Tài liệu Kiểm soát chi nguồn vốn chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới qua kho bạc nhà nước thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN ĐỨC CẢNH KIỂM SOÁT CHI NGUỒN VỐN CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI QUA KHO BẠC NHÀ NƯỚC THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Chuyên ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2018 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN ĐỨC CẢNH KIỂM SOÁT CHI NGUỒN VỐN CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI QUA KHO BẠC NHÀ NƯỚC THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS. TẠ THỊ THANH HUYỀN THÁI NGUYÊN - 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả đã nêu trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, trung thực, xuất phát từ tình hình thực tế của Kho bạc Nhà nước Thái Nguyên. Thái Nguyên, ngày …. tháng … năm 2018 Tác giả luận văn Nguyễn Đức Cảnh ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Khoa sau đại học, cùng các thầy, cô giáo trong trường Đại học kinh tế và Quản trị Kinh doanh Thái Nguyên đã tận tình giúp đỡ, tạo mọi điều kiện cho tôi trong quá trình học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Tạ Thị Thanh Huyền - Người đã trực tiếp hướng dẫn đã tận tình và đóng góp nhiều ý kiến quý báu, giúp đỡ tác giả hoàn thành luận văn này. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến Ban Giám đốc, các phòng ban, đồng nghiệp tại Kho bạc Nhà nước Thái Nguyên đã tạo điều kiện cung cấp số liệu, đóng góp ý kiến và động viên tác giả trong suốt thời gian học tập và hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, ngày …. tháng…. năm 2018 Tác giả luận văn Nguyễn Đức Cảnh iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................. viii DANH MỤC CÁC HÌNH, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ ................................................. x MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.................................................................. 2 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn................................................... 3 5. Kết cấu của luận văn ...................................................................................... 3 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ KIỂM SOÁT CHI NGUỒN VỐN CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI QUA KHO BẠC NHÀ NƯỚC ............. 4 1.1. Cơ sở lý luận về kiểm soát chi nguồn vốn chương trình mục tiêu quốc gia qua Kho bạc Nhà nước ....................................................................... 4 1.1.1. Khái quát về chương trình mục tiêu quốc gia ......................................... 4 1.1.2. Kiểm soát chi nguồn vốn chương trình mục tiêu quốc gia của KBNN........ 9 1.1.3. Nội dung kiểm soát chi nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới cấp tỉnh.................................................................................... 14 1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến kiểm soát chi nguồn vốn chương trình MTQG nông thôn mới..................................................................................... 21 1.2. Cơ sở thực tiễn về kiểm soát chi chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới qua Kho bạc Nhà nước ........................................................... 24 1.2.1. Kinh nghiệm của một số địa phương trong nước về kiểm soát chi chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới qua Kho bạc Nhà nước......... 24 1.2.2. Bài học kinh nghiệm rút ra đối với công tác kiểm soát chi nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới qua KBNN Thái Nguyên ........... 28 iv Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................. 30 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 30 2.2. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 30 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................ 30 2.2.2. Phương pháp xử lý số liệu..................................................................... 32 2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin .......................................................... 33 2.3. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................. 35 2.3.1. Chỉ tiêu về hiệu quả kinh tế xã hội do chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới tại tỉnh Thái Nguyên ...................................................... 35 2.3.2. Chỉ tiêu phản ánh công tác kiểm soát chi Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới qua KBNN Thái Nguyên ............................................... 38 2.3.3. Chỉ tiêu phản ánh các nhân tố ảnh hưởng đến công tác kiểm soát chi chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới qua KBNN Thái Nguyên ........... 40 Chương 3. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC KIỂM SOÁT CHI NGUỒN VỐN CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI QUA KHO BẠC NHÀ NƯỚC THÁI NGUYÊN ..... 44 3.1. Khái quát về Kho bạc Nhà nước Thái Nguyên ........................................ 44 3.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của KBNN Thái Nguyên ............... 44 3.1.2. Chức năng và nhiệm vụ Kho bạc Nhà nước Thái Nguyên ................... 45 3.1.3. Cơ cấu bộ máy tổ chức của Kho bạc Nhà nước Thái Nguyên.............. 46 3.2. Thực trạng công tác kiểm soát chi chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2014-2016 qua KBNN Thái Nguyên ...................... 47 3.2.1. Khái quát về chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ................................................................................ 47 3.2.2. Thực trạng công tác kiểm soát chi nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới qua KBNN Thái Nguyên ........................................ 56 3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến kiểm soát chi nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới qua KBNN Thái Nguyên ........................... 71 3.3.1. Nhóm yếu tố khách quan....................................................................... 71 3.3.2. Nhóm yếu tố chủ quan .......................................................................... 75 v 3.4. Đánh giá công tác kiểm soát chi nguồn vốn Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới qua KBNN Thái Nguyên ........................................ 86 3.4.1. Những kết quả đạt được ........................................................................ 86 3.4.2. Những tồn tại......................................................................................... 87 3.4.3. Nguyên nhân của hạn chế ..................................................................... 88 Chương 4. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC KIỂM SOÁT CHI NGUỒN VỐN CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI QUA KHO BẠC NHÀ NƯỚC THÁI NGUYÊN ............................................................................................ 89 4.1. Định hướng và mục tiêu kiểm soát chi nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới qua Kho bạc Nhà nước Thái Nguyên ........ 89 4.1.1. Định hướng............................................................................................ 89 4.1.2. Mục tiêu................................................................................................. 90 4.2. Dự báo nguồn vốn thanh toán được kiểm soát chi nguồn vốn Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới qua Kho bạc Nhà nước Thái Nguyên .................................................................................................... 92 4.3. Giải pháp hoàn thiện công tác kiểm soát chi nguồn vốn Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới qua Kho bạc Nhà nước Thái Nguyên ............. 93 4.3.1. Hoàn thiện quy trình kiểm soát chi nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới..................................................................... 93 4.3.2. Hoàn thiện công tác lập dự toán chi các dự án thuộc chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới..................................................................... 95 4.3.3. Tăng cường kiểm soát khâu chấp hành chi các dự án thuộc chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới ............................................................ 96 4.3.4. Hoàn thiện công tác quyết toán chi các dự án thuộc chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới..................................................................... 98 4.3.5. Các giải pháp hỗ trợ khác...................................................................... 99 vi 4.4. Một số kiến nghị..................................................................................... 101 4.4.1. Đối với Chính phủ ............................................................................... 101 4.4.2. Đối với các Sở/ ban/ ngành liên quan ................................................. 101 4.4.3. Đối với UBND tỉnh Thái Nguyên ....................................................... 102 KẾT LUẬN .................................................................................................. 104 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 105 PHỤ LỤC .................................................................................................... 107 vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BQ : Bình quân CNTT : Công nghệ thông tin CSHT : Cơ sở hạ tầng CSVC : Cơ sở vật chất CTMTQG : Chương trình mục tiêu quốc gia ĐH : Đại học ĐVT : Đơn vị tính FDI : Đầu tư trực tiếp nước ngoài GRDP : Tổng sản phẩm bình quân đầu người KBNN : Kho bạc Nhà nước KSC : Kiểm soát chi KTT : Kế toán trưởng KTV : Kế toán viên KT-XH : Kinh tế - Xã hội NSNN : Ngân sách Nhà nước NTM : Nông thôn mới ODA : Viện trợ phát triển chính thức, đầu tư nước ngoài TABMIS : Hệ thống Thông tin quản lý ngân sách và Kho bạc Tr.đ : Triệu đồng TT : Thông tư TTg : Thủ tướng UBND : Uỷ ban nhân dân XDCB : Xây dựng cơ bản viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Thang đo Likert ........................................................................... 34 Bảng 2.2: Chỉ tiêu phải đạt của các tiêu chí xây dựng nông thôn mới ........ 36 Bảng 3.1: Quy mô dự án và nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng NTM tỉnh Thái Nguyên qua KBNN Thái Nguyên ..................... 48 Bảng 3.2: Kết quả huy động nguồn lực thực hiện chương trình xây dựng NTM chung tại tỉnh Thái Nguyên ............................................... 50 Bảng 3.3: Kết quả thực hiện 19 tiêu chí nông thôn mới tỉnh Thái Nguyên ..... 52 Bảng 3.4: Thống kê số tiêu chí bình quân của các xã trong xây dựng chương trình MTQG xây dựng NTM tỉnh Thái Nguyên ............ 55 Bảng 3.5: Kết quả đánh giá của khách hàng về quy trình thủ tục thực hiện KSC chi vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới tại KBNN Thái Nguyên ....................................................... 59 Bảng 3.6: Kết quả đánh giá của cán bộ về quy trình thủ tục thực hiện KSC chi vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới tại KBNN Thái Nguyên .............................................................. 60 Bảng 3.7: Dự toán chi nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng NTM tại Thái Nguyên ........................................................................... 63 Bảng 3.8: Chấp hành chi nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng NTM tại Thái Nguyên ................................................................. 66 Bảng 3.9. Tình hình quyết toán chi nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng NTM qua KBNN Thái Nguyên ........................................... 70 Bảng 3.10: Đánh giá của khách hàng về phương thức quản lý ngân sách nhà nước về vốn chương trình MTQG nông thôn mới ............... 73 Bảng 3.12: Đánh giá kết quả về trình độ của cán bộ KSC tại KBNN Thái Nguyên ............................................................................... 80 ix Bảng 3.13: Kết quả đánh giá của cán bộ về công tác kiểm tra, kiểm soát nội bộ trong KSC về nguồn vốn chương trình MTQG về xây dựng NTM ................................................................................... 83 Bảng 3.14: Đánh giá của cán bộ về trang thiết bị, cơ sở vật chất trong kiểm soát chi vốn chương trình MTQG về xây dựng NTM ....... 84 Bảng 4.1: Dự báo một số chỉ tiêu của Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới qua Kho bạc Nhà nước Thái Nguyên ................. 92 x DANH MỤC CÁC HÌNH, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Hình 1.1: Mô hình các yếu tố tác động đến công tác kiểm soát chi nguồn vốn chương trình MTQG nông thôn mới ........................ 21 Sơ đồ 3.1: Tổ chức bộ máy Kho bạc Nhà nước Thái Nguyên .................... 46 Biểu đồ 3.1: Cơ cấu ngân sách nhà nước chi cho chương trình MTQG về xây dựng NTM tỉnh Thái Nguyên .............................................. 51 Sơ đồ 3.2: Quy trình kiểm soát chi vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới tại KBNN Thái Nguyên ..................................... 58 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nông nghiệp, nông thôn có vị trí chiến lược trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, là cơ sở và lực lượng quan trọng để phát triển kinh tế - xã hội bền vững, giữ vững ổn định chính trị, đảm bảo an ninh, quốc phòng; giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc và bảo vệ môi trường sinh thái của đất nước. Thực tế đang diễn ra là do nông thôn chậm phát triển nên áp lực di dân từ nông thôn ra thành thị ngày càng lớn làm ảnh hưởng đến quá trình ổn định và phát triển của các đô thị. Chính vì vậy, Đảng và Nhà nước đã nỗ lực trong quá trình phân bổ vốn cho chương trình mục tiêu quốc gia nhằm phát huy tối đa lợi ích của chương trình cho các địa phương. Theo báo cáo kết quả giải ngân 6 tháng đầu năm 2016 của Kho bạc Nhà nước tỉnh Thái Nguyên, trong 10 hạng mục vốn đầu tư công trên địa bàn tỉnh có tới 7 hạng mục giải ngân vốn đạt thấp và rất thấp, chỉ có 3 hạng mục vốn giải ngân đạt trên 50% kế hoạch là vốn Trái phiếu Chính phủ, vốn xổ số kiến thiết và vốn ngân sách cấp xã, so với cùng kỳ năm trước thì nguồn vốn giải ngân chậm đến 14%. Như vậy, nguồn vốn Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới nằm trong 7 hạng mục giải ngân chậm là do việc ban hành kế hoạch giao vốn chi tiết để các đơn vị thực hiện của cấp thẩm quyền còn chậm; quá trình phân cấp, phân quyền kiểm soát chi về vốn CTMTQG đối với cấp huyện vẫn chưa được triển khai kịp thời; khâu thanh tra, kiểm tra kiểm soát chi còn lúng túng….dẫn đến toàn bộ quá trình kiểm soát chi Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới bị ảnh hưởng theo chiều hướng tiêu cực. Từ những vấn đề nói trên tác giả đã nghiên cứu đề tài: “Kiểm soát chi nguồn vốn chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới qua Kho bạc Nhà nước Thái Nguyên", luận văn có ý nghĩa lý luận và thực tiễn, góp phần sử dụng nguồn vốn Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới hiệu quả. 2 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Đề tài tập trung phân tích thực trạng công tác kiểm soát chi nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới qua KBNN Thái Nguyên, từ đó đưa ra các giải pháp góp phần nâng cao chất lượng công tác kiểm soát thanh toán nguồn vốn CTMT QG xây dựng nông thôn mới qua KBNN Thái Nguyên nói riêng và hệ thống KBNN nói chung trong thời gian tới. 2.2. Mục tiêu cụ thể Luận văn hướng đến những mục tiêu cụ thể sau: - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về kiểm soát chi nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới qua KBNN. - Phân tích thực trạng công tác kiểm soát chi nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới qua KBNN Thái Nguyên trong giai đoạn 2014-2016. - Đề xuất một số giải pháp chủ yêu nhằm hoàn thiện công tác kiểm soát chi nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới, nâng cao vai trò kiểm soát chi nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới qua KBNN Thái Nguyên trong thời gian tới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng công tác kiểm soát chi nguồn vốn chương trình MTQG do KBNN Thái Nguyên thực hiện từ nguồn vốn Ngân sách Nhà nước, có tham chiếu với nghiệp vụ quản lý, kiểm soát và thực hiên cam kết chi NSNN qua hệ thống KBNN. 3.2. Phạm vi nghiên cứu * Nội dung nghiên cứu: - Nghiên cứu thực trạng công tác kiểm soát chi nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới bằng nguồn vốn NSNN trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên bao gồm các nội dung: xác định nguồn vốn bố trí cho dự án trong chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới; xác định tổng mức đầu tư của 3 dự án, cơ cấu nguồn vốn trong dự án; kiểm soát hồ sơ đề nghị thanh toán của chủ đầu tư; thanh toán giá trị khối lượng công việc đã thực hiện của các dự án thuộc nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới. * Về không gian nghiên cứu: Đề tài được thực hiện tại KBNN Thái Nguyên * Về thời gian nghiên cứu: Số liệu phục vụ cho đề tài nghiên cứu được thu thập trong giai đoạn 2014 - 2016, số liệu 6 tháng năm 2017. 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn - Góp phần hệ thống hóa lý luận cơ bản về kiểm soát, thanh toán nguồn vốn CTMT QG xây dựng nông thôn mới qua KBNN, trong quá trình phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. - Đánh giá thực trạng và nguyên nhân ảnh hưởng đến công tác kiểm soát chi nguồn vốn CTMT QG xây dựng nông thôn mới Thái Nguyên. Đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác kiểm soát chi nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới ở tỉnh Thái Nguyên Ngoài ra, có thể làm tài liệu tham khảo cho các đơn vị thuộc ngành Tài chính và các đơn vị có sử dụng NSNN để có thêm kinh nghiệm trong quá trình kiểm soát chi các dự án thuộc nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới nói riêng và NSNN nói chung, đảm bảo đúng nguyên tắc, đúng chế độ quy định và có hiệu quả cao. 5. Kết cấu của luận văn Bố cục của luận văn: Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về kiểm soát chi nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới qua Kho bạc Nhà nước Chương 2: Phương pháp nghiên cứu Chương 3: Thực trạng công tác kiểm soát chi nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới qua KBNN Thái Nguyên Chương 4: Giải pháp hoàn thiện công tác kiểm soát chi nguồn vốn chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới qua KBNN Thái Nguyên. 4 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ KIỂM SOÁT CHI NGUỒN VỐN CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI QUA KHO BẠC NHÀ NƯỚC 1.1. Cơ sở lý luận về kiểm soát chi nguồn vốn chương trình mục tiêu quốc gia qua Kho bạc Nhà nước 1.1.1. Khái quát về chương trình mục tiêu quốc gia 1.1.1.1. Khái niệm chương trình mục tiêu quốc gia Chương trình mục tiêu quốc gia là một tập hợp các mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp đồng bộ về kinh tế, xã hội, khoa học, công nghệ, môi trường, cơ chế, chính sách, tổ chức thực hiện một hoặc một số mục tiêu đã được xác định trong Chiến lược phát triển KT-XH chung của đất nước trong một thời gian nhất định. Theo Điều 4 luật đầu tư công số 49/2014/QH13 ngày 18/6/2014 của Quốc hội khóa 13 thì: “Chương trình mục tiêu quốc gia là chương trình đầu tư công nhằm thực hiện các mục tiêu kinh tế - xã hội của từng giai đoạn cụ thể trong phạm vi cả nước”.[6] Một chương trình mục tiêu quốc gia bao gồm nhiều dự án khác nhau để thực hiện các mục tiêu của chương trình. Đối tượng quản lý và kế hoạch hóa được xác định theo chương trình, việc đầu tư được thực hiện theo dự án. Dự án thuộc CTMTQG là một tập hợp các hoạt động để tiến hành một công việc nhất định, nhằm đạt được một hay nhiều mục tiêu cụ thể đã được định rõ trong chương trình với nguồn lực và thời hạn thực hiện được xác định. Theo quyết định số 42/2002/QĐ-TTg định nghĩa: “Dự án thuộc CTMTQG là một tập hợp các hoạt động để tiến hành một công việc nhất định, nhằm đạt được một hay nhiều mục tiêu cụ thể đã xác định rõ trong chương trình với nguồn lực và thời hạn thực hiện được xác định”. [9] 5 Đặc điểm của một CTMTQG là tính có mục đích, thời hạn và nguồn kinh phí cụ thể. CTMTQG là một trong những công cụ để thực hiện các mục tiêu chiến lược phát triển KT-XH, được cụ thể hóa bằng các kế hoạch 5 năm và hàng năm. Một CTMTQG thường bao gồm một hệ thống chính sách, biện pháp mang tính đồng bộ, toàn diện nhằm thực hiện một số mục tiêu cụ thể của chiến lược phát triển KT-XH, tránh được những mâu thuẫn, chồng chéo giữa cá cơ chế, chính sách. Thời hạn thực hiện CTMTQG thường từ 5-10 năm nhằm thích ứng với những thay đổi về môi trường, KT-XH trong những giai đoạn phát triển khác nhau. Nguồn kinh phí thực hiện CTMTQG được phân bổ hàng năm trên cơ sở tổng kinh phí của chương trình, được điều chỉnh tùy theo nhu cầu và khả năng đáp ứng ngân sách. CTMTQG được xây dựng với mục tiêu cụ thể, được lượng hóa để giúp việc đánh giá tình hình và kết quả thực hiện có cơ sở, chương trình có thời hạn, lộ trình, kế hoạch huy động và sử dụng nguồn lực được xác định rõ ràng, giúp cho việc quản lý, điều hành, đánh giá và điều chỉnh chính sách phù hợp thực tế và đúng mục tiêu. CTMTQG được xác định dựa trên tiêu chuẩn sau: (1) các vấn đề phải cấp bách, liên ngành, liên vùng và có vai trò quan trọng đối với sự phát triển KT-XH chung của đất nước, cần phải có sự tập trung nguồn lực và chỉ đạo của chính phủ để giải quyết; (2) mục tiêu phải rõ ràng, lượng hóa được và nằm trong chiến lược chung của quốc gia; (3) thời gian thực hiện có hạn, thường là 5 năm hoặc phân kỳ thực hiện cho từng giai đoạn 5 năm; (4) phải gắn với các vấn đề xã hội theo cam kết quốc tế của chính phủ, theo chương trình chung của thế giới hoặc theo khu vực. [9] 1.1.1.2. Khái quát về chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới a. Xây dựng về nông thôn mới Nhìn từ góc độ hình thái chế độ kinh tế xã hội, xây dựng nông thôn mới phản ảnh trạng thái xã hội nông thôn tại một thời điểm nhất định với phát triển kinh tế là cơ sở, với tiến bộ xã hội toàn diện là tiêu chí, dưới điều kiện chế độ XHCH. 6 Dưới góc độ kinh tế vĩ mô, xây dựng nông thôn mới là cách gọi chung cho quá trình xây dựng kinh tế, chính trị, văn hóa nông thôn, dưới bối cảnh “thành thị và nông thôn cùng phát triển” trong giai đoạn mới với “công nghiệp bổ trợ nông nghiệp, thành thị dẫn dắt nông thôn” Dưới góc độ chủ thể xây dựng nông thôn mới, công cuộc xây dựng làng, xã hiện nay đang được tiến hành trong bối cảnh đẩy mạnh tốc độ công nghiệp hóa để kéo lúi khoảng cách giữa thành thị với nông thôn và cải thiện tình hình kinh tế nông thôn đang suy yếu kìm hãm sự phát triển chung của cả nước. Xét dưới góc độ quản lý, xây dựng nông thôn mới là chương trình mục tiêu Quốc gia, được triển khai trên địa bàn cấp xã trong phạm vi cả nước, nhằm phát triển nông thôn toàn diện theo hướng hiện đại. Như vậy, xây dựng nông thôn mới là quá trình xây dựng kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, môi trường nông thôn nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống người dân nông thôn, phát triển hài hòa, rút ngắn khoảng cách thành thị với nông thôn. Quá trình xây dựng với vai trò chủ thể là người dân nông thôn có sự hỗ trợ tích cực của Nhà nước và các tổ chức khác. [10] b. Chương trình MTQG xây dựng NTM Theo Quyết định số 1600/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 16/8/2016 về phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2016-2020: Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới với mục tiêu tổng quát “Xây dựng nông thôn mới để nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người dân; có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội phù hợp; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn phát triển nông nghiệp với công nghiệp, dịch vụ; gắn phát triển nông thôn với đô thị; xã hội nông thôn dân chủ, bình đẳng, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc; môi trường sinh thái được bảo vệ; quốc phòng và an ninh, trật tự được giữ vững”. [5] 7 Theo đó, dự kiến mức vốn ngân sách nhà nước và cơ cấu nguồn lực thực hiện Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2016-2020 mà Chính phủ phê duyệt: Vốn thực hiện từ ngân sách nhà nước tối thiểu là 193.155,6 tỷ đồng (Trong đó, ngân sách Trung ương: 63.155,6 tỷ đồng, ngân sách địa phương: 130.000 tỷ đồng) - Cơ cấu nguồn vốn được phê duyệt: Vốn ngân sách (Trung ương và địa phương), bao gồm: + Vốn trực tiếp để thực hiện các nội dung của Chương trình: khoảng 24%. + Vốn lồng ghép từ Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững; các chương trình hỗ trợ có mục tiêu; các dự án vốn ODA thực hiện trên địa bàn: khoảng 6%. + Vốn tín dụng (bao gồm tín dụng ưu đãi và tín dụng thương mại): khoảng 45%. + Vốn từ các doanh nghiệp, hợp tác xã và các loại hình kinh tế khác: khoảng 15%. + Huy động đóng góp của cộng đồng dân cư: khoảng 10%. - Với 19 tiêu chí về xã nông thôn mới giai đoạn 2016-2020: + Quy hoạch: Có quy hoạch chung xây dựng xã + Giao thông: Đường xã và đường từ trung tâm xã đến đường huyện được nhựa hóa hoặc bê tông hóa, đường trục thôn, bản, ấp và đường liên thôn, bản, ấp ít nhất được cứng hóa, đường ngõ, xóm sạch và không lầy lội vào mùa mưa, đường trục chính nội đồng đảm bảo vận chuyển hàng hóa thuận tiện quanh năm. + Thủy lợi: Tỷ lệ diện tích đất sản xuất nông nghiệp được tưới và tiêu nước chủ động đạt từ 80% trở lên, đảm bảo đủ điều kiện đáp ứng yêu cầu dân sinh và theo quy định về phòng chống thiên tai tại chỗ. + Điện: Hệ thống điện đạt chuẩn, tỷ lệ hộ sử dụng điện thường xuyên, an toàn từ các nguồn. 8 + Trường học: Tỷ lệ trường học các cấp: mầm non, mẫu giáo, tiểu học, trung học cơ sở có cơ sở vật chất và thiết bị dạy học đạt chuẩn quốc gia. + Cơ sở vật chất văn hóa: Có nhà văn hóa hoặc hội trường đa năng và sân thể thao phục vụ sinh hoạt văn hóa, thể thao của toàn xã, điểm vui chơi, giải trí và thể thao cho trẻ em và người cao tuổi. + Cơ sở hạ tầng thương mại nông thôn: Có chợ nông thôn hoặc nơi mua bán, trao đổi hàng hóa. + Thông tin và truyền thông: Có điểm phục vụ bưu chính, có dịch vụ viễn thông, internet, có đài truyền thanh và hệ thống loa đến các thôn, có ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác quản lý, điều hành. + Nhà ở và dân cư: Tỷ lệ hộ có nhà ở đạt tiêu chuẩn, không có nhà tạm, đột nát. + Thu nhập: Thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn đến năm 2020 >45 triệu đồng/người/năm. + Hộ nghèo: Tỷ lệ hộ nghèo < 6%. + Lao động có việc làm: Tỷ lệ người có việc làm trên dân số trong độ tuổi lao động có khả năng tham gia lao động >90%. + Tổ chức sản xuất: Có mô hình liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ nông sản chủ lực đảm bảo bền vững. + Giáo dục và đào tạo: Tỷ lệ lao động có việc làm qua đào tạo >40%. + Y tế: Tỷ lệ trẻ em dưới 5 tuổi bị suy dinh dưỡng thể thấp còi <21%. + Văn hóa: Tỷ lệ thôn, bản, ấp đạt tiêu chuẩn văn hóa >70%. + Môi trường và an toàn thực phẩm: Vệ sinh nước, xây dựng cảnh quan môi trường xanh - sạch - đẹp, nhà tiêu nhà tắm, bể chứa nước hợp vệ sinh, ... + Hệ thông chính trị và tiếp cận pháp luật: Cán bộ xã đạt chuẩn, chính quyền xã đạt tiêu chuẩn “trong sạch - vững mạnh” + Quốc phòng và an ninh: Xây dựng lực lượng dân quân “vững manh rộng khắp”, đảm bảo an toàn an ninh, trật tự xã hội. [10]