bê xa l¹ cña thÕ giíi v¨n häc nh©n lo¹i, ®Ó n©ng cao tÇm nh×n, tÇm suy nghÜ cña
c¸c em. Cã nh thÕ, viÖc d¹y häc t¸c phÈm v¨n ch¬ng níc ngoµi míi cã hiÖu qu¶ vµ
gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng bé m«n.
23
- Xem thêm -
.DOC 
22 
93 
74 
