Tài liệu Khóa luận sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng trong dạy học địa lí lớp 11 trung học phổ thông

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA ĐỊA LÝ LÊ THỊ THÙY DUYÊN SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO HỢP ĐỒNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN NGÀNH: SƯ PHẠM ĐỊA LÍ KHÓA 14 (2014-2018) KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG, NĂM 2018 ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA ĐỊA LÝ LÊ THỊ THÙY DUYÊN SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO HỢP ĐỒNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN NGÀNH: SƯ PHẠM ĐỊA LÍ KHÓA 14 (2014-2018) KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC CÁN BỘ HƯỚNG DẪN: Th.S HỒ PHONG ĐÀ NẴNG, NĂM 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu nên trong khóa luận là trung thực và chưa từng công bố trong bất kì một công trình nào khác. Tác giả Lê Thị Thùy Duyên LỜI CẢM ƠN Trong thời gian thực hiện đề tài khóa luận tốt nghiệp, dưới sự hướng dẫn tận tình của GV hướng dẫn và được phía nhà trường tạo điều kiện thuận lợi, tôi đã có một quá trình nghiên cứu, tìm hiểu và học tập nghiêm túc để hoàn thành đề tài. Kết quả thu được không chỉ do nỗ lực của riêng cá nhân tôi mà còn có sự giúp đỡ của quý thầy cô, gia đình và các bạn. Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin được bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới: Trân trọng biết ơn Th.S Hồ Phong là giảng viên đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt thời gian thực hiện đề tài. Cảm ơn ban giám hiệu, các giáo viên tổ Địa lí trường THPT Trần Phú. THPT Phan Thành Tài, Ông Ích Khiêm của thành phố Đà Nẵng đã tạo điều kiện cho tôi tiến hành thực nghiệm. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, người thân và bạn bè đã động viên, ủng hộ và giúp đỡ tôi trong những tháng ngày tôi học tập tại trường Sư phạm cũng như thời gian tôi hoàn thành khóa luận này. Mặc dù tôi đã cố gắng trong khả năng và phạm vi cho phép của mình để hoàn thành khóa luận này nhưng không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tôi mong nhận được sự thông cảm và góp ý tận tình của quý thầy cô và bạn bè. Tôi xin chân thành cảm ơn! Đà Nẵng, tháng 04 năm 2018 Sinh viên thực hiện Lê Thị Thùy Duyên MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC HÌNH MỞ ĐẦU.........................................................................................................................1 1. Lí do chọn đề tài ...................................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................1 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ...........................................................................................2 4. Lịch sử nghiên cứu ...............................................................................................2 5. Phạm vi nghiên cứu..............................................................................................3 6. Quan điểm nghiên cứu.........................................................................................3 7. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................4 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .................................5 1.1. Khái quát về dạy học theo hợp đồng ....................................................................5 1.1.1. Khái niệm dạy học theo hợp đồng ...................................................................5 1.1.2. Ưu điểm và hạn chế của dạy học theo hợp đồng............................................6 1.1.2.1. Ưu điểm ....................................................................................................6 1.1.2.2. Nhược điểm ..............................................................................................6 1.1.3. Những lưu ý khi dạy học theo hợp đồng.........................................................7 1.2. Đặc điểm cấu trúc, nội dung chương trình và sách giáo khoa địa lí lớp 11......7 1.2.1. Mục tiêu chương trình địa lí lớp 11 ................................................................7 1.2.1.1. Về kiến thức ..............................................................................................7 1.2.1.2. Về kĩ năng .................................................................................................7 1.2.1.3. Về thái độ..................................................................................................7 1.2.2. Đặc điểm nội dung chương trình địa lí lớp 11................................................8 1.3. Đặc điểm tâm, sinh lí học sinh lớp 11 ...................................................................9 1.3.1. Đặc điểm tâm lí lứa tuổi...................................................................................9 1.3.2. Đặc điểm thể chất, trí tuệ lứa tuổi ...................................................................9 1.3.3. Đặc điểm nhân cách lứa tuổi...........................................................................9 1.4. Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng môn địa lí lớp 11 ở THPT trên địa bàn thành phố Đà Nẵng....................................................................10 1.4.1. Mục đích điều tra ...........................................................................................10 1.4.2. Kết quả điều tra ..............................................................................................10 Chương 2: SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO HỢP ĐỒNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 11 THPT ......................................................................................12 2.1. Cơ sở sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng trong dạy học địa lí lớp 11 THPT .......................................................................................................................12 2.1.1. Quy trình tiến hành........................................................................................12 2.1.1.1. Chọn nội dung và quy định về thời gian ................................................12 2.1.1.2. Thiết kế kế hoạch bài học .......................................................................12 2.1.1.3. Thiết kế các hoạt động dạy học ..............................................................16 2.1.2. Tổ chức dạy học theo hợp đồng.....................................................................17 2.2. Sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng vào dạy một số bài học địa lí lớp 11 THPT.................................................................................................................19 2.2.1. Giáo án và hợp đồng “ bài 8 – tiết 3: thực hành, tìm hiểu sự thay đổi GDP và phân bố nông nghiệp của Liên Bang Nga”............................................................19 2.2.2. Giáo án và hợp đồng “bài 9, tiết 3: Thực hành, tìm hiểu về hoạt động kinh tế đối ngoại của Nhật Bản”..........................................................................................24 2.2.3. Giáo án và hợp đồng “ bài 10, tiết 2: Kinh tế” .............................................29 Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..................................................................34 3.1. Thực nghiệm sư phạm..........................................................................................34 3.1.1. Mục đích thực nghiệm ..................................................................................34 3.1.2. Nguyên tắc thực nghiệm ................................................................................34 