Tài liệu Khóa luận tốt nghiệp: Bi kịch con người cá nhân trong tiểu thuyết Hồng Lâu Mộng của Tào Tuyết Cần - Cao Ngạc

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÂY NGUYÊN KHOA SƯ PHẠM KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP BI KỊCH CON NGƯỜI CÁ NHÂN TRONG TIỂU THUYẾT “HỒNG LÂU MỘNG” CỦA TÀO TUYẾT CẦN – CAO NGẠC Sinh viên : Nguyễn Thị Hà Chuyên ngành: Sư phạm Ngữ văn Khóa học : 2011 - 2015 Đắk lắk, 5 /2015 TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÂY NGUYÊN KHOA SƯ PHẠM KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP BI KỊCH CON NGƯỜI CÁ NHÂN TRONG TIỂU THUYẾT “HỒNG LÂU MỘNG” CỦA TÀO TUYẾTCẦN – CAO NGẠC Sinh viên : Nguyễn Thị Hà Chuyên ngành: Sư phạm Ngữ văn Người hướng dẫn ThS. Phan Thị Tâm Thanh Đắk lắk, 5 /2015 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành khóa luận này, tôi xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến ThS. Phan Thị Tâm Thanh đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài tốt nghiệp. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến quý thầy cô giáo trong Khoa Sư phạm, đặc biệt là quý thầy cô trong bộ môn Văn học trường Đại học Tây Nguyên, đã tận tình truyền đạt kiến thức trong bốn năm học tập và tạo điều kiện tốt nhất cho tôi hoàn thành khóa luận này. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè đã giúp đỡ, động viên tôi trong suốt thời quá trình nghiên cứu, hoàn thành khóa luận. Do thời gian hạn hẹp và cũng là bước đầu làm quen với nghiên cứu đề tài khoa học nên khóa luận không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của quý thầy cô và các bạn. Đắk Lắk, tháng 05 năm 2015 Người thực hiện Nguyễn Thị Hà MỤC LỤC PHẦN THỨ NHẤT: ĐẶT VẤN ĐỀ........................................................1 1.1. Lí do chọn đề tài........................................................................................1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu..................................................................................2 PHẦN THỨ HAI: TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU......................3 PHẦN THỨ BA:NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...........6 3.1. Đối tượng nghiên cứu.................................................................................6 3.2. Phạm vi nghiên cứu....................................................................................6 3.3. Nội dung nghiên cứu..................................................................................6 3.4. Phương pháp nghiên cứu............................................................................6 3.4.1. Phương pháp thống kê – phân loại..........................................................6 3.4.2. Phương pháp phân tích – tổng hợp..........................................................6 3.4.3. Phương pháp so sánh – đối chiếu............................................................6 PHẦN THỨ TƯ:KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.............................................8 4.1. KHÁI QUÁT VỀ TÁC GIẢ, TÁC PHẨM VÀ ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA TIỂU THUYẾT MINH – THANH..........................................................8 4.1.1. Vài nét về tác giả và tác phẩm.................................................................8 4.1.2. Đặc điểm của tiểu thuyết Minh – Thanh...............................................11 4.1.3. Tiểu kết..................................................................................................13 4.2. BI KỊCH CON NGƯỜI CÁ NHÂN TRONG TIỂU THUYẾT “HỒNG LÂU MỘNG”..................................................................................................14 4.2.1. Vấn đề bi kịch và bi kịch con người cá nhân trong tác phẩm văn học..14 4.2.2. Bi kịch con người cá nhân trong tiểu thuyết Hồng lâu mộng...............16 4.2.3. Tiểu kết..................................................................................................36 4.3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG BI KỊCH CON NGƯỜI CÁ NHÂN TRONG “HỒNG LÂU MỘNG”...................................37 4.3.1. Ngoại hình, tính cách............................................................................37 4.3.2. Ngôn ngữ, hành động............................................................................39 4.3.3. Diễn biến tâm lí nhân vật......................................................................41 4.3.4. Tiểu kết..................................................................................................44 KẾT LUẬN........................................................................................46 TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................47 PHẦN THỨ NHẤT: ĐẶT VẤN ĐỀ 1.1. Lí do chọn đề tài Văn học Minh – Thanh có một vị trí quan trọng trong lịch sử văn học Trung Quốc. Đây là giai đoạn cuối cùng của quá trình phát triển văn học cổ điển, đánh dấu sự chuyển mình sang khuynh hướng hiện đại của nền văn học Trung Hoa đặc sắc. Ở Trung Quốc trước đây, tiểu thuyết bị xếp vào thể loại phi chính thống và bị coi thường. Đến thời Minh – Thanh, tiểu thuyết đã trở thành thể loại chủ đạo. Có thể kể tên những bộ tiểu thuyết nổi tiếng của giai đoạn này như: “Tam chí quốc diễn nghĩa”, “Thủy hử”, “Tây du kí”, “Liêu trai chí dị”, “Kim Bình Mai”, “Chuyện làng nho”, “Hồng lâu mộng”,… “Hồng lâu mộng” là một trong bốn kiệt tác của văn học cổ điển Trung Quốc. Người Trung Hoa đương thời có câu rằng “Khai đàm bất thuyết Hồng lâu mộng, độc tận thi diệc uổng nhiên!” (Chuyện trò mà không nói “Hồng lâu mộng”, đọc lắm sách xưa cũng uổng công). “Hồng lâu mộng” đã góp phần làm cho đời sống văn học Trung Quốc nói riêng, văn học nhân loại nói chung trở nên phong phú hơn. “Hồng lâu mộng” phê phán xã hội phong kiến Trung Hoa mục nát với những giáo điều khắc nghiệt đã ăn sâu, bén rễ hàng ngàn năm trong đời sống của người dân Trung Quốc. Tác phẩm còn thể hiện tinh thần dân chủ, đòi tự do yêu đương, giải phóng cá tính; đòi bình đẳng và khát khao một lí tưởng sống mới. Ảnh hưởng của “Hồng lâu mộng” không chỉ dừng lại trong phạm vi đất nước Trung Hoa mà lan rộng ra trên văn đàn thế giới. Tính đến nay trên thế giới đã có khoảng 16 ngôn ngữ khác nhau dịch toàn văn hoặc trích dịch “Hồng lâu mộng” như: Anh, Pháp, Nga, Đức, Nhật, Italia, Hungari, Triều Tiên, Việt Nam,… Là một giáo viên dạy văn tương lai với niềm đam mê dành cho văn học Trung Quốc, đặc biệt là tiểu thuyết Minh – Thanh, trong đó có tác phẩm “Hồng lâu 1 mộng”, chúng tôi quyết định chọn vấn đề “Bi kịch con người cá nhân trong tiểu thuyết Hồng lâu mộng của Tào Tuyết Cần– Cao Ngạc” làm đề tài cho khóa luận, với mong muốn khám phá, đào sâu thêm ý nghĩa và giá trị to lớn của tác phẩm qua nghiên cứu bi kịch con người cá nhân trong tác phẩm, để từ đó có một cái nhìn toàn diện hơn về thiên tiểu thuyết được đánh giá là một trong “tứ đại kì thư” của tiểu thuyết cổ điển Trung Quốc. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu Tìm hiểu bi kịch con người cá nhân trong tiểu thuyết “Hồng lâu mộng” để hiểu thêm về tư tưởng của tác phẩm, thấy được sự kế thừa và đổi mới trong bút pháp tiểu thuyết của tác giả, góp phần khẳng định vị trí của “Hồng lâu mộng” trong lịch sử phát triển của tiểu thuyết Trung Quốc. 2 PHẦN THỨ HAI: TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 2.1. Từ khi mới ra đời, “Hồng lâu mộng” đã được bạn đọc hoan nghênh, truyền bá rộng rãi và được đánh giá rất cao, tác phẩm nhanh chóng trở thành món ăn tinh thần của quần chúng. “Hồng lâu mộng” không những có ảnh hưởng lớn trong xã hội mà còn gây hứng thú mạnh mẽ trong giới nghiên cứu của nhiều thế hệ người Trung Quốc. Ngay từ đầu đã có hội nghiên cứu riêng về “Hồng lâu mộng” gọi là Hồng học. Các nhà Hồng học chia làm nhiều trường phái nhưng họ đều cho rằng “Hồng lâu mộng” viết về một câu chuyện có thật vào đời Thanh. Năm 1919, ở Trung Quốc diễn ra cuộc vận động Ngũ tứ, Hồng học chia ra thành Cựu Hồng học và Tân Hồng học. Cựu Hồng học đi tìm những câu chuyện có thực để chứng minh cho thiên truyện của Tào Tuyết Cần. Tân Hồng học lại đi nghiên cứu sự tương đồng giữa cuộc đời tác giả và tác phẩm. Sau 1954, việc nghiên cứu “Hồng lâu mộng” có nhiều bước chuyển đáng kể. Các bài viết dần đi đến chỗ thống nhất, khẳng định giá trị tác phẩm về cả nội dung và nghệ thuật. Nhiêu Đạo Khánh từ góc độ của “Phê bình văn học chủ nghĩa nữ quyền” đã khảo sát quan điểm nữ giới của Tào Tuyết Cần qua “Hồng lâu mộng” và qua đó khẳng định tư tưởng tiến bộ của tác giả. Lý Quốc Tường trong “Luận quan niệm đạo đức hôn nhân của Hồng lâu mộng” đã nhận định: “Vấn đề đạo đức hôn nhân và nữ giới là nội dung chủ yếu và chiếm số trang tương đối của Hồng lâu mộng. Dường như hết thảy nhân vật, sự kiện, tất cả việc miêu tả, yếu tố trữ tình đều liên quan đến vấn đề này, cụ thể là liên quan tới vấn đề tự do hôn nhân của phụ nữ, ái tình và địa vị bình đẳng nam nữ”. 2.2. Ở Việt Nam, từ những năm đầu thế kỉ XX, khi nhắc đến tiểu thuyết cổ điển Trung Quốc, ít ai không nhắc đến “Hồng lâu mộng” của Tào Tuyết Cần– Cao Ngạc. Nhìn chung, những nghiên cứu về “Hồng lâu mộng” ở Việt Nam có nhiều điểm tương đồng với những nghiên cứu của Trung Quốc, nghĩa là 3 các nhà nghiên cứu chủ yếu đi vào tìm hiểu, khẳng định những đặc sắc về nội dung, nghệ thuật của tác phẩm. Có thể kể đến các công trình chủ yếu sau: Lời giới thiệu “Hồng lâu mộng” của Phan Văn Các trong bộ tiểu thuyết “Hồng lâu mộng” do Nxb Văn học xuất bản năm 1996 đã trình bày một số vấn đề về tác giả Tào Tuyết Cần và Cao Ngạc, quá trình sáng tác, văn bản và lịch sử lưu truyền, sự ra đời và phát triển của Hồng học, khái quát nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. “Lịch sử văn học Trung Quốc” (1995) của Lê Huy Tiêu và Lương Duy Thứ, từ việc chỉ ra cuộc sống hưởng lạc của hai phủ Vinh – Ninh, tác giả khái quát nên bản chất của giai cấp thống trị phong kiến. Giáo trình cũng chỉ ra ý nghĩa xã hội rộng lớn của bi kịch tình yêu trong “Hồng lâu mộng”. “Để hiểu tám bộ tiểu thuyết cổ Trung Quốc” (2000) của Lương Duy Thứ đã phân tích bản chất của giai cấp phong kiến, chỉ ra những mâu thuẫn