Tài liệu Kiểm toán thuế trong kiểm toán báo cáo tài chính do công ty tnhh kiểm toán âu lạc thực hiện

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Vũ Thị Thu Huyền TÓM LƯỢC Xuất phát từ thực tiễn, nhận thức được tính cấp thiết của kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC, cùng với sự giúp đỡ nhiệt tình của ban lãnh đạo, với sự gợi ý của bộ phận kiểm toán BCTC của AULAC CPA cùng các quý thầy cô trong trường đại học Thương Mại đặc biệt là quý thầy cô trong bộ môn kiểm toán căn bản, em đã lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Kiểm toán thuế trong kiểm toán báo cáo tài chính do công ty TNHH kiểm toán Âu Lạc thực hiện” - Về mặt lý luận: Đề tài đã hệ thống hóa, phân tích làm rõ các vấn đề cơ bản về kiểm toán BCTC nói chung và kiểm toán thuế nói riêng, đưa ra những lý luận liên quan đến kiểm toán thuế và đi sâu vào nghiên cứu nội dung, quy trình kiểm toán Thuế theo chuẩn mực kiểm toán, chế độ kế toán hiện hành và các quy định tài chính có liên quan. - Về mặt thực tiễn: Dựa trên cơ sở lý luận, đề tài làm rõ thực trạng kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC tại AULAC CPA. Đồng thời, thông qua việc phân tích đánh giá đúng thực trạng chỉ ra được những ưu điểm, cũng như hạn chế còn tồn tại. Căn cứ những tổng kết thực tế đó nhằm đưa ra các đề xuất, giải pháp cũng như điều kiện vận dụng chúng, để hoàn thiện kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC tại công ty với mục đích nâng cao chất lượng dịch vụ kiểm toán của công ty, để công tác kiểm toán thuế trong DN hiệu quả và phù hợp hơn với điều kiện kinh tế hiện nay. Dựa trên thực tế tìm hiểu thực tế quy trình kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC tại AULAC CPA, em đã mạnh dạn đưa ra các kiến nghị hoàn thiện như sau: - Hoàn thiện công tác tìm hiểu hệ thống Kiểm soát nội bộ về khoản mục thuế và các khoản phải nôp nhà nước. - Áp dụng phần mềm kiểm toán - Hoàn thiện việc vận dụng chương trình kiểm toán mẫu - Hoàn thiện công tác phân tích tại AULAC CPA - Hoàn thiện công tác chọn mẫu để kiểm tra chị tiết với khoản mục thuế và các khoản phải nộp nhà nước. SV: Bùi Thị Huê i Khoa: Kế toán – Kiểm toán Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Vũ Thị Thu Huyền LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành bài Báo cáo thực tập tổng hợp này em đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ và góp ý nhiệt tình của quý thầy cô trường Đại học Thương Mại đặc biệt là cô giáo Ths Vũ Thị Thu Huyền, cùng các Ông bà trong ban quản lý tại Công ty TNHH Kiểm Toán Âu Lạc. Trước hết, chúng em xin chân thành cảm ơn đến quý thầy cô trường Đại học Thương Mại, đặc biệt là cô giáo Ths Vũ Thị Thu Huyền đã tận tình dạy bảo cho em suốt thời gian làm Khóa luận tốt nghiệp. Nhân đây, chúng em xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu trường Đại học Thương Mại cùng quý thầy cô trong Khoa Kế toán-Kiểm toán đã tạo rất nhiều điều kiện để chúng em học tập và hoàn thành tốt bài Khóa luận tốt nghiệp. Đồng thời, chúng em cũng xin cảm ơn Ông Vũ Anh Tuấn - Giám đốc Công ty TNHH Kiểm Toán Âu Lạc, Bà Lê Linh Chi – trưởng phòng tài chính Công ty TNHH Kiểm Toán Âu Lạc và toàn thể các nhân viên Công ty TNHH Kiểm Toán Âu Lạc đã tạo điều kiện cho em hoàn thành tốt bài Khóa luận tốt nghiệp. Mặc dù em đã có nhiều cố gắng hoàn thiện bài bằng tất cả sự nhiệt tình và năng lực của mình, tuy nhiên không thể tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được những đóng góp quý của quý thầy cô và các bạn. TP. Hà Nội, tháng 5 năm 2013 Sinh viên Bùi Thị Huê SV: Bùi Thị Huê ii Khoa: Kế toán – Kiểm toán Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Vũ Thị Thu Huyền MỤC LỤC TÓM LƯỢC..............................................................................................................i LỜI CẢM ƠN...........................................................................................................ii MỤC LỤC...............................................................................................................iii DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU........................................................................vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT..................................................................................vii LỜI MỞ ĐẦU........................................................................................................viii CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ THUẾ VÀ KIỂM TOÁN THUẾ TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH DO..............................................................1 KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP THỰC HIỆN...................................................................1 1.1. Một số định