Tài liệu Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập chương cơ sở của nhiệt động học của học phần hóa học đại cương 2 bậc đại học theo định hướng phát triển năng lực

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA HÓA HỌC ====== HOÀNG THỊ NGỌC ANH KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CHƢƠNG “CƠ SỞ CỦA NHIỆT ĐỘNG HỌC” CỦA HỌC PHẦN HÓA HỌC ĐẠI CƢƠNG 2 BẬC ĐẠI HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Hóa Vô Cơ HÀ NỘI, 2018 TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA HÓA HỌC KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CHƢƠNG “CƠ SỞ CỦA NHIỆT ĐỘNG HỌC” CỦA HỌC PHẦN HÓA HỌC ĐẠI CƢƠNG 2 BẬC ĐẠI HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Sinh viên thực hiện: Hoàng Thị Ngọc Anh Chuyên ngành: Hóa Vô Cơ Cán bộ hƣớng dẫn ThS. Nguyễn Thị Thu Lan Khóa luận tốt nghiệp Hoàng Thị Ngọc Anh LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành đƣợc khóa luận tốt nghiệp với đề tài: Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập chương “Cơ sở của nhiệt động học” của học phần Hóa học Đại cương 2 bậc Đại học theo định hướng phát triển năng lực, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến ThS. Nguyễn Thị Thu Lan - giảng viên tổ Vô cơ - Đại cƣơng đã giúp đỡ, chỉ bảo tận tình trong suốt quá trình em học tập và nghiên cứu. Qua đây, em cũng xin cảm ơn đến các thầy, cô giảng viên trong khoa Hóa Học - Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2 đã dạy dỗ khi em còn ngồi trên ghế nhà trƣờng. Xin chân thành cảm ơn tới các thầy, cô giáo của các trƣờng ĐHSP Hà Nội, ĐHSP Thái Nguyên, ĐHSP Huế, ĐHSP TP HCM, các em sinh viên K43 - Sƣ phạm Hóa học Trƣờng ĐHSP Hà Nội 2 đã nhiệt tình giúp đỡ trong quá trình tôi tiến hành thực nghiệm. Trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài tôi luôn nhận đƣợc sự động viên của thầy cô, bạn bè và ngƣời thân trong gia đình. Tôi xin chân thành cảm ơn! Mặc dù đã có nhiều cố gắng nhƣng khóa luận không tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong nhận đƣợc sự đóng góp quí báu của các thầy, cô và các bạn sinh viên để khóa luận đƣợc hoàn thiện hơn. Hà Nội, ngày tháng 05 năm 2018 Sinh viên Hoàng Thị Ngọc Anh i Khóa luận tốt nghiệp Hoàng Thị Ngọc Anh DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ĐC Đối chứng ĐH Đại học ĐHSP Đại học sƣ phạm GDĐT Giáo dục đào tạo GV Giảng viên HHĐC 2 Hóa học đại cƣơng 2 KTĐG Kiểm tra đánh giá NL Năng lực NLTH Năng lực tự học PP Phƣơng pháp PPDH Phƣơng pháp dạy học SV Sinh viên SVSP Sinh viên sƣ phạm THPT Trung học phổ thông TN Thực nghiệm TNKQ Trắc nghiệm khách quan TNSP Thực nghiệm sƣ phạm TNTL Trắc nghiệm tự luận ii Khóa luận tốt nghiệp Hoàng Thị Ngọc Anh MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Lí do chọn đề tài.....................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu .............................................................................................3 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ......................................................................3 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................3 5. Phạm vi nghiên cứu ...............................................................................................3 6. Giả thuyết nghiên cứu............................................................................................4 7. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................................4 8. Đóng góp mới của đề tài .......................................................................................4 9. Cấu trúc khóa luận .................................................................................................5 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ........................6 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu .................................................................................6 1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài ....................................................................6 1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước.....................................................................7 1.2. Cơ sở lí luận chung về đổi mới kiểm tra, đánh giá .........................................10 1.2.1. Định hướng đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của sinh viên theo phát triển năng lực...........................................................................................10 1.2.2. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của sinh viên .......................................13 1.2.3. Đo lường trong kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của sinh viên .............15 1.2.4. Kiểm tra, đánh giá năng lực .........................................................................17 1.2.5. Một số phần mềm sử dụng để phân tích kết quả kiểm tra, đánh giá ..........22 1.3. Phát triển năng lực tự học cho sinh viên .........................................................24 1.3.1. Khái niệm tự học............................................................................................24 1.3.2. Khái niệm năng lực tự học ............................................................................25 1.3.3. Các biện pháp phát triển năng lực tự học cho sinh viên.............................25 iii Khóa luận tốt nghiệp Hoàng Thị Ngọc Anh 1.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của sinh viên trong dạy học chƣơng “Cơ sở của nhiệt động học” của học phần Hóa học đại cƣơng 2 ở một số trƣờng ĐHSP ............................................................................................28 1.4.1. Điều tra thực trạng ........................................................................................28 1.4.2. Kết quả điều tra .............................................................................................29 CHƢƠNG 2: XÂY DỰNG BỘ CÔNG CỤ ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC TỰ HỌC CỦA SINH VIÊN TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG “CƠ SỞ CỦA NHIỆT ĐỘNG HỌC” .............................................................................................33 2.1. Phân tích mục tiêu, nội dung kiến thức chƣơng “Cơ sở của nhiệt động học” ...........................................................................................................................33 2.1.1. Phân tích mục tiêu kiến thức chương “Cơ sở của nhiệt động học” ..........33 2.2.2. Các mức độ đánh giá năng lực tự học của sinh viên ..................................36 2.3. Xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực tự học của sinh viên ......................38 2.3.1. Yêu cầu về bộ công cụ đánh giá năng lực tự học của sinh viên .................38 2.3.2. Quy trình xây dựng và đánh giá bộ công cụ đánh giá năng lực tự học của sinh viên .............................................................................................................39 2.3.3. Xây dựng bộ công cụ đánh giá sự phát triển năng lực tự học của sinh viên ............................................................................................................................39 2.3.4. Xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực tự học của sinh viên trong dạy học chương “Cơ sở của nhiệt động học”................................................................46 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM..........................................................62 3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm (TNSP) ........................................................62 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm......................................................................62 3.2.1. Phương pháp chuyên gia ..............................................................................62 3.2.2. Phương pháp thực nghiệm sư phạm.............................................................62 3.3. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm.......................................................................63 3.3.1. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm ...................................................................63 iv Khóa luận tốt nghiệp Hoàng Thị Ngọc Anh 3.3.2. Quy trình thực nghiệm sư phạm ...................................................................63 3.4. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm .........................................................................64 3.4.1. Cách xử lý và đánh giá kết quả thực nghiệm ...............................................64 3.4.2. Kết quả thực nghiệm......................................................................................67 3.4.3. Độ tin cậy của thang đo ................................................................................74 3.4.4. Nhận xét các hồ sơ học tập tiến bộ của các nhóm sinh viên ......................74 3.4.5. Điều tra về thái độ học chương “Cơ sở của nhiệt động học” của sinh viên ............................................................................................................................74 3.5. Phân tích kết quả thực nghiệm sƣ phạm..........................................................75 3.5.1. Phân tích kết quả về mặt định tính ...............................................................75 3.5.2. Phân tích định lượng kết quả thực nghiệm sư phạm ...................................75 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................................78 TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................80 PHỤ LỤC v Khóa luận tốt nghiệp Hoàng Thị Ngọc Anh DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Độ tin cậy của thang đo ............................................................................ 32 Bảng 2.1. Các năng lực thành tố và biểu hiện/tiêu chí NLTH của SV ..................... 35 Bảng 2.2. Biểu hiện/Tiêu chí và các mức độ đánh giá NLTH của SV ..................... 36 Bảng 2.3. Bảng kiểm quan sát đánh giá sự phát triển NLTH của SV trong tiết dạy của chƣơng “Cơ sở của nhiệt động học” (Dành cho GV đánh giá SV) ..................................................................................................... 47 Bảng 2.4. Phiếu hỏi đánh giá sự phát triển NLTH của SV trong tiết dạy của chƣơng “Cơ sở của nhiệt động học” (Dành cho GV đánh giá SV) ......... 49 Bảng 2.5. Phiếu hỏi đánh giá sự phát triển NLTH của SV trong tiết học của chƣơng “Cơ sở của nhiệt động học” (Dùng cho SV tự đánh giá) ........... 51 Bảng 2.6. Phiếu hỏi đánh giá sự phát triển NLTH của SV trong tiết học của chƣơng “Cơ sở của nhiệt động học” (Dùng cho đánh giá đồng đẳng) ........................................................................................................ 52 Bảng 2.7. Phiếu đánh giá sản phẩm làm bài tập lớn/tiểu luận (Dành cho GV đánh giá SV) ............................................................................................ 54 Bảng 3.1. Kết quả điểm bài kiểm tra trƣớc TN của nhóm ĐC và nhóm TN. ........... 67 Bảng 3.2. Bảng % TB các tiêu chí đạt đƣợc của SV K43 SP Hóa học, trƣờng ĐHSPHN2 qua bảng kiểm quan sát ........................................................ 67 Bảng 3.3. Bảng % TB các tiêu chí đạt đƣợc của SV K43 SP Hóa học, trƣờng ĐHSPHN2 qua phiếu hỏi của SV tự đánh giá ......................................... 67 Bảng 3.4. Bảng % TB các tiêu chí đạt đƣợc của SV K43 SP Hóa học, trƣờng ĐHSPHN2 qua phiếu hỏi của đánh giá đồng đẳng ................................. 68 Bảng 3.5. Bảng % TB các tiêu chí đạt đƣợc của SV K43 SP Hóa học, trƣờng ĐHSPHN2 qua phiếu đánh giá sản phẩm làm bài tập lớn....................... 68 Bảng 3.6. Bảng điểm kiểm tra của SV ...................................................................... 68 Bảng 3.7. Số % SV đạt điểm Xi ................................................................................ 69 Bảng 3.8. Số % SV đạt điểm Xi trở xuống................................................................ 71 Bảng 3.9. Bảng tổng hợp các tham số đặc trƣng của các bài kiểm tra ..................... 73 Bảng 3.10. Độ tin cậy của thang đo .......................................................................... 74 vi Khóa luận tốt nghiệp Hoàng Thị Ngọc Anh DANH MỤC ĐỒ THỊ, HÌNH VẼ Hình 3.1. Biểu đồ tần xuất biểu diễn kết quả bài kiểm tra 15 phút (1) ..................... 69 Hình 3.2. Biểu đồ tần xuất biểu diễn kết quả bài kiểm tra 15 phút (2) ..................... 70 Hình 3.3. Biểu đồ tần xuất biểu diễn kết quả bài kiểm tra 15 phút (3) ..................... 70 Hình 3.4. Biểu đồ tần xuất biểu diễn kết quả bài kiểm tra 50 phút ........................... 70 Hình 3.5. Đƣờng lũy tích so sánh kết quả bài kiểm tra 15 phút (1) .......................... 71 Hình 3.6. Đƣờng lũy tích so sánh kết quả bài kiểm tra 15 phút (2) .......................... 72 Hình 3.7. Đƣờng lũy tích so sánh kết quả bài kiểm tra 15 phút (3) .......................... 72 Hình 3.8. Đƣờng lũy tích so sánh kết quả bài kiểm tra 50 phút................................ 73 vii Khóa luận tốt nghiệp Hoàng Thị Ngọc Anh MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong mấy thập kỉ qua việc nghiên cứu và phát triển kiểm tra, đánh giá giáo dục trên thế giới đã có những thành tựu lớn, góp phần đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lƣợng giáo dục của các quốc gia, trở thành các xu thế mà từng quốc gia nên xem xét để hoạt động kiểm tra, đánh giá có thể hội nhập đƣợc. Đảng và Nhà nƣớc ta đã ban hành Nghị quyết về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo và đƣợc nêu rõ trong Hội nghị Trung ƣơng 8 khóa XI: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng và phát triển phẩm chất, năng lực của người học”, “Phát triển phẩm chất, năng lực của người học, đảm bảo hài hòa giữa “dạy chữ”, “dạy người” và định hướng nghề nghiệp. Đổi mới giáo dục từ tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực”; “Đổi mới căn bản hình thức và phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo, bảo đảm trung thực, khách quan. Việc thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo cần từng bước theo các tiêu chí tiên tiến được xã hội và cộng đồng giáo dục thế giới tin cậy và công nhận. Phối hợp sử dụng kết quả đánh giá trong quá trình học với đánh giá cuối kỳ, cuối năm học; đánh giá của người dạy với tự đánh giá của người học; đánh giá của nhà trường với đánh giá của gia đình và của xã hội”. Nhận thức đƣợc tầm quan trọng của việc tăng cƣờng đổi mới kiểm tra đánh giá (KTĐG) thúc đẩy đổi mới phƣơng pháp dạy học (PPDH), trong những năm qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) đã tập trung chỉ đạo đổi mới các hoạt động này nhằm tạo ra sự chuyển biến cơ bản về tổ chức hoạt động dạy học, góp phần nâng cao chất lƣợng giáo dục trong các trƣờng học. Kiểm tra, đánh giá chất lƣợng giáo dục ở nƣớc ta đang trở thành vấn đề đƣợc xã hội và toàn ngành giáo dục ngày càng quan tâm. Kiểm tra, đánh giá tốt sẽ giúp cho việc ra các quyết định đúng đắn, phù hợp với yêu cầu phát triển giáo dục. Đổi mới giáo dục liên quan đến mọi mặt dạy học và giáo dục. Kiểm tra, đánh giá không thể là một hoạt động nằm ngoài quá trình này. Kiểm tra, đánh giá có ảnh 1 Khóa luận tốt nghiệp Hoàng Thị Ngọc Anh hƣởng trực tiếp tới cách dạy, cách học, tuy nhiên đang là một khâu chƣa đƣợc coi trọng đúng mức, bộc lộ nhiều yếu kém và lạc hậu. Thực tế ngày càng cho thấy phải chú ý hơn tới việc xây dựng cơ sở lí luận về kiểm tra, đánh giá. Đổi mới kiểm tra, đánh giá là một việc làm cần thiết và phải đƣợc tiến hành một cách khoa học mới đảm bảo phát huy đƣợc những tác dụng vốn có của hoạt động đó đối với việc nâng cao chất lƣợng giáo dục. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của sinh viên (SV) ở các môn học trong mỗi khóa học nhằm xác định mức độ đạt đƣợc mục tiêu của môn học, làm căn cứ để điều chỉnh quá trình dạy học, góp phần nâng cao chất lƣợng dạy và học một cách toàn diện, động viên, khuyến khích SV chăm học và tự tin trong học tập. Nghiên cứu và phát triển kiểm tra, đánh giá giáo dục đã đƣợc nhiều nhà nghiên cứu, giảng viên (GV) quan tâm. Việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Hóa học nói chung và môn Hóa học đại cƣơng nói riêng ở các trƣờng đại học đang theo hƣớng tiếp cận nội dung. Theo quan điểm phát triển năng lực, việc đánh giá kết quả học tập không lấy việc kiểm tra khả năng tái hiện kiến thức đã học làm trung tâm của việc đánh giá. Đánh giá kết quả học tập theo năng lực cần chú trọng khả năng vận dụng sáng tạo tri thức trong những tình huống ứng dụng khác nhau. Đánh giá kết quả học tập đối với các môn học và hoạt động giáo dục ở mỗi lớp và sau cấp học là biện pháp chủ yếu nhằm xác định mức độ thực hiện mục tiêu dạy học, có vai trò quan trọng trong việc cải thiện kết quả học tập của SV. Hay nói cách khác, đánh giá theo năng lực là đánh giá kiến thức, kỹ năng và thái độ trong bối cảnh có ý nghĩa (Leen pil, 2011). Với mong muốn đƣợc nghiên cứu sâu hơn về kiểm tra, đánh giá theo hƣớng phát triển năng lực cho SV để có thể vận dụng tốt trong hoạt động dạy học của mình sau này, tôi lựa chọn đề tài: Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập chương “Cơ sở của nhiệt động học” của học phần Hóa học Đại cương 2 bậc Đại học theo định hướng phát triển năng lực. 2 Khóa luận tốt nghiệp Hoàng Thị Ngọc Anh 2. Mục đích nghiên cứu Xây dựng bộ công cụ kiểm tra, đánh giá theo định hƣớng phát triển năng lực để đánh giá kết quả học tập, năng lực tự học của SV Sƣ phạm Hóa học, Trƣờng ĐHSP Hà Nội 2 thông qua dạy học chƣơng “Cơ sở của nhiệt động học” trong học phần Hóa học đại cƣơng 2 (HHĐC 2) ở bậc Đại học. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học chƣơng “Cơ sở của nhiệt động học” trong học phần HHĐC 2 tại Khoa Hóa học, Trƣờng ĐHSP Hà Nội 2. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Bộ công cụ kiểm tra, đánh giá kết quả học tập chƣơng “Cơ sở của nhiệt động học” trong học phần HHĐC 2 của SV Sƣ phạm Hóa học, Trƣờng ĐHSP Hà Nội 2 theo định hƣớng phát triển năng lực. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài. - Điều tra thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả học tập, năng lực tự học (NLTH) của SV trong dạy học chƣơng “Cơ sở của nhiệt động học” của học phần HHĐC 2 ở một số trƣờng ĐHSP. - Nghiên cứu, phân tích đặc điểm, nội dung cấu trúc chƣơng “Cơ sở của nhiệt động học” trong học phần HHĐC 2 của Khoa Hóa học, các Trƣờng ĐHSP. - Xác định cấu trúc, biểu hiện/tiêu chí, các mức độ đánh giá NLTH của SV Sƣ phạm Hóa học. - Xây dựng bộ công cụ kiểm tra, đánh giá NLTH của SV Sƣ phạm Hóa học trong dạy học chƣơng “Cơ sở của nhiệt động học” của học phần HHĐC 2. - Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm (TNSP) để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của bộ công cụ kiểm tra, đánh giá đã xây dựng. 5. Phạm vi nghiên cứu - Đánh giá NLTH của SV qua tài liệu hƣớng dẫn học chƣơng “Cơ sở của nhiệt động học” của học phần HHĐC 2. 3 Khóa luận tốt nghiệp Hoàng Thị Ngọc Anh - Nội dung kiến thức chƣơng “Cơ sở của nhiệt động học” của học phần HHĐC 2, trong khung chƣơng trình đào tạo cử nhân Sƣ phạm Hóa học, Trƣờng ĐHSP Hà Nội 2. 6. Giả thuyết nghiên cứu Nếu xây dựng đƣợc bộ công cụ kiểm tra, đánh giá NLTH chƣơng “Cơ sở của nhiệt động học” trong học phần HHĐC 2 của SV Sƣ phạm Hóa học có chất lƣợng tốt sẽ góp phần nâng cao chất lƣợng dạy và học một cách toàn diện, động viên, khuyến khích SV chăm học và tự tin trong học tập. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu - Nhóm phƣơng pháp (PP) nghiên cứu lí thuyết: Sử dụng PP phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa để tổng quan cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài. - Nhóm PP nghiên cứu thực tiễn: Sử dụng PP điều tra để tìm hiểu thực trạng, PP quan sát, PP chuyên gia và TNSP để khẳng định tính khoa học, hiệu quả của bộ công cụ kiểm tra, đánh giá đã xây dựng. - PP thống kê toán học xử lí kết quả thực nghiệm (TN): Sử dụng phần mềm SPSS để xử lí số liệu TN. 8. Đóng góp mới của đề tài - Tổng quan một cách hệ thống các cơ sở lí luận có liên quan đến kiểm tra, đánh giá kết quả học tập, đánh giá NLTH của SV Sƣ phạm Hóa học theo định hƣớng phát triển NL. - Xác định đƣợc cấu trúc, biểu hiện/tiêu chí, các mức độ đánh giá NLTH của SV Sƣ phạm Hóa học. - Đề xuất các nguyên tắc, quy trình xây dựng bộ công cụ kiểm tra, đánh giá NLTH của SV trong dạy học chƣơng “Cơ sở của nhiệt động học” của học phần HHĐC 2. - Xây dựng đƣợc bộ công cụ kiểm tra, đánh giá NLTH của SV thông qua dạy học chƣơng “Cơ sở của nhiệt động học” của học phần HHĐC 2, nhằm góp phần phát triển NLTH và đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của SV Sƣ phạm Hóa học. 4 Khóa luận tốt nghiệp Hoàng Thị Ngọc Anh 9. Cấu trúc khóa luận Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của khóa luận đƣợc trình bày trong 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài Chƣơng 2: Xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực tự học của sinh viên trong dạy học chƣơng “Cơ sở của nhiệt động học” của học phần HHĐC 2 Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm 5 Khóa luận tốt