Tài liệu Khoá luận tốt nghiệp thế giới nhân vật trong tiểu thuyết ivanhoe của walter scott

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA NGỮ VĂN ====== NGUYỄN THỊ HỒNG NHUNG THẾ GIỚI NHÂN VẬT TRONG TIỂU THUYẾT IVANHOE CỦA WALTER SCOTT KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Văn học nước ngoài HÀ NỘI - 2019 TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA NGỮ VĂN ====== NGUYỄN THỊ HỒNG NHUNG THẾ GIỚI NHÂN VẬT TRONG TIỂU THUYẾT IVANHOE CỦA WALTER SCOTT KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Văn học nước ngoài Người hướng dẫn khoa học ThS. ĐỖ THỊ THẠCH HÀ NỘI - 2019 LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới cô giáo - Thạc sĩ Đỗ Thị Thạch đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện khóa luận “Thế giới nhân vật trong tiểu thuyết Ivanhoe của Walter Scott”. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các cô giáo trong tổ Văn học nước ngoài, các thầy cô trong khoa Ngữ văn - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã tạo điều kiện thuận lợi và đóng góp những ý kiến quý báu để tôi hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này. Hà Nội, ngày tháng năm 2019 Tác giả khóa luận Nguyễn Thị Hồng Nhung LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan khóa luận tốt nghiệp “Thế giới nhân vật trong tiểu thuyết Ivanhoe của Walter Scott” là kết quả nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của cô giáo - Thạc sĩ Đỗ Thị Thạch. Kết quả nêu trong này là hoàn toàn trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nào khác. Nếu sai, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Hà Nội, ngày tháng năm 2019 Tác giả khóa luận Nguyễn Thị Hồng Nhung MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1 2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................... 2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................ 4 4. Đối tượng nghiên cứu.................................................................................... 4 5. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 4 6. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 4 7. Bố cục ............................................................................................................ 4 NỘI DUNG....................................................................................................... 5 Chương 1. CÁC KIỂU NHÂN VẬT TRONG IVANHOE CỦA WALTER SCOTT .......................................................................................... 5 1.1. Đôi nét về Walter Scott và tiểu thuyết hư cấu lịch sử Ivanhoe của Walter Scott ....................................................................................................... 5 1.1.1. Nhà văn Walter Scott .............................................................................. 5 1.1.2. Tiểu thuyết Ivanhoe ................................................................................ 6 1.2. Cơ sở hình thành thế giới nhân vật trong Ivanhoe ..................................... 8 1.2.1. Yếu tố lịch sử, thời đại ............................................................................ 8 1.2.2. Thế giới quan, nhân sinh quan của nhà văn .......................................... 10 1.3. Khái niệm nhân vật và thế giới nhân vật ................................................. 11 1.4. Khảo sát và phân loại nhân vật trong Ivanhoe ......................................... 13 1.4.1. Khảo sát nhân vật trong Ivanhoe .......................................................... 13 1.4.2. Phân loại nhân vật trong Ivanhoe ......................................................... 14 1.4.2.1. Xét từ góc độ thể loại ......................................................................... 14 1.4.2.2. Xét từ góc độ phân hóa giai cấp, tầng lớp trong xã hội ..................... 16 1.4.2.3. Xét từ góc độ nội dung tư tưởng hay phẩm chất nhân vật ................. 17 Chương 2. TỔ CHỨC THẾ GIỚI NHÂN VẬT TRONG IVANHOE CỦA WALTER SCOTT ............................................................................... 21 2.1. Quan hệ tình cảm, nghĩa vụ ..................................................................... 21 2.1.1. Quan hệ chủ tớ, vua tôi ......................................................................... 21 2.1.2. Quan hệ ruột thịt.................................................................................... 24 2.1.3. Quan hệ đồng đội, bạn bè...................................................................... 27 2.1.4. Quan hệ yêu đương ............................................................................... 29 2.2. Quan hệ hình thức, tính chất .................................................................... 33 2.2.1. Quan hệ đối chiếu, tương phản ............................................................. 33 2.2.1.1. Dân tộc Saxon và dân tộc Norman..................................................... 33 2.2.1.2. Người Gia - tô giáo và người Do Thái ............................................... 35 2.2.1.3. Bạo lực và tình thương ....................................................................... 37 2.2.1.4. Thượng võ, dũng cảm và nham hiểm, hèn nhát ................................. 39 2.2.2. Quan hệ bổ sung, hỗ trợ ........................................................................ 41 2.2.2.1. Quan hệ bổ sung, hỗ trợ tích cực ....................................................... 41 2.2.2.2. Quan hệ bổ sung, hỗ trợ tiêu cực ....................................................... 43 KẾT LUẬN .................................................................................................... 47 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Văn học Anh thế kỉ XIX là một trong những nền văn học phát triển rực rỡ nhất, với nhiều thành tựu lớn khiến thế giới phải kinh ngạc. Văn học thời kì này đã phản ánh khá đầy đủ những biến động cách mạng, những tư tưởng lớn của thời đại cũng như tình hình phức tạp của xã hội Anh. Trong thời kì này nhiều trào lưu văn học xuất hiện như: trào lưu lãng mạn, trào lưu hiện thực... ảnh hưởng đến văn học các nước trên thế giới. Tìm hiểu về văn học Anh sẽ giúp ta hiểu rõ hơn về một trong những nền văn học phát triển nhất thế giới. Walter Scott sinh ngày 15/8/1771 tại tỉnh Edinburgh nước Anh. Ông là nhà văn lãng mạn tiến bộ. Các tác phẩm của ông thể hiện quan điểm dân chủ, đấu tranh chống các thế lực phản cách mạng, quan tâm đến khát vọng của giai cấp công nhân Anh đầu thế kỷ XIX… Ông là một trong những tên tuổi vĩ đại của thể loại tiểu thuyết lịch sử. Trong các tác phẩm của mình, Walter Scott thường chọn những thời điểm lịch sử bộc lộ mâu thuẫn và xung đột giai cấp gay gắt nhất từ đó ông thấy rõ vai trò của nhân dân trong các sự biến ấy. Nhà thơ Nga Pu-skin xếp ông ngang hàng với Shakespeare; Balzac coi ông như bậc thầy của mình; Bêlinxki coi ông là người đầu tiên viết tiểu thuyết lịch sử ở Châu Âu... Ivanhoe là tiểu thuyết hư cấu lịch sử nổi tiếng nhất của nhà văn Walter Scott. Tác phẩm lấy bối cảnh là nước Anh thế kỉ XII, một thời kì loạn lạc với những mâu thuẫn cao độ về văn hóa, quan niệm, tín ngưỡng, ngôn ngữ và lối sống. Những nhân vật và sự kiện lớn trong truyện chủ yếu dựa trên sự kiện lịch sử có thật, nhưng được xây dựng một cách sinh động, đầy lôi cuốn qua trí tưởng tượng phong phú và ngòi bút lãng mạn của tác giả. Tác phẩm đề cao tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc và tinh thần thượng võ cao quý của người Anh thời cổ. Họ là những con người dũng cảm, cương trực, yêu chuộng tự do, đặc biệt là có ý thức dân tộc mãnh liệt, căm thù quân xâm lược và sẵn sàng hi sinh vì hòa bình và công lý. Với giá trị về lịch sử văn hóa và tính nhân đạo sâu sắc, Ivanhoe xứng đáng là một trong những tiểu thuyết tiêu biểu cho nền văn học cổ điển của nước Anh nói riêng và thế giới nói chung. Chính nhờ 1 Ivanhoe mà một năm sau đó, Scott đã được phong tặng tước hiệu Nam tước và trở thành Sir Walter Scott. Các tác phẩm của Walter Scott nói chung, tiểu thuyết Ivanhoe nói riêng được sáng tác từ khá lâu vì vậy có rất ít người nghiên cứu, phê bình về tiểu thuyết này; nhiều khía cạnh về nội dung và nghệ thuật cần được khám phá trong tác phẩm đến nay còn bỏ ngỏ. Với đề tài “Thế giới nhân vật trong tiểu thuyết Ivanhoe của Walter Scott”, người viết hi vọng sẽ đóng góp thêm một tiếng nói, một hướng phân tích mới trong đặc sắc nghệ thuật của cuốn tiểu thuyết, đồng thời khẳng định tên tuổi cũng như tài năng của Walter Scott. 2. Lịch sử vấn đề Walter Scott là tác giả vĩ đại đầu tiên của thể loại lãng mạn lịch sử. Hay nói cách khác, ở phương Tây tiểu thuyết lịch sử chính thức ra đời với Walter Scott đầu thế kỉ XIX (1814), cùng thời với chủ nghĩa lãng mạn. Trong sự nghiệp sáng tác của mình, ông đã để lại nhiều tác phẩm được coi là tiêu biểu cho nền văn học cổ điển Anh như: Ivanhoe, Rob Roy, Trái tim của Midlothian... Walter Scott và những tác phẩm của ông từ lâu đã là niềm say mê của nhiều thế hệ bạn đọc và giới nghiên cứu thế giới. Tuy nhiên, do hạn chế ngoại ngữ nên chúng tôi không có điều kiện tham khảo các tài liệu nước ngoài. Cuốn tiểu thuyết Ivanhoe được in khá phổ biến ở Việt Nam, tuy nhiên những bài nghiên cứu về nó không nhiều. Qua nghiên cứu chúng tôi có thể điểm qua các công trình nghiên cứu như sau: Trên trang web https://vnwriter.net, tác giả Đông Phương đã nêu cảm nhận của mình về tiểu thuyết Ivanhoe: “Ivanhoe là một bản anh hùng ca đề cao tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc và đức tính thượng võ cao quý của người Anh thời Trung Cổ” [12]. Ở trang web http://www.hocviet.info/sir-walter-scott-tac-gia-cuaivanhoe-dai-dien-cua-tinh-hiep-si, bài viết với tiêu đề: “Sir Walter Scott, tác giả của Ivanhoe, đại diện của tinh thần hiệp sĩ” có nhắc đến qua về nội dung cũng như giá trị tư tưởng của tác phẩm: “Cuốn sách chứa đầy những nhân vật đa dạng, cả hư cấu và lịch sử, cả thượng võ và bỉ ổi: Richard Sư Tử Tâm, Rebecca xinh đẹp, Isaac cha cô, Rowena đáng yêu và kiều diễm, Cedric người 2 Saxon, Robin Hood và những người đàn ông vui vẻ, hoàng tử John nổi tiếng, hiệp sĩ dòng đền Brian de Bois - Guilbert, Urfried hữu dụng, người phục vụ Gurth trung thành và Wamba hài hước. Cuộc chiến mà Ivanhoe phải đối mặt là giữa những lời thề “cổ xưa” và “hiện đại” - không phải là Norman và Saxon hay người Do Thái với Kitô giáo, mà là vấn đề nhân đạo và vô nhân đạo hoặc đơn giản hơn, cái tốt và cái xấu. Đó là một thế giới tưởng tượng vươn tới hiện đại khi đối mặt với những định kiến và sự phóng túng, những đức hạnh và những tệ nạn. Cuộc đấu đã diễn ra ở nhiều cấp độ, bất chấp những thách thức và cuối cùng đã thành công tốt đẹp” [11]. Cuốn tiểu thuyết cũng được một số tác giả luận văn Thạc sĩ quan tâm nghiên cứu đó là: Vũ Thị Thanh Hương, (2008), “Kịch tính trong Ivanhoe của Walter Scott”, Luận văn Thạc sĩ, Đại học Sư phạm Hà Nội. Luận văn này đã tìm hiểu nghệ thuật tổ chức kịch tính của Scott trong việc tổ chức xây dựng cốt truyện, xây dựng nhân vật và vai trò của nó trong việc tạo nên nét đặc sắc của tác phẩm Ivanhoe, từ đó đi sâu vào nghiên cứu kịch tính trong tổ chức không gian, thời gian và đối thoại của tác phẩm [4]. Trần Thị Ngọc, (2018), “Nghệ thuật tổ chức không gian trong Ivanhoe của Walter Scott”, Luận văn Thạc sĩ, Đại học Sư phạm Hà Nội. Luận văn khai thác khái niệm không gian và liệt kê, phân tích từng kiểu không gian để giúp người đọc có được những cơ sở lí luận chung nhất về vấn đề tổ chức nghệ thuật không gian. Nghiên cứu khái niệm nhân vật và việc tổ chức nhân vật trong các không gian. Trên cơ sở đó làm rõ nghệ thuật tổ chức không gian để tạo kịch tính và khẳng định giá trị của nghệ thuật tổ chức không gian trong tiểu thuyết lịch sử nói chung và tiểu thuyết Ivanhoe nói riêng [6]. Trong những tài liệu mà chúng tôi tìm được, chúng tôi nhận thấy những bài báo, những công trình nghiên cứu đi trước đã đề cập đến khá nhiều phương diện đặc sắc trong tác phẩm Ivanhoe của Walter Scott. Tuy nhiên hầu hết trong số đó vẫn chưa nghiên cứu một cách quy mô, hệ thống về thế giới nhân vật trong tiểu thuyết Ivanhoe. Vì thế, khóa luận này sẽ đi sâu khai thác phương diện nhân vật trong tiểu thuyết hư cấu lịch sử Ivanhoe. Trên cơ sở đó, góp phần làm rõ hơn về sáng tác của Walter Scott đồng thời khẳng định thêm tính hữu hiệu của việc nghiên cứu văn học từ sự phân tích thế giới nhân vật. 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Triển khai đề tài “Thế giới nhân vật trong tiểu thuyết Ivanhoe của Walter Scott”, chúng tôi hướng tới mục đích xác định các kiểu nhân vật và nghệ thuật tổ chức thế giới nhân vật trong cuốn tiểu thuyết này, góp phần khẳng định giá trị của Ivanhoe và tài năng của nhà văn Walter Scott. Để thực hiện mục đích trên chúng tôi đề ra những nhiệm vụ cụ thể sau: - Xác định các kiểu nhân vật trong Ivanhoe của Walter Scott. - Chỉ ra nghệ thuật tổ chức thế giới nhân vật của Walter Scott trong tiểu thuyết Ivanhoe. 4. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu chính của khóa luận là thế giới nhân vật trong tiểu thuyết Ivanhoe của Walter Scott. 5. Phạm vi nghiên cứu Với đề tài: “Thế giới nhân vật trong tiểu thuyết Ivanhoe của Walter Scott”, chúng tôi chỉ tập trung khảo sát các vấn đề về thế giới nhân vật qua bản dịch của Trần Kiêm, (2018), Ivanhoe, NxbVăn học; còn các vấn đề khác nếu đề cập tới chỉ làm sáng tỏ luận điểm trên. 6. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện khóa luận này, chúng tôi sử dụng các phương pháp sau: - Phương pháp phân tích tổng hợp, so sánh, đối chiếu. - Phương pháp khảo sát - thống kê. 7. Bố cục Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, đề tài được triển khai thành 2 chương: Chương 1: Các kiểu nhân vật trong tiểu thuyết Ivanhoe của Walter Scott Chương 2: Tổ chức thế giới nhân vật trong Ivanhoe của Walter Scott 4 NỘI DUNG Chương 1 CÁC KIỂU NHÂN VẬT TRONG IVANHOE CỦA WALTER SCOTT 1.1. Đôi nét về Walter Scott và tiểu thuyết hư cấu lịch sử Ivanhoe của Walter Scott 1.1.1. Nhà văn Walter Scott Walter Scott sinh tại tỉnh Edinburgh nước Anh, trong một gia đình trí thức, cha làm chưởng lý tại tòa án Edinburgh, mẹ là con một vị giáo sư y khoa đại học. Thời niên thiếu, Scott bị liệt một chân; ông say mê đọc các truyện lịch sử, các tiểu thuyết và loại thơ balat dân gian. Ông tốt nghiệp đại học luật ở Edinburgh. Scott đi du lịch nhiều nơi trong nước, gần gũi với dân chúng và thích tìm hiểu phong tục tập quán của nhân dân địa phương. Năm 1799, ông dịch tác phẩm của Goeth và bắt đầu làm thơ. Từ năm 1814, Scott chuyển sang viết tiểu thuyết lịch sử. Những tập truyện nổi tiếng nhất của ông là Truyện Waverly, Thời xưa bất tử, Ivanhoe, Chiếc gậy thần. Ông đã nghiên cứu các tư liệu lịch sử để mô tả chân dung, trang phục, hành vi, thói quen của các nhân vật thuộc nhiều hạng người thời trung cổ: quý tộc, kị sĩ, thầy tu, kẻ cướp… Với trí tưởng tượng bay bổng và cảm hứng lãng mạn, Walter Scott đã xây dựng những tính cách cao thượng, những mối tình trong trắng, những hành động anh hùng đẹp đẽ, những đức tính hi sinh tuyệt vời. Chính Scott đã làm cho các nhân vật sống động với những khát vọng, những mộng ước và đam mê của con người thời đại mình. Chất anh hùng ca trong các tiểu thuyết của Scott hòa lẫn với lí tưởng đạo đức làm cho người đọc hướng tới một thế giới tốt lành hơn. Công lao của Scott là ở chỗ đầu tiên sáng tạo loại tiểu thuyết lịch sử ở nước Anh: đặt các nhân vật trong bối cảnh lịch sử, thể hiện các biến cố lịch sử, mô tả tỉ mỉ phong tục tập quán, ngôn ngữ, đời sống xã hội thời trước. Nhiều nhà văn ở châu Âu đã học tập thể tiểu thuyết lịch sử của Scott. 5 1.1.2. Tiểu thuyết Ivanhoe Trong bài viết Về tiểu thuyết lịch sử, Trần Đình Sử nhận định: “Tiểu thuyết lịch sử là một loại của tiểu thuyết, chuyên viết về những nhân vật và sự kiện có thật trong lịch sử, do đó mà có tên gọi “lịch sử”. Đồng thời đó là tiểu thuyết, chứ không phải là truyện sử hay kí sự lịch sử, bởi nó không chỉ kể lại sự kiện và nhân vật, mà còn tái hiện lại cuộc sống con người với cả không khí thời đại, các chi tiết về tâm hồn, cá tính, trang phục, nhà ở, đồ dùng, lời ăn tiếng nói, bài ca, trò chơi… và đặc biệt miêu tả đời sống cụ thể sinh động của nhân vật lịch sử. Tiểu thuyết cũng cung cấp một bức tranh có tính bách khoa về thời đại mà nhân vật lịch sử của mình sống. Và vì thế bên cạnh nhân vật lịch sử, buộc phải hư cấu thêm nhiều những nhân vật khác. Bởi vì các tài liệu sử học mà nhà văn dựa vào thường chỉ nêu các sự kiện chính và nhân vật chính. Bản thân sự kiện và nhân vật trong sách sử cũng rất giản đơn, sơ lược, thiếu chi tiết, khi viết buộc nhà văn phải tưởng tượng thêm thắt. Nhân vật lịch sử còn có anh em, họ hàng, có vợ con, người hầu, có bạn bè, tình nhân, hàng xóm, những điều mà các cuốn sử không mấy khi kể đến, mà có kể đến cũng thường không có các chi tiết về khuôn mặt, giọng nói, tính nết. Mà không có chi tiết thì không viết tiểu thuyết được. Như vậy vai trò sáng tạo của nhà tiểu thuyết không phải là nhỏ và tiểu thuyết lịch sử không chỉ có nhân vật, sự kiện lịch sử mà còn có nhiều nhân vật, sự kiện hư cấu” [14]. Nhà văn không chỉ tưởng tượng mà còn đưa những sự kiện của quá khứ trở về thời hiện tại của nó, cho người đọc sống lại. Chính vì thế mà nói chung các tác phẩm lịch sử, sử kí, sử biên niên tuy đã có từ xưa, nhưng tiểu thuyết lịch sử thì ra đời khá muộn. Nó chỉ ra đời trên nền tảng của tư duy tiểu thuyết. Nghĩa là khi nhà văn đã biết lấy con người làm trung tâm, và chấp nhận sự hư cấu trong sáng tác. Alexandre Dumas khẳng định: “Lịch sử chỉ là cái đinh để tôi treo bức tranh của mình”. Từ những quan niệm ấy, có thể hiểu rằng yếu tố hư cấu trong các tiểu thuyết lịch sử chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng! Tuy nhiên, cần hiểu thế nào về vai trò của hư cấu - khả năng tái hiện lịch sử chân thực theo cách hình dung gần đúng nhất với logic tâm lý và logic sự kiện, bổ sung các khuyết thiếu, phục dựng các khuất lấp... Và “bức tranh” của nhà văn chỉ có thể khơi mở những vấn đề ẩn khuất và lay động con người khi treo mắc 6 chắc chắn trên “cái đinh” chính sử - mảng lịch sử được kiểm chứng qua thời gian và được khẳng định trong tâm thức dân tộc! Hư cấu chỉ giúp lịch sử đầy đặn, đa chiều, gần gũi và chân thực, khiến hôm qua trở nên hữu ích với hôm nay, hư cấu tuyệt đối không đồng nghĩa với xuyên tạc, bóp méo, đổi trắng thay đen lịch sử, xúc phạm chiều sâu văn hoá dân tộc. Có thể chia các tác giả tiểu thuyết lịch sử làm hai loại: một loại viết tiểu thuyết như một cách tìm lại lịch sử, tái hiện lịch sử, lấy lịch sử làm mục đích hướng tới; một loại chỉ coi lịch sử như một chất liệu, một phương tiện để qua đó phục vụ cho mục đích sáng tạo nghệ thuật, thể hiện chủ đề tư tưởng của mình. Tiểu thuyết Ivanhoe của Walter Scott được viết theo cách thứ hai. Tác giả đã dựa vào một bi kịch cũ, ít giá trị, là Runnamede của Logan nhưng thay hẳn cốt truyện và lồng vào một chủ đề mới. Câu chuyện xảy ra vào khoảng thế kỉ XII, dưới triều đại vua Richard đệ nhất, tóm tắt như sau: Ivanhoe là con trai lão Cedric, một nhà quý tộc Saxon. Chàng yêu tiểu thư Rowena, dòng máu cuối cùng của hoàng tộc Saxon từng trị vì nước Anh. Cedric nhận là người đỡ đầu cho Rowena, lão yêu quý cô như con đẻ. Mối tình hai người không làm hài lòng lão Cedric vì ông có hoài bão giành lại ngôi vua Anh về cho hoàng tộc Saxon, lúc này thuộc về chủng tộc Norman. Để đạt mục đích ấy, ông dự định xe duyên Rowena cho Athelstane một quý tộc Saxon lớn tuổi và đuổi con trai ra khỏi nhà. Ivanhoe đã tham gia cuộc Thập Tự Chinh với vua Richard I ở Palestine (Đây là cuộc Thánh Chiến nhiều năm trời trong thế kỉ XII do những đoàn quân Thập tự châu Âu kéo về Trung Đông ra sức đánh chiếm vùng đất Palestine - “Đất Thánh” nơi chúa Jesus ra đời…). Vua Richard bị bắt làm tù binh, giam ở nước Áo. Nhiều người dân Anh tín nhiệm ông lo sợ ông không trở về Anh nữa. Hoàng thân John em ruột Richard cầm quyền nhiếp chính ở nhà, tranh thủ thời cơ phản bội anh nhằm cướp hẳn ngôi vua. Một thời gian sau, Richard và Ivanhoe bí mật trở về nước, cải trang dự hội đấu võ, đánh bại tất cả các hiệp sĩ tay chân của hoàng tử John. Ivanhoe bị thương nặng, chàng được cô Rebecca xinh đẹp cứu chữa (con gái lão Isaac đã từng được chàng bảo vệ che chở). Đỉnh cao xung đột là khi Cedric, Athelstane, Rowena, hai cha con Rebecca và cả hiệp sĩ Ivanhoe đều bị phe Norman bắt giam ở tòa lâu đài kiên cố Torquilstone. Vua Richard 7 Sư Tử Tâm cùng với các hiệp sĩ lục lâm Locksley (nguyên mẫu Robin Hood nhân vật truyền thuyết), tu sĩ Tuck và những người yêu công lý sống ngoài vòng pháp luật đã kéo đến công phá lâu đài. Những người bị giam được giải thoát, trừ Rebecca. Bois - Guilbert vì say mê nàng đã mở đường máu phá vòng vây đem nàng đi nhốt vào một tu viện. Bị cự tuyệt ái tình, gã hiệp sĩ Thánh Chiến này muốn trả thù liền ghép nàng vào tội phù thủy sử dụng tà thuật, sẽ đem nàng thiêu sống trên giàn lửa… Ivanhoe thách y quyết đấu để cứu nàng. Chàng dốc hết sức lực chiến đấu, cứu được Rebecca. Bè đảng của hoàng tử John bị tiêu diệt. Ivanhoe cưới Rowena, còn hai cha con Rebecca rời bỏ nước Anh trở về sống ở Palestine. Những nhân vật và sự việc lớn trong tiểu thuyết như: Richard, John, cuộc Thập Tự Chinh, việc Richard bị cầm tù, cuộc hội võ, sự áp bức, bóc lột của bọn quý tộc, tình trạng xã hội hỗn độn, đen tối… đều là những sự thực lịch sử. Tác giả đã mô tả đúng những phong tục, tập quán, những cách trang phục và cả ngôn ngữ của thời đại. Bên cạnh giá trị lịch sử, tác phẩm còn có một giá trị nhân đạo sâu sắc. Qua những nhân vật Cedric, Richard, Gurth… Scott cũng tỏ thái độ chống áp bức và đề cao tự do. Đồng thời tác giả còn đề cao những đức tính cao quý như tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, tinh thần ưa chuộng công lí, lòng vị tha, đức hi sinh, lòng dũng cảm, tính cương trực... dưới hình thức phong tục mã thượng đẹp đẽ thời cổ. Như vậy, Walter Scott đã phát huy tối đa vai trò sáng tạo của mình. Bên cạnh những nhân vật lịch sử vĩ đại, to lớn luôn tồn tại những nhân vật hư cấu làm phông nền, bên cạnh những sự kiện lịch sử quan trọng luôn tồn tại những sự kiện bình thường chỉ mang ý nghĩa cá nhân. Tất cả quyện nhuần nhuyễn với nhau trong một kết cấu khắng khít, tạo nên sự thành công của tác phẩm Ivanhoe. 1.2. Cơ sở hình thành thế giới nhân vật trong Ivanhoe 1.2.1. Yếu tố lịch sử, thời đại Lịch sử Vương quốc Anh bắt đầu hình thành cách đây 500.000 năm, trải qua nhiều thăng trầm. Trong lịch sử nước Anh có một giai đoạn vô cùng đen tối, mở đầu bằng cuộc xâm chiếm của người Norman năm 1066. Quận công William xứ Normandy (Bắc Pháp) có họ xa với vua nước Anh, đã vin 8 vào một lời hứa truyền ngôi vu vơ, đem quân đổ bộ lên Anh quốc năm 1066, đánh thắng quân đội Anh ở trận Hastings và lên làm vua. William lên ngôi, cùng người Bắc Pháp lập chính quyền mới. Họ sử dụng khá bừa bãi đất đai chiếm của người Saxon để phong tước cho chiến hữu và làm phần thưởng cho bạn bè. Các quý tộc Norman ngày càng chiếm đất, đánh thuế nặng vào dân chúng, bắt họ làm việc. Sự bất bình giữa hai chủng tộc ngày càng lớn. Quý tộc Bắc Âu ăn chơi phè phỡn, vui thú săn bắn, rượu chè và xung đột lẫn nhau. Nhiều cuộc giao đấu xảy ra do mâu thuẫn nội bộ. Một thế lực khác có uy quyền khá lớn ở Anh là Giáo hội. Giáo hội rất giàu có, chiếm nhiều đất đai. Một số chức sắc cao của giáo hội chỉ lo ăn chơi hưởng lạc hơn là cầu nguyện và hành đạo. Một số gia đình Do Thái sinh sống và làm giàu ở Anh quốc, thường bị các quý tộc Bắc Âu vay tiền. Người Do Thái bị thành kiến buôn bán và cho vay lãi nên họ không được thiên hạ ưa chuộng. Tiểu thuyết Ivanhoe lấy bối cảnh thế kỉ XII, dưới triều vua Richard I cuộc xung đột hai chủng tộc Saxon và Norman ngày càng gay gắt. Điều này lí giải vì sao trong tác phẩm tình hình chính trị - xã hội ở Anh được miêu tả “tuy rằng không có chiến tranh khởi nghĩa, song dân tộc Saxon và dân tộc Norman vẫn luôn luôn cách biệt nhau, vì giữa hai giống người có sự khác biệt về chủng tộc, về địa vị; đối với người Saxon, vết thương của sự chiến bại vẫn còn rớm máu vì họ luôn luôn so sánh tình trạng nô dịch hiện tại với quá khứ tự do của họ” [7-tr.11]. Có thể nói tình hình xã hội ngột ngạt, mâu thuẫn chủng tộc gay gắt ở nước Anh thế kỉ XII là yếu tố quan trọng hình thành nên thế giới nhân vật trong Ivanhoe. Walter Scott đã cho thấy tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc và đức tính thượng võ của người Anh thời cổ thông qua việc xây dựng hình tượng các nhân vật: Cedric, Ivanhoe, anh chăn lợn Gurth, thậm chí Locksley là đầu lĩnh một bọn cướp... Bên cạnh vấn đề chủng tộc, đẳng cấp, tác giả còn đề cập đến vấn đề tôn giáo. Tác phẩm Ivanhoe đã đề cập đến một vấn đề vô cùng nhức nhối trong lịch sử thế giới là chủ nghĩa bài Do Thái. Chủ nghĩa bài Do Thái là sự thù địch hoặc thành kiến, hay phân biệt đối xử đối với người Do Thái với danh nghĩa một nhóm chủng tộc và tôn giáo. Nó có thể ở nhiều mức độ, từ sự căm ghét cá nhân cho đến các hành động khủng bố bạo lực được thể chế hóa. Trong tác phẩm Ivanhoe, sự thù ghét giống Do Thái đã 9 ăn sâu vào suy nghĩ của cả bốn giống người Norman, Saxon, Đan Mạch và Briton, điều đó đã đẩy cha con người Do Thái Isaac - Rebecca và những người Do Thái khốn khổ khác phải chịu sự đe dọa, kì thị, khinh bỉ. Những vấn đề nóng bỏng trong lịch sử, xã hội Anh thế kỉ XII góp phần hình thành thế giới nhân vật trong tiểu thuyết Ivanhoe khiến những nhân vật trong tác phẩm trở nên vô cùng chân thực, sinh động, phản ánh sâu sắc hiện thực xã hội lúc bấy giờ. 1.2.2. Thế giới quan, nhân sinh quan của nhà văn Thế giới quan có thể hiểu đơn giản là cái nhìn về các mặt của thế giới, là bức tranh toàn cảnh về mối quan hệ của con người và tự nhiên, của con người và con người. Thế giới quan bao gồm những nguyên tắc, quan điểm, niềm tin, khái niệm, biểu tượng về toàn bộ thế giới, sự vật, hiện tượng, những quy luật chung, là sự chỉ dẫn phương hướng hoạt động của con người. Nhân sinh quan là một phạm trù dùng để chỉ những quan niệm, quan điểm mang tính định hướng của con người về mối quan hệ của họ với gia đình, xã hội và môi trường tự nhiên. Walter Scott đặc biệt say mê truyện cổ và thơ ca dân gian vùng Border (một khu vực gần biên giới Anh và Scotland). Ông dành nhiều thời gian cho việc sưu tầm và khám phá những giá trị văn hóa, văn học của vùng đất này. Scott trải qua thời thơ ấu ở Sandy - Know, nơi đó, bà nội nhà văn đã kể cho ông nghe truyền thuyết về những anh hùng hiệp sĩ của dân tộc ngày xa xưa. Chịu ảnh hưởng từ những truyện kể của bà, Walter Scott đã xây dựng lên hình tượng nhân vật Ivanhoe là một mẫu hình hoàn hảo cho một hiệp sĩ chân chính, hội đủ những đức tính tốt đẹp trong người. Walter Scott sống ở thế kỉ XIX. Thế kỉ XIX, giai cấp tư sản ở nhiều nước Tây Âu lần lượt giành thắng lợi và củng cố chính quyền sau cuộc Cách mạng tư sản Pháp 1789. Tại Pháp, cuộc đảo chính ngày 18 tháng Sương mù (9/11/1799) đã chuyển chính quyền sang tay Napoleon thiết lập chế độ Tổng tài (1799) và nền Ðế chế I (1804). Ðế chế Napoleon đã tiến hành chiến tranh xâm lược châu Âu và hầu hết các nước châu Âu đều bị đặt dưới quyền cai trị của đế quốc Pháp. “Liên minh thần thánh” châu Âu gồm các nước Anh, Phổ, 10 Áo, Nga, Tây Ban Nha đã chống lại Napoleon I. Quân đội Pháp thực hiện đường lối xảo quyệt của Napoleon đã tham gia vào việc làm suy yếu các chế độ phong kiến ở châu Âu, tạo điều kiện cho giai cấp tư sản ở nước đó một cơ hội phát triển. Tuy vậy, chế độ áp bức của Napoleon đã thức tỉnh tinh thần dân tộc và sự nổi dậy của phong trào giải phóng dân tộc. Walter Scott là người chịu ảnh hưởng không nhỏ của tinh thần cách mạng của nhân dân Anh thế kỷ XIX khi giai cấp tư sản phát triển mạnh mẽ và Anh quốc vừa chiến thắng Napoleon đệ nhất sau nhiều năm cuộc xâm lăng của vị hoàng đế độc tài này đã kiềm nén và “bảo hộ” Anh cũng như các nước Châu Âu. Chính vì vậy chủ đề xuyên suốt của tác phẩm Ivanhoe là phản ánh tinh thần của nhân dân nước Anh trong khoảng thế kỷ XIX, đó là tư tưởng yêu nước, yêu tự do, căm thù quân xâm lược và bất khuất không chịu đầu hàng, mang trong mình tinh thần thượng võ cao quý của người Anh cổ từ thời Anglo Saxon. Nhân vật Cedric là một trong những đại diện tiêu biểu nhất cho những người Sacxon thuần túy, có ý thức dân tộc mãnh liệt, đương đầu với bọn quý tộc Norman là đại diện cho bọn xâm lược. Huy động hiểu biết về lịch sử, xã hội Anh thế kỉ XII, những trải nghiệm ở quê hương và những mảnh kí ức của mình, Walter Scott đã sáng tác nên một kiệt tác cho văn học nhân loại. Trong đó, một thế giới nhân vật chân thực, sống động hiện lên với các nhân vật tiêu biểu như: Richard, Cedric, Ivanhoe, Rebecca, Rowena, Isaac, John, Bois - Guilbert... đã làm say mê biết bao thế hệ bạn đọc. 1.3. Khái niệm nhân vật và thế giới nhân vật Nói đến tác phẩm văn học là nói đến nhân vật, vì nhân vật chính là phương tiện cơ bản để nhà văn khái quát hiện thực một cách hình tượng. Nói như nhà văn Tô Hoài: “Nhân vật là nơi duy nhất tập trung hết thảy, giải quyết hết thảy một sáng tác” [3-tr.62]. Nhân vật chính là yếu tố dẫn dắt người đọc vào thế giới đời sống được phản ánh qua lăng kính của tác giả. Nói đến nhân vật là nói đến con người được miêu tả cụ thể bằng các phương tiện văn học. Đó là một hiện tượng mang tính nghệ thuật, ước lệ khá cao. Thông qua việc sáng tạo nhân vật, nhà văn thể hiện nhận thức, suy nghĩ của mình về một vấn đề nào đó trong xã hội. 11 Trong cuốn 150 thuật ngữ văn học, Lại Nguyên Ân đề xuất một cách nhìn khác. Ông xem xét nhân vật trong mối tương quan với cá tính sáng tạo, phong cách nhà văn, trường phái văn học: “Nhân vật văn học là một trong những khái niệm trung tâm để xem xét sáng tác của một nhà văn, một khuynh hướng, trường phái hoặc dòng phong cách. Nhân vật văn học là hình tượng nghệ thuật về con người, một trong những dấu hiệu về sự tồn tại toàn vẹn của con người trong nghệ thuật ngôn từ. Bên cạnh con người, nhân vật văn học có khi còn là các con vật, các loài cây, các sinh thể hoang đường được gán cho những đặc điểm giống con người” [1-tr.24]. Theo cuốn Từ điển thuật ngữ văn học, nhóm tác giả Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi định nghĩa: “Nhân vật là con người cụ thể được miêu tả trong tác phẩm văn học. Nhân vật văn học có thể có tên riêng, cũng có thể không có tên riêng… Khái niệm nhân vật văn học có khi được sử dụng như một ẩn dụ, không chỉ một con người cụ thể nào cả, mà chỉ một hình tượng nổi bật nào đó trong tác phẩm... Nhân vật văn học là một đơn vị nghệ thuật đầy tính ước lệ, không thể đồng nhất nó với con người trong đời sống” [2-tr.235]. Như vậy giới nghiên cứu trong nước đã đưa ra những quan niệm cụ thể về nhân vật văn học trên cơ sở tìm hiểu những nét nổi bật về nhân vật. Song xét một cách chung nhất, các ý kiến đều gặp nhau trong sự khẳng định: nhân vật văn học là thành tố quan trọng trong tác phẩm, là phương tiện để nhà văn phản ánh đời sống và được nhà văn xây dựng bằng những yếu tố nghệ thuật độc đáo. Nghiên cứu về tác phẩm văn chương cần phải tiếp cận nhân vật để chỉ ra cái mới trong ngòi bút nhà văn và đưa ra kết luận về những đóng góp riêng của nhà văn đó. Thế giới nhân vật trong tác phẩm văn học là hình ảnh những con người trong cuộc sống bước vào tác phẩm thông qua sự hư cấu và tưởng tượng của nhà văn. Bởi lẽ, xét đến cùng mọi tác phẩm chân chính đều hướng đến mục đích biểu hiện đời sống con người, hướng con người đến những giá trị của chân - thiện - mĩ. Nói thế không có nghĩa nhân vật trong tác phẩm đồng nhất với con người ở ngoài đời thật. Bởi lẽ xét đến cùng, thế giới nhân vật giúp nhà văn bộc lộ quan niệm về cuộc đời và con người. Đồng thời, nó cũng giúp người đọc lí giải cắt nghĩa cuộc đời và con người của nhà văn. 12 Tuy nhiên, mỗi một thể loại văn học có một cách thể hiện thế giới nhân vật riêng. Ở thi ca, thế giới nhân vật biểu hiện qua cái tôi trữ tình. Trong kịch, thế giới nhân vật được xây dựng thông qua các xung đột. Ở văn xuôi nói chung, thế giới nhân vật lại được tạo ra bởi các hình tượng nhân vật có cuộc đời, tính cách, tâm trạng... Bên cạnh đó, thế giới nhân vật của mỗi nhà văn cũng được hình thành từ quan niệm nghệ thuật về con người. Thế giới nhân vật ấy lại mang những đặc điểm tương ứng của từng thời đại văn học. Song chung quy lại, các nhà văn đều tạo dựng thế giới những con người trong quá trình tranh đấu với ngoại cảnh và bản thân. 1.4. Khảo sát và phân loại nhân vật trong Ivanhoe 1.4.1. Khảo sát nhân vật trong Ivanhoe Khảo sát tiểu thuyết Ivanhoe, chúng tôi đã thống kê các nhân vật theo các tiêu chí giới tính, giai cấp, tầng lớp, địa vị trong xã hội (Bảng khảo sát chi tiết nằm ở phần phụ lục). Ở bảng khảo sát này chúng tôi chỉ thống kê các nhân vật có lời thoại, hành động, có quan hệ chặt chẽ nhất đến nội dung cốt truyện. Những nhân vật chỉ xuất hiện thoáng qua với tên gọi, hay thông qua lời kể của các nhân vật khác, chúng tôi không liệt kê trong bảng này. Tiểu thuyết Ivanhoe không phải là một tác phẩm đồ sộ nhưng có số lượng nhân vật khá phong phú. Qua thống kê ta thấy có 46 nhân vật trong đó có 41/46 nhân vật là nam, 5/46 nhân vật là nữ. Các nhân vật thuộc đủ mọi giai cấp, tầng lớp, địa vị trong xã hội: vua, quý tộc, hiệp sĩ, tu sĩ, nông nô, lục lâm hay các nghề nghiệp khác (thương nhân, thầy thuốc). Trong đó có: 1 vua, 16/46 quý tộc, 16/46 hiệp sĩ, 9/46 tu sĩ, 14/46 nông nô, 7/46 lục lâm, 3/46 nhân vật hành nghề khác. Trong số lượng những nhân vật đã liệt kê ở trên, số lượng hiệp sĩ chiếm phần lớn hơn cả (chiếm 34,8%). Có những người vừa là quý tộc vừa là hiệp sĩ, có những người vừa là lục lâm vừa là hiệp sĩ, và đặc biệt hơn cả là những nhân vật vừa là tu sĩ vừa là hiệp sĩ. Sở dĩ có trường hợp này vì trong xã hội châu Âu lúc bấy giờ, hiệp sĩ được cho là những người lính mang áo giáp cưỡi ngựa, trở thành một đẳng cấp được 13 chính thức công nhận và được gọi là esquire. Bởi vì trang bị cho bản thân trên chiến trường với ngựa và áo giáp là rất đắt so với thời ấy cho nên cũng liên quan đến gia tài của họ. Dần dà, những nhà quý tộc, những người lãnh đạo trong thời chiến, bắt đầu phản ứng bằng cách gia nhập vào đẳng cấp mới hình thành ấy. Từ đó trở đi, tất cả những người quý tộc nam đều mong đợi sẽ trở thành một hiệp sĩ. Ngoài ra, các hiệp sĩ cưỡi chiến mã oai dũng được coi là lực lượng tinh nhuệ nhất trong quân đội các vương quốc. Họ đóng vai trò quan trọng trong các cuộc Thập Tự Chinh và các cuộc chiến tranh khác. Trong các cuộc Thập Tự Chinh, một số hiệp sĩ thề nguyện đi tu để giữ lòng trinh bạch, thanh bần và họ gia nhập các dòng tu hiệp sĩ: dòng đền (Templar), dòng Cứu tế. Chính vì vậy trong tác phẩm Ivanhoe có 6/16/46 nhân vật vừa là hiệp sĩ vừa là tu sĩ. Điều này chứng tỏ những nhân vật mà Walter Scott đề cập đến chủ yếu là hiệp sĩ với các hội thi, các cuộc đấu võ và tinh thần mã thượng của họ. Bên cạnh các nhân vật hiệp sĩ, số lượng các nhân vật quý tộc cũng chiếm khối lượng vô cùng lớn (chiếm 34,8%), với 10/16/46 quý tộc người Norman, 6/16/46 quý tộc người Saxon. Nhìn qua về tương quan lực lượng ta có thể thấy, số lượng quý tộc người Norman áp đảo. Số lượng này cũng phần nào thể hiện rõ tình hình chính trị của nước Anh lúc bấy giờ, đó là sự xung đột trong nội bộ xã hội Anh, không chỉ giữa tầng lớp thống trị cầm quyền với tầng lớp bị trị, mà còn giữa hai dân tộc Saxon và Norman. 1.4.2. Phân loại nhân vật trong Ivanhoe Để nắm bắt được thế giới nhân vật đa dạng, phong phú, ta có thể tiến hành phân loại chúng ở nhiều góc độ khác nhau. 1.4.2.1. Xét từ góc độ thể loại Ivanhoe thuộc thể loại tiểu thuyết hư cấu lịch sử. Chính vì vậy bên cạnh hệ thống nhân vật hư cấu bao giờ cũng phải có một hệ thống nhân vật lịch sử. Hệ thống nhân vật lịch sử là một hệ thống tập hợp các nhân vật lịch sử có tên tuổi, quê quán, công trạng, chiến tích được ghi chép rõ ràng trong chính sử. Nhân vật lịch sử trong Ivanhoe là vua Richard I, hoàng tử John. Vua nước Anh - Richard I hay còn gọi là Richard Sư Tử Tâm (1157 - 1199), 14