nghĩa, khái niệm cơ bản về thuế và kiểm toán thuế trong kiểm toán báo cáo tài chính..............................................................................................1 1.1.1. Một số định nghĩa về thuế và kiểm toán thuế................................................1 1.1.1.1. Khái niệm về thuế:......................................................................................1 1.1.1.2. Khái niệm về kiểm toán thuế.......................................................................4 1.1.2. Một số lý thuyết khác về kiểm toán thuế và các khoản phải nộp trong kiểm toán BCTC................................................................................................................ 4 1.1.2.1. Mục tiêu kiểm toán thuế và các khoản phải nộp ngân sách......................4 1.1.2.2. Nguồn tài liệu sử dụng................................................................................6 1.2. Nội dung kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC.............................................6 1.2.1. Nội dung kiểm toán thuế trong kiểm toán báo cáo tài chính theo quy định của chuẩn mực kế toán, kiểm toán Việt Nam.........................................................6 1.2.1.1. Kiểm toán thuế quy định trong chuẩn mực kế toán, chế độ kế toán Việt Nam (VAS)...............................................................................................................7 1.1.1.2. Kiểm toán Thuế quy định trong chuẩn mực kiểm toán Việt Nam (VSA).............7 1.2.2. Kiểm toán Thuế theo quy trình kiểm toán mẫu (VACPA)............................9 1.2.2.1 Lập kế hoạch kiểm toán.............................................................................10 1.2.2.2. Thực hiện kế hoạch kiểm toán..................................................................13 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG KIỂM TOÁN THUẾ TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH DO CÔNG TY TNHH KIỂM TOÁN ÂU LẠC THỰC HIỆN 19 SV: Bùi Thị Huê iii Khoa: Kế toán – Kiểm toán Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Vũ Thị Thu Huyền 2.1. Đánh giá tổng quan tình hình và ảnh hưởng nhân tố môi trường đến kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC tại công ty TNHH kiểm toán Âu Lạc..............19 2.1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu tại Việt Nam hiện nay............................19 2.1.2. Ảnh hưởng của nhân tố môi trường tới Kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC tại công ty TNHH Kiểm toán Âu Lạc.........................................................20 2.1.2.1. Tổng quan về công ty TNHH kiểm toán Âu Lạc......................................20 2.1.2.2. Ảnh hưởng của nhân tố môi trường tới Kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC tại công ty TNHH Kiểm toán Âu Lạc.........................................................21 2.2. Thực trạng kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC tại công ty TNHH kiểm toán Âu Lạc............................................................................................................23 2.2.1. Quy trình chung kiểm toán BCTC của công ty TNHH kiểm toán Âu Lạc.......23 2.2.2. Thực trạng kiểm toán Thuế trong kiểm toán BCTC tại công ty TNHH kiểm toán Âu Lạc............................................................................................................25 2.2.2.1. Công việc thực hiện trước kiểm toán........................................................26 2.2.2.2. Lập kế hoạch kiểm toán............................................................................26 2.2.2.3. Thực hiện kiểm toán.................................................................................31 2.2.2.4. Kết thúc kiểm toán.....................................................................................43 CHƯƠNG 3: CÁC KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT NHẰM HOÀN THIỆN KIỂM TOÁN THUẾ TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH DO CÔNG TY TNHH KIỂM TOÁN ÂU LẠC THỰC HIỆN........................................................46 3.1 Các kết luận và phát hiện qua nghiên cứu......................................................46 3.1.1. Ưu điểm trong kiểm toán thuế và các khoản phải nộp...............................47 3.1.2 Hạn chế trong kiểm toán thuế và các khoản phải nộp.................................50 3.1.2.1. Thứ nhất, tìm hiểu và đánh giá hệ thống KSNB về thuế và các khoản phải nộp.......................................................................................................................... 51 3.1.2.2. Thứ hai, chương trình kiểm toán mẫu.....................................................51 3.1.2.3. Thứ ba, phần mềm kiểm toán...................................................................51 3.1.2.4 Thứ tư, chọn mẫu để kiểm tra chi tiết........................................................51 3.1.2.5 Công tác phân tích tại AULAC CPA.........................................................52 3.2 Các giải pháp nhằm hoàn thiện kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC tại công ty TNHH kiểm toán Âu Lạc..........................................................................52 SV: Bùi Thị Huê iv Khoa: Kế toán – Kiểm toán Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Vũ Thị Thu Huyền 3.2.1. Tìm hiểu và đánh giá hệ thống KSNB của đơn vị được kiểm toán với khoản mục thuế và các khoản phải nộp...........................................................................52 3.2.2. Phần mềm kiểm toán:.................................................................................53 3.2.3. Hoàn thiện chương trình kiểm toán mẫu...................................................53 3.2.4 Hoàn thiện công tác phân tích tại AULAC CPA..........................................54 3.2.5. Chọn mẫu để kiểm tra chi tiết......................................................................55 3.2.6 Nguồn nhân lực...........................................................................................56 KẾT LUẬN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC PHỤ LỤC SV: Bùi Thị Huê v Khoa: Kế toán – Kiểm toán Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Vũ Thị Thu Huyền DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU Bảng 1.1: Biểu thuế suất thuế TNDN.....................................................................3 Bảng 2.1: Phân tích sơ bộ BCTC...........................................................................28 Bảng 2.2: Mức trọng yếu kế hoạch-thực hiện tại công ty TNHH ABC...............30 Bảng 2.3: Mức trọng yếu kế hoạch-thực hiện áp dụng tại ABC..........................31 Bảng 2.4: Thuế và các khoản phải nộp nhà nước cuối năm trước, đầu năm nay......33 Bảng 2.5: Thuế và các khoản phải nộp nhà nước cuối năm trước, cuối năm nay.....33 Bảng 2.6: Thuế và các khoản phải nộp nhà nước trên BCTC và BB QTH.........35 Bảng 2.7: Tổng hợp số thuế đầu vào phát sinh trong năm...................................37 Bảng 2.8: Thuế GTGT đầu vào được khấu trừ hàng tháng.................................39 Bảng 2.9: Thuế GTGT đầu ra phải nộp hàng tháng.............................................40 Bảng 2.10: Tổng hợp số thuế ra phải nộp vào phát sinh trong năm....................41 Sơ đồ 1.1: Chương trình kiểm toán mẫu VACPA................................................. 11 SV: Bùi Thị Huê vi Khoa: Kế toán – Kiểm toán Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Vũ Thị Thu Huyền DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT AULAC CPA Công ty TNHH Kiểm toán Âu Lạc BCKQKD Báo cáo kết quả kinh doanh BCKT Báo cáo kiểm toán BCTC Báo cáo tài chính BGĐ Ban giám đốc CTCP Công ty cổ phần CT TNHH Công ty TNHH DN Doanh nghiệp HTKSNB Hệ thống kiểm soát nội bộ IFAC Liên đoàn Kế toán quốc tế ISA Chuẩn mực kiểm toán quốc tế KTV Kiểm toán viên KH Khách hàng KSNB Kiểm soát nội bộ TNHH Trách nhiệm hữu hạn VACPA Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam VAS Chuẩn mực kế toán Việt Nam VSA Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam XDCB Xây dựng cơ bản SV: Bùi Thị Huê vii Khoa: Kế toán – Kiểm toán Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Vũ Thị Thu Huyền LỜI MỞ ĐẦU Dịch vụ kiểm toán ở Việt Nam mới ra đời từ năm 1991 với sự thành lập của hai công ty kiểm toán trực thuộc Bộ tài chính, do vậy sự phát triển của kiểm toán Việt Nam cũng khá non trẻ so với hàng trăm năm lịch sử kiểm toán trên thế giới. Cùng với sự phát triển của kinh tế thị trường, kiểm toán Việt nam đó có những bước tiến đáng kể về quy mô và chất lượng. Hiện nay đó có 160 công ty kiểm toán ra đời trong đó có 15 công ty kiểm toán là thành viên của các công ty kiểm toán lớn trên thế giới. Công ty TNHH Kiểm toán Âu Lạc mới được thành lập từ năm 2006 cho tới nay mới được gần 7 tuổi hoạt động nhưng Công ty đang dần khẳng định vị thế của mình thông qua số lượng khách hàng và doanh thu cung cấp dịch vụ ngày càng tăng. Trong quá trình thực tập tại Công ty TNHH Kiểm toán Âu Lạc em đã tìm hiểu được đặc điểm kiểm toán cũng như việc thực hiện một cuộc kiểm toán BCTC diễn ra như thế nào. Hơn thế nữa, em còn nhận ra vai trò, mức độ phức tạp của công tác kiểm toán Thuế trong kiểm toán BCTC, sự cấp thiết cần phải hoàn thiện công tác này tại công ty nên em quyết tâm chọn đề tài: “ Hoàn thiện quy trình kiểm toán thuế trong kiểm toán Báo cáo tài chính do công ty TNHH kiểm toán Âu Lạc thực hiện” làm đề tài khóa luận tốt nghiệp của mình. Bài khóa luận của em gồm 3 chương như sau: Chương 1: Lý luận cơ bản về thuế và kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC do Kiểm toán độc lập thực hiện Chương 2: Thực trạng về kiểm toán thuế trong kiểm toán báo cáo tài chính do công ty TNHH Kiểm toán Âu Lạc thực hiện Chương 3: Các kết luận và đề xuất hoàn thiện quy trình kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC do công ty TNHH kiểm toán Âu Lạc thực hiện Bài khóa luận của em được hoàn thành dưới sự giúp đỡ nhiệt tình của cô giáo Ths Vũ Thị Thu Huyền, toàn thể anh chị cán bộ, nhân viên trong công ty TNHH kiểm toán Âu Lạc và bằng sự cố gắng lỗ lực hết sức của bản thân em. Tuy nhiên, do hạn chế về thời gian và kiến thức nên bài viết không tránh khỏi những sai sót, vậy kính mong nhận được sự đóng góp ý từ cô giáo Ths Vũ Thị Thu Huyền, các thầy cô giáo cùng toàn bộ anh chị cán bộ, nhân viên trong công ty TNHH kiểm toán Âu Lạc để bài khóa luận của em hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! SV: Bùi Thị Huê viii Khoa: Kế toán – Kiểm toán Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Vũ Thị Thu Huyền  Tính cấp thiết nghiên cứu về kiểm toán thuế trong kiểm toán báo cáo tài chính (BCTC). Với tư cách là một bộ phận cấu thành của hệ công cụ quản lý kinh tế, kiểm toán ngày càng trở nên hết sức quan trọng và cần thiết không chỉ đối với các cơ quan quản lý chức năng của nhà nước, mà còn đối với các nhà quản lý doanh nghiệp, các nhà đầu tư... Hoạt động kiểm toán đặc biệt là kiểm toán độc lập đã trở thành nhu cầu thiết yếu đối với hoạt động kinh doanh và nâng cao chất lượng quản lý của các doanh nghiệp, sự ban hành các chuẩn mực kế toán (VAS), chuẩn mực kiểm toán Việt Nam (VSA), các quy định về việc thực hiện kiểm toán đã góp phần làm nền tảng vững chắc cho hoạt động kiểm toán phát triển. Đặc biệt, ngày 15/12/2009 Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA) đã cung cấp bộ file hồ sơ kiểm toán mẫu. Ngày 29/3/2011 Luật kiểm toán độc lập đã được Quốc hội thông qua, với mong muốn sẽ hỗ trợ các công ty kiểm toán nâng cao và ngày càng hoàn thiện chất lượng dịch vụ hơn nữa. Xét trên khía cạnh tài chính, thuế là một khoản mục chiếm tỷ trọng tuy nhỏ trên Bảng cân đối kế toán (BCĐKT) đối với các doanh nghiệp nhưng khoản mục này có liên quan mật thiết đến một số khoản mục khác trên báo cáo kết quả kinh doanh (BCKQKD) như doanh thu, giá vốn hàng bán…, đồng thời lại khá nhạy cảm với những gian lận, chứa đựng những rủi ro sai sót trọng yếu gây ảnh hưởng đến BCTC của doanh nghiệp. Trong quá trình hoạt động để tái sản xuất, doanh nghiệp không ngừng cung cấp sản phẩm, hàng hóa và dịch vụ cho khách hàng từ đó phát sinh các khoản thuế phải nộp cho nhà nước. Với ý nghĩa là thước đo nghĩa vụ thực hiện của doanh nghiệp với nhà nước nên khoản thuế cần được phản ánh một cách chính xác, đầy đủ và được theo dõi kịp thời. Do đó, kiểm toán thuế được các KTV rất quan tâm, là một bộ phận cấu thành quan trọng trong kiểm toán BCTC. Đồng thời, trong thời gian thực tập tại Công ty TNHH kiểm toán Âu Lạc (AULAC CPA), thông qua các tài liệu tham khảo, trao đổi với bộ phận kiểm toán BCTC em đã tiến hành đi sâu vào tìm hiểu và nhận thấy tầm quan trọng của kiểm toán thuế, sự ảnh hưởng trọng yếu của khoản mục này đến BCTC của công ty được kiểm toán. Nhìn chung AULAC CPA đã tiến hành công việc kiểm toán thuế phù hợp với những quy định trong chuẩn mực kiểm toán, chế độ kế toán hiện hành. Bên SV: Bùi Thị Huê ix Khoa: Kế toán – Kiểm toán Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Vũ Thị Thu Huyền cạnh đó, trong thực tế hoạt động kiểm toán thuế vẫn còn gặp phải những hạn chế, khó khăn nhất định cần được hoàn thiện, khắc phục nằm nâng cao hơn nữa chất lượng dịch vụ kiểm toán của công ty. Vì vậy việc nghiên cứu kiểm toán thuế tại AULAC CPA là vấn đề cấp thiết.  Xác lập và tuyên bố đề tài Xuất phát từ thực tiễn, nhận thức được tính cấp thiết của kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC, cùng với sự giúp đỡ nhiệt tình của ban lãnh đạo, với sự gợi ý của bộ phận kiểm toán BCTC của AULAC CPA em đã lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Kiểm toán thuế trong kiểm toán báo cáo tài chính do công ty TNHH kiểm toán Âu Lạc thực hiện” Trước hết, đề tài nghiên cứu về quy trình kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC được AULAC CPA thực hiện như thế nào? Trong quá trình kiểm toán, Công ty có xây dựng một chương trình kiểm toán mẫu về thuế hay không? Cũng như các thủ tục kiểm toán được các KTV áp dụng ra sao? Bên cạnh việc trình bày thực trạng kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC tại AULAC CPA, đề tài còn đưa ra một số giải pháp mà AULAC CPA có thể tham khảo nhằm hoàn thiện hơn quy trình kiểm toán thuế của mình. Tuy nhiên, trước khi đưa ra những đề xuất đó, đề tài nghiên cứu làm rõ những nhân tố ảnh hưởng tới kiểm toán thuế tại Công ty? Những thành công đạt được cũng như những khó khăn, hạn chế còn tồn tại ở Công ty trong quá trình thực hiện kiểm toán khoản mục thuế? Thông qua đó, đề tài có cơ sở để đưa ra những giải pháp gắn liền với thực trạng kiểm toán của công ty cũng như những điều kiện phù hợp để thực hiện giải pháp đó.  