3.1.3. Nhiệm vụ thực nghiệm..................................................................................34 3.1.4. Phương pháp thực nghiệm ............................................................................34 3.1.5. Tổ chức thực nghiệm .....................................................................................35 3.1.6. Tiến hành thực nghiệm..................................................................................35 3.1.7. Phân tích kết quả thực nghiệm và nhận xét .................................................36 3.1.7.1. Nhận xét tiến trình dạy học ....................................................................36 3.1.7.2. Đánh giá kết quả thực nghiệm ...............................................................36 3.1.7.3. Định kiểm giả thuyết thống kê................................................................39 KẾT LUẬN ..................................................................................................................41 1. Kết quả đạt được của đề tài....................................................................................41 2. Hạn chế của đề tài....................................................................................................41 3. Một số kiến nghị.......................................................................................................41 3.1. Đối với Sở Giáo dục và đào tạo, nhà trường ...................................................41 3.2. Đối với giáo viên................................................................................................42 TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................43 PHỤ LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT DHTHĐ : Dạy học theo hợp đồng ĐC : Đối chứng ĐHSP : Đại học sư phạm GV : Giáo viên HS : Học sinh PP : Phương pháp THPT : Trung học phổ thông THCS : Trung học cơ sở TN : Thực nghiệm DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Tần suất sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng qua môn Địa lí.......10 Bảng 3.1. Bảng số liệu học sinh được chọn làm thực nghiệm và đối chứng ...............35 Bảng 3.2. Bảng thống kê điểm sô Xi các bài kiểm tra ...................................................37 Bảng 3.3. Bảng phân phối tần suất ...............................................................................38 Bảng 3.4. Bảng phân phối tần suất tích lũy...................................................................38 Bảng 3.5. Bảng tổng hợp các tham số thống kê ............................................................39 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1 Cấu trúc của chương trình địa lí lớp 11............................................................8 Hình 3.1. Biểu đồ phân bố điểm của hai nhóm thực nghiệm và đối chứng ..................37 Hình 3.2. Biểu đồ phân phối tần suất ...........................................................................38 Hình 3.3. Biểu đồ phân phối tần suất tích lũy ...............................................................38 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Giáo dục phải đào tạo ra những con người có tri thức, có đạo đức, có tư duy sáng tạo, có kỹ năng giải quyết vấn đề để làm việc hiệu quả trong môi trường luôn biến đổi không ngừng. Nhưng hiện nay, trong quá trình dạy học đa số giáo viên vẫn còn sử dụng chủ yếu là các phương pháp truyền thống với kiểu truyền thụ kiến thức theo cách thuyết trình. Vì vậy, quá trình học tập của học sinh bị thụ động, không phát huy được tính tích cực và phát triển tư duy sáng tạo của học sinh. Để tiến hành đổi mới phương pháp dạy học có hiệu quả, phát huy tính tích cực, chủ động của người học cần sử dụng và tận dụng tối đa các phương tiện dạy học với các phương pháp dạy học tích cực. Trong phương pháp DHTHĐ, học sinh làm việc theo một gói các nhiệm vụ trong khoảng thời gian nhất định. Học sinh được quyền chủ động và độc lập quyết định chọn nhiệm vụ (tự chọn), quyết định thời gian cho mỗi nhiệm vụ. Phương pháp DHTHĐ sẽ tạo ra không khí cởi mở, cuốn hút học sinh vào các hoạt động học tập. Hơn nữa, nó giúp cho học sinh phát huy được tính sáng tạo, khám phá và tìm ra nội dung kiến thức mới. Hơn nữa, Địa lí là một bộ môn trong hệ thống giáo dục THPT – có một vai trò nhất định trong việc cung cấp những kiến thức cho học sinh. Qua bộ môn này, học sinh được trang bị khối lượng kiến thức phong phú về tự nhiên, kinh tế - xã hội và những kỹ năng, kỹ xảo hết sức cần thiết cho cuộc sống. Mặt khác, địa lí lớp 11 THPT cung cấp cho học sinh những đặc điểm nổi bật về nền kinh tế thế giới đương đại, sự tương phản về trình độ phát triển kinh tế - xã hội của các nhóm nước, một số vấn đề mang tính toàn cầu và các đặc điểm tự nhiên, dân cư, kinh tế - xã hội của một số khu vực, quốc gia trên Thế giới. Vì vậy tôi chọn vấn đề nghiên cứu “ Sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng trong dạy học Địa lí lớp 11 Trung học phổ thông ” làm đề tài khóa luận của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu Xác định cách thức để sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng vào dạy học Địa lý lớp 11 THPT một cách phù hợp nhất để nâng cao kết quả học tập cho học sinh. 1 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu lí luận và thực tiễn của đề tài. - Điều tra thực trạng của việc vận dụng phương pháp dạy học theo hợp dồng của giáo viên Địa lý ở Phổ thông. - Nghiên cứu chương trình sách giáo khoa địa lí lớp 11 để hiểu rõ những phần có thể ứng dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng vào dạy hoc. - Vận dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng vào một số bài địa lí lớp 11. - Thực nghiệm sư phạm chứng minh tính khả thi của phương pháp. Rút ra kết luận cần thiết đề xuất ứng dụng vào thực tiễn. 4. Lịch sử nghiên cứu 4.1. Trên thế giới Tiếp cận mô hình “ lớp học phân hóa” – dạy học thông qua phong cách học tập cá nhân của giáo sư người Mỹ Carol.Ann tomlinson , Malcolms Knowles đã viết cuốn sách: “Using learning contract” (1986). Theo ông, học tập hợp đồng là “kế hoạch học tập”, “cam kết học tập”, “thỏa thuận học tập” hay “tự phát triển kế hoạch”. Webster (1991) coi học tập hợp đồng như là một thỏa thuận giữa một sinh viên và cơ sở giáo dục hoặc giảng viên tiếp thu kiến thức có hệ thống. Học tập hợp đồng đã nhanh chóng được nhiều nước ở châu Âu (trong đó có Bỉ) triển khai mạnh mẽ cho đến bây giờ và có hiệu quả tốt. 4.2. Ở Việt Nam Ở Việt Nam, trong những năm gần đây đổi mới phương pháp dạy học không chỉ là vấn đề của ngành giáo dục mà còn là vấn đề quan tâm của toàn xã hội. Trong quá trình thực hiện đổi mới, chúng ta đã nhận được sự hỗ trợ của nhiều tổ chức quốc tế, trong đó có Chính phủ Vương quốc Bỉ với 2 dự án hỗ trợ cho các tỉnh miền núi phía Bắc thực hiện đổi mới PPDH theo định hướng áp dụng phương pháp dạy và học tích cực. Dự án Việt Bỉ I đã đầu tư cho 7 tỉnh từ năm 1999 đến 2003 và dự án Việt Bỉ II đang đầu tư cho 14 tỉnh từ năm 2005 đến 2009. Mục tiêu của dự án“Nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng giáo viên Tiểu học, THCS các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam”. PPDH theo hợp đồng nằm trong nhóm 3 PPDH tích cực – học sâu của dự án Việt – Bỉ đó là PPDH “theo góc, theo dự án và theo hợp đồng”. Hiện nay, dạy học theo hợp đồng là một trong những hướng nghiên cứu ưu tiên của bộ môn phương pháp giảng dạy Địa lí và các luận văn tốt nghiệp, thạc sĩ, tiến sĩ ở các trường Đại học: 2 - Bài viết “Dạy học theo góc, theo dự án, theo hợp đồng tiếp cận trong giáo dục nghệ thuật và cuộc sống” của tác giả Nguyễn Thị Đông. - Luận văn thạc sĩ “Nghiên cứu và áp dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng và dạy học theo góc trong môn hóa học ở trường THPT – phần phi kim hóa học 10 nâng cao” - Tác giả Hoàng Thị Kim Liên, Trường ĐHSP Hà Nội (2011). - Luận văn Thạc sĩ “Sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng trong dạy học hóa học lớp 10 nâng cao phần phi kim” - Tác giả Nguyễn Phương Hoài Sơn, Trường ĐHSP Tp. Hồ Chí Minh. Các công trình nghiên cứu trên đã giúp tôi về cơ sở lí luận, những định hướng và tài liệu quý giá để xây dựng và thực hiện đề tài khóa luận trên cơ sở kế thừa và phát huy của người đi trước. Mặc khác, nghiên cứu việc sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng trong dạy học Địa lí lớp 11 Trung học phổ thông tại địa bàn thành phố Đà Nẵng chưa có đề tài nào được công bố. 5. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: đề tài chỉ nghiên cứu ứng dụng trong phần địa lí khu vực và quốc gia lớp 11 ban cơ bản, phần khái quát sẽ không được nghiên cứu ở đây. - Về địa bàn nghiên cứu: đề tài tiến hành điều tra và thực nghiệm ở một số trường phổ thông trên địa bàn thành phố Đà Nẵng 6. Quan điểm nghiên cứu 6.1. Quan điểm hệ thống Quá trình dạy học là một quá trình được tạo thành từ nhiều yếu tố có mối liên hệ hữu cơ, chặt chẽ với nhau, trong đó mục đích quyết định đến nội dung, nội dung quyết định đến phương pháp, phương tiện và phương pháp, phương tiện dạy học tác động tích cực hoặc tiêu cực đến thực hiện mục đích và nội dung dạy học. Chính vì vậy trong quá trình nghiên cứu, dựa vào quan điểm này để nhận thức một cách sâu sắc, toàn diện, khách quan về đối tượng nghiên cứu. Sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng vào một số bài trong chương trình Địa lý lớp 11 theo quan điểm hệ thống chính là dựa theo kết cấu, bám sát khung chương trình, nội dung sách giáo khoa Địa lý và giữa các đơn vị kiến thức của một bài, hoặc các bài với nhau có mối quan hệ với nhau. 6.2. Quan điểm logic - lịch sử 3 Trong đề tài này, tôi đã vận dụng quan điểm logic lịch sử ở chỗ đã kế thừa và phát triển các cơ sở lí luận sẵn có. Đồng thời áp dụng vào dạy học một số bài ở chương trình địa lí lớp 11 ban cơ bản. 6.3. Quan điểm thực tiễn giáo dục Xuất phát từ yêu cầu giải quyết các vấn đề do thực tế giáo dục của cả nước, của từng địa phương, từng nhà trường đặt ra trong mối quan hệ chặt chẽ của những yếu tố tác động, từ đó mới có thể tìm kiếm các giải pháp phù hợp. Đồng thời trong quá trình nghiên cứu quán triệt nguyên tắc khách quan, xem xét đánh giá đối tượng dựa trên các số liệu, tư liệu đủ độ tin cậy và bản thân thu thập được. Xuất phát từ nhu cầu của việc xây dựng và sử dụng phương pháp dạy học tích cực trong dạy học hiện nay ở các trường phổ thông nhằm thực hiện đổi mới PPDH, tôi đã thiết kế các giáo án sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng ở lớp học nhằm đa dạng hoá các hình thức dạy học và phương tiện sử dụng trong tiết học. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết - Tổng hợp các tài liệu có liên quan đến nội dung của đề tài, chọn lọc và xử lí số liệu. - Nghiên cứu nội dung sách giáo khoa Địa lí 11 và các tài liệu dạy học hiện hành. 7.2. Phương pháp thực tiễn - Điều tra thực trạng sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng trong dạy học Địa lý lớp 11 ở địa bàn thành phố Đà Nẵng thông qua phiếu điều tra. - Trực tiếp quan sát các đối tượng nghiên cứu để thu thập thông tin. - Dự giờ một số giáo viên ở các lớp nhưng tập trung nhiều ở lớp 11. - Tổ chức thực nghiệm ở trường THPT Trần Phú thành phố Đà Nẵng nhằm đánh giá tính khả thi của đề tài. - Áp dụng toán thống kê nhằm xử lí, phân tích các kết quả điều tra, thực nghiệm và đối chứng đề tài đã chọn. 7.3. Phương pháp chuyên gia - Các bản hợp đồng được đánh giá bởi các GV địa lí ở các trường phổ thông ( các chuyên gia) 4 Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Khái quát về dạy học theo hợp đồng 1.1.1. Khái niệm dạy học theo hợp đồng Dạy học theo hợp đồng là một hoạt động học tập trong đó mỗi HS được giao một hợp đồng trọn gói bao gồm các nhiệm vụ, bài tập bắt buộc và tự chọn khác nhau trong một khoảng thời gian nhất định. HS chủ động và độc lập quyết định thời gian cho mỗi nhiệm vụ, bài tập và thứ tự thực hiện các nhiệm vụ, bài tập đó theo khả năng của mình. Trong dạy và học theo hợp đồng, giáo viên là người nghiên cứu thiết kế các nhiệm vụ/bài tập trong hợp đồng, tổ chức hướng dẫn học sinh nghiên cứu hợp đồng để chọn nhiệm vụ cho phù hợp với năng lực của học sinh. Học sinh là người nghiên cứu hợp đồng, kí kết hợp đồng, thực hiện hợp đồng, nhằm đạt được mục tiêu dạy học nội dung cụ thể. Hợp đồng là một biên bản thống nhất và khả thi giữa hai bên giáo viên và cá nhân học sinh, theo đó có cam kết của học sinh sẽ hoàn thành nhiệm vụ đã chọn sau khoảng thời gian đã định trước. Mỗi học sinh có thể lập kế hoạch thực hiện nội dung học tập cho bản thân mình. Học sinh có thể quyết định nội dung nào cần nghiên cứu trước và có thể dành bao nhiêu thời gian cho nội dung đó. Học sinh có thể quyết định tạo ra một môi trường làm việc cá nhân phù hợp để đạt kết quả theo hợp đồng đã kí. Học sinh phải tự giải quyết các vấn đề nảy sinh trong quá trình học tập với sự hỗ trợ của giáo viên hoặc của học sinh khác (nếu cần). Dạy học theo hợp đồng là một hình thức thay thế việc giảng bài cho toàn thể lớp học của giáo viên, đồng thời cho phép giáo viên có thể quản lý và khảo sát được các hoạt động của mỗi học sinh. Với hình thức tổ chức này, giáo viên có thể sử dụng sự khác biệt giữa các học sinh để tạo ra cơ hội học tập cho tất cả học sinh trong lớp theo trình độ, theo nhịp độ và theo năng lực. Giáo viên có thể chắc chắn rằng mỗi học sinh đã kí hợp đồng tức là đã nhận một trách nhiệm rõ ràng và sẽ hoàn thành các nhiệm vụ vào thời gian xác định theo văn bản. 5 1.1.2. Ưu điểm và hạn chế của dạy học theo hợp đồng 1.1.2.1. Ưu điểm - Cho phép phân hóa trình độ của HS: cá nhân HS được phép tự quyết định về thứ tự thực hiện nhiệm vụ, chọn nhiệm vụ tự do, thời gian thực hiện theo khả năng của mình, phù hợp trình độ, nhịp độ, phát huy tối đa khả năng của mỗi cá nhân. - Rèn luyện khả năng làm việc độc lập: HS độc lập thực hiện nhiệm vụ cần hoặc không cần sự hỗ trợ của GV hoặc HS khác. - Tạo điều kiện HS được hỗ trợ cá nhân: sự hỗ trợ của GV qua các phiếu hỗ trợ được xây dựng phù hợp với từng trình độ HS khá giỏi, yếu kém. Do đó phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS giỏi, tạo điều kiện để HS yếu có cơ hội phát triển, hoàn thành nhiệm vụ học tập tốt hơn. - Hoạt động của HS đa dạng, phong phú hơn: Do hình thức bài tập, nhiệm vụ đa dạng phong phú và cách thực hiện phần lớn do HS tự quyết định tạo nên sự đa dạng trong hoạt động của HS. - Tạo điều kiện cho HS được lựa chọn phù hợp với năng lực: HS có thể chọn nhiệm vụ tự chọn hoặc chọn mức độ trợ giúp phù hợp với khả năng của mình. - Tăng cường trách nhiệm học tập: HS đã kí hợp đồng với GV nên có trách nhiệm trong việc thực hiện nhiệm vụ theo hợp đồng đã kí kết. - Tăng cường sự hợp tác giữa HS-HS, HS-GV: GV có thời gian hỗ trợ cá nhân HS nên chắc chắn tăng cường sự tương tác giữa GV và HS. HS giỏi sau khi hoàn thành nhiệm vụ, bài tập của mình có thể hỗ trợ các HS yếu có nhu cầu cần trợ giúp. 1.1.2.2. Nhược điểm - Cần thời gian nhất định để làm quen với PP: đây là một PP mới, một cách học tập mới không giống với học tập truyền thống nên cần hướng dẫn học sinh để HS biết cách học theo hợp đồng. HS cần được làm quen với cách làm việc, đặt biệt là làm việc độc lập và thực hiện cam kết theo hợp đồng. - Không phải mọi nội dung đều có thể tổ chức học theo hợp đồng: PP dạy học này phù hợp với các nội dung ôn tập, luyện tập, thực hành. Với các bài hình thành kiến thức mới GV cần cân nhắc kĩ trước khi áp dụng. - Thiết kế hợp đồng học tập đòi hỏi đầu tư nhiều thời gian đối với GV nhất là GV mới bắt đầu làm quen với PP này. Ví dụ: các tài liệu nhiệm vụ, phiếu hỗ trợ, đáp án,.. cần chuẩn bị trước. Các nhiệm vụ, bài tập phải đa dạng, phân hóa, kết hợp giải trí. 6 - Đối tượng HS: có thể áp dụng PP này ngay từ tiểu học trong các môn Toán, Tự nhiên – xã hội, Tiếng Việt. Tuy nhiên chỉ khả thi đối với HS đã có khả năng đọc hiểu và thực hiện nhiệm vụ một cách tương đối độc lập. 1.1.3. Những lưu ý khi dạy học theo hợp đồng - Nội dung dạy học phù hợp với dạy học theo hợp đồng: những nội dung mà HS có thể thực hiện linh hoạt theo nhịp độ, trình độ, năng lực. Nội dung học tập phải phù hợp với trình độ HS, không quá dễ nhưng không quá khó. - Thời gian: cần có đủ thời gian để HS nghiên cứu hợp đồng, lựa chọn nhiệm vụ, kí hợp đồng, thực hiện hợp đồng và nghiệm thu hợp đồng một cách thích hợp. - GV: ngoài năng lực chuyên môn, GV cần được tập huấn để hiểu rõ về PP và các kĩ năng cần thiết để thiết kế và tổ chức, quản lí HS thì dạy học theo hợp đồng mới đạt hiệu quả. - HS: cần được làm quen với PP, biết cách học theo hợp đồng và đặc biệt HS cần có kĩ năng học tập tích cực, làm việc tự giác, chủ động, sáng tạo và biết hợp tác cần thiết. - Điều kiện cơ sở vật chất, thiết bị: dạy học theo hợp đồng cũng đòi hỏi một số điều kiện về trường hợp, thiết bị dạy học,... như đối với dạy học tích cực. 1.2. Đặc điểm cấu trúc, nội dung chương trình và sách giáo khoa địa lí lớp 11 1.2.1. Mục tiêu chương trình địa lí lớp 11 1.2.1.1. Về kiến thức - Những đặc điểm nổi bật về nền kinh tế thế giới đương đại, sự tương phản về trình độ phát triển kinh tế - xã hội của các nhóm nước, một số vấn đề mang tính toàn cầu. - Đặc điểm tự nhiên, dân cư, kinh tế - xã hội của một số khu vực, quốc gia trên Thế giới. 1.2.1.2. Về kĩ năng - Nhận xét, phân tích và tổng hợp, so sánh các sự vật, hiện tượng địa lí. - Thu thập, tổng hợp, viết báo cáo và trình bày các thông tin địa lí về một số quốc gia, các khu vực tiêu biểu trên Thế giới. - Sử dụng và khai thác các bản đồ, biểu đồ, số liệu thống kê liên quan đến kinh tế - xã hội Thế giới. - Vận dụng kiến thức để giải thích các sự vật, hiện tượng địa lí đang diễn ra trên Thế giới. 1.2.1.3. Về thái độ - Có ý chí vươn lên để đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. 7 - Hình thành ở HS tình yêu thiên nhiên, yêu mến người lao động và các thành quả của lao động sáng tạo. - Tích cực tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường, chống các tệ nạn xã hội. - Tôn trọng các giá trị kinh tế, văn hóa của người dân lao động trên Thế giới. 1.2.2. Đặc điểm nội dung chương trình địa lí lớp 11 Chương trình Địa lí lớp 11 THPT – Ban cơ bản gồm 2 phần: Phần khái quát chung về nền kinh tế - xã hội thế giới và phần Địa lí khu vực và các quốc gia. - Phần khái quát chung về nền kinh tế - xã hội thế giới gồm 4 nội dung: + Sự tương phản về trình độ phát triển kinh tế - xã hội của các nhóm nước trên thế giới. + Xu hướng toàn cầu hóa, khu vực hóa. + Một số vấn đề kinh tế - xã hội của châu lục và khu vực. - Phần Địa lí khu vực và các quốc gia gồm Hoa Kì, Liên minh châu Âu, Liên Bang Nga, Nhật Bản, Trung Quốc, khu vực Đông Nam Á, Ô- xtrây –li-a. 1.2.3. Cấu trúc của chương trình địa lí lớp 11 Hình 1.1 Cấu trúc của chương trình địa lí lớp 11 8 1.3. Đặc điểm tâm, sinh lí học sinh lớp 11 1.3.1. Đặc điểm tâm lí lứa tuổi HS lớp 11 THPT ở độ tuổi 17, 18. Ở lứa tuổi này các em thực hiện nhiều vai trò như người lớn, do đó có khả năng tư duy lí luận, tư duy trừu tượng một cách độc lập, chặt chẽ có căn cứ và mang tính nhất quán. Các em không chỉ nhận thức về cái tôi của mình trong hiện tại mà còn nhận thức về vị trí của mình trong xã hội. Các em thích tranh luận, bày tỏ ý kiến riêng biệt của cá nhân mình về những vấn đề lí thuyết và thực tiễn, không thích chấp nhận một cách đơn giản những áp đặt của GV. Do đó thuận lợi cho việc sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng trong dạy học Địa lí lớp 11. 1.3.2. Đặc điểm thể chất, trí tuệ lứa tuổi Ở lứa tuổi này cơ thể phát triển cân đối, hài hòa, khả năng tri giác có mục đích, ghi nhớ có chủ định, khả năng tư duy lí luận – tư duy trừu tượng phát triển ở mức độ caao là điều kiện đảm bảo sự tự tin, sự ổn định, sự sáng tạo để có thể tự giải quyết được nhiệm vụ học tập phức tạp, đó là một yêu cầu cao trong dạy học theo hợp đồng. Ngoài ra, tính hoài nghi và nhạy cảm ở tuổi 17 này sẽ giúp học sinh lớp 11 THPT thận trọng, cân nhắc, xem xét các vấn đề ở nhiều khía cạnh khác nhau từ đó cẩn thận trong việc tham khảo và chọn lọc thông tin, phiếu hỗ trợ để hoàn thành các nhiệm vụ được giao trong bảng hợp đồng. 1.3.3. Đặc điểm nhân cách lứa tuổi Đặc điểm nổi bật trong nhân cách của HS thể hiện ở tự ý thức và cái tôi.Tự ý thức là khả năng học sinh tự tách ra khỏi bản thân mình làm đối tượng của nhận thức, để đánh giá. Tự đánh giá là một khả năng được hình thành trong suốt quá trình phát triển nhân cách và được coi là dấu hiệu cơ bản để nhận biết mức độ trưởng thành của nhân cách. Ở HS lớp 11 THPT tự đánh giá thể hiện ở một số đặc điểm nổi bật sau: + Đối chiếu bản thân với chuẩn mực xã hội + Sự đánh giá có tính phê phán và đòi hỏi cao ở bản thân + Tự đánh giá có chiều sâu và khái quát hơn + Tự đánh giá thể hiện theo 3 cách: So sánh mức độ kì vọng với kết quả của bản thân; đối chiếu so sánh với ý kiến của người khác về bản thân; sự thành thạo trong công việc, sự hấp dẫn trong tình yêu và tình bạn thân. + Đánh giá mang tính chủ quan và có chút cao hơn so với hiện thực. Từ đó HS lớp 11 có thể tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng bài làm của bản thân trong hợp đồng dựa vào đáp án của GV. 9 Tuy nhiên, quá trình hình thành nhân cách bao gồm cả việc hình thành “cái tôi”. Cái tôi hay hình ảnh về cái tôi có nhiều nội dung và nhiều mức độ như cái tôi thể chất, cái tôi hiện thực, cái tôi lí tưởng. HS có thể tự chọn nhiệm vụ phù hợp với năng lực bản thân để thể hiện bản thân với mọi người. 1.4. Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng môn địa lí lớp 11 ở THPT trên địa bàn thành phố Đà Nẵng 1.4.1. Mục đích điều tra Tìm hiểu thực trạng sử dụng PPDH theo HĐ của GV dạy bộ môn Địa lí ở một số trường THPT trên địa bàn TP. Đà Nẵng. 1.4.2. Kết quả điều tra Qua kết quả điều tra và trao đổi với 16 giáo viên bộ môn ở trường THPT Trần Phú, Ông Ích Khiêm và Phan Thành Tài trên địa bàn Thành phố Đà Nẵng cho thấy tình hình sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng được thể hiện: * Hiểu về phương pháp Phần lớn giáo viên còn chưa hiểu rõ phương pháp dạy học theo hợp đồng. Một số giáo viên biết về phương pháp nhưng chưa biết cách sử dụng như thế nào để mang lại hiệu quả cao trong quá trình dạy học nên ít sử dụng. * Vận dụng phương pháp Bảng 1.1. Tần suất sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng qua môn Địa lí Sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng trong môn Mức độ Địa lí lớp 11 Số lượng giáo viên Tỷ lệ % Thường xuyên 5 31,25 Thỉnh thoảng 6 37,5 Ít khi 3 18,75 Không bao giờ 2 12,5 Ở mức độ thường xuyên sử dụng phương pháp còn chiếm tỉ lệ chưa cao 31,25%. Giáo viên sử dụng thường xuyên phương pháp này cho rằng: sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng HS hoàn thành nhiệm vụ học tập một cách chủ động, tích cực độc lập, có trách nhiệm, từ đó nắm bài tốt hơn, ít ghi nhớ máy móc. Giáo viên sử dụng phương pháp cũng cảm thấy thoải mái, phân hóa trình độ HS, sự cần thiết khi sử dụng 10