nghiệp Hoàng Thị Ngọc Anh CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Xuất phát từ tầm quan trọng và ý nghĩa của hoạt động kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học, trên thế giới cũng nhƣ ở Việt Nam có nhiều công trình nghiên cứu về đổi mới phƣơng pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá là đề tài thu hút không ít các nhà giáo dục. Từ nhiều nguồn tài liệu khác nhau, cho thấy vấn đề kiểm tra, đánh giá kết quả học tập đƣợc đề cập tới nhiều góc độ từ nhận thức khái niệm, vị trí, vai trò đến đề xuất các phƣơng pháp tiến hành. 1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài Ralph Tyler - đƣợc coi là một trong những ngƣời đầu tiên đƣa ra khái niệm đánh giá giáo dục. Những năm 50 đến đầu những năm 70 của thế kỉ XX, xuất phát từ nhiệm vụ nâng cao chất lƣợng dạy học trên cơ sở phát huy tính tích cực, độc lập của học sinh, vấn đề kiểm tra, đánh giá đƣợc nghiên cứu chủ yếu dƣới góc độ tri thức nhằm hoàn thiện quá trình giáo dục. Nghiên cứu về kiểm tra, đánh giá theo tiếp cận năng lực trong lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp có thể kể tới những nghiên cứu tiêu biểu sau: Shirley Fletcher (1995) với “Kỹ thuật đánh giá theo năng lực” đã xác định một số nguyên tắc cơ bản, gợi ý về các phƣơng pháp cũng nhƣ lợi ích của kỹ thuật đánh giá theo năng lực; đƣa ra một số hƣớng dẫn cho những ngƣời làm công tác đào tạo hƣớng tới việc đánh giá dựa trên công việc [52]. Phil Race, Sally Brown và Brenda Smith (2006) đƣa ra những chỉ dẫn và chủ yếu giới thiệu những hình thức đánh giá, cách đƣa thông tin phản hồi và giám sát chất lƣợng đánh giá kết quả học tập của sinh viên đại học và cao đẳng [51]. Một số tài liệu của Bộ Giáo dục Úc trình bày những kinh nghiệm điển hình của nƣớc này về đánh giá theo năng lực, về thiết kế công cụ đánh giá áp dụng cho mô hình gói đào tạo và các cơ sở đào tạo đã đƣợc kiểm định công nhận. Về kinh nghiệm thực tiễn, các nƣớc phát triển nhƣ Anh, Úc, Niu Zi Lân, Mỹ,… đều đã triển khai thành công đào tạo theo năng lực (competency based 6 Khóa luận tốt nghiệp Hoàng Thị Ngọc Anh training - CBT) và đánh giá theo năng lực (competency based asessment - CBA) trong hệ thống đào tạo nghề và phát triển kỹ năng. Nhiều năm gần đây, một số quốc gia Đông Nam Á nhƣ Malaysia, Phi-lip-pin, Thái Lan và khu vực khác nhƣ Ấn Độ, Nam Phi,… cũng đã tiếp cận và áp dụng đào tạo và đánh giá theo năng lực. Có thể thấy, các công trình nghiên cứu gần đây về đánh giá trong giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp đề cập nhiều đến xu hƣớng phát triển của đánh giá hiện đại, đi sâu vào phân tích tƣờng minh những vấn đề lý luận của đánh giá theo tiếp cận năng lực nhƣ: Đánh giá không truyền thống (alternative assessment) tập trung vào những lý luận và phƣơng pháp đánh giá mới so với đánh giá bài kiểm tra viết truyền thống đƣợc thực hiện bởi ngƣời học; đánh giá định kì (qualitative assessment) bao gồm các lý luận và phƣơng pháp đánh giá bằng nhận xét mang tính cá nhân cao kết hợp với nhận định của ngƣời đánh giá; đánh giá thực hành (performance - based assessment) đánh giá bằng việc yêu cầu ngƣời học phải suy nghĩ và “làm” một nhiệm vụ học tập thực sự chứ không chỉ liệt kê và ghi nhớ kiến thức. Tuy nhiên, việc vận dụng đánh giá theo tiếp cận năng lực nói chung hay đánh giá kết quả học tập theo tiếp cận năng lực ở một lĩnh vực hay một môn học cụ thể nào còn chƣa đƣợc đề cập. 1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước Ở Việt Nam, vấn đề kiểm tra, đánh giá và đổi mới kiểm tra, đánh giá cũng sớm đƣợc nghiên cứu trên cơ sở kế thừa những thành tựu nghiên cứu về kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh trên thế giới qua các bài báo, tài liệu dịch đề cập đến vấn đề đánh giá giáo dục. Những ngƣời nghiên cứu công phu về đánh giá phải kể đến là Hoàng Đức Nhuận, Lê Đức Phúc, hai ông đã thực hiện công trình nghiên cứu khoa học công nghệ cấp Nhà nƣớc và cho ra đời cuốn sách “Cơ sở lý luận của việc đánh giá chất lượng học tập của học sinh phổ thông”. Tài liệu này là nền tảng cho việc tiếp cận các khái niệm, thuật ngữ về đánh giá giáo dục cũng nhƣ những yêu cầu về nội dung và kỹ thuật đánh giá. Tuy nhiên, cuốn sách chƣa đi sâu về phƣơng pháp, kỹ thuật đánh giá kết quả học tập của học sinh [29]. 7 Khóa luận tốt nghiệp Hoàng Thị Ngọc Anh Một số tác giả đã đƣa ra những quan điểm nghiên cứu về kiểm tra, đánh giá theo những góc độ khác nhau, nghiên cứu cơ sở lý luận chung về đánh giá, phân tích các quá trình của đánh giá, tiêu chí đánh giá, mức độ đánh giá, tính khoa học, tính khách quan, tính toàn diện,… trong đánh giá nhƣ: Đề cập đến thuật ngữ, khái niệm với các nguyên tắc đánh giá, kỹ thuật đánh giá trong cuốn “Đánh giá trong giáo dục” [17] dùng cho các trƣờng Đại học sƣ phạm và Cao đẳng sƣ phạm của Trần Bá hoành; cuốn “Kiểm tra - đánh giá trong dạy - học đại học” của Đặng Bá Lãm [25]; hay các nghiên cứu của các tác giả: Lê Khánh Bằng [4], Hà Thế Ngữ [28], Đặng Vũ Hoạt [18], Hà Thị Đức [16],… với các công trình nghiên cứu nhƣ “Một số vấn đề về kiểm tra, đánh giá tri thức của học sinh”, “Cơ sở lý luận của việc đánh giá chất lượng học tập của học sinh trung học phổ thông”… Trong đó nổi bật là công trình “Một số vấn đề kiểm tra, đánh giá tri thức của học sinh” của tác giả Đặng Vũ Hoạt. Theo tác giả “khi kiểm tra, đánh giá tri thức, kĩ năng, kĩ xảo chúng ta cần kiểm tra thường xuyên, có hệ thống, có kế hoạch, kết hợp nhiều dạng, nhiều phương pháp kiểm tra… Đồng thời cần bồi dưỡng cho học sinh ý thức tự đánh giá một cách đúng đắn và khiêm tốn”. Kiểm tra, đánh giá đạt hiệu quả tốt cần đảm bảo tính toàn diện, tính phát triển, tính khách quan, chính xác, công bằng, tránh hình thức, thiên vị hay thành kiến, không quá dễ dãi nhƣng không quá khắt khe. Điều đó chẳng những giúp cho việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh mang lại kết quả cao mà còn góp phần hình thành và phát triển toàn diện nhân cách học sinh. Các nghiên cứu ứng dụng các kĩ thuật, công cụ kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh cụ thể nhƣ cuốn “Trắc nghiệm và đo lường thành quả học tập” năm 1995, tái bản năm 2005 của tác giả Dƣơng Thiệu Tống đã mô tả hệ thống khái niệm về đo lƣờng thành quả học tập, các nguyên lý đo lƣờng, các nguyên tắc viết câu hỏi trắc nghiệm, tổ chức thi và chấm thi,…[43]; hay các tài liệu “Lí thuyết và thực hành về đo lường và đánh giá trong giáo dục” [36], “Đo lường trong giáo dục, lí thuyết và ứng dụng” [37] của tác giả Lâm Quang Thiệp,… 8 Khóa luận tốt nghiệp Hoàng Thị Ngọc Anh Cuốn sách “Kiểm tra, đánh giá trong giáo dục” do tác giả Nguyễn Công Khanh chủ biên [22] là cuốn giáo trình về đánh giá dành cho sinh viên đào tạo ngành sƣ phạm. Bên cạnh những loại hình đánh giá quen thuộc, cuốn sách hƣớng đến các loại hình đánh giá hiện đại. Tác giả cũng đề cập đến kiểm tra, đánh giá năng lực, lý do phải đánh giá năng lực và đƣa ra hệ thống những năng lực cơ bản cần hình thành, phát triển ở học sinh Việt Nam hiện nay. Một số luận án nghiên cứu về việc hình thành, phát triển các năng lực nghề của sinh viên đại học sƣ phạm kỹ thuật và sinh viên đại học sƣ phạm nhƣ luận án của các tác giả Vũ Xuân Hùng [19], Cao Danh Chính [9], Nguyễn Thị Bích Liên [26]. Tuy nhiên các luận án này nghiên cứu về phát triển các năng lực nghề của sinh viên thông qua các hoạt động thực tập sƣ phạm, hoạt động dạy học và hoạt động xêmina, chứ chƣa đề cập đến hoạt động đánh giá. Bên cạnh những nghiên cứu về đánh giá kết quả học tập, một số tác giả đã đi sâu nghiên cứu về kiểm tra, đánh giá theo định hƣớng phát triển năng lực để đánh giá kết quả học tập cũng nhƣ năng lực tự học của SV nói chung và trong học phần Hóa học đại cƣơng nói riêng điển hình là các công trình: - Lê Thị Bích Thọ, Mấy ý kiến về phương pháp đánh giá kết quả học tập trong trường đại học, đăng trên tạp chí KHPL số 6/2002. - Nguyễn Thái Vũ, Thực trạng hệ thống đánh giá kết quả học tập và biện pháp nâng cao chất lượng kiểm tra đánh giá kết quả học tập của sinh viên, Hội thảo khoa học - Khoa Kỹ thuật Tàu thuỷ, Nha Trang, Tháng 10 năm 2009. - Đặng Thị Châu Giang, Lựa chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan trong kiểm tra, đánh giá môn Hóa học đại cương hệ cao đẳng - luận văn thạc sĩ, Trƣờng ĐH Quốc Gia Hà Nội, năm 2008. - TS. Dƣơng Huy Cẩn, Bồi dưỡng năng lực tự học cho sinh viên ngành sư phạm Hóa học trường ĐH Đồng Tháp, Đề tài KH và CN cấp cơ sở, năm 2012. - Nguyễn Thành Nhân, Mô hình đánh giá kết quả học tập của sinh viên trong đào tạo theo tín chỉ, Luận án tiến sĩ khoa học giáo dục, Hà Nội năm 2014. 9 Khóa luận tốt nghiệp Hoàng Thị Ngọc Anh - Lê Thế Vũ, Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập phần Hóa học đại cương của SV trường cao đẳng cộng đồng Hậu Giang, Luận văn thạc sĩ Khoa học Giáo dục, Trƣờng ĐH Vinh năm 2014. - Th.S Nguyễn Thanh Sơn, Đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của sinh viên theo hướng tiếp cận năng lực nhằm đáp ứng chuẩn đầu ra, Bản tin khoa học và giáo dục, trƣờng đại học Yersin Đà Lạt, năm 2015. Tuy các công trình nghiên cứu này đã đề cập đến vấn đề đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của sinh viên trong giai đoạn hiện nay nhƣng chƣa có công trình nào đi sâu nghiên cứu kiểm tra, đánh giá kết quả học tập cụ thể các chƣơng trong học phần HHĐC 2 của SV Sƣ phạm Hóa học theo định hƣớng phát triển năng lực. 1.2. Cơ sở lí luận chung về đổi mới kiểm tra, đánh giá 1.2.1. Định hướng đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của sinh viên theo phát triển năng lực Đổi mới phƣơng pháp dạy học cần gắn liền với đổi mới về đánh giá quá trình dạy học cũng nhƣ đổi mới việc kiểm tra và đánh giá thành tích học tập của SV. Đánh giá kết quả học tập là quá trình thu thập thông tin, phân tích và xử lý thông tin, giải thích thực trạng việc đạt mục tiêu giáo dục, tìm hiểu nguyên nhân, ra những quyết định sƣ phạm giúp SV học tập ngày càng tiến bộ. Xu hƣớng đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của SV tập trung vào các hƣớng sau [24]: - Chuyển từ chủ yếu đánh giá kết quả học tập cuối môn học, khóa học (đánh giá tổng kết) nhằm mục đích xếp hạng, phân loại sang sử dụng các loại hình thức đánh giá thƣờng xuyên, đánh giá định kỳ sau từng chủ đề, từng chƣơng nhằm mục đích phản hồi điều chỉnh quá trình dạy học (đánh giá quá trình); - Chuyển từ chủ yếu đánh giá kiến thức, kỹ năng sang đánh giá năng lực của ngƣời học. Tức là chuyển trọng tâm đánh giá chủ yếu từ ghi nhớ, hiểu kiến thức, … sang đánh giá năng lực vận dụng, giải quyết những vấn đề của thực tiễn, đặc biệt chú trọng đánh giá các năng lực tƣ duy bậc cao nhƣ tƣ duy sáng tạo; 10 Khóa luận tốt nghiệp Hoàng Thị Ngọc Anh - Chuyển đánh giá từ một hoạt động gần nhƣ độc lập với quá trình dạy học sang việc tích hợp đánh giá vào quá trình dạy học, xem đánh giá nhƣ là một phƣơng pháp dạy học; - Tăng cƣờng sử dụng công nghệ thông tin trong kiểm tra, đánh giá: sử dụng các phần mềm thẩm định các đặc tính đo lƣờng của công cụ (độ tin cậy, độ khó, độ phân biệt, độ giá trị) và sử dụng các mô hình thống kê vào xử lí phân tích, lí giải kết quả đánh giá. Với những xu hƣớng trên, đánh giá kết quả học tập các môn học, hoạt động giáo dục của SV ở mỗi lớp trong bối cảnh hiện nay cần phải: - Dựa căn cứ vào chuẩn kiến thức, kĩ năng (theo định hƣớng tiếp cận năng lực) từng môn học, hoạt động giáo dục từng môn, từng lớp; yêu cầu cơ bản cần đạt về kiến thức, kĩ năng, thái độ (theo định hƣớng tiếp cận năng lực) của SV ở mỗi khóa học. - Phối hợp giữa đánh giá thƣờng xuyên và đánh giá định kì, giữa đánh giá của GV và tự đánh giá của SV, giữa đánh giá của nhà trƣờng và đánh giá của gia đình, cộng đồng. - Kết hợp giữa hình thức đánh giá bằng trắc nghiệm khách quan và tự luận nhằm phát huy những ƣu điểm của mỗi hình thức đánh giá này. - Có công cụ đánh giá thích hợp nhằm đánh giá toàn diện, công bằng, trung thực, có khả năng phân loại, giúp GV và SV điều chỉnh kịp thời việc dạy và học. Việc đổi mới công tác đánh giá kết quả học tập môn học của GV đƣợc thể hiện qua một số đặc trƣng cơ bản sau: - Xác định đƣợc mục đích chủ yếu của đánh giá kết quả học tập là so sánh năng lực của SV với mức độ yêu cầu của chuẩn kiến thức và kĩ năng (năng lực) môn học ở từng chủ đề, từng lớp học, để từ đó cải thiện kịp thời hoạt động dạy và hoạt động học. - Tiến hành đánh giá kết quả học tập môn học theo ba công đoạn cơ bản là thu thập thông tin, phân tích và xử lý thông tin, xác nhận kết quả học tập và ra quyết định điều chỉnh hoạt động dạy, hoạt động học. Yếu tố đổi mới ở mỗi công đoạn này là: + Thu thập thông tin: Thông tin đƣợc thu thập từ nhiều nguồn, nhiều hình thức và bằng nhiều phƣơng pháp khác nhau (quan sát trên lớp, làm bài kiểm tra, sản 11