Các mục tiêu nghiên cứu của đề tài Đề tài nghiên cứu và hoàn thiện kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC tại công ty TNHH kiểm toán Âu Lạc với mục tiêu dựa trên cơ sở lý luận để giải quyết vấn đề thực tiễn. - Về mặt lý luận: Đề tài đã hệ thống hóa, phân tích làm rõ các vấn đề cơ bản về kiểm toán BCTC nói chung và kiểm toán thuế nói riêng, đưa ra những lý luận liên quan đến kiểm toán thuế và đi sâu vào nghiên cứu nội dung, quy trình kiểm toán Thuế theo chuẩn mực kiểm toán, chế độ kế toán hiện hành và các quy định tài chính có liên quan. SV: Bùi Thị Huê x Khoa: Kế toán – Kiểm toán Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Vũ Thị Thu Huyền - Về mặt thực tiễn: Dựa trên cơ sở lý luận, đề tài làm rõ thực trạng kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC tại AULAC CPA. Đồng thời, thông qua việc phân tích đánh giá đúng thực trạng chỉ ra được những ưu điểm, cũng như hạn chế còn tồn tại. Căn cứ những tổng kết thực tế đó nhằm đưa ra các đề xuất, giải pháp để hoàn thiện kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC tại công ty với mục đích nâng cao chất lượng dịch vụ kiểm toán của công ty, để công tác kiểm toán thuế trong DN hiệu quả và phù hợp hơn với điều kiện kinh tế hiện nay.  Phạm vi nghiên cứu - Về đối tượng nghiên cứu: Quy trình kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC. - Về thời gian nghiên cứu: Tài liệu, số liệu minh họa sử dụng trong Bài khóa luận là số liệu thực tế của AULAC CPA trong năm 2012.  Kết cấu Bài khóa luận tốt nghiệp Bài khóa luận được kết cấu gồm 3 chương: Chương 1: Lý luận cơ bản về thuế và kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC do Kiểm toán độc lập thực hiện Chương 2: Thực trạng về kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC do công ty TNHH Kiểm toán Âu Lạc thực hiện Chương 3: Các kết luận và đề xuất hoàn thiện quy trình kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC do công ty TNHH kiểm toán Âu Lạc thực hiện SV: Bùi Thị Huê xi Khoa: Kế toán – Kiểm toán Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Vũ Thị Thu Huyền CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ THUẾ VÀ KIỂM TOÁN THUẾ TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH DO KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP THỰC HIỆN 1.1. Một số định nghĩa, khái niệm cơ bản về thuế và kiểm toán thuế trong kiểm toán báo cáo tài chính 1.1.1. Một số định nghĩa về thuế và kiểm toán thuế 1.1.1.1. Khái niệm về thuế: a. Thuế giá trị gia tăng (thuế GTGT) Căn cứ: Luật thuế giá trị gia tăng số 13/2008/QH12 ngày 3 tháng 6 năm 2008; Luật Quản lý thuế số 78/2006/QH10 ngày 29 tháng 11 năm 2006 và các văn bản hướng dẫn thi hành các Luật này Theo đó, thuế giá trị gia tăng là sắc thuế tiêu thụ, do người tiêu thụ phải trả khi mua hàng hoá, sản phẩm hay hưởng thụ các dịch vụ. Thuế GTGT là loại thuế gián thu được tính trên khoản giá trị tăng thêm của hàng hoá dịch vụ phát sinh trong quá trình sản xuất, lưu thông đến tiêu dùng.  Đối tượng nộp thuế GTGT: Người nộp thuế giá trị gia tăng là tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh hàng hóa, dịch vụ chịu thuế giá trị gia tăng (sau đây gọi là cơ sở kinh doanh) và tổ chức, cá nhân nhập khẩu hàng hóa chịu thuế giá trị gia tăng (sau đây gọi là người nhập khẩu).  Xác định số thuế phải nộp: - Số thuế GTGT phải nộp = Thuế GTGT đầu ra – Thuế GTGT đầu vào được khấu trừ - Trong đó: + Thuế GTGT đầu ra bằng (=) giá tính thuế của hàng hoá, dịch vụ chịu thuế bán ra (x) thuế suất thuế GTGT của hàng hoá dịch vụ đó. + Thuế GTGT đầu vào bằng (=) tổng số thuế GTGT ghi trên hoá đơn GTGT mua hàng hoá dịch vụ, số thuế ghi trên chứng từ nộp thuế của hàng nhập khẩu (hoặc nộp thay cho phí nước ngoài) và số thuế GTGT đầu vào được khấu trừ theo tỷ lệ % quy định. SV: Bùi Thị Huê 1 Khoa: Kế toán – Kiểm toán Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Vũ Thị Thu Huyền b. Thuế thu nhập doanh nghiệp Căn cứ: Luật thuế thu nhập doanh nghiệp số 14/2008/QH12 ngày 03 tháng 06 năm 2008 Theo đó: Thuế thu nhập doanh nghiệp là loại thuế trực thu, đánh trực tiếp vào thu nhập chịu thuế của doanh nghiệp.  Đối tượng nộp thuế Là các tổ chức cá nhân sản xuất kinh doanh hàng hoá, dịch vụ có thu nhập cao trong phạm vi nộp thuế theo quy định của nhà nước  Căn cứ tính thuế - Căn cứ tính thuế thu nhập doanh nghiệp là thu nhập chịu thuế và thuế suất Thuế thu nhập doanh nghiệp phải nộp Thu nhập chịu = thuế Thuế suất thuế thu x nhập doanh nghiệp - Thu nhập chịu thuế + Bao gồm thu nhập từ hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và thu nhập khác, kể cả thu nhập từ hoạt động sản xuât, kinh doanh dịch vụ ở nước ngoài - Thuế suất: thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp là 25%. c. Thuế thu nhập cá nhân: Căn cứ: Luật thuế thu nhập cá nhân số 4/2007/QH12 ngày 21 tháng 11 năm 2007. Theo đó: Thuế thu nhập cá nhân là loại thuế trực thu, đánh vào cá nhân có thu nhập cao trên khởi điểm tính thuế thu nhập.  Đối tượng nộp thuế: - Công dân Việt Nam ở trong nước hoặc đi công tác ở nước ngoài có thu nhập. - Cá nhân là người không mang quốc tịch Việt Nam nhưng định cư không thời hạn ở Việt Nam có thu nhập (gọi là cá nhân khác định cư tại Việt Nam). - Người nước ngoài có thu nhập tại Việt Nam: - Người nước ngoài làm việc tại Việt Nam trong các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế, văn hoá, xã hội của Việt Nam hoặc của nước ngoài, các văn phòng đại diện, các chi nhánh công ty nước ngoài, các cá nhân hành nghề độc lập. SV: Bùi Thị Huê 2 Khoa: Kế toán – Kiểm toán Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Vũ Thị Thu Huyền - Người nước ngoài tuy không hiện diện ở Việt Nam nhưng có thu nhập phát sinh tại Việt Nam trong các trường hợp như: thu nhập từ chuyển giao công nghệ, tiền bản quyền.  Căn cứ tính thuế: thu nhập tính thuế và biểu thuế - Trong đó biểu thuế được xác định trên thu nhập tính thuế như sau: Bảng 1.1: Biểu thuế suất thuế TNDN Bậc thuế 1 2 3 4 5 6 7 Phần thu nhập tính thuế/năm Phần thu nhập tính thuế/tháng Thuế (triệu đồng) (triệu đồng) suất (%) Đến 60 Đến 5 5 Trên 60 đến 120 Trên 5 đến 10 10 Trên 120 đến 216 Trên 10 đến 18 15 Trên 216 đến 384 Trên 18 đến 32 20 Trên 384 đến 624 Trên 32 đến 52 25 Trên 624 đến 960 Trên 52 đến 80 30 Trên 960 Trên 80 35 Nguồn: Luật thuế thu nhập cá nhân số 4/2007/QH12 ngày 21 tháng 11 năm 2007. d. Thuế tiêu thụ đặc biệt: Căn cứ: Luật thuế tiêu thụ đặc biệt số 27/2008/QH12 ngày 14 tháng 11 năm 2008. Theo đó: Thuế tiêu thụ đặc biệt là loại thuế gián thu, thuế được thu đối với một số mặt hàng đã được liệt kê vào danh mục. Thuế đã được gộp vào trong giá bán do người tiêu thụ phải gánh chịu khi mua hàng, nhưng được thu qua các cơ sở (tổ chức, cá nhân) co sản xuất các mặt hàng thuộc diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt.  Đối tượng nộp thuế: Người nộp thuế tiêu thụ đặc biệt là tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu hàng hóa và kinh doanh dịch vụ thuộc đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt. Trường hợp tổ chức, cá nhân có hoạt động kinh doanh xuất khẩu mua hàng hoá thuộc diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt của cơ sở sản xuất để xuất khẩu nhưng không xuất khẩu mà tiêu thụ trong nước thì tổ chức, cá nhân có hoạt động kinh doanh xuất khẩu là người nộp thuế tiêu thụ đặc biệt.  Căn cứ tính thuế: SV: Bùi Thị Huê 3 Khoa: Kế toán – Kiểm toán Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Vũ Thị Thu Huyền Căn cứ tính thuế tiêu thụ đặc biệt là giá tính thuế của hàng hóa, dịch vụ chịu thuế và thuế suất. Số thuế tiêu thụ đặc biệt phải nộp bằng giá tính thuế tiêu thụ đặc biệt nhân với thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt. 1.1.1.2. Khái niệm về kiểm toán thuế a. Khái niệm: “Kiểm toán” Theo định nghĩa của Liên đoàn Kế toán quốc tế (IFAC) - "Kiểm toán là việc các kiểm toán viên (KTV) độc lập kiểm tra và trình bày ý kiến của mình về BCTC". (Trích Giáo trình Kiểm toán căn bản – Đại học Thương Mại). Căn cứ: Luật kiểm toán độc lập số 67/2011/QH12 ngày 29 tháng 3 năm 2011-“Kiểm toán độc lập là việc kiểm tra, xác nhận của tổ chức kiểm toán độc lập về tính đúng đắn, hợp lý của các tài liệu, số liệu kế toán và báo cáo quyết toán của các doanh nghiệp, cơ quan, tổ chức đoàn thể, tổ chức xã hội khi có yêu cấu của các đơn vị này”. b. Kiểm toán báo cáo tài chính “Kiểm toán báo cáo tài chính là việc kiểm tra và xác nhận về tính trung thực và hợp lý của BCTC cũng như xem xét BCTC có phù hợp với các nguyên tắc”, (Theo Giáo trình kiểm toán-Học viện tài chính-Nhà xuất bản tài chính-2004). BCTC được kiểm toán thường là BCĐKT, BCKQKD, báo cáo lưu chuyển tiền tệ và bản thuyết minh BCTC của các đơn vị tổ chức kinh doanh. Tiêu chuẩn, chuẩn mực cho việc đánh giá thông tin của loại kiểm toán này thường là các chuẩn mực kế toán, các quy định pháp lý về kế toán và những qui định khác có liên quan (Theo Giáo trình lý thuyết kiểm toán - Học viện tài chính - Nhà xuất bản tài chính- 2007). c. Kiểm toán Thuế Kiểm toán Thuế là việc KTV kiểm tra và đưa ra ý kiến về việc trình bày các khoản mục Thuế và các khoản phải nộp nhà nước trong BCTC của đơn vị được kiểm toán có đúng đắn, trung thực, phù hợp với các nguyên tắc, chuẩn mực kế toán, kiểm toán hiện hành và các quy định tài chính có liên quan hay không. (Theo Giáo trình lý thuyết kiểm toán - Học viện tài chính - Nhà xuất bản tài chính- 2007). 1.1.2. Một số lý thuyết khác về kiểm toán thuế và các khoản phải nộp trong kiểm toán BCTC SV: Bùi Thị Huê 4 Khoa: Kế toán – Kiểm toán Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Vũ Thị Thu Huyền 1.1.2.1. Mục tiêu kiểm toán thuế và các khoản phải nộp ngân sách  Mục tiêu của kiểm toán BCTC “Mục tiêu của kiểm toán BCTC là giúp KTV và công ty kiểm toán đưa ra ý kiến xác nhận rằng BCTC đó có được lập trên cơ sở chuẩn mực kiểm toán, chế độ kế toán hiện hành (hoặc được chấp nhận), có tuân thủ pháp luật liên quan và có phản ánh trung thực và hợp lý trên các khía cạnh trọng yếu hay không?Mục tiêu của kiểm toán BCTC còn giúp cho đơn vị được kiểm toán thấy rõ những tồn tại, sai sót để khắc phục nhằm nâng cao chất lượng thông tin tài chính của đơn vị”. (Theo đoạn 11 VSA 200 - Mục tiêu và nguyên tắc cơ bản chi phối báo cáo tài chính). Thuế và các khoản phải nộp là khoản mục khá nhạy cảm với những gian lận như: hạch toán sai nguyên tắc hạch toán thuế GTGT đầu vào, đầu ra về điều kiện hạch toán ghi nhận các hóa đơn chứng từ đó, sai thuế suất, sai số tiền... Đặc biệt khoản mục này có quan hệ mật thiết với nhiều khoản mục khác trên BCĐKT và BCKQKD như tài sản, hàng tồn kho, doanh thu, chi phí…. Thuế và các khoản phải nộp nhà nước phản ánh nghĩa vụ tài chính của doanh nghiệp với nhà nước. Do đó, kiểm toán khoản mục này có thể phát hiện ra các sai phạm liên quan đến HTKSNB và làm giảm rủi ro kiểm toán. Vì vậy, khi thực hiện kiểm toán khoản mục này, KTV cần đặt Thuế và các khoản phải nộp trong quan hệ với các khoản mục trọng yếu khác để kiểm tra được cả sự hợp lý và tính chính xác của số liệu trong các BCTC nhằm đạt được mục tiêu của cuộc kiểm toán.  Bằng chứng kiểm toán: Theo VSA 500 - “Bằng chứng kiểm toán” thì kiểm toán BCTC nói riêng và kiểm toán thuế cần đảm bảo một số cơ sở dẫn liệu cụ thể như sau:  Hiện hữu và quyền: Khoản thuế và các khoản phải nộp phản ánh trên BCTC thực tế phải tồn tại (có thật) tại thời điểm lập báo cáo và thuộc quyền sở hữu của DN.  Đầy đủ: Tất cả các khoản thuế và các khoản phải nộp là có thật và thuộc quyền sở hữu của đơn vị có liên quan đến BCTC đều phải được ghi chép và báo cáo.  Đánh giá và chính xác: Các khoản thuế và các khoản phải nộp phải được ghi chép theo giá trị thích hợp trên cơ sở chuẩn mực và chế độ kế toán hiện hành SV: Bùi Thị Huê 5 Khoa: Kế toán – Kiểm toán Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Vũ Thị Thu Huyền (hoặc được chấp nhận). Đồng thời việc tính toán, tổng hợp số liệu phải chính xác, đảm bảo ghi chép theo đúng giá trị của nó.  Trình bày và công bố: Các khoản thuế và các khoản phải nộp được phân loại, diễn đạt và công bố phù hợp với chuẩn mực và chế độ kế toán hiện hành (hoặc được chấp nhận).  Do khoản mục thuế và các khoản phải nộp thường bị khai thấp hơn thực tế làm ảnh hưởng trọng yếu đến BCTC nên cơ sở dẫn liệu hiện hữu thường được quan tâm hơn. 1.1.2.2. Nguồn tài liệu sử dụng Để đưa ra được ý kiến kiểm toán về khoản mục phải thuế và các khoản phải nộp một cách đúng đắn, KTV cần thu thập được các bằng chứng về quá trình xử lý kế toán đối với các nghiệp vụ liên quan đến khoản mục thuế và các khoản phải nộp ngân sách. Cụ thể như:  Các quy định, quy chế kiểm soát nội bộ của đơn vị: việc áp dụng luật Thuế cụ thuế GTGT phải nộp, thuế TNDN, thuế TNCN, thuế TTĐB, thuế môn bài…  BCTC của doanh nghiệp: Bảng cân đối kế toán, báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, thuyết minh báo cáo tài chính…  Các sổ hạch toán có liên quan đến khoản phải thuế bao gồm các sổ hạch toán nghiệp vụ và sổ hạch toán kế toán. Ví dụ các sổ hạch toán nghiệp vụ như: sổ nhật ký chung, bảng cân đối phát sinh; các sổ kế toán chủ yếu bao gồm sổ kế toán tổng hợp và sổ kế toán chi tiết của các tài khoản liên quan chủ yếu như: TK 133, 333…  Các chứng từ kế toán liên quan đến khoản thuế và các khoản phải nộp như: hoá đơn bán hàng và cung cấp dịch vụ, hóa đơn GTGT, tờ khai thuế, bảng kê thuế và các khoản phải nộp, tài liệu khác liên quan tới cơ quan thuế.  Tài liệu khác có liên quan: bảng kê số dư các khoản thuế và các khoản phải nộp tại ngày 31/12, Đơn đặt hàng, Biên bản bàn giao, Hợp đồng kinh tế về bán hàng và cung cấp dịch vụ, Bảng niêm yết giá… 1.2. Nội dung kiểm toán thuế trong kiểm toán BCTC SV: Bùi Thị Huê 6 Khoa: Kế toán – Kiểm toán Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Vũ Thị Thu Huyền 1.2.1. Nội dung kiểm toán thuế trong kiểm toán báo cáo tài chính theo quy định của chuẩn mực kế toán, kiểm toán Việt Nam Có thể nói rằng, 26 chuẩn mực kế toán, 38 chuẩn mực kiểm toán Việt Nam cùng với luật thuế ra đời năm 2008 đã tạo nên một cơ sở pháp lý vững chắc, mang tính định hướng cho cho hoạt động kiểm toán BCTC nói chung và kiểm toán Thuế nói riêng SV: Bùi Thị Huê 7 Khoa: Kế toán – Kiểm toán Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Vũ Thị Thu Huyền 1.2.1.1. Kiểm toán thuế quy định trong chuẩn mực kế toán, chế độ kế toán Việt Nam (VAS).  Ghi nhận và trình bày thuế trên BCTC - Theo đoạn 39 VAS 01 - “Chuẩn mực chung” quy định rõ: BCTC phải ghi nhận các yếu tố về tình hình tài chính và tình hình kinh doanh của doanh nghiệp; trong các yếu tố đó phải được ghi nhận theo từng khoản mục. Một khoản mục được ghi nhận trong báo cáo tài chính khi thoả mãn cả hai tiêu chuẩn: “Chắc chắn thu được lợi ích kinh tế hoặc làm giảm lợi ích kinh tế trong tương lai và khoản mục đó có giá trị và xác định được giá trị một cách đáng tin cậy”. Theo đó thuế là một khoản phải trả của doanh nghiệp nên phải được ghi nhận theo đúng các nguyên tắc kế toán trên. - Theo VAS 21 - “Trình bày báo cáo tài chính” đoạn số 21 về nguyên tắc trọng yếu và tập hợp có quy định rõ: “Từng khoản mục trọng yếu phải được trình bày riêng biệt trong báo cáo tài chính”. Thuế là một khoản mục không lớn nhưng trọng yếu ở đây được xét trên khía cạnh định tính, ảnh hưởng trọng yếu đến BCTC. 1.1.1.2. Kiểm toán Thuế quy định trong chuẩn mực kiểm toán Việt Nam (VSA). Trong quá trình kiểm toán khoản mục thuế, KTV không chỉ phải chú ý và tuân thủ theo các quy định của luật thuế chuẩn mực kế toán Việt Nam mà hơn thế nữa mọi công việc, tuần tự tiến hành đều phải tuân thủ theo những quy định đề cập trong chuẩn mực kiểm toán Việt Nam hiện hành có liên quan. Căn cứ theo chuẩn mực kiểm toán, kiểm toán Thuế được thực hiện theo ba bước: a. Lập kế hoạch kiểm toán - Giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán là một giai đoạn quan trọng trong quá trình kiểm toán BCTC nói chung và kiểm toán thuế nói riêng. Đây là bước đầu tiên trong quy trình kiểm toán. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 210 -“Hợp đồng kiểm toán” quy định những nguyên tắc và nội dung cơ bản của các thỏa thuận giữa công ty kiểm toán với khách hàng. - Ngoài ra, trong đoạn 8 VSA 300 - “Lập kế hoạch kiểm toán” có nêu: “Kế hoạch kiểm toán phải được lập cho mọi cuộc kiểm toán. Kế hoạch kiểm toán phải được lập một cách thích hợp nhằm đảm bảo bao quát hết các khía cạnh trọng yếu của cuộc kiểm toán; phát hiện gian lận, rủi ro và những vấn đề tiềm ẩn; và đảm bảo SV: Bùi Thị Huê 8 Khoa: Kế toán – Kiểm toán Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Vũ Thị Thu Huyền cuộc kiểm toán được hoàn thành đúng thời hạn. Kế hoạch kiểm toán trợ giúp kiểm toán viên phân công công việc cho trợ lý kiểm toán và phối hợp với các chuyên gia khác để thực hiện công việc kiểm toán”. Theo đó KTV sẽ tiến hành lập các kế hoạch, chương trình kiểm toán chi tiết khoản mục thuế trên cơ sở hướng dẫn của chuẩn mực. Ngoài ra, chuẩn mực cũng quy định các KTV cần có hiểu biết biết về ngành nghề, công việc kinh doanh của khách hàng, tìm hiểu hệ thống kinh tế, kiểm soát nội bộ và các bên liên quan để đánh giá rủi ro và lên kế hoạch kiểm toán. b. Thực hiện kiểm toán - Thực hiện kiểm toán là bước quan trọng nhất trong quá trình kiểm toán. Trong giai đoạn này, KTV phải thu thập các bằng chứng kiểm toán cho các mục tiêu và nội dung đã được thiết lập trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán. Để thực hiện được điều đó, KTV cần vận dụng linh hoạt các chuẩn mực kiểm toán Việt Nam. - Căn cứ vào chuẩn mực số 320 - “Tính trọng yếu trong kiểm toán” về nguyên tắc, thủ tục cơ bản liên quan tới trách nhiệm của KTV và công ty kiểm toán khi xác định tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC và mối quan hệ giữa tính trọng yếu với rủi ro kiểm toán. Từ đó, KTV có thể xác định chính xác hơn tính trọng yếu của khoản mục thuế trên BCTC của doanh nghiệp. Bên cạnh đó, KTV cũng cần căn cứ theo VSA 330 - “Thủ tục kiểm toán trên cơ sở đánh giá rủi ro” và VSA 400 -“Đánh giá rủi ro và kiểm soát nội bộ”. Chuẩn mực này có qui định các nội dung liên quan tới việc đưa ra và thực hiện thủ tục kiểm toán trên cơ sở đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu trong BCTC và các cơ sở dẫn liệu trong kiểm toán BCTC. KTV khi thực hiện thủ tục kiểm toán thuế dựa trên cơ sở đánh giá rủi ro phải xem xét kỹ nội dung, hướng dẫn của chuẩn mực. - Đối với kiểm toán thuế nói riêng và kiểm toán các khoản mục khác trong kiểm toán BCTC nói chung thì việc thu thập bằng chứng kiểm toán có ý nghĩa quyết định trong một cuộc kiểm toán. Theo VSA 500 – “Bằng chứng kiểm toán” thì khi thu thập bằng chứng kiểm toán, kiểm toán thuế phải thỏa mãn các cơ sở dẫn liệu (Hiện hữu và quyền; Đầy đủ; Đánh giá và chính xác; Trình bày và công bố), nhằm thực hiện mục tiêu kiểm toán. Vì vậy KTV thường yêu cầu đơn vị được kiểm toán cung cấp các tài liệu liên quan như tờ khai thuế định kỳ, sổ chi tiết TK 333, bảng cân đối phát sinh, nhật ký chung… SV: Bùi Thị Huê 9 Khoa: Kế toán – Kiểm toán