nội tại của xã hội thượng lưu, những điều kiện tất yếu dẫn đến sự suy tàn của nhà họ Giả. Tác giả cũng đã đề cập đến vấn đề bi kịch tình yêu và hôn nhân dưới chế độ phong kiến. “Giáo trình văn học Trung Quốc” (1998) của Nguyễn Khắc Phi, Lương Duy Thứ đã nhận định: “tài năng bậc thầy của ngòi bút tả thực theo quan niệm nghiêm ngặt” của Tào Tuyết Cần và Cao Ngạc. “Những bộ tiểu thuyết cổ điển hay nhất Trung Quốc” (1991) của Trần Xuân Đề cũng đã khẳng định tác giả “Hồng lâu mộng” không đứng ở vị trí người thứ ba để giới thiệu nhân vật mà thông qua hành động để khắc họa tính cách nhân vật. Tác giả chỉ ra thường có sự xung đột giữa hai thế lực: cũ và mới, tiến bộ và phản động làm địa bàn cho nhân vật hoạt động. “Thơ văn cổ Trung Hoa mảnh đất quen mà lạ” (1999) của Nguyễn Khắc Phi chú trọng tìm hiểu bút pháp “song quản tề hạ”, một bút pháp tiêu biểu góp phần làm rõ tính cách nhân vật. Tác giả cũng đã bàn đến vấn đề miêu tả tâm lí nhân vật trong tác phẩm. “Mạn đàm về Hồng lâu mộng” của Trương Khánh Kiện, Lưu Vĩnh Lương do Nguyễn Phố dịch (2002) là những bàn luận khá sắc sảo và thấu đáo về tài 4 năng miêu tả hiện thực một cách tỉ mỉ, chi tiết của tác giả. Tác giả đưa ra hai mươi tám vấn đề luận giải đầy hấp dẫn và có ý nghĩa với độc giả về số phận, cuộc đời người phụ nữ. Thành tựu của những công trình nghiên cứu nói trên đã góp phần khẳng định những giá trị to lớn của “Hồng lâu mộng” về cả hai phương diện nội dung tư tưởng và hình thức nghệ thuật của tác phẩm. Qua khảo sát những bài viết của các tác giả, chúng tôi nhận thấy vấn đề bi kịch con người cá nhân trong “Hồng lâu mộng” là một trong những nội dung được quan tâm tìm hiểu nhằm làm rõ tư tưởng của tác giả trong tác phẩm, đó là một gợi ý hết sức quan trọng để chúng tôi xây dựng đề tài. Thành tựu của các công trình nghiên cứu nói trên là những tài liệu vô cùng quý báu, gợi ý cho chúng tôi thực hiện đề tài của khóa luận này. 5 PHẦN THỨ BA: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 3.1. Đối tượng nghiên cứu Bi kịch con người cá nhân trong tiểu thuyết “Hồng lâu mộng” của Tào Tuyết Cần – Cao Ngạc. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Bộ tiểu thuyết “Hồng lâu mộng” của Tào Tuyết Cần – Cao Ngạc qua bản dịch của nhóm Bùi Hạnh Cẩn, Ngọc Anh, Kiều Liên dịch (2 tập), Nhà xuất bản Văn học, năm 2009. 3.3. Nội dung nghiên cứu Tìm hiểu bi kịch con người cá nhân trong “Hồng lâu mộng” qua hai bi kịch chính: bi kịch tình yêu và bi kịch tư tưởng. Một số biện pháp nghệ thuật xây dựng hình tượng con người cá nhân trong tác phẩm. 3.4. Phương pháp nghiên cứu Để nghiên cứu đề tài nàychúng tôi sử dụng phối hợp các phương pháp sau: 3.4.1. Phương pháp thống kê – phân loại Để tiến hành thống kê những chi tiết thể hiện bi kịch con người cá nhân trong tác phẩm, sau đó phân loại những dẫn chứng trên góc độ bi kịch tình yêu và bi kịch lí tưởng sống mới. 3.4.2. Phương pháp phân tích– tổng hợp Tiến hành phân tích các dẫn chứng để phục vụ cho các luận điểm của đề tài, trên cơ sở đó, tổng hợp, khái quát, đánh giá vấn đề và rút ra kết luận. 3.4.3. Phương pháp so sánh – đối chiếu So sánh – đối chiếu với các thiên tiểu thuyết cùng thời khác để thấy được sự kế thừa và đổi mới của tác phẩm. 6 3.4.4. Phương pháp cấu trúc – hệ thống Do tác phẩm có dung lượng lớn (120 hồi), các tình tiết tản mạn nên việc sử dụng phương pháp cấu trúc – hệ thống giúp chúng tôi nghiên cứu một cách khoa học, có cái nhìn bao quát để từ đó tập trung hiệu quả vào vấn đề bi kịch con người cá nhân, tìm ra các biện pháp nghệ thuật đặc sắc khi xây dựng bi kịch con người cá nhân trong tác phẩm. 7 PHẦN THỨ TƯ: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 4.1. KHÁI QUÁT VỀ TÁC GIẢ, TÁC PHẨM VÀ ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA TIỂU THUYẾT MINH – THANH 4.1.1. Vài nét về tác giả và tác phẩm 4.1.1.1. Tác giả Tào Tuyết Cần và Cao Ngạc Tào Tuyết Cần (1716 – 1763?) tên thật là Tào Triêm, tự là Mộng Nguyên, hiệu là Tuyết Cần, Cần Phố, Cần Khê, quê ở Liêu Dương, tổ tiên ông vốn là người Hán sau nhập tịch Mãn Châu. Ông là một nhà thơ, một nhà tiểu thuyết gia vĩ đại người Trung Quốc, tác giả của cuốn tiểu thuyết “Hồng lâu mộng” nổi tiếng. Tào Tuyết Cần xuất thân trong một gia đình quan lại thuộc tầng lớp đại quý tộc thời nhà Thanh. Vào thời Tào Dần – ông nội Tào Tuyết Cần, gia đình họ Tào hết sức thịnh vượng, vua Khang Hy năm lần đi kinh lý phương Nam thì đã bốn lần trú tại nhà ông. Qua đó có thể thấy được cuộc sống hào hoa và mối quan hệ mật thiết giữa gia đình họ Tào với hoàng thất.Không chỉ là một hào môn vọng tộc, gia đình Tào Tuyết Cần còn có truyền thống về văn chương thi phú. Tào Dần là người lưu giữ sách nổi tiếng thời đó, chính Tào Dần là người đứng ra hiệu đính và in ấn bộ “Toàn Đường Thi” nổi tiếng, ông còn là tác giả bộ “Luyện đình thi sao” và nhiều trước tác khác. Đến thời Ung Chính thứ 5 (1729), cha của Tào Tuyết Cần là Tào Diệu bị cách chức với tội danh hành vi bất đoan, nhũng nhiễu dịch trạm, thiếu khống rồi bị hạ ngục trị tội, tịch biên tài sản. Tào Tuyết Cần phải theo gia đình rời Giang Nam về Bắc Kinh sinh sống, nhà họ Tào lâm vào cảnh sa sút nhanh chóng. Tào Tuyết Cần phải sống qua ngày trong những ngày cay đắng nhất của đời mình với nghèo khổ, sống nhờ vào việc bán tranh và sự giúp đỡ của bạn bè. Sau này vì ốm đau không tiện chạy chữa, lại thêm đau khổ trước cái chết của đứa con trai duy nhất, ông mất để lại người vợ góa bụa với cảnh sống túng quẫn và 80 hồi “Thạch đầu kí” còn dang dở. Đám tang của ông chỉ 8 có vài ba người bạn thương tình tống táng qua quýt. Đó là kết cục bi thảm của một tiểu thuyết gia thiên tài vào bậc nhất của nhân loại. Tào Tuyết Cần sáng tác nhiều thơ nhưng đến nay đều bị thất truyền hết. Ông sáng tác trước hết là để giải tỏa chính nỗi lòng tích tụ bao tâm sự chồng chất của mình về con người và thời đại. Thế giới quan trong sáng tác của ông thấm đẫm màu sắc hư vô và bi quan, đó là sự chiêm nghiệm sâu sắc về bản chất hủ bại của giai cấp phong kiến thống trị đã làm nảy sinh ra những mâu thuẫn xã hội đương thời. Về con người của Tào Tuyết Cần, chúng ta chỉ biết rất sơ lược: ông là người thông minh, nhạy cảm, đa tài, đa nghệ, giỏi thơ, khéo vẽ, thích rượu, cao ngạo, phóng túng và có thái độ ngạo nghễ trước các thế lực đen tối trong xã hội. Tuy lớn lên trong cảnh bần cùng, suy sụp của gia đình nhưng ông vẫn giữ được phẩm chất thanh cao, coi khinh những kẻ xu thời phụ thế, chán ghét con đường công danh phú quý. Cao Ngạc (1738 – 1815?) tự là Lan Thự, Vân Sĩ, biệt hiệu là Hồng lâu ngoại sĩ (người ở ngoài lầu hồng – không dính dáng đến công danh phú quý). Tổ tiên của ông ở huyện Thiết Lĩnh, tỉnh Liêu Linh.Ông xuất thân từ tầng lớp quý tộc, là người Hán nhập tịch Mãn Châu như Tào Tuyết Cần. Thuở nhỏ Cao Ngạc thích đi du ngoạn cảnh đẹp quê hương. Ông là người chăm học, thuộc lòng kinh sử, giỏi văn bát cổ, thi, từ, tiểu thuyết, hí khúc, hội họa.Cao Ngạc muốn tiến thân lập công danh bằng con đường khoa cử. Năm Càn Long thứ 53 (1788), Cao Ngạc thi Hương đỗ cử nhân. Năm Càn Long thứ 60, ông thi đỗ tiến sĩ tam giáp và lần lượt làm chức Lịch quan nội các trung thư, Nội các thị độc. Năm Gia Khánh thứ 6 (1801), ông đảm nhiệm việc khảo xét kì thi Hương và khảo thí quan lại. Đến năm 1809, ông làm chức Giang Nam đạo Giám sát ngự sử. Đến năm 1813, ông được thăng chức làm Hình khoa cấp sự trung. Trong thời gian làm quan ông được xem là người tiết tháo, cẩn trọng, chính sự cần mẫn, tài năng đứng đầu, hiểu biết sâu rộng.Cao Ngạc làm quan dưới hai triều Càn Long – Gia Khánh, trải qua lắm hoạn nạn trên quan trường, về già lại sống cuộc sống thanh bần. 9 Ngoài 40 hồi viết tiếp “Hồng lâu mộng”, Cao Ngạc còn có nhiều tác phẩm khác: “Thanh sử cảo – Văn uyển nhị” có chép “Lan thự thi sao”, “Dương Tông Hy trong Bát kỳ văn kinh” có chép “Cao Lan Thự tập”, đến nay đều bị thất truyền. Hiện nay còn “Lan Thự thập nghệ” (bản thảo), “Lại trị tập yếu” cùng tập thơ “Nguyệt tiểu sơn phòng di cảo” và tập từ “Nghiên Hương từ Lộc tồn thảo”. 4.1.1.2. Quá trình hình thành tác phẩm “Hồng lâu mộng” “Hồng lâu mộng” (Giấc mộng lầu son) là bộ tiểu thuyết vĩ đại xuất hiện vào thời Kiền Long (cuối thế kỉ XVIII). Đó là tác phẩm có ý nghĩa cắm mốc một giai đoạn lịch sử văn học vì dung lượng đồ sộ, sự thành thục trong phương pháp sáng tác, vì âm vang của sự chuyển mình lịch sử mà nó mang đến cho người đọc. “Hồng lâu mộng” gồm 120 hồi, 80 hồi đầu do Tào Tuyết Cần viết. Viết chưa xong, ông từ trần. Cao Ngạc viết tiếp 40 hồi sau. Sống trong xã hội nhiều thăng trầm, gia đình lại lâm vào cảnh sa sút, ngẫm trải đủ cay đắng cuộc đời bi lụy đã thôi thúc Tào Tuyết Cần sáng tác “Hồng lâu mộng”. Ông đã dồn toàn bộ trí lực trong mười năm cuối đời để viết tác phẩm và qua năm lần sửa chữa thì đã hoàn thành được 80 hồi và dự thảo 40 hồi còn lại. Khi Tào Tuyết Cần mất tác phẩm vẫn chưa hoàn thành và không được công bố. Mười lăm năm sau, bạn của ông là Cao Ngạc đã dụng tâm nghiên cứu tỉ mỉ nguyên ý và căn cứ trên nền tảng ý tưởng, văn phong của Tào Tuyết Cần mà viết tiếp 40 hồi sau cho phù hợp. Tác phẩm hoàn thành, Cao Ngạc đổi tên “Thạch đầu kí” thành “Hồng lâu mộng” (Giấc mộng lầu hồng), vừa phù hợp với nội dung tác phẩm, vừa mang dáng dấp của tâm hồn ông vì biệt hiệu của ông là Hồng Lâu Ngoại Sĩ. Giới nghiên cứu nhận định bốn mươi hồi sau của Cao Ngạc không thể sánh với tám mươi hồi đầu của Tào Tuyết Cần về mặt nội dung và tư tưởng nghệ thuật. Nhưng đóng góp to lớn của Cao ngạc là đã bảo vệ được sự nhất quán về tư tưởng tình cảm, phong thái dung mạo, ngôn ngữ, tính cách của hơn 400 10 nhân vật mà Tào Tuyết Cần xây dựng, hoàn thành kết cấu bi kịch của toàn bộ tác phẩm, khiến cho câu chuyện trở nên hoàn chỉnh, nhờ vậy mà “Hồng lâu mộng” nhanh chóng được lưu truyền rộng rãi. 4.1.2. Đặc điểm của tiểu thuyết Minh – Thanh 4.1.2.1. Đặc điểm chung Tiểu thuyết Minh – Thanh kế thừa trực tiếp những thành tựu của thoại bản Tống Nguyên, thuộc loại hình văn hóa Trung cổ gắn với sự xuất hiện của tầng lớp thị dân và các đô thị. Thông thường tiểu thuyết Minh – Thanh được chia ra làm năm loại: tiểu thuyết lịch sử, tiểu thuyết nghĩa hiệp, tiểu thuyết thần ma, tiểu thuyết nhân tình thế thái và đoản thiên tiểu thuyết (truyện ngắn). Tiểu thuyết lịch sử lấy đề tài trong lịch sử rồi diễn nghĩa ra. “Tam quốc diễn nghĩa” là tác phẩm tiêu biểu cho loại này. Tiểu thuyết nghĩa hiệp viết về anh hùng hảo hán, trọng nghĩa khinh tài, xả thân vì nghĩa mà “Thủy hử” là tác phẩm tiêu biểu. Tiểu thuyết thần ma lấy đề tài trong thần thoại hoặc trong truyện tôn giáo mà “Tây du kí” là thành công hơn cả.Tiểu thuyết nhân tình thế thái lấy đề tài trong cuộc sống đời thường, nói đến những tình cảm thông thường, những con người bình thường. Loại này có thể xem “Hồng lâu mộng” là thành tựu tiêu biểu, ngoài ra còn có “Kim Bình Mai”, “Chuyện làng nho” cũng là những tác phẩm có giá trị. Loại cuối cùng là đoản thiên tiểu thuyết, có hàng ngàn tác phẩm nhưng “Liêu trai chí dị” là nổi tiếng hơn cả. Tiểu thuyết Minh – Thanh được viết theo kết cấu chương hồi. Để hấp dẫn người nghe, đến đoạn cao trào, gay cấn, thì người kể dừng lại với lời mời: “Muốn biết sự thể ra sao, xin xem hồi sau phân giải”. Trong tác phẩm có sự giao thoa giữa biên niên sử và truyện kể dân gian, sự xâm nhập của truyện hoang đường vào sử sách. Ví dụ trong ba tác phẩm “Tam quốc diễn nghĩa”, “Thủy hử”, “Tây du kí” đều được đúc kết trên cơ sở ba mảng chuyện kể về lịch sử, về hảo hán anh hùng, về chuyện nhà Phật. Trong tiểu thuyết Minh – Thanh, cốt truyện rất được coi trọng.Câu chuyện cơ bản được kể theo thời gian một chiều, cái gì xảy ra trước kể trước, cái gì xảy 11 ra sau kể sau.Thông qua ngôn ngữ và hành động tác giả khắc họa tính cách nhân vật.Đây là một trong những đặc điểm nổi bật của tiểu thuyết Minh – Thanh. Tinh thần hào hiệp, trượng nghĩa cứu người của Lỗ Trí Thâm trong “Thủy hử” được thể hiện rất rõ nét thông qua ba cú đấm đánh chết Trần Quan Tây Trịnh Đồ. Hoặc tấm lòng cương trực của Trương Phi được thể hiện bằng hành động Trương Phi đánh đến gãy mười cành liễu vào mông của tên mọt dân hại nước Đốc Bưu. Khi xây dựng hình tượng nhân vật, tiểu thuyết Minh – Thanh rất chú trọng vận dụng thủ pháp ước lệ và công thức để miêu tả, lí giải.Nhưng để hình tượng nhân vật trở nên sinh động thì ngoài việc phải biết lựa chọn những chi tiết tiêu biểu, giàu ý nghĩa tượng trưngcòn đòi hỏi tác giả phải sắp xếp các chi tiết đó thành một hệ thống hoàn chỉnh nhằm làm nổi bật đặc trưng tính cách nhân vật.Biểu hiện tấm lòng trung nghĩa của Quan Vũ có đâu chỉ vài lời giới thiệu sơ sài, mà là hàng loạt những câu chuyện sinh động. Thơ và từ là hai thể loại được dùng phổ biến trong tiểu thuyết Minh – Thanh.Những câu thơ, bài từ đặt ở đầu chương hoặc cuối hồi nhằm giới thiệu hay tổng kết, có khi là sự giải thích hoặc là sự mỉa mai, phê phán, rút ra những triết lí nhân sinh. Trong “Hồng lâu mộng”, những bài thơ từ còn có tác dụng nhất định trong việc sáng tạo hình tượng nhân vật. 4.1.2.2. Đặc điểm của tiểu thuyết đời Minh Các đề tài về lịch sử với cảm hứng chủ đạo là ca ngợi anh hùng là đề tài chủ đạo của tiểu thuyết đời Minh. Có thể kể tên một số tác phẩm tiêu biểu: “Tam quốc diễn nghĩa”, “Thủy hử”, “Tây du kí”,… Tiểu thuyết đời Minh có sự kết hợp giữa văn chương bình dân và văn chương bác học. Bên cạnh những câu văn dẫn chuyện của tác giả là những câu đối thoại, độc thoại, trong ngôn ngữ nhân vật đậm tính bình dân. Điều này khiến cho tiểu thuyết đời Minh rất hấp dẫn và có tính nhân dân rất sâu sắc. Thi pháp kế thừa thi pháp của loại hình truyện kể trung đại như kể theo thời gian một chiều, nhân vật được khắc họa chủ yếu qua ngôn ngữ và hành động, ít chú ý miêu tả tâm lí nhân vật. 12 4.1.2.3. Đặc điểm của tiểu thuyết đời Thanh Đề tài thế sự là đề tài chủ đạo của tiểu thuyết đời Thanh. Với cảm hứng phê phán hiện thực, các tác giả đương thời đã phản ánh chân thực hiện thực đầy rẫy bất công ngang trái của xã hội phong kiến nhà Thanh đang trên đà suy tàn. Tiểu thuyết đời Thanh là tiểu thuyết tâm lí xã hội. Quan niệm nghệ thuật về con người đã có sự đổi khác, người ta không còn viết về con người phi thường nữa mà trong tác phẩm đã xuất hiện con người cá nhân, con người thế tục. Tiểu thuyết đời Thanh đã chú ý miêu tả tâm lí, tính cách và số phận nhân vật. Kết cấu truyện gắn với sự phát triển tâm lí của nhân vật chứ không còn miêu tả tuyến tính như trong tiểu thuyết đời Minh nữa. Vì vậy có thể thấy tiểu thuyết đời Thanh gần với tiểu thuyết hiện đại. Hình tượng nhân vật trong tác phẩm cũng có sự thay đổi cho phù hợp với trình độ, thị hiếu của tầng lớp thị dân đang sống trong thời đại có nhiều biến chuyển mới. Nhân vật lúc này gắn với đời thực và được miêu tả tâm lí nhiều hơn. Trong tiểu thuyết “Hồng lâu mộng”, Tào Tuyết Cần cũng đã chú ý vận dụng những đoạn miêu tả tâm lí ngắn gọn để khai thác bộ mặt tinh thần và nội tâm nhân vật. 4.1.3. Tiểu kết Hoàn cảnh sống cơ hàn đã hình thành cho Tào Tuyết Cần cái nhìn sâu sắc về xã hội phong kiến suy tàn đương thời. Ngòi bút nhạy cảm và tài hoa của ông đã cho ta thấy được cái tâm trạng tích tụ về con người và thời đại trong ông. Về cuối đời, trong lúc đói khổ, bệnh tật, đau đớn giày vò thì tài năng của ông vẫn tỏa sáng ở đỉnh cao, “Hồng lâu mộng” là minh chứng cho tài năng kiệt xuất ấy. Tiếp bút đầy tài hoa cho bộ tiểu thuyết còn dang dở của Tào Tuyết Cần, Cao Ngạc thực sự đã kết nối được quan điểm sáng tác của Tuyết Cần, hoàn thành kết cấu bi kịch cho tác phẩm. Dù còn nhiều hạn chế về mặt nội dung và tư tưởng nhưng Cao Ngạc đã góp phần đưa bộ tiểu thuyết “Hồng lâu mộng” trở 13 thành một tác phẩm hoàn chỉnh có giá trị cao, đáng được tôn vinh là cuốn tiểu hay nhất mọi thời đại mang ý nghĩa xã hội rộng lớn. “Hồng lâu mộng” được xem là một tiểu thuyết mang tính hiện đại vì trong tác phẩm đã xuất hiện những tình huống tâm lí đầy mâu thuẫn của số phận con người cá nhân cụ thể, họ đại diện cho một giai cấp, một tầng lớp. Số phận của họ gắn với những đau đớn, bất hạnh, những thăng trầm, vui buồn trong cuộc sống đời thường. Văn học Minh – Thanh giữ một vị trí quan trọng trong lịch sử phát triển văn học Trung Quốc. Đó là giai đoạn cuối cùng của quá trình phát triển văn học cổ điển, cũng là giai đoạn dài nhất và có nội dung phong phú nhất, là giai đoạn đánh dấu sự chuyển mình sang khuynh hướng hiện đại. Thời Minh – Thanh được xem là thời đại hoàng kim của tiểu thuyết. Với các bộ “Tam quốc”, “Thủy hử”, “Tây du kí”, “Liêu trai chí dị”, “Kim Bình Mai”, “Chuyện làng nho”, “Hồng lâu mộng”, tiểu thuyết chương hồi Trung Hoa đã đạt đến trình độ hoàn chỉnh nên được gọi là tiểu thuyết cổ điển. 4.2. BI KỊCH CON NGƯỜI CÁ NHÂN TRONG TIỂU THUYẾT “HỒNG LÂU MỘNG” 4.2.1. Vấn đề bi kịch và bi kịch con người cá nhân trong tác phẩm văn học 4.2.1.1. Khái niệm bi kịch Từ phương diện thể loại, nói như Gulaiev: “bi kịch là một tác phẩm kịch được xây dựng trên một xung đột, thể hiện về mặt thẩm mĩ những mâu thuẫn 14