Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Khoa học xã hội Khóa luận tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học địa lí 10 ở trường trung h...

Tài liệu Khóa luận tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học địa lí 10 ở trường trung học phổ thông theo hướng phát triển năng lực

.PDF
115
266
126

Mô tả:

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA ĐỊA LÍ PHAN THỊ THANH THƠ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 10 Ở 0TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHUYÊN NGÀNH: SƯ PHẠM ĐỊA LÍ KHÓA 14 (2014-2018) KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG, NĂM 2018 `ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA ĐỊA LÍ PHAN THỊ THANH THƠ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 10 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHUYÊN NGÀNH: SƯ PHẠM ĐỊA LÍ KHÓA 14 (2014-2018) KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC CÁN BỘ HƯỚNG DẪN: PGS.TS ĐẬU THỊ HÒA ĐÀ NẴNG, NĂM 2018 LỜI CẢM ƠN Khóa luận này được hoàn thành tại Bộ môn phương pháp dạy học môn Địa lí, Khoa Địa lí, Trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc đến cô giáo: PGS.TS Đậu Thị Hòa, người đã tận tình hướng dẫn,giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, thực hiện khóa luận. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể các thầy cô trong tổ phương pháp giảng dạy Khoa Địa lí đã tạo mọi điều kiện cho tôi học tập, nghiên cứu và hoàn thành khóa luận . Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, quý Thầy (Cô) và các em học sinh trường THPT Thái Phiên, tỉnh Quảng Nam đã tạo điều kiện cho tôi tiến hành điều tra, khảo sát và thực nghiệm sư phạm và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành khóa luận. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn các thành viên trong gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện khóa luận. Đà Nẵng, ngày 23 tháng 04 năm 2018 Tác giả khóa luận Phan Thị Thanh Thơ MỤC LỤC MỞ ĐẦU .........................................................................................................................1 1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................................1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................2 4. Lịch sử nghiên cứu ....................................................................................................2 5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu .................................................................3 6. Cấu trúc đề tài............................................................................................................6 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC .................................7 1.1. Định hướng cơ bản về đổi mới dạy học Địa lí trong nhà trường phổ thông .........................................................................................................................................7 1.2. Hoạt động ngoại khóa và ngoại khóa địa lí ở trường phổ thông theo định hướng phát triển năng lực ............................................................................................9 1.2.1. Khái niệm về hoạt động ngoại khóa và ngoại khóa địa lí ............................... 9 1.2.1.1. Hoạt động ngoại khóa .................................................................................9 1.2.1.2. Hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí trong trường phổ thông .......10 1.2.2. Mục tiêu, nội dung và các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí ở trường Trung học phổ thông theo hướng phát triển năng lực ....11 1.2.2.1. Mục tiêu của tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học địa lí ở trường THPT theo hướng phát triển năng lực....................................................................11 1.2.2.2. Nội dung và các hình thức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí Trung học phổ thông nói chung và lớp 10 nói riêng ..............................................12 1.2.2.3. Các hình thức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí THPT.................13 1.2.2.4. Đặc trưng của tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí Trung học phổ thông..........................................................................................................14 1.3. Khái niệm năng lực và vai trò của HĐNK địa lí trong hình thành năng lực cho học sinh ..................................................................................................................15 1.3.1. Khái niệm về năng lực ....................................................................................15 1.3.2. Vai trò của HĐNK địa lí trong hình thành các năng lực cho học sinh .......16 1.4. Chương trình, sách giáo khoa môn Địa lí 10 Trung học phổ thông ................18 1.5. Đặc điểm tâm sinh lí của học sinh lớp 10 THPT ...............................................21 1.5.1. Đặc điểm về sự phát triển thể chất .................................................................21 1.5.2. Đặc điểm về hoạt động học tập .......................................................................21 1.5.3. Đặc điểm của sự phát triển trí tuệ ..................................................................21 1.5.4. Sự phát triển của tự ý thức .............................................................................22 1.6. Thực trạng tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 ở trường Trung học phổ thông ...................................................................................................23 1.6.1. Khảo sát điều tra về mục đích tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lý 10 Trung học phổ thông.................................................................................23 1.6.1.1. Mục đích khảo sát ......................................................................................23 1.6.1.2. Đối tượng khảo sát ....................................................................................23 1.6.1.3. Thời gian khảo sát .....................................................................................23 1.6.1.4. Phương pháp khảo sát ...............................................................................23 1.6.2. Kết quả khảo sát về nhận thức của giáo viên và học sinh về vấn đề tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lý 10 Trung học phổ thông ....................23 1.6.2.1. Nhận thức của giáo viên về vấn đề tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lý 10 Trung học phổ thông .................................................................23 1.6.2.2. Nhận thức của học sinh về hoạt động ngoại khóa Địa lý 10 .....................25 1.6.3. Kết quả khảo sát về tình hình tổ chức các hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 các trường Trung học phổ thông .......................................................26 1.6.4. Các điều kiện thuận lợi và khó khăn trong tổ chức hoạt động ngoại khóa Địa lí lớp 10 ở các trường Trung học phổ thông .....................................................28 1.6.4.1. Thuận lợi ....................................................................................................28 1.6.4.2. Khó khăn ....................................................................................................29 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .............................................................................................. 30 CHƯƠNG 2: CÁCH THỨC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 10 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC .........31 2.1. Mục tiêu tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 theo định hướng phát triển năng lực ..........................................................................................31 2.1.1. Mục tiêu tổng quát ..........................................................................................31 2.1.2. Mục tiêu cụ thể ................................................................................................ 33 2.1.2.1. Mục tiêu về kiến thức .................................................................................33 2.1.2.2. Mục tiêu về kĩ năng ....................................................................................33 2.1.2.3. Mục tiêu về thái độ ....................................................................................35 2.2. Các nguyên tắc tổ chức các hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 theo định hướng phát triển năng lực..................................................................................35 2.2.1. Nguyên tắc đảm bảo tăng cường các hoạt động học tập và hoạt động trải nghiệm sáng tạo nhằm phát triển các năng lực cần thiết cho học sinh .................35 2.2.2. Nguyên tắc đảm bảo tính tích hợp trong mục tiêu, nội dung các hoạt động ngoại khóa Địa lí 10 ..................................................................................................35 2.2.3. Nguyên tắc đảm bảo thầy là người thiết kế trò là người thi công ................36 2.2.4. Nguyên tắc đảm bảo tính cân đối của việc tổ chức hoạt động ngoại khóa trong chương trình môn Địa lí 10 ............................................................................36 2.3. Quy trình tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 theo định hướng phát triển năng lực ..........................................................................................36 2.3.1. Giai đoạn 1: Chuẩn bị .................................................................................38 2.3.2. Giai đoạn 2: Tổ chức cho học sinh thực hiện các hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 ..........................................................................................39 2.3.3. Giai đoạn 3: Đánh giá kết quả hoạt động của học sinh tham gia hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10.............................................................. 39 2.3.4. Thiết kế mẫu kế hoạch tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 theo định hướng phát triển năng lực ............................................................... 41 2.4. Thiết kế một số hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 theo định hướng phát triển năng lực ..........................................................................................44 2.4.1. Tổ chức khảo sát điều tra địa phương theo chủ đề .......................................44 2.4.1.1. Mục tiêu hoạt động ....................................................................................44 2.4.1.2. Các điều kiện để tổ chức khảo sát điều tra địa phương theo chủ đề.........44 2.4.1.3. Quy trình tổ chức khảo sát điều tra địa phương theo chủ đề ....................45 2.4.1.4. Ví dụ minh họa về tổ chức hoạt động khảo sát điều tra địa phương theo chủ đề ......................................................................................................................50 2.4.2. Tổ chức hoạt động tham quan trong dạy học Địa lí 10 theo định hướng phát triển năng lực ............................................................................................................54 2.4.2.1. Mục tiêu hoạt động ....................................................................................54 2.4.2.2. Các điều kiện trong tổ chức tham quan trong dạy học Địa lí 10 theo định hướng phát triển năng lực ......................................................................................54 2.4.2.3. Quy trình tổ chức tham quan trong dạy học Địa lí 10 theo định hướng phát triển năng lực ..................................................................................................55 2.4.2.4. Ví dụ minh họa về tổ chức tham quan trong dạy học Địa lí 10 theo định hướng phát triển năng lực ......................................................................................60 2.4.3. Tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 với sự hỗ trợ của Website .......................................................................................................................64 2.4.3.1. Mục tiêu hoạt động ....................................................................................64 2.4.3.2. Các điều kiện trong tổ chức hoạt động ngoài giờ lên lớp Địa lí 10 với sự hỗ trợ của Website ..................................................................................................65 2.4.3.3. Quy trình tổ chức hoạt động ngoài giờ lên lớp môn Địa lí lớp 10 với sự hỗ trợ của Website .......................................................................................................66 2.4.3.4. Ví dụ minh họa tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 với sự hỗ trợ website .....................................................................................................71 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .............................................................................................. 75 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .............................................................. 77 3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ....................................................77 3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm .....................................................................77 3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ....................................................................77 3.2. Nội dung thực nghiệm ..........................................................................................77 3.3. Tổ chức thực nghiệm ............................................................................................ 77 3.3.1. Đối tượng tham gia và địa bàn thực nghiệm .................................................77 3.3.2. Phương pháp đánh giá thực nghiệm ............................................................ 78 3.3.2.1. Cách thức đánh giá kết quả thực nghiệm ..................................................78 3.4.2.2. Kết quả định tính ......................................................................................79 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 .............................................................................................. 88 KẾT LUẬN ..................................................................................................................89 1. Kết luận ....................................................................................................................89 2. Một số đề xuất khuyến nghị. ...................................................................................90 2.1. Đối với Bộ Giáo dục và Đào tạo ........................................................................90 2.2. Đối với khoa Địa lí ở các trường Đại học sư phạm ..........................................90 2.3. Đối với các Sở Giáo dục và đào tạo ...................................................................90 2.4. Đối với các trường THPT ..................................................................................90 2.5. Đối với giáo viên môn Địa lí ở các trường Trung học phổ thông....................91 TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................92 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ BĐKH Biến đổi khí hậu CNTT Công nghệ thông tin ĐC Đối chứng ĐLĐP Địa lí địa phương GV Giáo viên KN Kỹ năng KSĐT Khảo sát điều tra HS Học sinh HĐNK Hoạt động ngoại khóa NK Ngoại khóa NNK Những người khác NL Năng lực TN Thực nghiệm THPT Trung học phổ thông Tp Thành phố DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Kết quả khảo sát về nhận thức của GV về sự cần thiết của việc tổ chức các HĐNK trong dạy học môn Địa lý lớp 10 ............................................24 Bảng 1.2. Kết quả khảo sát về sở thích của HS khi tham thực hiện các HĐNK Địa lí 10 ...............................................................................................................25 Bảng 1.3. Kết quả khảo sát tình hình tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí lớp 10 THPT của GV .............................................................................................. 26 Bảng 2.1. Một số NL chung cần hình thành và phát triển cho HS trong tổ chức HĐNK Địa lí lớp 10 THPT .........................................................................31 Bảng 2.2. Một số năng lực chuyên biệt cần hình thành và phát triển cho HS trong tổ chức HĐNK Địa lí lớp 10 THPT ...........................................................32 Bảng 2.3. Mức độ cần đạt về các KN học tập của HS trong tổ chức HĐNK môn Địa lí lớp 10 ..................................................................................................34 Bảng 2.4. Nội dung và công cụ đánh giá kết quả thực hiện HĐNK Địa lí 10 THPT của HS ..........................................................................................................40 Bảng 2.5. Cách cho điểm và xếp loại đánh giá theo các mức độ của các tiêu chí HS đạt được trong Rubric ................................................................................41 Bảng 2.6. Rubric đánh giá quá trình hoạt động KSĐT ĐLĐP theo chủ đề ...........47 Bảng 2.7. Rubric đánh giá sản phẩm hoạt động KSĐT của HS ............................. 48 Bảng 2.8. Rubric đánh giá NL giải quyết vấn đề của HS trong hoạt động KSĐT địa phương theo chủ đề. .............................................................................49 Bảng 2.9. Rubric đánh giá NL học tập tại thực địa của HS khi thực hiện KSĐT địa phương theo chủ đề ..............................................................................49 Bảng 2.10. Rubric đánh giá quá trình hoạt động tham quan..................................57 Bảng 2.11. Rubric đánh giá phẩm hoạt động tham quan của HS...........................58 Bảng 2.12. Rubric đánh giá NL tự học của HS trong quá trình thực hiện hoạt động tham quan ..........................................................................................58 Bảng 2.13. Mẫu Rubric đánh giá NL học tập tại thực địa của HS trong hoạt động tham quan ....................................................................................................59 Bảng 2.14: Rubric đánh giá quá trình HĐNK Địa lí 10 của HS học tập với sự hỗ trợ củaWebsite ............................................................................................ 69 Bảng 2.15. Rubric đánh giá sản phẩm HĐNK Địa lí 10 của HS với sự hỗ trợ của Website .........................................................................................................69 Bảng 2.16. Rubric đánh giá NL tự học của HS trong quá trình thực hiện HĐNK với sự hỗ trợ củaWebsite ............................................................................70 Bảng 2.17. Mẫu Rubric đánh giá NL học tập, tự học với sự hỗ trợ của các hệ thống ứng dụng CNTT và truyền thông của HS ......................................71 Bảng 3.1. Bảng tiêu chí Cohen để đánh giá mức độ ảnh hưởng (ES) của hoạt động TN........................................................................................................79 Bảng 3.2. Kết quả đánh giá NL tự học của HS lớp TN 10/1 ....................................79 Bảng 3.3. Tổng hợp kết quả đánh giá NL tự học của lớp TN 10/1 và lớp ĐC 10/4 trường THPT Thái Phiên, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam ..........80 Bảng 3.4. Kết quả đánh giá NL học tập tại thực địa của lớp TN 10/1 ....................81 Bảng 3.5. Tổng hợp kết quả đánh giá NL học tập tại thực địa của lớp TN 10/1 và lớp ĐC 10/4 trường THPT Thái Phiên, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam ..............................................................................................................82 Bảng 3.6. Tầng số điểm của lớp TN 10/1 và lớp ĐC 10/4 trường Thái Phiên, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam. .......................................................82 Bảng 3.7. So sánh điểm trung bình và các thông số thống kê của lớp TN 10/1 và lớp ĐC 10/4 trường THPT Thái Phiên, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam. .............................................................................................................83 Bảng 3.8. Kết quả đánh giá NL tự học của học sinh lớp TN 10/8 của Trường THPT Thái Phiên, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam. ......................84 Bảng 3.9. Tổng hợp kết quả đánh giá NL tự học trong quá trình thực hiện tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí lớp 10 với sự hỗ trợ của Website của 2 lớp TN 10/8 và ĐC 10/7 .....................................................................................85 Bảng 3.10. Kết quả đánh giá NL học tập, tự học với sự hỗ trợ website của lớp TN 10/8 ...............................................................................................................85 Bảng 3.11. Tổng hợp kết quả đánh giá NL học tập, tự học với sự hỗ trợ của các hệ thống ứng dụng CNTT của 2 lớp TN và ĐC ............................................86 Bảng 3.12. Tầng số điểm của lớp TN 10/8 và lớp ĐC 10/7 THPT Thái Phiên, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam ........................................................87 Bảng. 3.13. So sánh điểm trung bình bài kiểm của lớp TN 10/8 và lớp ĐC 10/7 trường THPT Thái Phiên, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam ..........87 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Nghị quyết 29-NQ/TW Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo chỉ rõ: “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện NL và phẩm chất người học. Học thì đi đôi với hành, lý luận gắn với thực tiễn ... Chuyển từ học chủ yếu sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội ngoại khóa, nghiên cứu khoa học, đây mạnh ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) và truyền thông trong dạy và học ...”. Vấn đề căn bản và cốt lõi của đổi mới giáo dục phổ thông lần này là chuyển từ nền giáo dục nội dung sang nền giáo dục phát triển năng lực người học. Để thực hiện được điều đó cần đổi mới toàn diện từ mục tiêu, nội dung, phương pháp và kiểm tra đánh giá, đó là những nhiệm vụ quan trọng cần được thực hiện trong nhà trường phổ thông. Việc dạy học địa lí ở các trường phổ thông nước ta hiện nay cũng đang chuyển biến mạnh, trong thời điểm chưa đổi mới về nội dung chương trình và sách giáo khoa thì việc đổi mới hình thức, phương pháp dạy học và phương pháp kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh đáng được chú trọng. Trong hoạt động dạy học, ngoại khóa địa lí là hình thức tự nguyện không bắt buộc, nhưng lại là hình thức dạy học mang lại nhiều hiệu quả, nó chính là những hoạt động để học sinh được trải nghiệm, thể hiện được các kĩ năng và năng lực, sự sáng tạo trong học tập, đồng thời nó khích thích sự hứng thú học tập môn Địa lí, một môn học xưa nay không được học sinh chú trọng nhiều. Các HĐNK trong dạy học địa lí lâu nay cũng đã được giáo viên tổ chức, nhiều địa phương có điều kiện thì tổ chức thường xuyên và có kết quả, nhưng việc tổ chức HĐNK theo hướng phát triển NL cho HS thì còn hạn chế như: Nội dung chương trình cũ được thuyết kế theo định hướng tiếp cận nội dung; do đó GV gặp nhiều khó khăn khi chọn lựa nội dung và các tổ chức HĐNK... Vì vậy, việc nghiên cứu tổ chức các HĐNK trong dạy học Địa lí 10 theo định hướng phát triển năng lực HS trong bối cảnh hiện nay là rất cần thiết cả về mặt lí luận và thực tiễn. Xuất phát từ những lí do trên, tôi quyết định chọn đề tài: “Tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 ở trường Trung học Phổ thông theo hướng phát triển năng lực” để nghiên cứu. 1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu Xác định được cách thức tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí lớp 10 nhằm phát triển một số năng lực cho học sinh và góp phần nâng cao chất lượng dạy học Địa lí trong nhà trường phổ thông. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục tiêu nghiên cứu của đề tài, đề tài tập trung giải quyết các nhiệm vụ cơ bản: - Nghiên cứu cơ sở lí luận của hoạt động ngoại khóa và việc tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí 10 ở THPT theo định hướng phát triển NL. - Điều tra, khảo sát thực thực trạng việc tổ chức chức HĐNK trong dạy học Địa lí 10 ở THPT theo định hướng phát triển NL ỏ một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Quảng Nam. - Xác định cách thức tổ chức một số HĐNK trong dạy học Địa lí 10 ở THPT theo định hướng phát triển NL: - Tiến hành thực nghiệm (TN) sư phạm để chứng tỏ tính khả thi của tổ chức một số HĐNK trong dạy học Địa lí 10 ở THPT theo định hướng phát triển NL. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Cách thức tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí ở THPT 10 theo định hướng phát triển NL. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Nghiên cứu tổ chức các HĐNK trong nội dung chương trình môn Địa lí 10 ở THPT theo chương trình chuẩn. - Địa bàn tập trung nghiên cứu tại các trường THPT trên địa bàn tỉnh Quảng Nam, thời gian nghiên cứu điều tra và thực nghiệm từ tháng 06 năm 2017 đến tháng 3 năm 2018. - Thực nghiệm sư phạm tổ chức 2 HĐNK trong chương trình dạy học Địa lí 10 THPT theo định hướng phát triển NL. 4. Lịch sử nghiên cứu HĐNK là một hình thức tổ chức dạy học được nền giáo dục của các nước trên thế giới nghiên cứ và vận dụng rất nhiều. 2 Trong nước việc nghiên cứu về HĐNK trong dạy học Địa lí cũng đã có đã có nhiều tác giả trong nước quan tâm nghiên cứu như: - Nguyễn Đức Vũ (2001), Hoạt động ngoại khóa Địa lí ở trường THPT, NXB Giáo dục. Cuốn sách này đã trình bày được các HĐNK địa lí nhưng còn nghiên cứu một cách tổng thể ở trường THPT. - Nguyễn Đức Vũ, Nguyễn Thị Sen (2004), Đổi mới phương pháp dạy học Địa lí ở THPT, NXB Giáo dục. Tài liệu có đề cập đến một số hình thức dạy học ngoại khóa được sử dụng trong dạy học địa lí THPT, nhưng còn mang tính khái quát, chung chung chưa đi vào cụ thể từng khối lớp. - Nguyễn Đức Vũ ( 2016), Các hình thức ngoại khóa về giáo dục môi trường trong Địa lí, NXB ĐH Huế. Thông qua các hoạt động cụ thể, trong đó có một số hình thức HĐNKGV sử dụng để giáo dục cho HS về vấn đề môi trường. - Nhiều bài báo đăng tải trên các tạp chí và trong các Hội thảo khoa học cũng đề cập đến các khía cạnh của HĐNK như: sử dụng công nghệ thông tin cho HĐNK, tham quan, khảo sát địa phương,… Nhìn chung các giáo trình và các đề tài khoa học, các bài báo đều trình bày những nét khái quát về cơ sở lý luận của việc tổ chức các HĐNK địa lí trong Nhà trường Phổ thông. Tuy nhiên việc nghiên cứu các HĐNK trong dạy học địa lí 10 theo hướng phát triển năng lực thì chưa có tài liệu nào đề cập một cách cụ thể. Hoặc có thì cũng chỉ là một phần nhỏ trong chương trình (sử dụng một số hình thức HĐNK để giáo dục môi trường thông qua chương trình địa lí 11). Trong khi đó nội dung sách giáo khoa (SGK) Địa lí 10 rất phong phú, bao hàm nhiều vấn đề cả về tự nhiên và kinh tế xã hội của Thế giới, khu vực và các quốc gia trên Thế giới. 5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu 5.1. Quan điểm nghiên cứu 5.1.1. Quan điểm hệ thống Theo quan điểm hệ thống khi nghiên cứu phải xem xét đối tượng một cách toàn diện nhiều mặt trong mối quan hệ giữa các bộ phận, đồng thời phải xem xét chúng trong trạng thái vận động và phát triển. Theo đó, tổ chức các HĐNK trong dạy học môn Địa lí là một hệ thống động lực mở, bao gồm nhiều thành tố liên kết với nhau thành một thể thống nhất. Điều đó có nghĩa là, sự thay đổi của một yếu tố sẽ ảnh hưởng đến các yếu tố khác trong hệ thống. Vì vậy, việc đổi mới cách thức tổ chức 3 HĐNK trong dạy học Địa lí theo định hướng phát triển NL HS cần thực hiện đồng bộ, trong đó có việc đổi mới mục tiêu, nội dung, phương pháp hình thức dạy học. Vận dụng quan điểm hệ thống, giúp đề tài xác định được quy trình thiết kế và cách thức tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí 10 theo định hướng phát triển NL HS. 5.1.2. Quan điểm dạy học lấy học sinh làm trung tâm Bản chất của dạy học lấy HS làm trung tâm là việc dạy học phải tính đến nhu cầu, nguyện vọng và đặc điểm lứa tuổi HS. Tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí 10 theo định hướng phát triển NL thể hiện rõ quan điểm dạy học lấy HS làm trung tâm. Trong quá trình nghiên cứu, đề tài vận dụng quan điểm dạy học lấy HS làm trung tâm trong việc xác định mục tiêu, nội dung và cách thức tổ chức các HĐNK trong dạy học Địa lí lớp 10 theo định hướng NL như sau: Thứ nhất, tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí lớp 10 phải hướng vào HS, xuất phát từ nhu cầu, điều kiện và đặc điểm tâm lí lứa tuổi HS. Do đó, mục tiêu tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí lớp 10 hướng tới việc hình thành phát triển cho HS các NL cần thiết. Thứ hai, tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí 10, tạo môi trường học tập cho HS phát huy được tính tích cực, chủ động trong học tập và phát huy được sở trường của từng HS. Thứ ba, việc tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí 10, thực hiện hiệu quả việc dạy học phân hóa. Trong quá trình tổ chức HĐNK chú ý được đến khả năng của từng HS qua đó có những điều chỉnh hỗ trợ giúp HS hoàn thiện được các KN hướng đến việc phát triển toàn diện NL hành vi của từng HS. 5.1.3. Quan điểm dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh Theo quan điểm dạy học theo định hướng phát triển NL HS, trong quá trình dạy học Địa lí không chỉ chú ý tích cực hoá HS về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện NL giải quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành. Do đó, khi tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí lớp 10 cần thực hiện được các mục tiêu về hình thành kiến thức, rèn luyện và phát triển KN và hình thành thái độ hành vi cho HS và phát triển cho HS các NL cần thiết. Trong quá trình nghiên cứu, đề tài vận dụng quan điểm phát triển NL HS, để xác định mục tiêu, nội dung, hình thức phương pháp tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí 10. 4 5.1.4. Quan điểm công nghệ dạy học Quan điểm công nghệ dạy học nhấn mạnh quy trình của quá trình dạy học để tạo ra sản phẩm tốt nhất trong điều kiện cụ thể. Quan điểm công nghệ dạy học còn được thể hiện trong việc tăng cường sử dụng CNTT trong hoạt động dạy và học trong nhà trường. Vận dụng quan điểm công nghệ dạy học để thiết kế quy trình tổ chức và thực hiện HĐNK trong dạy học Địa lí 10. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Để nghiên cứu đề tài này, chúng tôi đã vận dụng một số phương pháp nghiên cứu như sau: 5.2.1. Phương pháp phân tích tổng hợp Để xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn cho đề tài, tác giả đã tiến hành thu thập các tài liệu về các vấn đề sau: Vấn đề đổi mới nội dung, phương pháp và dạy học môn Địa lý ở trường phổ thông và vấn đề tổ chức các HĐNK trong nhà trường phổ thông làm cơ sở lý luận cho đề tài. 5.2.2. Phương pháp điều tra, khảo sát Mục đích phương pháp này nhằm tìm hiểu về thực trạng, những điều kiện thuận lợi và khó khăn trong tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lý 10 theo định hướng phát triển NL ở nhà trường THPT. Phân tích và đánh giá thực trạng, rút ra bài học kinh nghiệm cho việc tiến hành đề tài 5.2.3. Phương pháp chuyên gia Trong quá trình nghiên cứu, tác giả thường xuyên tham khảo ý kiến của các chuyên gia trong lĩnh vực phương pháp dạy học môn Địa lý ở các trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng và các giáo viên giỏi ở các trường THPT để có những định hướng nghiên cứu quan trọng cho đề tài. 5.2.4. Phương pháp quan sát Trong quá trình nghiên cứu, tác gỉa đã tiến hành quan sát các nội dung như sau: Quá trình GV tổ chức và quá trình HS thực hiện các HĐNK Địa lý 10. Kết quả quan sat giúp tác giả khóa luận đánh giá, xác định được những điều kiện thuận lợi và khó khăn và tính khả thi của việc tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lý 10 THPT. 5 Trong quá trình TN sư phạm, tác giả sử dụng phương pháp quan sát nhằm thu thập thông tin đánh giá kết quả quá trình hoạt động của HS và kết quả về mặt định tính của vấn đề tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lý 10. 5.2.5. Phương pháp thực nghiệm Mục đích của phương pháp TN nhằm kiểm chứng các cách thức và phương pháp tổ chức HĐNK địa lí mà đề tài đã đưa ra. Phân tích kết quả và rút ra những kết luận cho đề tài 5.2.6. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng phương pháp toán học giúp tác giả thống kê kết quả điều tra thực trạng và kết quả TN tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lý 10. Sử dụng các công thức toán thống kê, phần mềm SPSS 20 để xử lý và phân tích kết quả sau khi tiến hành khảo sát, điều tra và TN sư phạm. Từ kết quả phân tích, sẽ kiểm định giả thuyết thống kê và tính khách quan của kết quả nghiên cứu. 6. Cấu trúc đề tài Ngoài các phần Mở đầu, Kết luận, Phụ lục và Tài liệu tham khảo; Nội dung của kết quả nghiên cứu của đề tài được thực hiện trong 3 chương. Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 Trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực. Chương 2. Các thức tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 Trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực. Chương 3. Thực nghiệm sư phạm. 6 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC 1.1. Định hướng cơ bản về đổi mới dạy học Địa lí trong nhà trường phổ thông Định hướng đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông sau 2015 là: Dạy học nhằm phát triển năng lực người học, theo đó tất cả các khâu của quá trình dạy học đều phải đổi mới Dạy học theo quan điểm phát triển năng lực không chỉ chú ý tích cực hoá học sinh về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng thời gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn. Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ giáo viên – học sinh theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Bên cạnh việc học tập những tri thức và kỹ năng riêng lẻ của các môn học chuyên môn cần bổ sung các chủ đề học tập phức hợp nhằm phát triển năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp Những định hướng chung, tổng quát về đổi mới phương pháp dạy học các môn học thuộc chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực là: + Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và phát triển năng lực tự học (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm thông tin,...), trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tư duy. + Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các phương pháp chung và phương pháp đặc thù của môn học để thực hiện. Tuy nhiên dù sử dụng bất kỳ phương pháp nào cũng phải đảm bảo được nguyên tắc “Học sinh tự mình hoàn thành nhiệm vụ nhận thức với sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên”. + Việc sử dụng phương pháp dạy học gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy học. Tuỳ theo mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có những hình thức tổ chức thích hợp như học cá nhân, học nhóm; học trong lớp, học ở ngoài lớp... Cần chuẩn bị tốt về phương pháp đối với các giờ thực hành để đảm bảo yêu cầu rèn luyện kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, nâng cao hứng thú cho người học. 7 + Cần sử dụng đủ và hiệu quả các thiết bị dạy học môn học tối thiểu đã quy định. Có thể sử dụng các đồ dùng dạy học tự làm nếu xét thấy cần thiết với nội dung học và phù hợp với đối tượng học sinh. Tích cực vận dụng công nghệ thông tin trong dạy học. - Việc đổi mới phương pháp dạy học của giáo viên được thể hiện qua bốn đặc trưng cơ bản sau: + Dạy học thông qua tổ chức liên tiếp các hoạt động học tập, từ đó giúp học sinh tự khám phá những điều chưa biết chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức được sắp đặt sẵn. Theo tinh thần này, giáo viên là người tổ chức và chỉ đạo học sinh tiến hành các hoạt động học tập như nhớ lại kiến thức cũ, phát hiện kiến thức mới, vận dụng sáng tạo kiến thức đã biết vào các tình huống học tập hoặc tình huống thực tiễn + Chú trọng rèn luyện cho học sinh những tri thức phương pháp để họ biết cách đọc sách giáo khoa và các tài liệu học tập, biết cách tự tìm lại những kiến thức đã có, biết cách suy luận để tìm tòi và phát hiện kiến thức mới,... Các tri thức phương pháp thường là những quy tắc, quy trình, phương thức hành động, tuy nhiên cũng cần coi trọng cả các phương pháp có tính chất dự đoán, giả định (ví dụ: các bước cân bằng phương trình phản ứng hóa học, phương pháp giải bài tập toán học,...). Cần rèn luyện cho học sinh các thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp, đặc biệt hoá, khái quát hoá, tương tự, quy lạ về quen… để dần hình thành và phát triển tiềm năng sáng tạo. + Tăng cường phối hợp học tập cá thể với học tập hợp tác theo phương châm “tạo điều kiện cho học sinh nghĩ nhiều hơn, làm nhiều hơn và thảo luận nhiều hơn”. Điều đó có nghĩa, mỗi học sinh vừa cố gắng tự lực một cách độc lập, vừa hợp tác chặt chẽ với nhau trong quá trình tiếp cận, phát hiện và tìm tòi kiến thức mới. Lớp học trở thành môi trường giao tiếp thầy – trò và trò – trò nhằm vận dụng sự hiểu biết và kinh nghiệm của từng cá nhân, của tập thể trong giải quyết các nhiệm vụ học tập chung. + Chú trọng đánh giá kết quả học tập theo mục tiêu bài học trong suốt tiến trình dạy học thông qua hệ thống câu hỏi, bài tập (đánh giá lớp học). Chú trọng phát triển kỹ năng tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của học sinh với nhiều hình thức như theo lời giải/đáp án mẫu, theo hướng dẫn, hoặc tự xác định tiêu chí để có thể phê phán, tìm được nguyên nhân và nêu cách sửa chữa các sai sót Việc đổi mới dạy học địa lý trong trường phổ thông là nhiệm vụ bắt buộc và tất yếu. Hiện nay, các giáo viên địa lí đang thực hiện theo hướng: đổi mới các phương 8
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan