Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Kiểm sát hoạt động áp dụng các biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự từ thực...

Tài liệu Kiểm sát hoạt động áp dụng các biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự từ thực tiễn huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc (Luận văn thạc sĩ)

.PDF
88
131
78

Mô tả:

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ ĐÌNH LƯỠNG KIỂM SÁT HOẠT ĐỘNG ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP NGĂN CHẶN TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ TỪ THỰC TIỄN HUYỆN TAM ĐẢO, TỈNH VĨNH PHÚC LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hà Nội, năm 2018 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ ĐÌNH LƯỠNG KIỂM SÁT HOẠT ĐỘNG ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP NGĂN CHẶN TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ TỪ THỰC TIỄN HUYỆN TAM ĐẢO, TỈNH VĨNH PHÚC Chuyên ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 8 38 01 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Văn Độ Hà Nội, năm 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trong luận văn là trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được người khác công bố trong bất kỳ công trình nào khác Tác giả luận văn Lê Đình Lưỡng MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SÁT VIỆC ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP NGĂN CHẶN ............................................................................................................... 8 1.1. Những vấn đề lý luận về kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam .......................................................... 8 1.2. Những quy định của pháp luật Tố tụng hình sự Việt Nam về kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn.................................................................... 18 CHƯƠNG 2 THỰC TIỄN KIỂM SÁT VIỆC ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP NGĂN CHẶN TẠI HUYỆN TAM ĐẢO, TỈNH VĨNH PHÚC .... 37 2.1. Đánh giá khái quát về tình hình Điều tra, Truy tố, Xét xử các tội phạm trên địa bàn Tao Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc ............................................................. 37 2.2. Thực trạng công tác kiểm sát việc áp dụng các BPNC tại huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc................................................................................................. 41 CHƯƠNG 3 CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC KIỂM SÁT VIỆC ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP NGĂN CHẶN TẠI HUYỆN TAM ĐẢO, TỈNH VĨNH PHÚC .................................................. 64 3.1. Dự báo về tình hình tội phạm tại huyện Tam Đảo ................................... 64 3.2. Các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn ................................................................................................ 66 KẾT LUẬN .................................................................................................... 77 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 79 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật hình sự BLTTHS : Bộ luật Tố tụng hình sự CQĐT : Cơ quan điều tra ĐTV : Điều tra viên KSV : Kiểm sát viên THTT : Tiến hành tố tụng TTHS : Tố tụng hình sự TAND : Tòa án nhân dân VKS : Viện kiểm sát VKSND : Viện kiểm sát nhân dân XHCN : Xã hội chủ nghĩa DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Số người bị bắt giữ hình sự tại huyện Tam Đảo từ 2013 đến 2017 ... 42 Bảng 2.2. Các biện pháp ngăn chặn được áp dụng đối với bị can .................. 47 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Các biện pháp ngăn chặn là một trong những chế định rất quan trọng của luật tố tụng hình sự. Đó là các biện pháp cưỡng chế được áp dụng đối với bị can, bị cáo, người bị truy nã hoặc đối với những người chưa bị khởi tố (trong trường hợp giữu người trong trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang), nhằm ngăn chặn những hành vi nguy hiểm cho xã hội, ngăn ngừa họ tiếp tục phạm tội, trốn tránh pháp luật hoặc có hành động gây cản trờ cho việc điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án. Việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn không chỉ nhằm giúp các cơ quan tiến hành tố tụng có điều kiện thuận lợi để giải quyết các vụ án hình sự mà còn góp phần phát hiện nhanh chóng, ngăn chặn và xử lý kịp thời, nghiêm minh đối với người phạm tội, không để lọt tội phạm và không làm oan người vô tội. Áp dụng biện pháp ngăn chặn thể hiện sự cưỡng chế mạnh mẽ của Nhà nước đối với kẻ phạm tội. Khi áp dụng biện pháp ngăn chặn sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến các quyền cơ bản của công dân được quy định trong Hiến pháp và các văn bản pháp luật khác. Nếu việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn như giữ người trong trường hợp khẩn cấp, tạm giữ, tạm giam oan, sai sẽ xâm phạm đến các quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, nhất là các quyền tự do cá nhân. Ngược lại, không áp dụng các BPNC đối với người phạm tội để những người đó vẫn tự do ngoài vòng pháp luật, tiếp tục gây án hoặc trốn tránh sẽ gây khó khăn cho việc điều tra, xử lý vụ án cũng như làm thiệt hại đến quyền lợi của công dân, của cộng đồng, làm giảm lòng tin của nhân dân đối với Nhà nước. Đảng, Nhà nước ta rất quan tâm đến việc áp dụng các BPNC, đặc biệt là các biện pháp giữ người trong trường hợp khẩn cấp, tạm giữ, tạm giam nhằm tránh tình trạng bắt, tạm giữ, tạm giam oan người vô tội hoặc để lọt kẻ 1 phạm tội. Các chỉ thị, Nghị quyết của Đảng về công tác tư pháp đều nhấn mạnh đến công tác áp dụng các BPNC của các cơ quan tiến hành tố tụng, đặc biệt là luôn nhấn mạnh vai trò của Viện kiểm sát nhân dân - một trong các cơ quan bảo vệ pháp luật, có chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp nhằm đảm bảo cho pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất. Tại Chỉ thị số 53/CT-TW ngày 21/3/2000 của Bộ Chính trị về một số công việc cấp bách của các cơ quan tư pháp xác định: “Tăng cường trách nhiệm pháp lý của Viện kiểm sát nhân dân đổi với công tác bắt, giam, giữ. Việc bắt, giam phải được xem xét phê chuẩn đổi với từng trường hợp, từng đổi tượng cụ thể. Đối với trường hợp bắt giam cũng được hoặc không bắt giam cũng được thì không bắt giam. Sai sót trong việc bắt, giam, giữ ở địa phương nào thì trước hết Viện kiểm sát nhân dân ở địa phương đó chịu trách nhiệm ” Nghị quyết số 08/NQ-TW ngày 02/01/2002 về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới cũng nêu rõ: ‘tăng cường công tác kiểm sát việc giữ khẩn cấp, giam, giữ bảo đảm đúng pháp luật; những trường hợp chưa cần bắt, tạm giữ tạm giam thì kiên quyết không phê chuẩn lệnh bắt, tạm giữ, tạm giam' phát hiện và xử lý kịp thời các trường hợp oan, sai trong bắt, giữ. Viện kiểm sát các cấp chịu trách nhiệm về những oan, sai trong việc bắt, tạm giữ, tạm giam thuộc phạm vi thẩm quyền phê chuẩn của mình. Qua thực tiễn cho thấy, những năm gần đây Viện kiểm sát các cấp đã không ngừng tăng cường hiệu quả công tác kiểm sát việc áp dụng các BPNC nên việc áp dụng các BPNC của các cơ quan tiến hành tố tụng về cơ bản được thực hiện đúng pháp luật; khắc phục một bước quan trọng trong việc lạm dụng giữ người trong trường hợp khẩn cấp, lạm dụng bắt quả tang, hình sự hóa các quan hệ kinh tế dân sự, hạn chế đáng kể việc bắt, giam giữ, truy tố, xét xử oan, sai và bỏ lọt tội phạm. Tuy nhiên, những quy định của BLTTHS 2 về các BPNC về nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND trong kiểm sát việc áp dụng các BPNC vẫn còn nhiều bất cập, gây khó khăn cho việc thực hiện. Bên cạnh đó còn có những nguyên nhân chủ quan, khách quan khác như yếu tố con ngưòi, yếu tố cơ sở vật chất cũng làm phát sinh các vi phạm, ảnh hưởng phần nào đến việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND trong việc kiểm sát việc áp dụng các BPNC trong tố tụng hình sự Việt Nam. Với những yêu cầu cấp bách của công cuộc cải cách tư pháp, đòi hỏi phải có những nghiên cứu chuyên sâu, có hệ thống về lý luận cũng như thực tiễn về nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND trong kiểm sát việc áp dụng các BPNC để đề ra những giải pháp hợp lý hoàn thiện các quy định của pháp luật hiện hành nhằm tăng cường hiệu quả công tác kiểm sát việc áp dụng các BPNC, đảm bảo pháp chế xã hội chủ nghĩa. Vì vậy tác giả chọn đề tài: “Kiểm sát hoạt động áp dụng các biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự từ thực tiễn huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc” làm đề tài luận văn thạc sĩ luật học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Từ khi Bộ luật Tố tụng Hình sự được ban hành, đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về các nội dung liên quan đến các BPNC trong TTHS, trong đó có đề cập đến một vài khía cạnh về nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND. Có thể nêu ra một số công trình nghiên cứu, sách chuyên khảo đã xuất bản như: “ Những biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự” của tác giả Nguyễn Mai Bộ (Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995); “về tự do cá nhân và biện pháp cưỡng chế tố tụng hình sự" của Tiến sĩ Trần Quang Tiệp, Nxb Chính trị Quốc gia 2005- “Các biện pháp ngăn chặn bắt, tạm giữ, tạm giam trong Tố tụng hình sự Việt Nam - Thực trạng, nguyên nhân và giải pháp ” - Luận án tiến sĩ Luật học của tác giả Nguyễn Văn Điệp (bảo vệ năm 2006); Tạm giữ, tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam Luận văn Thạc sĩ của tác giả Phạm 3 Thanh Bình (bảo vệ năm 2007); Đặc biệt các báo, tạp chí chuyên ngành cũng đăng tải rất nhiều các bài viết có liên quan. Đó là các bài như: “Áp dụng biện pháp ngăn chặn bắt, tạm giữ tạm giam đối với người chưa thành niên” (Tạp chí Tòa án nhân dân số 5/2006) của tác giả Mai Bộ; “Một số ý kiến nhằm góp phần nâng cao chất lượng công tác kiểm sát hoạt động bắt, tạm giữ, tạm giam” (Tạp chí kiểm sát số 14/2012) của tác giả Dương Ngọc An; “Hoàn thiện các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự về biện pháp tạm giam ” (Tạp chí Kiểm sát số 21/2012) của tác giả Trần Văn Độ; “Biện pháp bắt người theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 - Một số vấn đề cần trao đổi ” (Tạp chí Nghề luật số 3/2012) của tác giả Đinh Thành An - Ngô Văn Vịnh; “Căn cứ tạm giam, hạn chế việc áp dụng biện pháp tạm giam đối với một số loại tội phạm, thu hẹp đổi tượng người có thẩm quyền quyết định việc áp dụng tạm giam ” (Tạp chí Kiểm sát số 19/2012) của Tiến sĩ Đỗ Văn Đương. Các tài liệu, giáo trình giảng dạy của các trường Đại học như: Giáo trình Luật tố tụng hình sự của các trường Đại học Luật Hà Nội, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội, cuốn "Bình luận khoa học Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam năm 2003 ”, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, 2004 cũng đề cập tới vấn đề này. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu, sách chuyên khảo, bài viết, tài liệu, giáo trình nêu trên chỉ nghiên cứu các BPNC môt cách khái quát với tính chất là những BPNC có nội dung về thẩm quyền, điều kiện, căn cứ, đối tượng áp dụng, những hạn chế trong các quy định của pháp luật TTHS và hướng hoàn thiện. Chưa có một công trình riêng nào nghiên cứu chuyên sâu về kiểm sát việc áp dụng các BPNC theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam ở các địa phương nói chung và huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc nói riêng. 4 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở nghiên cứu những quy định của pháp luật TTHS Việt Nam về nhiệm vụ, quyền hạn của VKS trong kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn và thực tiễn áp dụng, luận văn đưa ra một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật về các biện pháp ngăn chặn và kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả công tác kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn trong TTHS 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt được mục đích trên, nhiệm vụ đặt ra đối với luận văn là: - Xác định rõ khái niệm và nội dung kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam - Nghiên cứu, đánh giá thực trạng áp dụng những quy định của pháp luật về kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn trên địa bàn huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc để xác định những hạn chế, bất cập trong việc thực hiện những quy định này. - Từ việc đánh giá thực trạng áp dụng, tìm ra nguyên nhân của những hạn chế, bất cập để làm cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề chủ yếu sau: - Khái niệm, nội dung của công tác kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam - Quy định của pháp luật tố tụng hình sự hiện hành về kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn - Thực trạng áp dụng các quy định của pháp luật tố tụng hình sự hiện 5 hành về kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn trên địa bàn huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc. 4.2. Phạm vi nghiên cứu: Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu những quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam hiện hành liên quan đến nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND trong việc kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn và thực tiễn áp dụng những quy định này từ năm 2013 đến năm 2017 trên địa bàn huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc. Luận văn không nghiên cứu nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát quân sự cũng như một số vấn đề khác có liên quan đến nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1 . Phương pháp luận: Để nghiên cứu đề tài, tác giả dựa trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của triết học Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng Nhà nước và pháp luật. 5.2 . Phương pháp nghiên cứu: Quá trình nghiên cứu tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: phương pháp nghiên cứu chuyên ngành Luật hình sự, Luật tố tụng hình sự, phân tích, tổng hợp, đối chiếu so sánh, thống kê dựa trên các quy phạm pháp luật hiện hành, các tài liệu, sách báo, bài viết, công trình nghiên cứu khoa học của các tác giả đã nghiên cứu trước đó, kết hợp đánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật tố tụng hình sự để hoàn thành luận văn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài Kết quả nghiên cứu và những kiến nghị trong luận văn có ý nghĩa quan trọng đối với hoạt động kiểm sát việc áp dụng các BPNC tại huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc. Đồng thời góp phần cung cấp luận cứ hoàn thiện cơ sở lý luận và chỉ đạo thực tiễn đối với các chủ thể áp dụng BPNC nhằm thực hiện 6 đúng đắn pháp luật tố tụng hình sự. Thông qua việc đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn, tác giả mong muốn góp phần hoàn thiện các quy định của pháp luật về kiểm sát việc áp dụng các BPNC trong tình hình mới. Kết quả nghiên cứu của luận văn còn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho cán bộ các cơ quan bảo vệ pháp luật, đặc biệt là tại huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phần nội dung chính của luận văn bao gồm 3 chương. Chương 1: Những vấn đề lý luận và quy định của pháp luật về kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn; Chương 2: Thực tiễn kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn tại huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc; Chương 3: Các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn tại huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc. 7 CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SÁT VIỆC ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP NGĂN CHẶN 1.1. Những vấn đề lý luận về kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam 1.1.1. Khái niệm * Khái niệm các biện pháp ngăn chặn Trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, để kịp thời ngăn chặn tội phạm, ngăn chặn việc bị can, bị cáo gây khó khăn cho việc điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án hoặc ngăn ngừa họ tiếp tục phạm tội, Cơ quan điều tra và các cơ quan khác được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra (gọi chung là CQĐT),Viện kiểm sát (VKS) và Tòa án (TA) trong phạm vi thẩm quyền tố tụng của mình hoặc người có thẩm quyền theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự (BLTTHS) có thể áp dụng các biện pháp ngăn chặn ( BPNC) bắt, tạm giữ, tạm giam, cấm đi khỏi nơi cư trú. bảo lĩnh, đặt tiền hoặc tài sản có giá trị để bảo đảm (Điều 109 BLTTHS 2015)[15] Theo từ điển Tiếng Việt, ngăn chặn là “chặn lại ngay từ đầu, không để cho gây tác hại”. Theo cách hiểu chung nhất, BPNC là các biện pháp cưỡng chế trong TTHS được áp dụng đối với bị can, bị cáo, người bị truy nã hoặc đối với người chưa bị khởi tố (trong trường hợp giữ người trong trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang) nhằm ngăn chặn những hành vi nguy hiểm cho xã hội của họ, ngăn ngừa họ tiếp tục phạm tội, trốn tránh pháp luật hoặc có hành động gây cản trở cho việc điều tra, truy tố, xét xử hoặc thi hành án hình sự. Có thể khẳng định rằng, BPNC trong TTHS là một nhóm các biện pháp cưỡng chế TTHS chứ không phải là biện pháp chấp hành hình phạt tù. Tuy 8 vậy việc áp dụng BPNC mà đặc biệt là bắt, tạm giữ, tạm giam có ảnh hưởng rất lớn đến quyền của cá nhân người bị áp dụng, nhất là quyền nhân thân và quyền tự do cá nhân. Do đó, áp dụng BPNC trong TTHS không chỉ phải tuân theo trình tự, thủ tục hết sức chặt chẽ mà còn phải dựa trên những căn cứ nhất định để xem xét tính cần thiết của việc áp dụng. Vậy các BPNC được hiểu như thế nào? - Biện pháp ngăn giữ người trong trường hợp khẩn cấp: Giữ người trong trường hợp khẩn cấp là một trong những BPNC có tính cưỡng chế nghiêm khắc, mang tính đặc thù thường được áp dụng liền trước các BPNC như tạm giữ, tạm giam. BPNC giữ người trong trường hợp khẩn cấp làm hạn chế một số quyền tự do của cá nhân người bị bắt, buộc họ phải có mặt tại địa điểm quy định để làm việc với Cơ quan tố tụng. Nhằm mục đích đấu tranh có hiệu quả với tội phạm, tăng cường pháp chế XHCN, thực hiện mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật cũng như đảm bảo các quyền tự do dân chủ của công dân, BLTTHS quy định ba trường hợp bắt, đó là: Bắt người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp; bắt bị can, bị cáo để tạm giam; Bắt người phạm tội quả tang hoặc đang bị truy nã. Các trường hợp nêu trên là quy định chung để khi có căn cứ thuộc trường hợp nào thì cơ quan, người có thẩm quyền do luật định có thể áp dụng. Việc bắt nhất thiết phải tuân thủ các căn cứ, trình tự, thủ tục theo pháp luật quy định. Song có một số trường hợp cá biệt khi chủ thể là người nước ngoài, người có chức sắc trong các tôn giáo, nhân sỹ, trí thức có tiếng... phạm tội thì ngoài áp dụng các quy định trọng BLTTHS còn vận dụng thêm các quy định mang tính chất cá biệt để áp dụng các BPNC. Việc áp dụng các biện pháp bắt người cũng phải quán triệt các nguyên tắc chung, các chủ trương, đường lối chỉ đạo của Đảng và Nhà nước trong mỗi giai đoạn xây dựng và phát triển nền kinh tế - xã hội của đất nước ta. 9 - Biện pháp ngăn chặn tạm giữ: Điều 117 BLTTHS 2015 quy định về đối tượng, căn cứ và thẩm quyền áp dụng BPNC tạm giữ. Theo quy định của điều luật này thì tạm giữ là việc cơ quan và người có thẩm quyền ra quyết định tạm thời hạn chế tự do trong thời hạn ngắn đối với người bị bắt trong trường hợp phạm tội quả tang hoặc trong trường hợp giữ người trong trường hợp khẩn cấp. Mục đích của BPNC tạm giữ là nhằm ngăn chặn hành vi phạm tội hoặc hành vi cản trở việc điều tra khám phá tội phạm của những người bị nghi là thực hiện hành vi phạm tội, tạo điều kiện cho cơ quan có thẩm quyền có thời gian để xác định tính chất, mức độ của hành vi; nhân thân của người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội để từ đó có thể quyết định khởi tố hoặc không khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can hoặc các quyết định pháp lý càn thiết khác như: tạm giam, áp dụng các BPNC khác hay trả tự do cho người đã bị bắt. - Biện pháp ngăn chặn tạm giam: Căn cứ Điều 119 BLTTHS 2015 có thể hiểu: Tạm giam là BPNC nghiêm khắc nhất trong tố tụng hình sự do những người có thẩm quyền của CQĐT, VKS, Tòa án áp dụng đối với bị can, bị cáo phạm tội mà BLHS quy định hình phạt tù để ngăn chặn người phạm tội có thể trốn hoặc cản trở việc điều tra, truy tố, xét xử hoặc có thể tiếp tục phạm tội. Các biện pháp bắt người, tạm giữ cũng là BPNC nghiêm khắc, nó cũng hạn chế quyền tự do của công dân, nhưng thời gian hạn chế quyền tự do trong bắt và tạm giữ ngắn hơn nhiều so với tạm giam. Trong vòng 24 giờ sau khi bắt, CQĐT phải lấy lời khai, ra quyết định tạm giữ hoặc trả lại tự do cho người bị bắt. Thời gian tạm giữ là 03 ngày đêm và tối đa là 09 ngày đêm đối với trường hợp có gia hạn tạm giữ. Trong khi đó thời hạn tạm giam để điều tra có thể lên đến 12 tháng hoặc 16 tháng. Các BPNC cấm đi khỏi nơi cư trú, bảo lĩnh, đặt tiền hoặc tài sản có giá trị để bảo đảm chỉ ảnh hưởng đến quyền tự do 10 đi lại hoặc quyền và lợi ích về tài sản mà không ảnh hưởng đến các quyền tự do khác của công dân như quyền bất khả xâm phạm về thân thể, quyền tự do giao tiếp, quyền hội họp.v.v. - Biện pháp ngăn chặn cấm đi khỏi nơi cư trú: Căn cứ Điều 123 BLTTHS 2015 thì Cấm đi khỏi nơi cư trú là biện pháp ngăn chặn có thể được áp dụng đối với bị can, bị cáo có nơi cư trú rõ ràng nhằm đảm bảo sự có mặt của họ theo giấy triệu tập của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Toà án. Người ra lệnh cấm đi khỏi nơi cư trú phải thông báo về việc áp dụng biện pháp này cho chính quyền xã, phường, thị trấn nơi bị can, bị cáo cư trú và giao bị can, bị cáo cho chính quyền xã, phường thị trấn để quản lý, theo dõi họ. Trong trường hợp bị can, bị cáo có lý do chính đáng phải tạm thời đi khỏi nơi cư trú thì phải được sự đồng ý của chính quyền xã, phường, thị trấn nơi người đó cư trú và phải có giấy phép của cơ quan đã áp dụng biện pháp ngăn chặn đó. Bị can bị cáo vi phạm lệnh cấm đi khỏi nơi cư trú sẽ bị áp dụng biện pháp ngăn chặn khác. - Biện pháp ngăn chặn bảo lĩnh: Bảo lĩnh là BPNC để thay thế biện pháp tạm giam được áp dụng đối với bị can, bị cáo khi có cá nhân hoặc tổ chức làm giấy cam đoan không để bị can, bị cáo tiếp tục phạm tội và đảm bảo sự có mặt của họ theo giấy triệu tập của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát hoặc Tòa án ( Điều 121 BLTTHS 2015). Người bị áp dụng BPNC này không bị các ly ra khỏi xã hội và được ở nơi cư trú của mình. Đây là BPNC ít nghiêm khắc hơn để thay thế BPNC tạm giam khi có những căn cứ theo luật định - Biện pháp ngăn chặn đặt tiền hoặc tài sản có giá trị để bảo đảm: Theo quy định tại khoản 1 Điều 122 BLTTHS 2015 thì đặt tiền hoặc tài sản có giá trị để bảo đảm là BPNC để thay thế biện pháp tạm giam. Căn cứ vào tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nhân thân và tình trạng tài sản của bị can, bị cáo, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án 11 có thể quyết định cho họ đặt tiền hoặc tài sản có giá trị để bảo đảm sự có mặt của họ theo giấy triệu tập. - Biện pháp tạm hoãn xuất cảnh: Theo quy định tại khoản 1 Điều 124 BLTTHS 2015 thì biện pháp tạm hoãn xuất cảnh là BPNC để ngăn chặn bị can, bị cáo. Người tố giác, người bị kiến nghị khởi tố mà qua điều tra, xác minh có đủ căn cứ xác định người đó bị nghi thực hiện tội phạm và xét thấy cần ngăn chặn ngay việc người đó bỏ trốn. Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án có thể quyết định tạm hoãn xuất cảnh. * Khái niệm kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự Trong hoạt động tố tụng hình sự VKSND có vị trí, vai trò rất quan trọng. Cùng với CQĐT, Tòa án, VKS là cơ quan tiến hành tố tụng, được pháp luật quy định là cơ quan duy nhất thay mặt Nhà nước thực hành quyền công tố, kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong toàn bộ hoạt động tố tụng hình sự nhằm bảo đảm mọi hành vi phạm tội đều phải được xử lý kịp thời, bảo đảm việc khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không để lọt tội phạm và người phạm tội, không làm oan người vô tội. Hiến pháp 1959 đánh dấu sự ra đời của VKSND với việc lần đầu tiên quy định trong cơ cấu tổ chức bộ máy Nhà nước “có một hệ thống cơ quan Nhà nước mới, thực hiện một chức năng mới của Nhà nước - chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật, làm cho pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất trong phạm vi cả nước - đó là Viện kiểm sát nhân dân”. Thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ III và Hiến pháp 1959, ngày 26/7/1960, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký lệnh công bố Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, khai sinh hệ thống cơ quan VKSND ở Việt Nam. Từ đó đến nay Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân đã qua nhiều lần sửa đổi năm 1981, 1992, 2002, và mới đây nhất là Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân 2014 (có 12 hiệu lực từ 01/06/2015). Theo đó, Viện kiểm sát nhân dân là cơ quan Nhà nước có nhiệm vụ bảo vệ Hiến pháp và pháp luật, bảo vệ quyền con người quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, góp phần bảo đảm pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất. Nghị quyết số 49-NQ/TW của Bộ chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 nêu rõ “…thực hiện cơ chế công tố gắn với hoạt động điều tra, đổi mới công tác bắt, tạm giữ tạm giam theo hướng đề cao vấn đề bảo vệ quyền con người trong hoạt động tố tụng”[4] . Trong việc áp dụng các BPNC, VKS có nhiệm vụ đảm bảo mọi trường hợp bị áp dụng các BPNC đều phải có căn cứ, đúng pháp luật, không oan, sai, bỏ lọt, nhằm phục vụ có hiệu quả cho xử lý tội phạm và người phạm tội; bảo đảm quyền con người và các quyền, lợi ích hợp pháp khác của người bị áp dụng các BPNC không bị luật hạn chế được tôn trọng, bảo vệ. Để thực hiện nhiệm vụ trên, VKSND được Đảng, Nhà nước giao các quyền hạn pháp lý để thực hiện. VKSND có quyền áp dụng mọi biện pháp do pháp luật quy định để đảm bảo việc áp dụng BPNC có căn cứ và cần thiết đồng thời phát hiện, loại trừ vi phạm pháp luật trong việc áp dụng các BPNC. Khoản 4, khoản 5 điều 165 Bộ luật Tố tụng hình sự quy định khi thực hành quyền công tố trong việc áp dụng các BPNC, VKS có nhiệm vụ và quyền : Quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp bắt, tạm giữ, tạm giam và các biện pháp ngăn chặn khác, phê chuẩn, không phê chuẩn các quyết định của Cơ quan điều tra theo quy định của Bộ luật TTHS; hủy bỏ các quyết định không có căn cứ và trái pháp luật của CQĐT. Khi kiểm sát hoạt động tư pháp trong áp dụng BPNC, VKS có quyền yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện việc áp dụng BPNC theo đúng quy định của pháp luật, tự kiểm tra việc thực hiện việc áp dụng BPNC thuộc thẩm quyền và thông báo kết quả cho Viện kiểm sát. Cung cấp hồ sơ, tài liệu để VKS kiểm tra tính hợp pháp của 13 các hành vi, quyết định áp dụng BPNC. Yêu cầu CQĐT khắc phục các vi phạm pháp luật, cung cấp tài liệu cần thiết về vi phạm pháp luật của Điều tra viên và yêu cầu Thủ trưởng CQĐT xử lý nghiêm minh Điều tra viên đã vi phạm pháp luật trong việc áp dụng các BPNC này; trực tiếp kiểm sát tại nhà tạm giữ, trại tạm giam; kiểm tra hồ sơ, tài liệu của trại tạm giam, nhà tạm giữgặp, hỏi người bị tạm giữ, tạm giam; tiếp nhận và giải quyết khiếu nại, tố cáo về việc tạm giữ, tạm giam; yêu cầu trại tạm giam, nhà tạm giữ thông báo tình hình tạm giữ, tạm giam, trả lời về quyết định, biện pháp hoặc việc làm vi phạm pháp luật trong việc tạm giữ, tạm giam; kháng nghị yêu cầu đình chỉ việc thi hành, sửa đổi hoặc bãi bỏ quyết định có vi phạm pháp luật trong việc tạm giữ, tạm giam, chấm dứt việc làm vi phạm pháp luật và yêu cầu xử lý người vi phạm pháp luật. Kiến nghị với cơ quan, tổ chức áp dụng các biện pháp phòng ngừa tội phạm và vi phạm pháp luật. [15] Như vậy có thể hiểu “kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam là việc Viện kiểm sát nhân dân sử dụng tổng thể các quyền và nghĩa vụ pháp lý do Nhà nước trao cho Viện kiểm sát nhân dân thực hiện chức năng kiểm sát các hoạt động tư pháp trong việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn nhằm đảm bảo việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn có căn cứ, đúng pháp luật, đồng thời đảm bảo các quyền và lợi ích hợp pháp của người bị áp dụng các BPNC không bị pháp luật tước bỏ được tôn trọng và bảo vệ” 1.1.2. Nội dung kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự Việt Nam - Kiểm sát việc áp dụng biện pháp bắt: Hoạt động bắt người luôn là vấn đề nhạy cảm trong đời sống chính trị, xã hội vì bắt người đúng hay không đúng các quy định của pháp luật có liên quan và ảnh hưởng đến các quyền cơ bản của công dân: quyền bất khả xâm 14
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan