Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Kiểm sát điều tra các vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi từ thực tiễn quận cẩm...

Tài liệu Kiểm sát điều tra các vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi từ thực tiễn quận cẩm lệ, thành phố đà nẵng

.DOC
84
401
116

Mô tả:

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ THANH THỦY KIỂM SÁT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ CÓ BỊ CAN DƯỚI 18 TUỔI TỪ THỰC TIỄN QUẬN CẨM LỆ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI, năm 2019 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ THANH THỦY KIỂM SÁT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ CÓ BỊ CAN DƯỚI 18 TUỔI TỪ THỰC TIỄN QUẬN CẨM LỆ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG Chuyên ngành : Luật Hình sự và Tố tụng Hình sự Mã số : 8.38.01.04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN ĐỨC HẠNH HÀ NỘI, năm 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn này là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả Nguyễn Thị Thanh Thủy MỤC LỤC MỞ ĐẦU.....................................................................................................................................................1 CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SÁT ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ CÓ BỊ CAN DƯỚI 18 TUỔI..............................................9 1.1. Khái niệm, đặc điểm của kiểm sát điều tra vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi................................................................................................................................................9 1.2. Ý nghĩa của việc quy định về kiểm sát điều tra vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi..............................................................................................................................................19 CHƯƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SÁT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ CÓ BỊ CAN DƯỚI 18 TUỔI VÀ THỰC TIỄN THI HÀNH TẠI QUẬN CẨM LỆ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG........22 2.1. Quy định của pháp luật về kiểm sát điều tra vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi..............................................................................................................................................22 2.2. Thực tiễn thi hành kiểm sát điều tra vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi tại quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng...........................................................................45 CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG KIỂM SÁT ĐIỀU TRA CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ CÓ BỊ CAN DƯỚI 18 TUỔI...........................................................................62 3.1. Giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về thủ tục điều tra các vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi.................................................................................................................62 3.2. Giải pháp tổ chức thực hiện nhằm nâng cao hiệu quả kiểm sát điều tra vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi........................................................................................65 KẾT LUẬN............................................................................................................................................72 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLHS Bộ luật hình sự BLTTHS Bộ luật tố tụng hình sự CQĐT Cơ quan điều tra ĐTV Điều tra viên KSĐT Kiểm sát điều tra KSV Kiểm sát viên THQCT Thực hành quyền công tố TTHS Tố tụng hình sự VKS Viện kiểm sát VAHS Vụ án hình sự DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Số vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi khởi tố mới trên địa bàn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng (2012 – 2018)...........................................................45 Bảng 2.2. Số bị can dưới 18 tuổi bị Cơ quan điều tra áp dụng biện pháp ngăn chặn tại quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng (2012-2018)................................52 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Sự tăng giảm số vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi và số bị can dưới 18 tuổi từ năm 2012 đến năm 2018...............................................................................46 Biểu đồ 2.2. Cơ cấu các tội danh bị can dưới 18 tuổi bị khởi tố từ năm 2012 đến năm 2018.............................................................................................................................46 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Người dưới 18 tuổi (người chưa thành niên) là người chưa phát triển đầy đủ cả về thể chất lẫn tinh thần. Do vậy, khi tham gia tố tụng hình sự đòi hỏi họ phải luôn được bảo vệ. Ở Việt Nam cũng như hầu hết các quốc gia trên thế giới, người dưới 18 tuổi khi tham gia tố tụng hình sự luôn được điều chỉnh bởi các quy định đặc biệt hơn người đã thành niên nhằm mục đích hỗ trợ họ thực hiện các quyền và nghĩa vụ một cách tốt nhất, không bị ảnh hưởng bởi sự hạn chế về năng lực nhận thức và điều khiển hành vi của họ. Đối với những bị can là người chưa thành niên ở các nước có nền tư pháp tiến bộ quy định của Bộ luật hình sự cũng như tố tụng hình sự đều hướng tới việc bảo vệ lợi ích tốt nhất cho họ và chủ yếu nhằm mục đích giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh, trở thành công dân có ích cho xã hội. So với Bộ luật hình sự năm 1999 và Bộ luật tố tụng năm 2003 thì Bộ luật hình sự và Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 đã thay thuật ngữ “người chưa thành niên“ bằng “người dưới 18 tuổi“ nhằm bảo đảm hoàn thiện hơn về mặt kỹ thuật lập pháp, bên cạnh đó trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 các chế định điều chỉnh sự tham gia của người dưới 18 tuổi với các tư cách tố tụng khác nhau là như nhau không phân biệt là bị can, bị cáo hay người bị hại, người làm chứng... đây là sự tiến bộ, nhân đạo của Bộ luật trên cơ sở các quy định của luật pháp quốc tế. Tuy nhiên, với hàng loạt các chế định pháp luật nhằm bảo đảm quyền của người dưới 18 tuổi phạm tội mới có sự thay đổi việc nhận thức cặn kẽ và áp dụng một cách chính xác trên thực tiễn đời sống pháp lý vẫn còn có những thách thức, bất cập, hạn chế đòi hỏi phải được nghiên cứu, giải thích và tổng kết một cách cụ thể, thấu đáo. Cải cách tổ chức và nâng cao chất lượng hoạt động của Viện kiểm sát 1 trong giai đoạn hiện nay là một yêu cầu cấp thiết mà Đảng đã chỉ ra tại Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị “Về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới” đó là: “Viện kiểm sát nhân dân các cấp thực hiện tốt chức năng công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tư pháp” [4] và Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về “Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020” xác định: “...tăng cường nhiệm vụ của công tố trong hoạt động điều tra...” [6]. Đồng thời, tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Đảng ta cũng xác định: “Viện kiểm sát được tổ chức phù hợp với hệ thống tổ chức toà án, bảo đảm tốt hơn các điều kiện để Viện kiểm sát nhân dân thực hiện hiệu quả chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp; tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với hoạt động điều tra...” [15]. Những chủ trương trên đã được khẳng định trong Hiến pháp năm 2013 (sửa đổi) và Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2014 với hai chức năng của VKSND đó là thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. Như vậy, nâng cao chất lượng kiểm sát hoạt động tư pháp trong đó có việc nâng cao chất lượng hoạt động kiểm sát điều tra vụ án hình sự, đặc biệt là những vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi là thực hiện chủ chương, đường lối của Đảng và Nhà nước, qua đó, tạo tiền đề ổn định xã hội, phát triển nền kinh tế và bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa. Thực tiễn những năm qua cho thấy, VKS không ngừng nâng cao chất lượng thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp trong vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi. Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được, hoạt động của VKS vẫn còn có những hạn chế như: Vẫn còn tình trạng bắt, tạm giam, tạm giữ người dưới 18 tuổi chưa đúng; việc tạm giam người dưới 18 tuổi còn được áp dụng tương đối phổ biến,… nhưng chưa được phát hiện một cách nhanh chóng, kịp thời để có những kháng nghị, kiến nghị thích hợp. Bên cạnh đó thực tiễn 2 vẫn còn những bất cập như đội ngũ cán bộ tư pháp như Điều tra viên, Kiểm sát viên, Thẩm phán chưa được đào tạo chuyên sâu về tâm lý học, về khả năng giao tiếp, làm việc với người dưới 18 tuổi… Đây là những thách thức đòi hỏi phải có những nghiên cứu để hoàn thiện hơn thủ tục tố tụng đối với người dưới 18 tuổi nói chung và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong điều tra vụ án có bị can dưới 18 tuổi nói riêng. Từ các cơ sở lý luận và thực tiễn trên, học viên lựa chọn đề tài “Kiểm sát điều tra các vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi từ thực tiễn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng” làm luận văn thạc sĩ là cấp thiết. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Trong khoa học pháp lý hình sự, chức năng của VKSND trong điều tra vụ án hình sự và thủ tục tố tụng đối với người dưới 18 tuổi nói chung đã được một số tác giả trong nước nghiên cứu ở các cấp độ và mức độ khác nhau. Một số công trình nghiên cứu chuyên sâu về chức năng của VKSND trong điều tra vụ án hình sự và thủ tục tố tụng đối với dưới 18 tuổi như: luận văn thạc sỹ Thủ tục tố tụng hình sự đối với những vụ án do người chưa thành niên thực hiện - Lý luận và thực tiễn của Nguyễn Ngọc Thương (năm 2006), Luận án tiến sỹ luật học Thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên – một số vấn đề lý luận và thực tiễn của tác giả Đỗ Thị Phượng (năm 2008), Luận văn thạc sỹ Thủ tục giải quyết các vụ án đối với người chưa thành niên trên cơ sở số liệu của địa bàn tỉnh Bình Dương của Võ Huỳnh Ngọc Thủy (năm 2013), luận văn thạc sỹ Nhiệm vụ, quyền hạn của VKS khi kiểm sát điều tra của Bùi Ngọc Tú (năm 2013), luận văn thạc sỹ Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tố tụng đối với bị can, bị cáo là người chưa thành niên của Vũ Thị Anh Đào ( năm 2014), luận văn thạc sỹ Nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của Kiểm sát viên trong hoạt động tố tụng đối với người chưa thành niên của Trần Quỳnh Hoa (năm 2014), luận án tiến sĩ Hoạt động thực hành quyền công tố và 3 Kiểm sát điều tra của Viện Kiểm sát nhân dân trong điều tra các vụ ánh hình sự trên địa bàn thành phố Hà Nội của Nguyễn Quang Thành (năm 2015), luận văn thạc sỹ Chức năng của Viện Kiểm sát nhân dân trong điều tra vụ án hình sự mà bị can là người chưa thành niên của Trần Thị Ánh Tuyết (năm 2016). Về đề tài khoa học có Nguyên tắc nhân đạo trong các quy định của pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự đối với người chưa thành niên ở Việt Nam của tập thể tác giả Đại học Quốc gia Hà Nội (năm 2005). Ngoài ra, còn có những nghiên cứu đề cập đến những vấn đề lý luận chung hoặc nghiên cứu những đề tài khác nhưng có một số nội dung liên quan đến thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên như Tăng cường năng lực hệ thống tư pháp người chưa thành niên tại Việt Nam, thông tin khoa học pháp lý của Viện nghiên cứu khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp (năm 2000); hay Thủ tục điều tra và xét xử liên quan đến trẻ em và người chưa thành niên: Đánh giá về các thủ tục nhạy cảm đối với trẻ em của Tòa án nhân dân; công trình Đào tạo kiểm sát viên làm việc với người chưa thành niên (Sách dự án Danida) của Trường Cao đẳng Kiểm sát Hà Nội. Bên cạnh đó, một số tác giả đã công bố các tác phẩm liên quan đến chức năng của VKSND và thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên như: Áp dụng các quy định của BLTTHS về thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên phạm tội của tác giả Nguyễn Đức Mai đăng trên Tạp chí Kiểm sát số 6 tháng 3 năm 2007; Hoàn thiện các quy định của BLTTHS về việc áp dụng biện pháp ngăn chặn đối với người chưa thành niên phạm tội của tác giả Mai Bộ đăng trên Tạp chí Kiểm sát số 6 tháng 3 năm 2007; Vấn đề bảo đảm quyền bào chữa của người chưa thành niên phạm tội của tác giả Phan Trung Hoài đăng trên Tạp chí Kiểm sát số 6 tháng 3 năm 2007; Về chức năng, nhiệm vụ của Viện kiểm sát nhân dân trong điều tra vụ án hình sự của tác giả Phạm Hồng Quân đăng trên Tạp chí khoa học, ĐH Quốc gia Hà Nội, Luật học số 28 4 năm 2012; Kỹ năng của Kiểm sát viên khi thụ lý, giải quyết các vụ án do người chưa thành niên phạm tội của tác giả Trần Thị Minh Thư đăng trên Tạp chí Kiểm sát, Hà Nội số 07, năm 2014. Những công trình và các bài viết đã nêu trên cho thấy có rất nhiều tác giả nghiên cứu về chức năng của Viện kiểm sát nhân dân trong giai đoạn điều tra cũng như thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên nói chung dưới các góc độ khác nhau. Về chức năng của Viện kiểm sát nhân dân trong điều tra vụ án hình sự có bị can là người dưới 18 tuổi nói riêng mới được thể hiện trong một số bài viết nhỏ, chưa được quan tâm nghiên cứu sâu sắc. Đồng thời, hiện nay, do Bộ luật hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 mới có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 01 năm 2018 nên việc áp dụng các thủ tục tố tụng chắc chắn vẫn còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc. Chính vì vậy, việc nghiên cứu đề tài “Kiểm sát điều tra các vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi từ thực tiễn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng”, từ đó đưa ra giải pháp hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự và nâng cao hiệu quả của công tác này là một yêu cầu cấp thiết và đảm bảo tính mới mẻ trong nghiên cứu khoa học. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu, làm rõ những vấn đề lý luận và quy định của pháp luật TTHS về kiểm sát điều tra các vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi và khảo sát thực trạng áp dụng các quy định này trong quá trình kiểm sát điều tra, luận văn đưa ra hệ thống giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát điều tra các vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống, làm rõ những vấn đề lý luận về kiểm sát điều tra các vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi. 5 - Phân tích, làm rõ quy định của pháp luật TTHS và các văn bản pháp luật liên quan về kiểm sát điều tra các vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi. - Làm rõ thực tiễn áp dụng pháp luật TTHS và các văn bản pháp luật liên quan trong công tác kiểm sát điều tra các vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi, xác định những hạn chế và nguyên nhân của hạn chế trong công tác này trên địa bàn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng. - Đưa ra giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát điều tra các vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Luận văn nghiên cứu là những vấn đề lý luận cơ bản thuộc chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát nhân dân trong điều tra vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi - Luận văn nghiên cứu các hoạt động, phương thức kiểm sát điều tra nhằm phát hiện vi phạm, biện pháp xử lý khi phát hiện vi phạm đối với các vụ án có bị can dưới 18 tuổi của Viện kiểm sát 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian và vấn đề nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận, quy định của pháp luật TTHS, các văn bản pháp luật liên quan đến công tác kiểm sát điều tra của VKS và thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật trong việc kiểm sát điều tra các vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi phạm tội trên địa bàn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng. - Về thời gian: Luận văn chỉ khảo sát số liệu thực tiễn trong phạm vi từ năm 2012 đến năm 2018. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Tác giả nghiên cứu đề tại dựa trên phương pháp luận chủ nghĩa Mác 6 Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng nhà nước pháp quyền, vấn đề cải cách tư pháp, về chính sách nhân đạo và công tác đấu tranh phòng chống tội phạm và các tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong đề tài bao gồm các phương pháp như: phân tích, tổng hợp, thống kê, tiếp cận, tham khảo và trích dẫn ý kiến chuyên gia. Các biện pháp này được vận dụng một cách linh hoạt song vẫn đảm bảo tính gắn kết, quan hệ biện chứng với nhau, qua đó làm sáng tỏ mục tiêu của đề tài. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn 6.1. Ý nghĩa lý luận Các kết quả của luận văn có ý nghĩa nhất định về mặt khoa học góp phần xây dựng một cách nhìn toàn diện về hoạt động của VKS trong kiểm sát điều tra các VAHS có bị can dưới 18 tuổi, thể hiện vai trò quan trọng của VKS trong công tác đấu tranh phòng ngừa tội phạm do người dưới 18 tuổi thực hiện. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Ngoài việc nghiên cứu về mặt lý luận và thực tiễn, luận văn còn nêu ra một số giải pháp nâng cao hiệu quả cho công tác kiểm sát điều tra các vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi nên các kết quả nghiên cứu của luận văn có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo phục vụ nghiên cứu, học tập cũng như làm tài liệu cho các cán bộ Kiểm sát trong hoạt động nghiệp vụ của mình. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về kiểm sát điều tra vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi 7 Chương 2: Quy định của pháp luật và thực tiễn thi hành kiểm sát điều tra các vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi trên địa bàn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng Chương 3: Giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả kiểm sát điều tra các vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi 8 CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SÁT ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ CÓ BỊ CAN DƯỚI 18 TUỔI 1.1. Khái niệm, đặc điểm của kiểm sát điều tra vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi 1.1.1. Một số khái niệm * Vụ việc mang tính hình sự: Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội do cá nhân hoặc pháp nhân thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý xâm phạm các khách thể mà Bộ luật hình sự bảo vệ nên khi một vụ việc xảy ra mà phát hiện trong đó có chứa đựng hậu quả hoặc hành vi được mô tả trong cấu thành tội phạm thì vụ việc đó trở thành vụ việc mang tính hình sự. * Vụ án hình sự: Khái niệm vụ án hình sự được đề cập trong từ điển Luật học (năm 1999, nhà xuất bản Từ điển Bách khoa) như sau: “Vụ án hình sự là vụ án có dấu hiệu là tội phạm đã được quy định trong Bộ luật hình sự đã được cơ quan điều tra ra lệnh khởi tố về hình sự để tiến hành điều tra, truy tố, xét xử theo các trình tự, thủ tục đã được quy định ở Bộ luật hình sự tố tụng” [35]. Pháp luật hiện hành không quy định khái niệm thế nào là vụ án hình sự nhưng căn cứ vào những quy định của BLTTHS năm 2015 thì có thể hiểu: Vụ án hình sự là vụ việc mang tính hình sự được các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng quyết định khởi tố vụ án bằng văn bản để tiến hành điều tra. * Hoạt động điều tra: Khi có vụ việc mang tính hình sự xảy ra các cơ quan tố tụng có thẩm quyền có trách nhiệm áp dụng các biện pháp do luật định để tìm kiếm, thu thập, bảo quản, đánh giá, sử dụng các chứng cứ nhằm xác định có hay không có hành vi phạm tội, cá nhân hay pháp nhân đã thực hiện hành vi phạm tội,... hoạt động tố tụng này nhằm đưa ra được kết luận 9 chính xác nhằm đề nghị VKS truy tố các đối tượng ra trước Tòa án để xét xử gọi là hoạt động điều tra. * Giai đoạn điều tra: Quá trình giải quyết vụ án hình sự hay còn gọi là quá trình tố tụng hình sự từ khi có tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố đến khi có bản án kết tội của Tòa án có hiệu lực pháp luật phải trải qua nhiều giai đoạn tố tụng hình sự khác nhau. Mặc dù còn có nhiều quan điểm khác nhau về các giai đoạn của tố tụng hình sự, nhưng chúng tôi đồng tình với quan điểm cho rằng tố tụng hình sự có bốn giai đoạn là: Khởi tố, Điều tra, Truy tố và Xét xử. Trong đó giai đoạn điều tra có thể hiểu theo hai nghĩa: - Giai đoạn điều tra theo nghĩa hẹp được hiểu là một giai đoạn của tố tụng hình sự, giai đoạn này có thời điểm bắt đầu từ ngay sau khi cơ quan tiến hành tố tụng hình sự có thẩm quyền ra quyết định khởi tố vụ án hình sự và kết thúc bằng việc cơ quan có thẩm quyền ban hành bản kết luận điều tra và chuyển hồ sơ đến Viện kiểm sát đề nghị Viện kiểm sát truy tố bị can ra trước Tòa án để xét xử hoặc kết thúc khi có quyết định đình chỉ vụ án hình sự của cơ quan có thẩm quyền. - Giai đoạn điều tra theo nghĩa rộng được hiểu là một giai đoạn của tố tụng hình sự bao gồm giai đoạn khởi tố và giai đoạn điều tra theo nghĩa hẹp nêu trên. Trong đó giai đoạn khởi tố bắt đầu từ khi có tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố (có nguồn tin) và kết thúc khi có quyết định khởi tố vụ án của cơ quan có thẩm quyền hoặc có quyết định đình chỉ việc giải quyết nguồn tin. Mặc dù giai đoạn điều tra được nhận định là giai đoạn tố tụng hình sự thứ hai sau khi khởi tố vụ án hình sự, tuy nhiên, ngay từ khi tiếp nhận tin báo, tố giác tội phạm và kiến nghị khởi tố, các cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền đã tiến hành các biện pháp nghiệp vụ được quy định trong BLTTHS như lấy lời khai, khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm tử thi... để xác 10 minh, thu thập, củng cố chứng cứ, xác định có hay không có đầy đủ các dấu hiệu tội phạm và người có lỗi trong việc thực hiện tội phạm tội. Các hoạt động đó phải có sự kiểm sát của Viện kiểm sát để bảo đảm tính có căn cứ, đúng pháp luật và để làm cơ sở cho việc có hay không việc ra quyết định khởi tố vụ án hình sự và tiến hành một số biện pháp tố tụng của Cơ quan điều tra. Với những nhận thức trên đây thì giai đoạn điều tra mà luận văn sẽ nghiên cứu và đề cập dưới đây là giai đoạn điều tra theo nghĩa rộng được bắt đầu kể từ khi có tin báo, tố giác tội phạm và kiến nghị khởi tố và kết thúc khi cơ quan có thẩm quyền tố tụng kết thúc điều tra chuyển hồ sơ đến Viện kiểm sát để đề nghị truy tố hoặc kết thúc khi có quyết định đình chỉ vụ án của cơ quan có thẩm quyền nhằm đảm bảo tính toàn diện của công tác điều tra vụ án hình sự. * Bị can: BLTTHS đưa ra khái niệm về bị can tại Điều 60, theo đó: “Bị can là người hoặc pháp nhân bị khởi tố về hình sự. Quyền và nghĩa vụ của bị can là pháp nhân được thực hiện thông qua người đại diện theo pháp luật của pháp nhân theo quy định của Bộ luật này” [28]. * Cách xác định tuổi của bị can: Tuổi của bị can được tính theo cách tính tuổi của người bị buộc tội được quy định tại Điều 417 BLTTHS và Điều 6 Thông tư liên tịch số 06/2018/TTLT-VKSNDTC-TANDTC-BCA-BTPBLĐTBXH ngày 21 tháng 12 năm 2018 về phối hợp thực hiện một số quy định của BLTTHS về thủ tục tố tụng đối với người dưới 18 tuổi đó là: do cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng thực hiện theo quy định của pháp luật. Việc xác định tuổi của bị can căn cứ vào một trong các giấy tờ, tài liệu về nhân thân như giấy chứng sinh, giấy khai sinh, chứng minh nhân dân, thẻ căn cước công dân, sổ hộ khẩu hoặc hộ chiếu. - Trường hợp đã áp dụng các biện pháp hợp pháp mà vẫn không xác định được chính xác thì ngày, tháng, năm sinh của họ được xác định theo quy định tại khoản 2 Điều 417 BLTTHS: 11 “a) Trường hợp xác định được tháng nhưng không xác định được ngày thì lấy ngày cuối cùng của tháng đó làm ngày sinh. b) Trường hợp xác định được quý nhưng không xác định được ngày, tháng thì lấy ngày cuối cùng của tháng cuối cùng trong quý đó làm ngày, tháng sinh. c) Trường hợp xác định được nửa của năm nhưng không xác định được ngày, tháng thì lấy ngày cuối cùng của tháng cuối cùng trong nửa năm đó làm ngày, tháng sinh. d) Trường hợp xác định được năm nhưng không xác định được ngày, tháng thì lấy ngày cuối cùng của tháng cuối cùng trong năm đó làm ngày, tháng sinh” [28]. - Trường hợp không xác định được năm sinh thì phải tiến hành giám định để xác định tuổi. Trường hợp kết quả giám định tuổi chỉ xác định được khoảng độ tuổi của người bị buộc tội, người bị hại thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng lấy tuổi thấp nhất trong khoảng độ tuổi đã xác định được để xác định tuổi của họ. * Bị can dưới 18 tuổi: Dựa trên khái niệm về bị can và cách tính tuổi bị can thì có thể đưa ra khái niệm: Bị can dưới 18 tuổi là người bị khởi tố về hình sự mà tuổi của họ được xác định hoặc tính theo quy định tại Điều 417 Bộ luật tố tụng hình sự mà chưa đủ 18 tuổi. * Khái niệm kiểm sát điều tra vụ án hình sự: Khoản 1 Điều 4 Luật tổ chức Viện KSND năm 2014 quy định: “Kiểm sát hoạt động tư pháp được hiểu là hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân để kiểm sát tính hợp pháp của các hành vi, quyết định của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong hoạt động tư pháp, được thực hiện ngay từ khi tiếp nhận và giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố và trong suốt quá trình giải quyết vụ án hình sự; trong việc giải quyết vụ án hành chính, vụ việc dân 12 sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động; việc thi hành án, việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp; các hoạt động tư pháp khác theo quy định của pháp luật” [27]. Điều 15 Luật tổ chức Viện KSND năm 2014 và Điều 166 BLTTHS năm 2015 tiếp tục cụ thể hóa nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát nhân dân khi kiểm sát điều tra vụ án hình sự: Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc khởi tố, điều tra và lập hồ sơ vụ án của Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra; Kiểm sát hoạt động tố tụng hình sự của người tham gia tố tụng; yêu cầu, kiến nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xử lý nghiêm minh người tham gia tố tụng vi phạm pháp luật; Giải quyết tranh chấp về thẩm quyền điều tra; Yêu cầu Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra cung cấp tài liệu liên quan để kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc khởi tố, điều tra khi cần thiết; Kiến nghị, yêu cầu Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra khắc phục vi phạm trong việc khởi tố, điều tra; Yêu cầu Thủ trưởng Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra thay đổi Điều tra viên, cán bộ điều tra, xử lý nghiêm minh Điều tra viên, cán bộ điều tra vi phạm pháp luật trong hoạt động tố tụng; Kiến nghị cơ quan, tổ chức hữu quan áp dụng biện pháp phòng ngừa tội phạm và vi phạm pháp luật; Thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn khác trong kiểm sát điều tra vụ án hình sự theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự. Như vậy, có thể đưa ra khái niệm: Kiểm sát điều tra vụ án hình sự là hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân để kiểm sát tính hợp pháp của các hành vi, quyết định của Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, của người tiến hành tố tụng, kiểm sát việc chấp hành pháp luật của người tham gia tố tụng trong hoạt động điều tra vụ án hình sự. 13 * Khái niệm kiểm sát điều tra vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi Kiểm sát điều tra các VAHS là hoạt động của VKSND kiểm sát việc tuân theo pháp luật của các chủ thể tham gia quan hệ pháp luật tố tụng hình sự phát sinh trong giai đoạn điều tra, nhằm đảm bảo cho quá trình điều tra vụ án được thực hiện theo đúng quy định của pháp luật, bảo đảm việc điều tra phải khách quan, toàn diện, đầy đủ, chính xác; những vi phạm pháp luật trong quá trình điều tra phải được phát hiện, khắc phục kịp thời và xử lý nghiêm minh. Trên cơ sở các khái niệm đã đề cập trên đây, có thể đưa ra khái niệm kiểm sát điều tra vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi như sau: “Kiểm sát điều tra vụ án hình sự có bị can dưới 18 tuổi là hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân để kiểm sát tính hợp pháp của các hành vi, quyết định của Cơ quan điều tra, Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, của người tiến hành tố tụng kể từ thời điểm có nguồn tin về tội phạm đến khi có kết luận điều tra và hồ sơ được chuyển đến Viện kiểm sát để đề nghị truy tố đối với bị can là người từ đủ 14 tuổi đến dưới 18 tuổi”. * Mối quan hệ giữa kiểm sát điều tra vụ án hình sự và thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự Thực hành quyền công tố là hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân trong tố tụng hình sự để thực hiện việc buộc tội của Nhà nước đối với người phạm tội, được thực hiện ngay từ khi giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố và trong suốt quá trình khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử vụ án hình sự. Chức năng thực hành quyền công tố của Viện kiểm sát có quan hệ mật thiết, gắn bó hữu cơ và tác động qua lại với chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp trong đó có kiểm sát điều tra các vụ án hình sự. Theo đó, thực hiện chức năng này làm cơ sở, nền tảng cho thực hiện chức năng kia và ngược lại. Mối quan hệ giữa kiểm sát điều tra vụ án hình sự và thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự được thể hiện ở các mặt sau: 14
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan