Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Khoá luận tốt nghiệp tiếp nhận tác phẩm tam quốc diễn nghĩa từ góc nhìn điện ảnh...

Tài liệu Khoá luận tốt nghiệp tiếp nhận tác phẩm tam quốc diễn nghĩa từ góc nhìn điện ảnh

.PDF
64
137
111

Mô tả:

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA NGỮ VĂN ====== NGUYỄN THỊ NGỌC TIẾP NHẬN TÁC PHẨM TAM QUỐC DIỄN NGHĨA TỪ GÓC NHÌN ĐIỆN ẢNH KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Văn học nƣớc ngoài HÀ NỘI - 2019 TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA NGỮ VĂN ====== NGUYỄN THỊ NGỌC TIẾP NHẬN TÁC PHẨM TAM QUỐC DIỄN NGHĨA TỪ GÓC NHÌN ĐIỆN ẢNH KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Văn học nƣớc ngoài Ngƣời hƣớng dẫn khoa học TS. Nguyễn Thị Bích Dung HÀ NỘI - 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi và được sự hướng dẫn khoa học của TS. Nguyễn Thị Bích Dung . Các nội dung nghiên cứu, kết quả trong đề tài này là trung thực và chưa công bố dưới bất kỳ hình thức nào trước đây. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Hà Nội, ngày tháng Sinh viên Nguyễn Thị Ngọc năm 2019 LỜI CẢM ƠN Tác giả gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất tới TS. Nguyễn Thị Bích Dung người hướng dẫn khoa học Tác giả cũng xin lời cảm ơn tới các thầy cô trong khoa Ngữ văn và tổ Văn học nước ngoài đã giúp đỡ và tạo điều kiện tốt nhất để tác giả hoàn thành khóa luận này. Hà Nội, ngày tháng Sinh viên Nguyễn Thị Ngọc năm 2019 MỤC LỤC MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................1 2. Lịch sử vấn đề .........................................................................................................2 3. Mục đích nghiên cứu ...............................................................................................4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................4 5. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................5 6. Đóng góp mới của khóa luận ..................................................................................5 7.Cấu trúc khóa luận ...................................................................................................5 NỘI DUNG .................................................................................................................6 Chương 1: ĐIỆN ẢNH VÀ TÁC PHẨM TAM QUỐC DIỄN NGHĨA ......................6 1.1.Khái niệm điện ảnh ...............................................................................................6 1.2. Hiện tượng chuyển thể từ tác phẩm văn học sang điện ảnh.................................6 1.2.1.Diện mạo chung .................................................................................................6 1.2.2. Hình thức chuyển thể từ tác phẩm văn học sang điện ảnh ................................9 1.2.3.Những lưu ý khi chuyển thể .............................................................................10 1.3. Khái niệm cốt truyện trong tác phẩm văn học và tác phẩm điện ảnh ................12 1.3.1. Khái niệm về cốt truyện trong tác phẩm văn học ...........................................12 1.3.2. Khái niệm cốt truyện trong tác phẩm điện ảnh ...............................................12 1.4. Khái niệm nhân vật trong tác phẩm văn học và tác phẩm điện ảnh...................13 1.4.1.Khái niệm nhân vật trong tác phẩm văn học ....................................................13 1.4.2. Khái niệm nhân vật trong tác phẩm điện ảnh..................................................14 1.5. Khái niệm không gian, thời gian trong tác phẩm văn học và tác phẩm điện ảnh. ...................................................................................................................................15 1.5.1. Khái niệm không gian, thời gian trong tác phẩm văn học .............................15 1.5.2. Khái niệm không gian thời gian trong tác phẩm điện ảnh ..............................17 1.6. Bảng khảo sát và phân loại các tác phẩm điện ảnh được chuyển thể từ tác phẩm Tam Quốc diễn nghĩa ................................................................................................17 1.6.1. Bảng khảo sát ..................................................................................................18 1.6.2. Phân loại ..........................................................................................................19 1.7. Những vấn đề đặt ra khi chuyển thể từ tiểu thuyết Tam quốc diễn nghĩa .........20 Tổng kết chương 1 ....................................................................................................22 Chương 2: CỐT TRUYỆN, NHÂN VẬT VÀ KHÔNG GIAN THỜI GIAN TRONG TAM QUỐC DIỄN NGHĨA DƯỚI GÓC NHÌN ĐIỆN ẢNH ....................23 2.1. Cốt truyện trong tác phẩm Tam quốc diễn nghĩa dưới góc nhìn điện ảnh .........23 2.1.1. Từ tác phẩm văn học .......................................................................................23 2.1.2. Đến tác phẩm điện ảnh ....................................................................................24 2.1.3. Tạo điểm nhấn, gây ấn tượng qua việc xây dựng các tình tiết mở đầu và kết thúc của tác phẩm điện ảnh .......................................................................................31 2.1.4. Những tồn tại và hạn chế khi chuyển thể ........................................................33 2.2. Nhân vật trong tác phẩm Tam quốc diễn nghĩa dưới góc nhìn điện ảnh ...........36 2.2.1. Hệ thống nhân vật chính trong Tam quốc diễn nghĩa dưới góc nhìn điện ảnh ...................................................................................................................................36 2.2.2. Các tuyến nhân vật được hư cấu của tác phẩm điện ảnh ................................39 2.2.3 Các tuyến nhân vật bị lược bỏ ..........................................................................41 2.2.4. Hành động nhân vật trong Tam quốc diễn nghĩa dưới góc nhìn điện ảnh .....42 2.2.5. Ngôn ngữ nhân vật trong Tam quốc diễn nghĩa từ tác phẩm văn học đến tác phẩm điện ảnh ...........................................................................................................45 2.2.5.1. Ngôn ngữ nhân vật người dẫn truyện...........................................................45 2.2.5.2. Ngôn ngữ nhân vật ......................................................................................46 2.3. Không gian và thời gian trong tác phẩm Tam quốc diễn nghĩa dưới góc nhìn điện ảnh .....................................................................................................................47 2.3.1. Không gian trong tác phẩm Tam quốc diễn nghĩa dưới góc nhìn điện ảnh ....47 2.3.1.1. Không gian chiến trận ..................................................................................47 2.3.1.2. Không gian thiên nhiên ................................................................................48 2.3.1.3. Không gian kiến trúc cung đình, thành quách .............................................49 2.3.2. Thời gian trong tác phẩm Tam quốc diễn nghĩa dưới góc nhìn điện ảnh .......50 2.3.2.1. Từ tác phẩm văn học ....................................................................................50 2.3.2.2. Đến tác phẩm điện ảnh .................................................................................51 Tiểu kết chương 2......................................................................................................52 KẾT LUẬN ...............................................................................................................54 TÀI LIỆU THAM KHẢO MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Từ khi xuất hiện văn học đã mang trong mình sức phản ánh rất lớn từ đời sống hiện thực, số phận con người, đến những giá trị truyền thống, và ngay cả đến những biến chuyển lớn lao của thời đại cũng đã được nhà văn đem vào trang sách của mình. Chính vì lí do này mà khi điện ảnh xuất hiện văn chương đã trở thành kho tư liệu vô cùng vô giá và bất tận của điện ảnh, hai lĩnh vực này có quan hệ chặt chẽ với nhau, nhà phê bình điện ảnh Timmothy Corrigan đã từng nhận xét về mối quan hệ giữa văn học và điện ảnh như sau: “ Lịch sử quan hệ giữa phim ảnh và văn chương là một lịch sử yêu ghét lẫn lộn, đương đầu và phụ thuộc lẫn nhau.” Qua đó chúng ta thấy được sự song hành của hai lĩnh vực. Văn chương càng được mở rộng về đề tài thì điện ảnh càng có cơ hội làm cho mình phong phú thêm Từ lâu đã có các vở kịch được đưa lên màn ảnh như kịch của Shakespeare với những tác phẩm Hamlet, Rômeo và Juliet, hay những bộ phim chuyển thể từ tiểu thuyết nổi tiếng như: Những người khốn khổ của V.Huygo, Chiến tranh và hòa bình của L. N. Tônxtôi, Cuốn theo chiều gió của M. Mitchen… Trước thực tế phát triển của điện ảnh thế giới, điện ảnh của Châu Á cũng có những bước tiến nhanh, nhất là nền điện ảnh của Trung Quốc với những hướng đi riêng và rất thành công với dòng phim cổ trang lấy cảm hứng từ những bộ tiểu thuyết được xếp vào hàng kinh điển như: Tam quốc diễn nghĩa (La Quán Trung), Thủy Hử (Thi Nại Am), Tây Du Ký (Ngô Thừa Ân),…Trong đó tác phẩm Tam quốc diễn nghĩa (La Quán Trung) đã được chuyển thể sang tác phẩm điện ảnh, mỗi một bộ phim đã phản ánh rõ nét cuộc chiến hỗn loạn giữa các nước chư hầu mà tiêu biểu là ba nước Ngô, Thục, Ngụy với thế chân vạc. Đây là nguồn cảm hứng cho các nhà làm phim đã tạo nên những tác phẩm điện ảnh với đầy đủ mọi thể loại, khía cạnh và đan xen vào sự sáng tạo của nhà sản xuất để làm nên sự hấp dẫn cho người xem. Thông qua các tác phẩm điện ảnh này ta thấy mối quan hệ giữa văn học và điện ảnh, từ chất liệu đến phương thức tác động của hai loại hình nghệ thuật này. Với niềm đam mê văn chương và điện ảnh người viết muốn được khám phá sâu hơn những 1 khía cạnh của hai lĩnh vực khi kết hợp với nhau, phần nào cung cấp cho người đọc cái nhìn toàn diện về những tác phẩm chuyển thể, từ những lí do trên chúng tôi lựa chọn đề tài “Tiếp nhận tác phẩm Tam Quốc diễn nghĩa từ góc nhìn điện ảnh” cho khóa luận của mình. Nhưng với dung lượng của khóa luận không cho phép nghiên cứu đầy đủ các nội dung nên trong khóa luận chỉ đề cập tới thể loại điện ảnh trên phương diện cốt truyện, không gian thời gian và nhân vật trong tác phẩm. 2. Lịch sử vấn đề Điện ảnh là bộ môn nghệ thuật ra đời muộn hơn so với các bộ môn nghệ thuật khác như: Điêu khắc, Hội họa, Âm nhạc - vốn đã có lịch sử ra đời và phát triển lâu dài, điều này đã tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình phát triển của điện ảnh. Đây được coi như là một kho tư liệu phong phú, điện ảnh đã tận dụng và kết hợp những bộ môn nghệ thuật khác để hoàn thiện mình, nhất là văn chương. Khi những kĩ thuật và công nghệ phục vụ cho điện ảnh đã có những bước tiến vượt bậc phục vụ cho người xem. Qua việc vận dụng những kĩ thuật, công nghệ vào sản xuất điện ảnh cùng với sự kết hợp của các yếu tố: Âm nhạc, hội họa, nhạc sĩ, diễn viên, …để có thể biến những tác phẩm văn chương trở thành những khung hình sống động, hấp dẫn. Từ đây ta thấy được mối quan hệ đa chiều giữa hai lĩnh vực này. Nghiên cứu về mối quan hệ này, cuốn Văn học và điện ảnh (Mai Hồng dịch, NXB Văn học, 1961) cuốn sách là tập hợp bài giảng của M.Rôm, I.Khây-phít-xơ, E. Gabơ-ri-lô-vi-trư, đã đưa ra những đặc trưng quan trọng của việc viết truyện phim và những đặc trưng của văn xuôi trong phim, nhằm “nâng cao tác dụng của văn học trong điện ảnh, để sáng tạo những truyện phim và những bộ phim kiểu mới thể hiện đời sống vô cùng phong phú một cách chân thực”. Nhưng chưa chỉ rõ quan hệ của văn học và điện ảnh. Bên cạnh đó, cuốn Dẫn luận nghiên cứu Điện ảnh và văn học của Timothy Corrgan cũng đã chỉ ra điểm tương đồng và khác biệt giữa văn học và điện ảnh qua những phương diện đặc thù, trên cơ sở đưa ra một loạt giai đoạn lịch sử, các phong tục văn hóa và phương pháp phê bình. Điều này rất thuận lợi cho các nhà nghiên cứu có được cái nhìn tổng quát về hai lĩnh vực này. Tuy nhiên, nếu nghiên cứu về 2 hai góc độ cốt truyện và nhân vật có trong việc chuyển thể có ý nghĩa như thế nào thì dường như vẫn chưa được quan tâm. Hai cuốn sách này đem đến cho người đọc cái nhìn về những yếu tố lịch sử, đặc trưng của văn học và điện ảnh chứ không đi sâu vào mối quan hệ khi chuyển thể từ văn học đến điện ảnh. Ngoài ra còn các công trình nghiên cứu nhưng vẫn ở quy mô nhỏ lẻ: - Về cái tính văn học trong điện ảnh (Tạp chí Nghiên cứu nghệ thuật, số 6 – 1984, Lê Châu) - Từ văn học đến điện ảnh (Tạp chí Văn hóa nghệ thuật, số 6 – 1999, Phạm Vũ Dũng) - Văn học trong điện ảnh và điện ảnh trong văn học (Phim Việt Nam thưởng thức – bình luận, NXB văn hóa văn nghệ TP Hồ Chí Minh, Trần Trọng Đăng Đàn) - Mối quan hệ giữa Văn học và điện ảnh (Tạp chí Văn hóa nghệ thuật, số 10-2002, Minh Trí) - Chuyển thể và liên văn bản (Trường hợp tác phẩm Long thành cầm giả ca) (Tạo chí khoa học, 2017, Bùi Trần Quỳnh Ngọc) .Bài viết giới thiệu khái quát và thể hiện chính kiến của tác giả về hai lí thuyết đang có ảnh hưởng mạnh mẽ này trong nghiên cứu văn học và các ngành nghệ thuật khác. Trên cơ sở đó, bài viết phân tích hành trình từ tác phẩm thơ đến tác phẩm điện ảnh của Long Thành cầm giả ca. Ở đây, trong sáng tác và trong nghiên cứu, chính liên kết đã tạo nên sự khác biệt! Mỗi bài báo hay công trình nghiên cứu đều cho chúng ta thấy những góc nhìn riêng về văn học và điện ảnh trong quan hệ của nó, qua đó là tư liệu quý giá cho ta thấy cái nhìn tổng quát và đa chiều về vấn đề chuyển thể từ văn học đến điện ảnh. Đối với mối quan hệ này, nó đã tồn tại rất lâu đời, đặc biệt những tác phẩm văn học đã thành công luôn được các nhà làm phim lựa chọn. Trên thế giới Trung Quốc là quốc gia có nền văn học rất riêng phát triển qua từng thời kì, những tác phẩm như Thủy Hử, Kim Bình Mai, Tây Du Kí,… được chuyển thể rất nhiều với 3 những cái nhìn khác nhau. Cùng với sự phát triển về khoa học kĩ thuật của điện ảnh như đồ họa, kĩ xảo, máy quay đã cho khán giả xem những tác phẩm vô cùng chất lượng, với nhiều thể loại, phim truyền hình, phim điện ảnh, phim hoạt hình. Tác phẩm Tam quốc diễn nghĩa được chuyển thể sang phim truyền hình đã từ rất lâu, nhưng phải mãi đến năm 2008 mới bắt đầu được chuyển thể sang phim điện ảnh với bộ phim Đại chiến Xích Bích I với thời lượng 146 phút và Đại chiến Xích Bích II với thời lượng 142 phút ra mắt một năm sau (2009) của đạo diễn Ngô Vũ Sâm, cũng cùng năm 2008 một bộ phim nữa ra đời đó là Tam Quốc Chí: Huyền thoại Triệu Tử Long ( Rồng tái sinh) thời lượng 102 phút của đạo diễn Daniel lee, sau đó năm 2011 là tác phẩm Quan Vân Trường thời lượng 107 phút của đạo diễn Mạch Triệu Huy, năm 2012 là tác phẩm Khổng Tước Đài thời lượng 107 phút của đạo diễn Triệu Lâm Sơn, cho đến giờ vì những lí do khách quan mà số lượng phim điện ảnh vẫn hạn hẹp hơn phim truyền hình rất nhiều, đây cũng là một khó khăn cho chúng tôi khi nghiên cứu đề này. 3. Mục đích nghiên cứu Từ việc tìm hiểu và phân tích nghệ thuật chuyển thể tác phẩm văn học sang điện ảnh từ phương diện cốt truyện, nhân vật và không gian thời gian qua tác phẩm Tam quốc diễn nghĩa, chúng tôi xem xét mối quan hệ đa chiều giữa văn học và điện ảnh. Qua đó chỉ ra được những điểm tương đồng và khác biệt giữa tác phẩm văn học và điện ảnh. Đồng thời thấy được những thành công và hạn chế của các bộ phim chuyển thể từ tác phẩm Tam quốc diễn nghĩa. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu Tiếp nhận tác phẩm Tam Quốc từ góc nhìn điện ảnh . - Phạm vi nghiên cứu Với điều kiện thực tế người nghiên cứu chỉ tập chung vào ba khía cạnh đó là cốt truyện, nhân vật và không gian thời gian và bốn bộ phim điện ảnh: Đại chiến Xích Bích, Tam Quốc Chí: Huyền thoại Triệu Tử Long (Rồng tái sinh), Quan Vân Trường, Khổng Tước đài là phạm vi nghiên cứu chính. 4 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Trong khóa luận này người viết sử dụng phương pháp thống kê để thống kê các bộ phim đã được sản xuất từ tác phẩm Tam Quốc. Phương pháp phân tích tổng hợp, sử dụng những tài liệu có liên quan để hoàn thiện khóa luận. Phương pháp so sánh đối chiếu là không thể thiếu, vận dụng phương pháp này để có thể nhìn nhận thấu đáo khi phân tích tác phẩm gốc và tác phẩm chuyển thể. 6. Đóng góp mới của khóa luận Qua đề tài này, chúng tôi phần nào chỉ ra thêm được mối quan hệ giữa văn học và điện ảnh, những thuận lợi và khó khăn khi chuyển thể một tác phẩm văn học lớn như tiểu thuyết Tam quốc diễn nghĩa. Từ đó giúp chỉ ra những mặt hạn chế khi chuyển thể, giúp người xem có cái nhìn rõ hơn về một bộ phim chuyển thể. 7.Cấu trúc khóa luận Chương 1: Điện ảnh và tác phẩm Tam Quốc diễn nghĩa. Chương 2: Cốt truyện, nhân vật và không gian thời gian trong Tam quốc diễn nghĩa dưới góc nhìn điện ảnh 5 NỘI DUNG Chƣơng 1: ĐIỆN ẢNH VÀ TÁC PHẨM TAM QUỐC DIỄN NGHĨA 1.1.Khái niệm điện ảnh Tính đến nay ( 2019) nghệ thuật điện ảnh đã có 124 năm tuổi, ban đầu đó là phát minh của hai anh em kĩ sư người Pháp là Louis Lumiere và August Lumiere, ngày 28/12/1895, bộ phim đầu tiên đánh dấu sự xuất hiện của nghệ thuật thứ bảy được chiếu tại thủ đô Pari. Điện ảnh là một khái niệm chưa cố định, vì vậy chúng tôi xin đưa ra một số khái niệm về điện ảnh như sau: Trong cuốn Đại từ điển Tiếng Việt điện ảnh được hiểu là “1- Kĩ thuật thu vào phim những hình cử động liên tục và chiếu lại trên màn ảnh. 2- Ngành nghệ thuật dùng kĩ thuật để thu phát kịch bản được dàn dựng, đạo diễn công phu” [12, tr 634]. Trong cuốn Từ điển Tiếng Việt tường giải và liên tưởng đưa ra cách hiểu “Nghệ thuật phản ánh hiện thực bằng những hình ảnh hoạt động liên tục, thu vào phim (Nhựa, video) để chiếu các cử động trên màn ảnh” [4, tr 905]. Một số ý kiến của những nhà nghệ sĩ đưa ra: “Điện ảnh là âm nhạc của ánh sáng”, “Là nghệ thuật của sự biến đổi”, “Là hình ảnh chuyển động”, “Là con đẻ của khoa học kĩ thuật”… Để hiểu hơn về điện ảnh trước hết ta phải hiểu về các thuộc tính của nó. “Có nhiều quan niệm khác nhau về đặc trưng của điện ảnh song hiện nay quan niệm phổ biến nhất cho rằng điệm ảnh có tám thuộc tính cơ bản: Điện ảnh là nghệ thuật tổng hợp, có tính truyền thống, tính dân tộc và tính quốc tế, tính giải trí, tính kinh tế thương mại và mang giá trị tư tưởng nhân sinh sâu sắc. Điện ảnh là con đẻ của khoa học kĩ thuật – công nghệ và nằm trong cấu trúc văn hóa, truyền thống đại chúng” [5, tr.16]. 1.2. Hiện tƣợng chuyển thể từ tác phẩm văn học sang điện ảnh 1.2.1.Diện mạo chung Mặc dù Văn học và điện ảnh có sự khác biệt trên nhiều phương diện song vẫn có nhiều điểm tương đồng với nhau, khiến chúng có sợi dây liên kết để chuyển thể qua lại, chuyển thể là một lại nghệ thuật đã ra đời từ lâu, các vở kịch được 6 chuyển thể từ chất liệu văn học cũng vô cùng phổ biến như “Hamlet” của Shakespeare hay những cốt truyện dân gian như “Tấm Cám”, “Quan Âm thị kính”… Các tác phẩm văn học luôn là kho tư liệu vô cùng lớn cho điện ảnh. Điều này đã được kiểm chứng và bước đầu có những thành công đáng ghi nhận “Trên thế giới, những tác phẩm văn học nổi tiếng luôn là mạch cảm hứng tốt cho các đạo diễn, không những thế độc giả còn rất mong mỏi được xem nhân vật mà mình đã đọc sẽ lên phim như thế nào”- nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên. Trong lịch sử nền điện ảnh thế giới và nhất là điện ảnh Trung Quốc, các tác phẩm điện ảnh được chuyển thể từ tác phẩm văn học là vô cùng phổ biến, đây như là một cuộc “tái sinh” thổi một “hồn gió mới” vào các tác phẩm văn học. Và cho đến lúc này những nội dung mà tác phẩm chứ đựng mới ra mắt người đọc theo một cách riêng biệt, thông qua ngôn ngữ, hình tượng và hành động nhân vật. Từ tác phẩm văn học cho đến khi lên sóng thành một bộ phim là cả một khoảng cách rất xa và phụ thuộc nhiều yếu tố, nó đòi hỏi sự sáng tạo của cả ekip đoàn làm phim vì nhiều khi một tác phẩm văn học chưa thật sự đủ sức để trở thành một tác phẩm điện ảnh hay. Bản chất của văn học và điện ảnh là khác nhau, một bên là sử dụng ngôn ngữ viết, là hình dung, tưởng tưởng, cho nên sức biểu đạt là vô cùng lớn và phong phú, một bên là sử dụng hình ảnh, diễn xuất, lời thoại cho nên cũng hạn chế rất nhiều khi truyền tải nội dung. Vì những khác biệt trên mà đôi khi các nhà làm phim phải thay đổi những chi tiết trong tác phẩm gốc bằng những chi tiết khác, phụ thuộc vào sự thay đổi mà hai tác phẩm sẽ đem lại những cảm nhận khác nhau cho khán giả. Những tác phẩm điện ảnh lấy chất liệu từ những tác phẩm văn học nổi tiếng sẽ dễ dàng thu hút sự chú ý của khán giả, nhưng đây cũng sẽ là một áp lực không nhỏ cho các nhà làm phim. Trong suốt chiều dài của lịch sử điện ảnh, rất nhiều các tác phẩm kinh điển của văn học được dựng thành phim như “Cuốn theo chiều gió” của tác giả Margaret Mitchell,“Tiếng chim hót trong bụi mận gai” của nhà văn Colleen McCullough, “Chiến tranh và hòa bình” của L.Tônxtôi cũng được rất nhiều đạo diễn làm lại với 7 những phiên bản khác nhau. Hay “Những người khốn khổ” cũng được hiện lên với nhiều góc độ khác nhau theo từng sự sáng tạo của từng đạo diễn, mỗi người lại có những Jean Valjean (Giăng Van- giăng) của riêng mình. Trong mỗi tác phẩm, các đạo diễn sẽ tìm ra những điểm nổi bật mà mình yêu thích, chỉ cần họ trung thành với tư tưởng chính và không làm lệch đi tinh thần ấy là đủ. Chuyển thể là cả một quá trình hoạt động nghệ thuật, mỗi tác phẩm ra đời đã tạo ra “ Những tính cách mới, những địa điểm mới, khung cảnh, thời gian khác và sự biểu hiện tươi mát đầy cảm xúc”. Những tác phẩm văn học được chuyển thể sang điện ảnh với một tốc độ lớn, hằng năm các tác phẩm văn học ra đời gây được tiếng vang và kéo theo là sự ra đời của các tác phẩm điện ảnh. Văn học từ đây đã trở thành nền tảng bên cạnh sử dụng những chất liệu văn học (Cốt truyện, nhân vật, hành động,…), điện ảnh còn sử dụng một số thủ pháp nghệ thuật và phương tiện biểu hiện của văn học. Các yếu tố như: bối cảnh, lời thoại không gian và thời gian, diễn biến tâm lí, cũng mang chất văn học, những đoạn đối thoại, độc thoại, lời dẫn truyện,…cũng lấy ra từ đó nó làm câu chuyện thêm kịch tính. Trong tác phẩm điện ảnh, thời gian (Sự đan xen giữa hiện tại, quá khứ và tương lai, những sự việc đang diễn ra,…) hoặc những không gian được mở ra khác nhau cũng là từ văn học. Cốt truyện văn học là cái nền vững chắc để các nhà sản xuất dựa vào giúp tạo nên những tác phẩm điện ảnh hay. Có rất nhiều bộ phim lấy ra từ văn học mà đã trở thành kinh điển của làng điện ảnh như: “The Godfather (Bố già)” của nhà văn Mario Puzzo đã là một best-seller với hàng triệu bản được bán ra. Cuốn sách viết về đề tài về cuộc sống giới xã hội đen này nhanh chóng lọt vào “mắt xanh” của nhà làm phim Hollywood. Bộ phim chuyển thể “Bố già” với cốt truyện hay cùng dàn diễn viên vô cùng tài năng đã nhanh chóng rinh về nhiều giải thưởng điện ảnh danh giá. Tác phẩm “Đồi gió hú” của nữ nhà văn người Anh Emily Bronte, hay kịch bản bộ phim “Cabaret” dựa trên cuốn tiểu thuyết “Goodbye to Berlin” của nhà văn Christopher Isherwood. Bộ phim “Kiêu hãnh và định kiến” được xây dựng dựa trên tiểu thuyết kinh điển cùng tên của nữ nhà văn Jane Austen,… 8 1.2.2. Hình thức chuyển thể từ tác phẩm văn học sang điện ảnh Các tác phẩm văn học được các nhà làm phim lựa chọn để chuyển thể là điều không hiếm gặp, đã có rất nhiều các tác phẩm được dựng thành phim. Việc chuyển thể có hai hình thức: Bám sát theo nguyên tác và không theo sát nguyên tác Chuyển thể bám sát theo nguyên tác Đó là khi các nhà sản xuất trung thành với tác phẩm mình chuyển thể, bám theo nội dung, cốt truyện, nhân vật, ngôn ngữ… tất cả làm sao để có thể “tái hiện” tác phẩm trên màn ảnh, không đặt thêm bất cứ vấn đề gì ngoài những đề được nêu ra trong tác phẩm, cố gắng xây dựng từ không gian thời gian bối cảnh diễn ra bộ phim, tạo hình nhân vật cho đến tư tưởng của tác giả, nếu có thay đổi cũng là không đáng kể để phù hợp với khán giả và các nhà kiểm định phim. Đã có rất nhiều tác phẩm thành công khi chuyển thể theo nguyên mẫu này như: “Những người khốn khổ” của Victo Hugo, “Chiến tranh và hòa bình” của L. Tônxtôi. Nhưng vì là hai loại hình nghệ thuật khác nhau nên có ít nhiều sự thay đổi so với nguyên tác, nhưng ở hình thức chuyển thể này sự chênh lệch là không nhiều. Chuyển thể không bám sát nguyên tác Các nhà làm phim luôn mong muốn mỗi tác phẩm của mình có những dấu ấn riêng, họ gửi gắm vào đó những sáng tạo của bản thân, nên khi chuyển thể họ có thể tự do làm những gì họ muốn, đôi khi tác phẩm văn học chỉ góp một phần, hay chỉ là hình tượng gần giống hoặc đó là cái cớ để hoàn thiện kịch bản điện ảnh mà thôi. Như: Tác phẩm “Làng vũ Đại ngày ấy” của đạo diễn Phạm Văn Khoa chuyển thể từ bộ ba tác phẩm của nhà văn Nam Cao: “Lão Hạc, Chí Phèo, Sống Mòn”, tác phẩm “Mùa len trâu” của đạo diễn Võ Nghiêm Minh đã dựa trên một số truyện ngắn trong “Hương rừng Cà Mau” của nhà văn Sơn Nam. Hình thức chuyển thể này đang rất được các nhà làm phim ưa chuộng và ngày càng phổ biến, họ có thể thỏa sức tưởng tượng, sáng tạo. Cùng chung xu hướng này, bốn tác phẩm chuyển thể từ tiểu thuyết Tam quốc cũng được xây dựng theo hướng này, bốn bộ phim đều chỉ lấy những sự kiện, tình tiết tiêu biểu hay những nhân vật chính nổi bật trong cuốn tiểu thuyết để xây 9 dựng nên bộ phim, kết hợp với sự sáng tạo đã cho ra những góc nhìn hoàn toàn mới. Bộ phim “Quan Vân Trường” của đạo diễn Mạch Triệu Huy, bộ phim “Tam Quốc Chí: Huyền thoại Triệu Tử Long ( Rồng tái sinh)” của đạo diễn Daniel lee, cả hai bộ phim đều lấy cảm hứng từ hai nhân vật trong nguyên tác, nhưng đã có sự thêm thắp và lược bớt tình tiết để khắc họa hai nhân vật một cách rõ nét và đầy tính nghệ thuật. Bộ phim “Khổng Tước đài” đạo diễn Triệu Lâm Sơn lại lấy địa danh “Khổng Tước đài” làm nền xây dựng bộ phim cho việc miêu tả nhân vật chính là Tào Tháo, có thể nói đây là bộ phim có sự thay đổi nhiều nhất so với nguyên tác và hư cấu nên một câu chuyện khác. Bộ phim “Đại chiến Xích Bích” của đạo diễn Ngô Vũ Sâm là một bộ phim lấy bối cảnh là cuộc chiến Xích Bích vô cùng nổi tiếng, với những góc quay, khung cảnh được đầu tư công phu, dàn diễn viên đẹp đã tạo nên một tác phẩm xuất sắc, đây cũng là bộ phim đạt nhiều đề cử và giải thưởng tại các liên hoan phim, nhận được lời khen từ các nhà phê bình phim. Đối với hình thức chuyển thể nào cũng sẽ có hai mặt thuận lời và khó khăn nhất định, việc sản xuất để tạo ra một tác phẩm điện ảnh là của nhà làm phim nhưng sự đón nhận sau cùng của khán giả cũng tác động không nhỏ đến tư duy của họ, nếu như sáng tạo quá nhiều mà phá vỡ đi mạch logic của câu chuyện sẽ làm cho những người hâm mộ tác phẩm cảm thấy không thỏa đáng, nhưng nếu giữ nguyên mà không đan cài hay lược bớt những chi tiết chưa hợp lí trong tác phẩm sẽ làm cho bộ phim như một “bản sao” của tác phẩm văn học vậy. 1.2.3.Những lưu ý khi chuyển thể Có rất nhiều yếu tố tác động đến việc thành công khi chuyển thể từ một tác phẩm văn học sang kịch bản văn học, do sự khác biệt của hai thể loại này nên không phải lúc nào kịch bản cũng thành công. Khi quyết định đem tác phẩm văn học dựng thành phim, ban đầu phải phá bỏ kết cấu của nguyên tác, điều này đòi hỏi năng lực của người chuyển thể phải từ bỏ được nhân vật, sự kiện, đoạn văn, biến cố mà mình yêu thích, xây dựng cho mình có cái nhìn khách quan nhất để hoàn thiện một kịch bản hoàn chỉnh. Phải chọn lọc được những chi tiết, xâu nối nó từ bên trong, tổ chức lại theo quy luật và hình. 10 thức nghệ thuật của một tác phẩm điện ảnh. Và khi viết theo hình thức của điện ảnh nó sẽ bù đắp được những thiếu hụt và hạn chế của văn học để truyền đạt tới khán giả theo một cách riêng những ý nghĩa, tư tưởng mà người chuyển thể hướng tới. Mỗi một thể loại đều có những giới hạn nghệ thuật riêng nhất là văn học và điện ảnh, nếu như sức mạnh của văn học là ngôn từ thì điện ảnh lại tổng hợp trong mình nhiều yếu tố. Sức mạnh ngôn từ phụ thuộc rất nhiều vào trí tưởng tượng của mỗi độc giả, còn khi chuyển thể sang kịch bản điện ảnh thì bất kì một hành động nhỏ nào như bước đi, cái quay đầu, đều phải diễn tả thật rõ ràng qua khung hình. Vì vậy khi chuyển thể người làm phim phải biết vận dụng những ưu điểm của loại hình nghệ thuật và biết khắc phục những hạn chế để đạt được mục đích của mình. Nếu như trong tác phẩm văn học tác giả có thể diễn tả những chi tiết, tả nhân vật từ những cử động nhỏ nhất mình muốn dài hàng trang giấy thì khi đưa lên phim cần bộc lộ một cách trực tiếp rõ ràng, sự quanh co dài dòng sẽ làm loãng và gây lệch hướng đi của câu chuyện. Trong tác phẩm văn học nếu như tác giả tự thanh minh cho nhân vật của mình thì trong tác phẩm điện ảnh nhân vật tự bộc lộ mình qua những cử chỉ, hành động trên khung hình để sau đó khán giả tự có những đánh giá của riêng mình. Trong một câu chuyện nhất định phải có những xung đột, kịch tính, có thắt nút và mở nút, đây cũng là cách để khiến câu chuyện trở nên hấp dẫn và lôi cuốn. Chất lượng của một bộ phim chuyển thể phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố, nhưng chủ yếu là do người chuyển thể, nó phụ thuộc vào trình độ, sự am hiểu, tư duy nghệ thuật, thái độ, … bởi đây không đơn thuần là một công việc “dịch” hay “đọc” mà nó còn là công việc liên quan đến sự sáng tạo. Một điểm cần lưu ý nữa đó là tư tưởng mà tác giả muốn gửi trong tác phẩm văn học của mình, tùy theo hình thức chuyển thể có thể bám sát theo tác phẩm hoặc không mà có cách để bảo toàn tư tưởng này. Những tác phẩm lớn luôn mang theo những giá trị tư tưởng sâu sắc đây là một áp lực lớn đối với các nhà làm phim là làm thế nào để giữ và phát triển được hệ tư tưởng này, nó sẽ là một trở ngại đối với sự sáng tạo của người chuyển thể. 11 1.3. Khái niệm cốt truyện trong tác phẩm văn học và tác phẩm điện ảnh 1.3.1. Khái niệm về cốt truyện trong tác phẩm văn học Trong cuốn Giáo trình lí luận văn học tác phẩm và thể loại, do Trần Đình Sử chủ biên đã đưa ra khái niệm cốt truyện văn học như sau: “Cốt truyện là chuỗi các sự kiện được tạo dựng trong tác phẩm tự sự và kịch. Một số văn bản trữ tình cũng có yếu tố cốt truyện. Khái niệm cốt truyện nhằm tách truyện ra làm hai phần: Chuỗi sự kiện rất đặc trưng cho thể loại tự sự, kịch và các yếu tố miêu tả, lời kể, bình. Thiếu các yếu tố này thì truyện không thể thành truyện.” [10, tr.44] Trong cuốn Lý luận văn học, do Hà Minh Đức chủ biên nêu rằng: “Cốt truyện là một hệ thống các sự kiện phản ánh những diễn biến của cuộc sống, và nhất là những xung đột xã hội một cách nghệ thuật, qua đó, các tính cách hình thành và phát triển trong những mối quan hệ qua lại của chúng nhằm sáng tỏ tư tưởng và chủ đề của tác phẩm” [8, tr.29]. Theo Aristos – người đặt nền móng cho lý thuyết nghiên cứu cốt truyện: “Cốt truyện là cơ sở, là linh hồn của của bi kịch, sau đó mới đến tính cách” [8, tr. 13]. Đến L.I.Timofeep, nhận định về cốt truyện ông cho rằng, khi mà các tính cách luôn đóng vai trò “người trung gian” độc đáo giữa nhà văn và cuộc sống do nhà văn phản ánh thì cốt truyện chính là hệ thống biến cố mà suy cho cùng những biến cố đó phải phản ánh những mâu thuẫn và xung đột xã hội. Sơ lược việc điểm về cốt truyện và những vấn đề liên quan của các nhà lý luận, chúng ta có thể nhận ra tầm quan trọng cũng như sự phức tạp của việc nghiên cứu. Điều này có lẽ bắt nguồn từ việc hiểu phạm trù khái niệm cốt truyện. 1.3.2. Khái niệm cốt truyện trong tác phẩm điện ảnh Cốt truyện trong phim bao gồm tất cả những sự kiện của câu chuyện được mô tả trực tiếp trên phim, được sắp xếp một cách có tổ chức, hay “một chuỗi những sự kiện trong một mối liên hệ nhân quả xảy ra trong không gian và thời gian” [1, tr. 95]. Có rất nhiều quan điểm khác nhau về cốt truyện. Nhưng trên thực tế của phim ảnh chúng ta có thể thấy được cốt truyện của phim và công việc xây dựng cốt 12 truyện là một bước vô cùng quan trọng để hoàn thành một bộ phim điện ảnh. Hiểu được những nguyên tắc, những quá trình căn bản để xây dựng cốt truyện, cả nhà làm phim và khán giả xem phim có thể hiểu thêm về bộ phim sắp thực hiện, sắp thưởng thức. Vai trò cơ bản của cốt truyện đó là tả kể. Nhà làm phim sẽ rất khó có thể thể hiện một câu chuyện mà không thông qua xây dựng cốt truyện (trừ một số dạng phim đặc biệt). Yêu cầu số một của một đối với cốt truyện là phải độc đáo, mới mẻ, hấp dẫn, chứa đựng những ý nghĩa đặc biệt, yêu cầu này chưa bao giờ là dễ dàng. Vì vậy những nhà sản xuất, các công ti sản xuất phim rất chú trọng tìm kiếm những kịch bản có chất lượng trong số lượng lớn các kịch bản được gửi đến. đối với các nhà làm phim thông thường, bản thân họ không tự sản xuất ra kịch bản mà thường có một đội ngũ riêng, (trừ một số nhà sản xuất như David Foenkinos, Trương Nghệ Mưu,…) Trong tác phẩm Tam quốc diễn nghĩa cốt truyện nghiêng về chuỗi sự kiện tự nhiên (niên biên), cốt truyện với các sự kiện xảy ra theo các mốc thời gian trong từng chương hồi. Số lượng các sự kiện rất nhiều nên tác giả thường sẽ tóm gọn lại các chi tiết nhưng cũng sẽ có nhiều tình tiết được miêu tả kĩ lưỡng. Cốt truyện trong phim điện ảnh tùy thuộc vào ý đồ của nhà làm phim mà sẽ xây dựng những cốt truyện khác nhau, trong bốn bộ phim điện ảnh được chuyển thể từ tác phẩm “Tam quốc diễn nghĩa”, mỗi bộ phim là một câu chuyện khác nhau, dựa trên những tình tiết chính và thêm tắp những chi tiết khác để tạo nên bộ phim, vì vậy giữa cốt truyện của tác phẩm văn học và cốt truyện của tác phẩm điện ảnh luôn có sự khác nhau. 1.4. Khái niệm nhân vật trong tác phẩm văn học và tác phẩm điện ảnh 1.4.1. Khái niệm nhân vật trong tác phẩm văn học 13
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan