Tài liệu Kiểm soát rủi ro tín dụng trong cho vay doanh nghiệp tại ngân hàng tmcp an bình, chi nhánh quảng nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG ----------------- LÊ MAI TUYỀN KIỂM SOÁT RỦI RO TÍN DỤNG TRONG CHO VAY DOANH NGHIỆP TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN AN BÌNH, CHI NHÁNH QUẢNG NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Đà Nẵng - Năm 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG ----------------- LÊ MAI TUYỀN KIỂM SOÁT RỦI RO TÍN DỤNG TRONG CHO VAY DOANH NGHIỆP TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN AN BÌNH, CHI NHÁNH QUẢNG NAM Chuyên ngành: Tài chính và Ngân hàng Mã số: 60.34.20 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Lâm Chí Dũng Đà Nẵng - Năm 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả Lê Mai Tuyền MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ......................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................... 2 4. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................ 3 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ............................................... 3 6. Kết cấu đề tài .......................................................................................... 3 7. Tổng quan tài liệu ................................................................................... 4 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SOÁT RỦI RO TÍN DỤNG TRONG CHO VAY DOANH NGHIỆP CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ................................................................................................................... 7 1.1.TỔNG QUAN VỀ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ................................................................................................................... 7 1.1.1. Một số khái niệm về rủi ro tín dụng ................................................. 7 1.1.2. Phân loại rủi ro tín dụng ................................................................... 9 1.1.3. Đặc điểm của rủi ro tín dụng ............................................................ 9 1.1.4. Nguyên nhân của rủi ro tín dụng .................................................... 11 1.1.5. Hậu quả của rủi ro tín dụng ............................................................ 12 1.1.6. Quản trị rủi ro tín dụng trong ngân hàng thương mại .................... 13 1.2. HOẠT ĐỘNG CHO VAY DOANH NGHIỆP CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ............................................................................................... 14 1.2.1. Hoạt động cho vay doanh nghiệp của ngân hàng thương mại ....... 14 1.2.2. Các phương thức cho vay doanh nghiệp ........................................ 15 1.2.3. Vai trò của vốn vay ngân hàng đối với doanh nghiệp ................... 16 1.3. KIỂM SOÁT RỦI RO TÍN DỤNG TRONG CHO VAY DOANH NGHIỆP CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ............................................ 17 1.3.1. Khái niệm kiểm soát rủi ro tín dụng .............................................. 17 1.3.2. Đặc trưng của kiểm soát rủi ro tín dụng trong cho vay doanh nghiệp ....................................................................................................... 18 1.3.3. Mục tiêu kiểm soát rủi ro tín dụng trong cho vay doanh nghiệp ... 19 1.3.4. Các phương thức kiểm soát rủi ro tín dụng trong cho vay doanh nghiệp ....................................................................................................... 20 1.3.5. Các tiêu chí đánh giá kết quả hoạt động kiểm soát rủi ro tín dụng 25 1.3.6. Các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động kiểm soát rủi ro tín dụng .. 30 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1................................................................................ 32 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG KIỂM SOÁT RỦI RO TÍN DỤNG TRONG CHO VAY DOANH NGHIỆP TẠI NGÂN HÀNG TMCP AN BÌNH CHI NHÁNH QUẢNG NAM ..................................................... 34 2.1. GIỚI THIỆU VỀ NGÂN HÀNG TMCP AN BÌNH CHI NHÁNH QUẢNG NAM ................................................................................................ 34 2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển ..................................................... 34 2.1.2. Cơ cấu tổ chức ................................................................................ 35 2.1.3. Tình hình hoạt động kinh doanh giai đoạn 2012-2014 .................. 37 2.2. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT RỦI RO TÍN DỤNG TRONG CHO VAY DOANH NGHIỆP TẠI NGÂN HÀNG TMCP AN BÌNH CHI NHÁNH QUẢNG NAM .............................................................. 39 2.2.1. Những đặc điểm của chi nhánh ảnh hưởng đến hoạt động kiểm soát rủi ro tín dụng trong cho vay doanh nghiệp ............................................. 39 2.2.2. Thực trạng cho vay doanh nghiệp tại chi nhánh giai đoạn 20122014 .......................................................................................................... 43 2.2.3. Các biện pháp chi nhánh đã thực hiện để kiểm soát rủi ro tín dụng trong cho vay doanh nghiệp giai đoạn 2012-2014 ................................... 45 2.2.4. Kết quả hoạt động kiểm soát rủi ro tín dụng trong cho vay doanh nghiệp tại chi nhánh giai đoạn 2012-2014 ............................................... 62 2.3. ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT RỦI RO TÍN DỤNG TRONG CHO VAY DOANH NGHIỆP TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN AN BÌNH CHI NHÁNH QUẢNG NAM ........................................... 68 2.3.1. Thành công ..................................................................................... 68 2.3.2. Hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế ................................. 71 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2................................................................................ 77 CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT RỦI RO TÍN DỤNG TRONG CHO VAY DOANH NGHIỆP TẠI NGÂN HÀNG TMCP AN BÌNH CHI NHÁNH QUẢNG NAM ........................... 78 3.1. ĐỊNH HƯỚNG HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT RỦI RO TÍN DỤNG TRONG CHO VAY DOANH NGHIỆP CỦA NGÂN HÀNG TMCP AN BÌNH CHI NHÁNH QUẢNG NAM .............................................................. 78 3.1.1. Định hướng chung về cho vay doanh nghiệp của chi nhánh ......... 78 3.1.2. Định hướng hoạt động kiểm soát rủi ro tín dụng trong cho vay doanh nghiệp của chi nhánh ..................................................................... 79 3.2. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT RỦI RO TÍN DỤNG TRONG CHO VAY DOANH NGHIỆP TẠI NGÂN HÀNG TMCP AN BÌNH CHI NHÁNH QUẢNG NAM ....................................................... 80 3.2.1. Hoàn thiện phương thức né tránh rủi ro ......................................... 80 3.2.2. Hoàn thiện phương thức ngăn ngừa rủi ro ..................................... 85 3.2.3. Hoàn thiện phương thức giảm thiểu rủi ro ..................................... 90 3.2.4. Hoàn thiện phương thức chuyển giao rủi ro .................................. 92 3.2.5. Các giải pháp bổ trợ cho hoạt động kiểm soát rủi ro tín dụng ....... 94 3.3. KIẾN NGHỊ .......................................................................................... 96 3.3.1. Kiến nghị đối với hội sở chính ....................................................... 96 3.3.2. Kiến nghị đối với ngân hàng nhà nước .......................................... 97 3.3.3. Kiến nghị đối với chính phủ........................................................... 98 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3................................................................................ 99 KẾT LUẬN .................................................................................................. 100 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ABBank Ngân hàng thương mại cổ phần An Bình ABBank Đà Ngân hàng thương mại cổ phần An Bình – chi nhánh Đà Nẵng Nẵng NHNN Ngân hàng Nhà nước HMTD Hạn mức tín dụng TMCP Thương mại cổ phần DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng bảng 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 Tình hình hoạt động kinh doanh của ABBank Quảng Nam giai đoạn 2012-2014 Tình hình cho vay doanh nghiệp của ABBank Quảng Nam giai đoạn 2012-2014 Kết quả chấm điểm xếp hạng tín dụng khách hàng doanh nghiệp của ABBank Quảng Nam giai đoạn 2012-2014 Cơ cấu dư nợ cho vay doanh nghiệp phân theo ngành nghề của ABBank Quảng Nam giai đoạn 2012-2014 Cơ cấu dư nợ cho vay doanh nghiệp phân theo hình thức đảm bảo của ABBank Quảng Nam giai đoạn 2012-2014 Cơ cấu nhóm nợ cho vay doanh nghiệp của ABBank Quảng Nam giai đoạn 2012-2014 Trang 37 43 49 51 54 62 Tỷ lệ nợ nhóm 2 đến nhóm 5 và tỷ lệ nợ xấu cho vay 2.7 doanh nghiệp của ABBank Quảng Nam giai đoạn 2012- 63 2014 Tỷ lệ trích lập DPRR và sử dụng DPRR để xử lý rủi ro 2.8 trong cho vay doanh nghiệp của ABBank Quảng Nam giai 65 đoạn 2012-2014 2.9 2.10 Tỷ lệ xóa nợ ròng cho vay doanh nghiệp của ABBank Quảng Nam giai đoạn 2012-2014 Lãi treo trong cho vay doanh nghiệp của ABBank Quảng Nam giai đoạn 2012-2014 67 68 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Vấn đề nợ xấu luôn luôn là vấn đề thường trực và nhức nhối trong hoạt động kinh doanh của hệ thống ngân hàng. Hơn nữa hoạt động tín dụng là hoạt động kinh doanh chủ yếu và mang lại nguồn thu lớn cho ngân hàng thương mại, đặc biệt là đối với đối tượng khách hàng doanh nghiệp. Nợ xấu chính là biểu hiện rõ ràng nhất của rủi ro trong hoạt động tín dụng của ngân hàng. Những năm gần đây hoạt động cấp tín dụng nói riêng cũng như hoạt động kinh doanh nói chung của hệ thống ngân hàng khá khó khăn mặc dù mặt bằng lãi suất đã giảm đáng kể. Bởi lẽ sự cạnh tranh quá khốc liệt trong hệ thống ngân hàng thương mại với nhau và những hình thức đầu tư khác. Dẫn đến các ngân hàng thường bỏ qua rủi ro để chạy theo doanh số. Vấn đề đặt ra hiện nay đó là kiểm soát để ngăn ngừa và xử lý rủi ro trong hoạt động cấp tín dụng của ngân hàng, đặc biệt là đối với nhóm khách hàng doanh nghiệp. Ngân hàng TMCP An Bình là một ngân hàng nhỏ và chưa mấy tiếng tăm trên địa bàn tỉnh Quảng Nam. Thời gian qua ngân hàng đã phải cố gắng rất nhiều để tìm được chổ đứng và uy tín trong lòng khách hàng. Để hướng đến được mục tiêu đó, đôi khi ngân hàng đã bỏ qua những tiêu chuẩn về an toàn trong hoạt động cấp tín dụng để mở rộng doanh số. Dẫn đến mức độ rủi ro tín dụng của ngân hàng vẫn đang ở mức cao. Và cũng như các ngân hàng thương mại khác, trong hoạt động cho vay thì khách hàng doanh nghiệp là đối tượng khách hàng trọng tâm và chiếm tỷ trọng cao trong tổng dư nợ cho vay. Chính vì thế tác giả đã lựa chọn đề tài “Kiểm soát rủi ro tín dụng trong cho vay doanh nghiệp tại ngân hàng TMCP An Bình, chi nhánh Quảng Nam”để làm luận văn tốt nghiệp cao học của mình. 2 2. Mục tiêu nghiên cứu - Hệ thống hóa và làm sáng tỏ những lý luận chung về rủi ro tín dụng và kiểm soát rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng doanh nghiệp của ngân hàng thương mại. - Phân tích thực trạng kiểm soát rủi ro tín dụng trong cho vay doanh nghiệp của ngân hàng TMCP An Bình chi nhánh Quảng Nam. - Đề xuất các giải pháp nhằm kiểm soát tốt hơn rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng doanh ngiệp tại ngân hàng TMCP An Bình chi nhánh Quảng Nam. Câu hỏi nghiên cứu - Nội dung của hoạt động kiểm soát rủi ro tín dụng trong cho vay doanh nghiệp? Tiêu chí đánh giá kết quả của công tác này? - Những thành công và hạn chế, nguyên nhân của những hạn chế trong công tác kiểm soát rủi ro tín dụng tại ngân hàng TMCP An Bình chi nhánh Quảng Nam? - Những giải pháp nào ngân hàng TMCP An Bình chi nhánh Quảng Nam có thể vận dụng để kiểm soát rủi ro tín dụng trong hoạt động cho vay doanh nghiệp của mình trong thời gian đến? 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu về lý luận của việc kiểm soát rủi ro tín dụng trong ngân hàng thương mại và thực tiễn hoạt động kiểm soát rủi ro tín dụng trong cho vay doanh nghiệp tại ngân hàng TMCPAn Bình chi nhánh Quảng Nam. - Phạm vi nghiên cứu Đề tài nghiên cứu về thực trạng công tác kiểm soát rủi ro tín dụng trong cho vay đối với khách hàng doanh nghiệp tại ngân hàng TMCP An Bình chi nhánh Quảng Nam trong 3 năm 2012-2014. 3 4. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình thực hiện luận văn, tác giả chủ yếu sử dụng các phương pháp sau: - Phương pháp thống kê - phân tích - tổng hợp số liệu: với những số liệu tác giả khai thác được từ phòng kế toán và phòng tín dụng của ngân hàng TMCP An Bình chi nhánh Quảng Nam, cộng với số liệu chung của cả hệ thống trong các báo cáo thường niên được đăng tải trên trang web chính thức của ngân hàng. Tác giả đã sử dụng kết hợp các phương pháp thống kê – phân tích – tổng hợp số liệu. Qua đó nắm được tình hình vấn đề và đưa ra những kết luận. - Phương pháp điều tra, khảo sát và phỏng vấn sâu: tác giả đã tiếp cận đội ngũ cán bộ tín dụng của ngân hàng TMCP An Bình và những NHTM khác để phỏng vấn trực tiếp về tình hình thực hiện kiểm soát rủi ro tín dụng tại đơn vị công tác. - Phương pháp quy nạp và diễn dịch, phương pháp nghiên cứu tài liệu là những phương pháp tác giả thường xuyên sử dụng trong quá trình viết luận văn. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Đề tài đã hệ thống hóa một cách cô đọng và logic về những lý luận liên quan đến vấn đề kiểm soát rủi ro trong cho vay doanh nghiệp của ngân hàng thương mại. Bên cạnh đó đề tài đã đóng góp được một số giải pháp thiết thực đối với ngân hàng. Thứ nhất là phù hợp đối với đặc điểm của khách hàng doanh nghiệp ở địa bàn tỉnh Quảng Nam, thứ hai là phù hợp với đặc điểm của ngân hàng là một ngân hàng thương mại tuy còn hạn chế về uy tín và tiếng tăm trên thị trường nhưng có rất nhiều nội lực để vươn lên. 6. Kết cấu đề tài Đề tài gồm 3 phần: 4 Chương 1: Cơ sở lý luận về kiểm soát rủi ro tín dụng trong cho vay doanh nghiệp của ngân hàng thương mại Chương 2: Thực trạng hoạt động kiểm soát rủi ro tín dụng trong cho vay doanh nghiệp tại ngân hàng TMCP An Bình chi nhánh Quảng Nam Chương 3: Giải pháp hoàn thiện hoạt động kiểm soát rủi ro tín dụng trong cho vay doanh nghiệp tại ngân hàng TMCP An Bình chi nhánh Quảng Nam. 7. Tổng quan tài liệu Đề tài về rủi ro tín dụng và kiểm soát rủi ro tín dụng trong hệ thống ngân hàng thương mại luôn luôn là đề tài tranh luận sôi nổi từ nhiều năm nay. Có rất nhiều tác giả cũng đã nghiên cứu về vấn đề này. Một số bài viết đáng chú ý như sau: Luận văn “Giải pháp kiểm soát và tài trợ rủi ro cho vay doanh nghiệp tại chi nhánh ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn quận Sơn Trà – thành phố Đà Nẵng” (Đại học Đà Nẵng - 2012) của tác giả Lương Khắc Trung Về mặt lý luận, tác giả đã hệ thống đầy đủ nhưng cơ sở lý thuyết của việc kiểm soát và tài trợ rủi ro tín dụng trong hoạt động của ngân hàng thương mại. Về mặt thực tiễn, tác giả phân tích thực trạng kiểm soát và tài trợ rủi ro cho vay doanh nghiệp tại ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng. Tác giả đã phân tích những số liệu cần thiết đề phản ánh đúng và rõ nét về tình hình kiểm soát và tài trợ rủi ro tín dụng của ngân hàng mình. Từ đó đề xuất ra những giải pháp khắc phục hữu ích và khả quan. Tuy nhiên, tác giả đã tham lam khi nghiên cứu cả hai vấn đề kiểm soát và tài trợ rủi ro tín dụng trong cùng một đề tài, dẫn đến có đôi chổ hai vấn đề 5 này còn nhập nhằng, không tách biệt rõ ràng. Mà đúng ra đây là hai quá trình khác nhau trong quy trình quản lý rủi ro tín dụng của ngân hàng. Luận văn “Kiểm soát rủi ro tín dụng trong cho vay doanh nghiệp tại ngân hàng TMCP Đầu tư và phát triển Việt Nam, chi nhánh Đà Nẵng” (Đại học Đà Nẵng - 2013) của tác giả Lê Viết Mười Về mặt lý luận, đề tài xây dựng một cơ sở lý luận khá là chi tiết và cụ thể về vấn đề kiểm soát rủi ro tín dụng trong cho vay doanh nghiệp của ngân hàng thương mại. Về mặt thực tiễn, tác giả phân tích vấn đề kiểm soát rủi ro tín dụng tại ngân hàng TMCP Đầu tư và phát triển Việt Nam, chi nhánh Đà Nẵng. Những số liệu tác giả phân tích tuy chưa phong phú, nhưng có trọng tâm vào những chổ cần thiết để tập trung làm rõ thực trạng kiểm soát rủi ro tín dụng tại đơn vị. Từ đó tác giải triển khai các giải pháp mang tính hiện đại và thiết thực nhằm hoàn thiện công tác kiểm soát rủi ro tín dụng tại đơn vị. Tuy nhiên trong phần thực trạng kiểm soát rủi ro tín dụng tại ngân hàng, phần biện pháp ngân hàng đã sử dụng chưa được thiết kế khoa học, phần kết quả của quá trình kiểm soát rủi ro tín dụng chưa được cụ thể và rõ ràng. Khiến cho phần trọng tâm nhất của đề tài này chưa khắc họa được một cách rõ nét và lôi cuốn vấn đề tác giả đã nghiên cứu. Luận văn “Hoàn thiện công tác kiểm soát rủi ro tín dụng tại chi nhánh ngân hàng TMCP Công thương – Bắc Đà Nẵng” (Đại học Đà Nẵng - 2013) của tác giảĐào Thị Thanh Thủy Về mặt lý luận, đề tài đã hệ thống những kiến thức khoa học nền tảng về hoạt động kiểm soát rủi ro tín dụng nói chung đối với ngân hàng thương mại. Về mặt thực tiễn, tác giả đánh giá công tác kiểm soát rủi ro tín dụng tại ngân hàng công thương, chi nhánh bắc Đà Nẵng qua ba năm 2009-2011. Điểm đặc biệt của đề tài là tuy chỉ đánh giá một số dữ liệu liên quan trực tiếp 6 đến rủi ro tín dụng tại chi nhánh, nhưng những dữ liệu này lại được phân tích mổ sẽ ở rất nhiều khía cạnh khác nhau, rất chi tiết và rất ý nghĩa. Nên đã làm rõ được tình trạng rủi ro và công tác kiểm soát rủi ro tín dụng tại chi nhánh. Tuy nhiên đề tài vẫn có một số hạn chế nhất định, đó là phần lý luận đôi chỗ còn quá sơ sài, chưa cụ thể. Và đề tài nói về kiểm soát rủi ro tín dụng, đây là một lĩnh vực khá rộng nhưng dường như tác giả chỉ tập trung nói về hoạt động cho vay tại chi nhánh. Ngoài ra tác giả còn nghiên cứu một số bài báo khoa học trên tạp chí ngân hàng.Ví dụ như bài báo “Mô hình quản lý rủi ro tín dụng của Citibank” (Tạp chí ngân hàng số 16 – tháng 8/2007) của Th.S Lê Thị Huyền Diệu. Qua đây tác giả đã có một cái nhìn vô cùng mới mẻ về mô hình quản lý rủi ro tín dụng của một ngân hàng thương mại uy tín bậc nhất trên thế giới. Hay bài báo “Sử dụng hoán đổi tín dụng để phòng tránh rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại ” (Tạp chí ngân hàng số 10 – tháng 5/2007) của tác giả Bùi Duy Hưng. Bài báo đã làm rõ về bản chất, cách thức sử dụng một công cụ chuyển giao rủi ro tín dụng khá hiệu quả đó là hợp đồng hoán đổi tín dụng. Ngoài ra còn có bài báo “Rủi ro tín dụng – một cách tiếp cận lượng hóa” (Tạp chí ngân hàng số 11 – tháng 6/2009) của Th.S Đỗ Thùy Dung. Bài báo đã giới thiệu khái quát về việc xây dựng một mô hình kinh tế lượng để bổ trợ cho việc đo lường và đánh giá rủi ro tín dụng của một ngân hàng thương mại. 7 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SOÁT RỦI RO TÍN DỤNG TRONG CHO VAY DOANH NGHIỆP CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. TỔNG QUAN VỀ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1.1. Một số khái niệm về rủi ro tín dụng a. Khái niệm rủi ro Có rất nhiều định nghĩa khác nhau về rủi ro, tùy theo lĩnh vực nghiên cứu, tùy theo cách tiếp cận mà có các quan niệm về rủi ro khác nhau.Đến nay vẫn chưa có khái niệm thống nhất về rủi ro. Rủi ro có thể được hiểu là khả năng xảy ra các sự kiện và mức thiệt hại có thể phải gánh chịu nếu như sự kiện đó xảy ra. Rủi ro bao gồm 2 thành tố: Sự bất định (xác suất xảy ra rủi ro) và nguy cơ đối diện với một hậu quả bất lợi (Nếu xảy ra rủi ro sẽ mang lại hậu quả bất lợi). Nếu như không có một trong hai thành tố này, thì sẽ không có rủi ro. Kể cả khi một sự kiện sẽ gây ra một thiệt hại rất lớn, thế nhưng sự kiện đó chắc chắn xảy ra, thì đó cũng không được coi là rủi ro. Người ta cho rằng rủi ro là xuất phát từ sự thiếu hụt thông tin, do chúng ta không có được thông tin về tương lai nên mới có sự không chắc chắn. Nếu chúng ta nắm được tất cả mọi thông tin của tương lai, thì sự bất định sẽ trở nên kiểm soát được, và từ đó sẽ kiểm soát được rủi ro. b. Khái niệm rủi ro tín dụng Tín dụng trong ngân hàng là quan hệ vay mượn dưới dạng tiền tệ có hoàn trả gốc và lãi giữa ngân hàng và các khách hàng. Trong quan hệ tín dụng, quyền sử dụng tạm thời tách rời quyền sở hữu. Theo nghĩa nguyên thủy tín dụng là tin mà đưa tiền cho sử dụng. Vậy nên trong nhiều sách, giáo trình nghiên cứu về rủi ro tín dụng, thì tác giả đã đúc kết lại một nhận định chung 8 nhất của rủi ro tín dụng đó là: “Rủi ro tín dụng là rủi ro mà các dòng tiền được hẹn trả theo hợp đồng (tiền lãi, tiền gốc hoặc cả hai) từ các khoản cấp tín dụng và các chứng khoán đầu tư sẽ không được trả đầy đủ và đúng hạn”. Về mặt pháp lý thì ở khoản 1, điều 2, quyết định 493/QĐ-NHNN của thống đốc NHNN Việt Nam có đưa ra khái niệm: “Rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng là khả năng xảy ra tổn thất trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng do khách hàng không thực hiện hoặc không có khả năng thực hiện nghĩa vụ của mình theo cam kết”. Từ những nhận định trên có thể kết luận rủi ro tín dụng có 3 đặc trưng cơ bản sau: - Rủi ro chỉ là khả năng xảy ra tổn thất, tức là có rủi ro chưa chắc là có thiệt hại, rủi ro là một con số xác suất, một tỷ lệ phần trăm xảy ra sự kiện, mà sự kiện đó sẽ đem lại thiệt hại trong hoạt động tín dụng của ngân hàng. - Hậu quả bất lợi, có nghĩa là nếu sự kiện trong rủi ro đã xảy ra, thì sự kiện đó sẽ mang lại thiệt hại cho ngân hàng. Cụ thể ở đây là làm giảm thu nhập thuần của ngân hàng, giảm giá trị thị trường của vốn chủ sở hữu, thậm chí có thể dẫn tới thua lỗ hoặc phá sản. - Trong hoạt động tín dụng thì cả không thanh toán hoặc thanh toán trễ hạn cũng đều là rủi ro, và nghĩa vụ thanh toán ở đây bao gồm tiền lãi, tiền gốc, hoặc cả tiền lãi và tiền gốc. Rủi ro trong hoạt động tín dụng không chỉ xảy ra đối với các khoản cho vay bình thường, mà nó xảy ra đối với tất cả các hình thức cấp tín dụng khác, như: bảo lãnh, chiết khấu giấy tờ có giá, cho thuê…Có điều trong giới hạn của luận văn này, tác giả chỉ tập trung nghiên cứu rủi ro tín dụng trong cho vay đối với khách hàng doanh nghiệp, bởi vì đây là loại hình cấp tín dụng và đối tượng khách hàng phổ biến nhất của ngân hàng. 9 1.1.2. Phân loại rủi ro tín dụng a. Dựa theo phạm vi tác động của rủi ro - Rủi ro tín dụng đặc thù: là rủi ro tín dụng của một người vay cụ thể, một món cho vay cụ thể, phát sinh do những kiểu đặc thù của rủi ro dự án mà người vay thực hiện. Như vậy rủi ro tín dụng đặc thù là rủi ro của một khoản mục riêng lẻ trong tổng thể doanh mục cấp tín dụng. - Rủi ro tín dụng hệ thống: là rủi ro phát sinh do bối cảnh chung của nền kinh tế hoặc những điều kiện vĩ mô tác động lên toàn bộ các người vay, như suy thoái, khủng hoảng kinh tế, biến động chính trị…Như vậy rủi ro tín dụng hệ thống là rủi ro của cả danh mục cấp tín dụng. b. Dựa theo nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng - Rủi ro giao dịch: rủi ro phát sinh trong quá trình giao dịch với khách hàng, là những sai lầm trong quy trình cấp tín dụng của đội ngũ nhân viên tạo ra rủi ro cho ngân hàng. Rủi ro giao dịch bao gồm 3 loại: rủi ro lựa chọn, rủi ro bảo đảm, rủi ro nghiệp vụ. Rủi ro lựa chọn xuất phát từ lựa chọn sai lầm khách hàng được vay vốn do thiếu thông tin và nghiệp vụ trong thẩm định tín dụng. Rủi ro bảo đảm liên quan đến những tiêu chuẩn trong bảo đảm tiền vay.Rủi ro nghiệp vụ liên quan đến các kỹ thuật vận dụng trong suốt tiến trình cấp tín dụng. - Rủi ro danh mục: rủi ro phát sinh do những hạn chế trong quản lý danh mục cấp tín dụng của ngân hàng. Rủi ro danh mục bao gồm 2 loại: rủi ro nội tại và rủi ro tập trung. Rủi ro nội tại xuất phát từ đặc điểm hoạt động hoặc đặc điểm sử dụng vốn của mỗi khách hàng. Rủi ro tập trung là việc ngân hàng không làm tốt công tán phân tán rủi ro dẫn đến các khoản cấp tín dụng chỉ tập trung vào một ngành nghề hoặc một lĩnh vực nhất định. 1.1.3. Đặc điểm của rủi ro tín dụng Rủi ro tín dụng có một số đặc điểm cơ bản sau đây: 10 - Rủi ro tín dụng là rủi ro quan trọng nhất trong các loại rủi ro của ngân hàng thương mại: hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại là lĩnh vực kinh doanh khá nhạy cảm, vì nó kinh doanh trực tiếp trên đồng tiền, là vật đại diện cho giá trị của cải vật chất của toàn bộ người dân. Hoạt động ngân hàng chịu ảnh hưởng của rất nhiều loại rủi ro như rủi ro tín dụng, rủi ro lãi suất, rủi ro thị trường, rủi ro ngoại hối…Tuy nhiên với tình hình hiện nay, hoạt động của hệ thống ngân hàng Việt Nam vẫn phụ thuộc chủ yếu vào mảng cấp tín dụng. Vậy nên rủi ro tín dụng là rủi ro căn bản nhất, quan trọng nhất của ngân hàng thương mại. Quản trị rủi ro tín dụng tốt là nhân tố chủ yếu quyết định thành công của ngân hàng. Ngược lại, thất bại của các ngân hàng phần khá lớn bắt nguồn từ những vấn đề về tín dụng. - Rủi ro tín dụng là biểu hiện tập trung nhất của sự đánh đổi rủi ro – sinh lời: người ta ví lĩnh vực kinh doanh ngân hàng là lĩnh vực kinh doanh rủi ro. Trong đó rõ rệt nhất phải nói đến hoạt động cấp tín dụng. Khi ngân hàng cho vay với thời hạn càng dài thì rủi ro sẽ càng cao, vậy nên lãi suất sẽ cao hơn. Hoặc là ngân hàng cho vay bằng những phương thức thấu chi tài khoản thẻ, cho vay hạn mức tín dụng thì lãi suất sẽ cao hơn phương thức cho vay từng lần. - Rủi ro tín dụng là tất yếu trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng: rủi ro tín dụng luôn luôn tồn tại và gắn liền với mọi hoạt động tín dụng của ngân hàng thương mại. Bất cứ khách hàng nào, bất cứ dự án nào, bất kể lĩnh vực nào, dù được thẩm định có chất lượng rất tốt cũng chứa đựng rủi ro tiềm ẩn trong đó. Vậy nên các ngân hàng phải thực sự thận trọng và đề phòng trong mọi hoạt động kinh doanh của mình. Ngân hàng không thể loại bỏ hoàn toàn rủi ro mà chỉ có thể khống chế nó ở mức chịu đựng được và mang lại lợi nhuận phù hợp. 11 1.1.4. Nguyên nhân của rủi ro tín dụng Nếu nói đến nguyên nhân của rủi ro tín dụng thì có rất nhiều nguyên nhân khác nhau. Thế nhưng hầu hết các rủi ro tín dụng đều xuất phát từ một nguyên nhân chung, đó là tình trạng thông tin bất đối xứng. Đây là nguyên nhân sâu xa, là bản chất của rủi ro tín dụng. Tình trạng thông tin bất đối xứng (thông tin một chiều, thông tin không đầy đủ) là hiện tượng rất phổ biến trên thị trường tài chính. Ngân hàng cho vay biết ít hoặc không biết đầy đủ so với khách hàng đi vay về chính bản thân khách hàng cùng với dự án đầu tư sử dụng vốn vay. Điều này dẫn đến hai hậu quả sau: Thứ nhất, đó là lựa chọn đối nghịch. Đây là hiện tượng diễn ra trước khi cho vay. Khách hàng có mức rủi ro cao thường là đối tượng nhiệt tình xin vay nhất. Những khách hàng thuộc loại này thích chọn các dự án đầu tư có độ rủi ro cao vì họ kỳ vọng sẽ thu được lợi tức đầu tư cao tương xứng. Thế nhưng một mặt là do thiếu thông tin, mặt khác là do sự nhiệt tình và nỗ lực xin vay của những khách hàng xấu. Dẫn đến ngân hàng đã lựa chọn sai đối tượng để cấp tín dụng. Ngân hàng từ chối khách hàng có chất lượng tốt và đồng ý cho vay với khách hàng có chất lượng xấu hơn. Hoặc ngân hàng vì thiếu thông tin và ngại rủi ro dẫn đến từ chối tất cả các đối tượng khách hàng dẫn đến bỏ qua cả những khách hàng có chất lượng tốt. Thứ hai, là rủi ro đạo đức. Hiện tượng này xảy ra sau khi khách hàng đã vay vốn.Vốn vay được sử dụng vào những mục đích khác hoặc đầu tư vào những dự án có mức độ rủi ro cao (sử dụng sai mục đích) nhằm thu được lợi tức đầu tư cao cho chính khách hàng. Trong những trường hợp như vậy thì nguy cơ rủi ro tín dụng sẽ rất lớn. Ngoài ra rủi ro đạo đức còn nằm ở thiện chí trả nợ của khách hàng vay vốn. Họ chay ì hay cố ý trả nợ trễ hạn để lạm dụng