Tài liệu Khảo sát từ ngữ địa phương huyện hậu lộc, tỉnh thanh hóa

®¹i häc quèc gia hµ néi TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC Xà HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------------------- TRẦN THU THỦY Khảo sát từ ngữ địa phương huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Ngôn ngữ học Mã số: 60 22 01 Người hướng dẫn: GS.TS Nguyễn Thiện Giáp Hà Nội - 2006 LuËn v¨n cao häc -Kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸ Lêi c¶m ¬n T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi GS.TS. NguyÔn ThiÖn Gi¸p ng−êi ®· tËn t©m gióp ®ì h−íng dÉn t«i hoµn thµnh luËn v¨n nµy. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o, c¸c nhµ nghiªn cøu ng«n ng÷ ®· nhiÖt t×nh chØ b¶o cho t«i trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ nghiªn cøu. Nh©n ®©y t«i còng xin bµy tá lßng c¶m ¬n ch©n thµnh tíi c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®· ®éng viªn, gióp ®ì t«i hoµn thµnh luËn v¨n nµy. T¸c gi¶ TrÇn Thu Thñy 3 LuËn v¨n cao häc -Kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸ Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan b¶n luËn v¨n nµy lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i, c¸c sè liÖu vµ kÕt qu¶ kh¶o s¸t nªu ra trong luËn v¨n nµy lµ hoµn toµn chÝnh x¸c, kh«ng trïng víi bÊt cø mét c«ng tr×nh nµo cã tr−íc. T¸c gi¶ TrÇn Thu Thñy 4 LuËn v¨n cao häc -Kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸ Môc lôc Më ®Çu I. Lý do chän ®Ò tµi ..................................................................... II. Môc ®Ých nghiªn cøu ............................................................. III. §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ................................. 1. §èi t−îng nghiªn cøu ........................................................ 2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ................................................... Néi dung Ch−¬ng I. §Þa ph−¬ng HËu Léc vµ lÞch sö nghiªn cøu tiÕng ®Þa ph−¬ng Thanh Ho¸ ................................... I. Vµi nÐt vÒ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc .................................. II. LÞch sö nghiªn cøu ph−¬ng ng÷, ®Æc biÖt lµ ph−¬ng ng÷ Thanh Ho¸ .. Ch−¬ng II. Miªu t¶ tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng HËu Léc trong sù so s¸nh víi tõ ng÷ toµn d©n ............................ ......... I. Tõ trong hÖ thèng tõ vùng tiÕng ViÖt ...................................... II. Tõ ®Þa ph−¬ng HËu Léc .......................................................... 1. Nh÷ng ®¬n vÞ tõ vùng kh¸c ©m so víi tõ toµn d©n ............. 2. Nh÷ng ®¬n vÞ tõ vùng kh¸c nghÜa so víi tõ toµn d©n......... 2.1. Ng÷ ®Þnh danh ............................................................ 2.2. Ng÷ l¸y ©m ................................................................. 3. Nh÷ng ®¬n vÞ tõ vùng kh¸c biÖt vÒ ng÷ ph¸p so víi tõ toµn d©n..................................................................................... Ch−¬ng III. §Æc tr−ng ng÷ ©m cña tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng HËu Léc I. Nh÷ng ®Æc tr−ng kh¸c biÖt vÒ mÆt ng÷ ©m gi÷a ba vïng B¾c, Trung, Nam ................................................................................ 1. Nh÷ng ®Æc ®iÓm ng÷ ©m cña ph−¬ng ng÷ B¾c .................. 2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm ng÷ ©m cña ph−¬ng ng÷ Trung ............... 3. Nh÷ng ®Æc ®iÓm ng÷ ©m cña ph−¬ng ng÷ Nam ................. II. §Æc tr−ng ng÷ ©m cña tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng HËu Léc ............... 1. HÖ thèng phô ©m ®Çu ........................................................ 1.1. §Æc ®iÓm chung cña phô ©m ®Çu ................................ 1.2. HÖ thèng phô ©m ®Çu trong ph−¬ng ng÷ HËu Léc ...... 2. HÖ thèng vÇn ..................................................................... 2.1. §Æc ®iÓm chung cña vÇn ............................................. 2.2. VÇn trong ph−¬ng ng÷ HËu Léc ................................. 3. HÖ thèng thanh ®iÖu .......................................................... 3.1. §Æc ®iÓm chung cña thanh ®iÖu ................................. 3.2. HÖ thèng thanh ®iÖu trong ph−¬ng ng÷ HËu Léc ....... KÕt luËn TrÇn Thu Thñy 5 Trang 6 7 9 9 11 13 13 13 18 22 23 24 25 27 30 34 35 43 44 44 45 46 48 48 48 49 58 58 61 66 66 70 89 LuËn v¨n cao häc -Kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸ Më ®Çu I. Lý do chän ®Ò tµi Ng«n ng÷ lµ ph−¬ng tiÖn giao tiÕp quan träng nhÊt cña con ng−êi. Mçi céng ®ång c− d©n ®Òu cã mét ng«n ng÷ nhÊt ®Þnh ®Ó giao tiÕp. TiÕng ViÖt lµ ng«n ng÷ ®Æc biÖt quan träng ®èi víi ng−êi ViÖt. Nã kh«ng chØ lµ ng«n ng÷ mÑ ®Î mµ cßn lµ mét c«ng cô t− duy h÷u Ých ®Ó ng−êi ViÖt ph¸t triÓn céng ®ång x· héi. Tõ tr−íc ®Õn nay c¸c nhµ ng«n ng÷ th−êng giíi thiÖu tiÕng ViÖt nh− mét thùc thÓ thèng nhÊt trong ®a d¹ng. Mçi vïng miÒn lµ mét sù thÓ hiÖn t−¬ng ®èi riªng cña tiÕng ViÖt. BÊt kÓ ng−êi ViÖt nµo trªn l·nh thæ ViÖt Nam, nghe ng−êi miÒn B¾c, ng−êi miÒn Trung hay ng−êi miÒn Nam nãi hä ®Òu cã thÓ hiÓu ®−îc vµ giao tiÕp ®−îc. §ã lµ do tÝnh thèng nhÊt râ rÖt cña tiÕng ViÖt trªn d¶i ®Êt h×nh ch÷ S. Tuy nhiªn khi trß chuyÖn víi mét ng−êi, cã nh÷ng yÕu tè lµm chóng ta c¶m thÊy ë ng−êi ®èi tho¹i cã nÐt nµo ®ã kh¸c biÖt, h×nh nh− hä kh«ng cïng mét ®Þa ph−¬ng víi m×nh hay h×nh nh− hä tõ tËn miÒn cùc Nam cña tæ quèc ... RÊt nhiÒu lý do ®Ó chóng ta cã thÓ nhËn ra r»ng tiÕng ViÖt trªn mçi miÒn ®Êt n−íc cã nh÷ng thay ®æi vµ kh¸c biÖt. §ã lµ nÐt ®a d¹ng mµ nhiÒu nhµ nghiªn cøu ®· dµy c«ng kh¶o s¸t vµ nghiªn cøu. TiÕng ®Þa ph−¬ng lµ n¬i l−u gi÷ nh÷ng dÊu Ên v¨n ho¸ ®Æc tr−ng cña tõng vïng miÒn. Trªn thùc tÕ, tiÕng ®Þa ph−¬ng lµ mét biÓu hiÖn rÊt sinh ®éng cña ng«n ng÷ toµn d©n. Khi ng−êi nghiªn cøu n¾m ®−îc diÖn m¹o, ®Æc ®iÓm, ý nghÜa cña tõng ®Þa ph−¬ng còng cã nghÜa lµ ®· cã mét c¸i nh×n thÊu ®¸o vÒ ng«n ng÷ d©n téc. D−íi sù t¸c ®éng, ph¸t triÓn cña x· héi, qu¸ tr×nh giao l−u tiÕp xóc ngµy cµng më réng, vai trß cña ng«n ng÷ v¨n ho¸ ®èi víi ph−¬ng TrÇn Thu Thñy 6 LuËn v¨n cao häc -Kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸ ng÷ ngµy cµng lín, qu¸ tr×nh thèng nhÊt ng«n ng÷ ®ang diÔn ra nhanh chãng. Cã mét vÊn ®Ò ®Æt ra, liÖu ph−¬ng ng÷ cã r¬i vµo qu¸ tr×nh gi¶i thÓ ®Ó t¹o nªn mét ng«n ng÷ thèng nhÊt hay kh«ng? Bé mÆt ph−¬ng ng÷ sÏ ra sao? Vèn tõ vµ vai trß cña bé phËn tõ trong ph−¬ng ng÷ sÏ thÕ nµo? ViÖc dïng tõ ®Þa ph−¬ng trong ng«n ng÷ v¨n häc cã cÇn thiÕt kh«ng? Ph−¬ng ng÷ cã ph¸t huy ®−îc vai trß gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc? NhiÒu c©u hái ®−îc ®Æt ra ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña ph−¬ng ng÷. Chóng t«i kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng HËu Léc còng trªn tinh thÇn cè g¾ng t×m ra sù ¶nh h−ëng qua l¹i gi÷a ng«n ng÷ toµn d©n ®èi víi mét phu¬ng ng÷ cô thÓ th«ng qua viÖc t×m hiÓu nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ ng÷ ©m vµ tõ vùng ng÷ nghÜa cña tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng HËu Léc. Ph−¬ng ng÷ HËu Léc lµ mét ph−¬ng ng÷ nhá cña ph−¬ng ng÷ Thanh Ho¸, n¬i cã nhiÒu dÊu Ên ®Þa ph−¬ng râ rÖt. Cã thÓ nghiªn cøu ph−¬ng ng÷ trªn nhiÒu b×nh diÖn. ë ®©y chóng t«i lÇn l−ît kh¶o s¸t hÖ thèng tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng trong ph−¬ng ng÷ HËu Léc ®Ó t×m ra sù kh¸c biÖt vÒ ng÷ ©m vµ tõ vùng ng÷ nghÜa. Tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng ë ®©y lµ nh÷ng tõ ®−îc sö dông trong giao tiÕp hµng ngµy cña c− d©n HËu Léc, nã bao gåm mét bé phËn tõ trong ng«n ng÷ toµn d©n vµ mét bé phËn tõ chØ cã trong ph−¬ng ng÷ HËu Léc. Qua qu¸ tr×nh kh¶o s¸t chóng t«i sÏ cã ®−îc mét c¸i nh×n kh¸i qu¸t vÒ ng÷ ©m, tõ vùng ng÷ nghÜa trong ph−¬ng ng÷ HËu Léc. Trªn tinh thÇn ®ã chóng t«i ®· chän ®Ò tµi “Kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸” ®Ó lµm môc tiªu kh¶o s¸t. II. Môc ®Ých nghiªn cøu Nghiªn cøu ph−¬ng ng÷ nh»m ph¸t hiÖn ra nh÷ng ®iÓm m¹nh cña tõng ph−¬ng ng÷ gãp phÇn gióp cho ph−¬ng ng÷ nhÝch dÇn l¹i TrÇn Thu Thñy 7 LuËn v¨n cao häc -Kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸ ng«n ng÷ toµn d©n theo con ®−êng ng¾n nhÊt, hîp lý nhÊt ®èi víi cÊu tróc néi bé cña tõng ph−¬ng ng÷. §· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¸c vïng ph−¬ng ng÷ trªn kh¾p c¸c miÒn ®Êt n−íc. Tõ B¾c vµo Nam, hÇu hÕt nh÷ng vïng ph−¬ng ng÷ lín vµ næi bËt ®· ®−îc c¸c häc gi¶ quan t©m b»ng nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cô thÓ. Ph−¬ng ng÷ B¾c vµ ph−¬ng ng÷ Trung lµ hai vïng ph−¬ng ng÷ lín cßn l−u gi÷ nhiÒu yÕu tè cæ h¬n c¶. V× thÕ cho nªn ng−êi ta th−êng t×m vÒ céi nguån cña tiÕng ViÖt b»ng c¸ch dùa vµo nh÷ng b»ng chøng vÒ ng«n ng÷ cßn ®−îc l−u gi÷ l¹i trong vèn tõ ®Þa ph−¬ng. §Þa bµn Thanh Ho¸ thuéc vïng ph−¬ng ng÷ Trung, hÇu hÕt c¸c nhµ ph−¬ng ng÷ nghiªn cøu vÒ ®Þa bµn nµy ®Òu cã c¸i nh×n thèng nhÊt vÒ tæng quan ph−¬ng ng÷ Thanh Ho¸. Nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ thanh ®iÖu, sù nhÇm lÉn gi÷a thanh ng· vµ thanh hái ... ®· ®−îc nhiÒu ng−êi biÕt ®Õn. Tuy nhiªn kh¶o s¸t cô thÓ tõng vïng thæ ng÷, ph−¬ng ng÷ nhá h¬n trªn ®Þa bµn l¹i ch−a ®−îc nghiªn cøu nhiÒu, kü l−ìng. NÕu so víi tiÕng ®Þa ph−¬ng NghÖ TÜnh th× tiÕng ®Þa ph−¬ng Thanh Ho¸ Ýt ®−îc nghiªn cøu kh¶o s¸t h¬n. Cã lÏ còng v× mét phÇn lµ do ®Æc ®iÓm l−u gi÷ yÕu tè cæ, yÕu tè kh¸c biÖt ë ®©y ch−a râ rÖt vµ næi tréi nh− nh÷ng thæ ng÷, vïng ph−¬ng ng÷ nhá trªn ®Þa bµn NghÖ TÜnh. Tuy nhiªn nÕu cã nhiÒu h¬n n÷a nh÷ng c«ng tr×nh ®Çu t− nghiªn cøu vÒ tiÕng ®Þa ph−¬ng Thanh Ho¸, ch¾c ch¾n c¸c nhµ ph−¬ng ng÷ còng sÏ t×m thÊy nhiÒu t− liÖu thó vÞ vµ quý gi¸, gãp phÇn lµm phong phó h¬n diÖn m¹o cña c¸c vïng ph−¬ng ng÷ trªn ®Êt n−íc ViÖt Nam. TiÕn hµnh nghiªn cøu ®−îc ng÷ ©m, tõ vùng ng÷ nghÜa cña tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng HËu Léc chóng t«i ®· chän mét sè x· cã giäng nãi tiªu biÓu ®¹i diÖn cho mçi vïng ®Ó tiÖn cho viÖc ®iÒu tra vµ miªu t¶. Víi ®Ò tµi nµy chóng t«i cè g¾ng t×m ra nh÷ng nÐt t−¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt gi÷a tiÕng ®Þa ph−¬ng HËu Léc víi ng«n ng÷ toµn d©n, gãp TrÇn Thu Thñy 8 LuËn v¨n cao häc -Kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸ phÇn miªu t¶ bøc tranh toµn c¶nh vÒ ph−¬ng ng÷ Thanh Ho¸. §ång thêi ®©y còng lµ mét trong nh÷ng nguån t− liÖu ®Ó c¸c t¸c gi¶ kh¸c cã thÓ nghiªn cøu s©u h¬n hoÆc nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan. Qua qu¸ tr×nh kh¶o s¸t nh÷ng nÐt dÞ biÖt vÒ ng÷ ©m, tõ vùng ng÷ nghÜa, cô thÓ lµ sù biÓu hiÖn trong tõng thæ ng÷ còng thªm mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh r»ng yÕu tè bÊt biÕn lµ c¸i m· cña tiÕng ViÖt vµ cuèi cïng c¸c biÕn thÓ còng trë vÒ c¸i bÊt biÕn trong ng«n ng÷. Ph−¬ng ng÷ lµ mét bé phËn thèng nhÊt cña ng«n ng÷ toµn d©n nh−ng kh«ng ®ång nhÊt bëi nã lu«n cã qu¸ tr×nh tù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn liªn tôc ®ã ®· t¹o nªn sù ®a d¹ng, phong phó cña tiÕng ViÖt trªn c¸c vïng miÒn kh¸c nhau. III. §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 1. §èi t−îng nghiªn cøu §Ó thùc hiÖn yªu cÇu cña ®Ò tµi chóng t«i ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra vèn tõ ®−îc sö dông trong sinh ho¹t hµng ngµy cña c− d©n vïng HËu Léc. Do giíi h¹n cña ®Ò tµi nªn chóng t«i chØ tËp trung kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng HËu Léc trªn b×nh diÖn ng÷ ©m, tõ vùng kü l−ìng h¬n, cßn mét bé phËn tõ mang nghÜa ng÷ ph¸p th× t−¬ng ®èi kh¸i qu¸t. §Þa bµn HËu Léc lµ mét ®Þa bµn t−¬ng ®èi réng bao gåm nhiÒu lµng x·. §Þa bµn còng lµ n¬i céng c− cña nhiÒu thµnh phÇn c− d©n kh¸c nhau. Trªn ®Þa bµn cã nhiÒu lµng cæ nh−ng còng cã nhiÒu lµng ®· cã sù pha trén, c− d©n míi ®Õn sinh sèng cïng víi c− d©n gèc ë ®©y. Ng«n ng÷ lµ bé phËn g¾n liÒn víi d©n c− nªn còng chÞu mét sè ¶nh h−ëng tõ qu¸ tr×nh pha trén nµy. Tuy nhiªn sù pha trén vÒ d©n c− lµ kh«ng ®¸ng kÓ, kh«ng g©y ¶nh h−ëng ®Õn viÖc sö dông ng«n ng÷ trªn ®Þa bµn vèn l©u nay lµ n¬i céi nguån cña c− d©n HËu Léc. Trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra còng v× giíi h¹n cña thêi gian vµ møc ®é thùc sù cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh TrÇn Thu Thñy 9 LuËn v¨n cao häc -Kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸ ®iÒu tra trªn diÖn réng nªn chóng t«i ®· quyÕt ®Þnh ph©n vïng ®iÒu tra vµ chän nh÷ng n¬i cã nhiÒu ®Æc tr−ng ®iÓn h×nh lµm vïng ®¹i diÖn. ViÖc chän c¸c x· ®¹i diÖn cho giäng nãi cña mçi vïng dùa trªn hai c¨n cø sau: 1) Dùa vµo sù thÈm nhËn cña ng−êi ®Þa ph−¬ng ®ã lµ nh÷ng x· cã giäng nãi ®Æc biÖt h¬n c¶. 2) Dùa vµo nh÷ng ®Æc diÓm vÒ ®Þa lý, lÞch sö, d©n c− chóng t«i chän nh÷ng x· trung t©m chÝnh trÞ – v¨n ho¸, xa ®−êng quèc lé, tØnh lé. Theo tiªu chÝ nµy, chóng t«i ®· chän ®−îc mét sè x· ®¹i diÖn cho mçi vïng kh¶o s¸t sau: - X· Ng− Léc (vïng 1) - X· Hoa Léc (vïng 2) - X· V¨n Léc (®¹i diÖn cho c¸c x· cßn l¹i cña vïng 3) Ba x· nµy lµ nh÷ng ®iÓm ®iÒn d· chÝnh cho nh÷ng ®ît ®iÒu tra cña chóng t«i. Sau khi thu thËp t− liÖu, mét vÊn ®Ò ®Æt ra lµ chän ®iÓm ®iÒu tra nµo lµ tiªu ®iÓm cho viÖc miªu t¶. NÕu lÊy giäng ®−îc coi lµ phæ biÕn cho giäng HËu Léc th× ph¶i lÊy giäng cña ng−êi V¨n Léc, kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng mµ ng−êi V¨n Léc sö dông trong giao tiÕp. NÕu lÊy giäng tiªu biÓu ®iÓn h×nh cho sù kh¸c biÖt, thËm chÝ lµ kh¸c biÖt ®Õn møc khã nghe cña giäng HËu Léc th× ph¶i chän giäng Hoa Léc (®Æc biÖt lµ giäng cña ng−êi trong th«n Hoa Trung hay cßn gäi lµ th«n Hoa Tr−êng), giäng Ng− Léc. NÕu kh¶o s¸t vèn tõ ®Þa ph−¬ng vÒ mÆt tõ vùng cã sù kh¸c biÖt vÒ nghÜa th× ph¶i ®iÒu tra toµn diÖn, thu thËp ®−îc cµng nhiÒu t− liÖu cµng tèt, lóc ®ã míi cã c¬ së ®Ó thèng kª sè l−îng tõ vùng cña riªng ®Þa ph−¬ng HËu Léc. Nh− vËy tuú vµo môc ®Ých nghiªn cøu trong tõng phÇn mµ chóng t«i sÏ chän ®¹i diÖn ®Ó kh¶o s¸t miªu t¶. C¸c nh©n chøng mµ chóng t«i ®· ®iÒu tra vµ ghi ©m: TrÇn Thu Thñy 10 LuËn v¨n cao häc -Kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸ Cô Ph¹m ThÞ Thanh, 68 tuæi, x· Hoa Léc Cô NguyÔn V¨n TÊt, 62 tuæi, x· Ng− Léc Chó NguyÔn H¶i Nam, 45 tuæi, x· Ng− Léc C« Lª ThÞ H¹t, 41 tuæi, x· V¨n Léc Anh Hµ V¨n H¶i, 35 tuæi, x· Hoa Léc ChÞ Ph¹m ThÞ HuyÒn, 30 tuæi, x· Minh Léc 2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó cã ®−îc nguån tõ liÖu cho qu¸ tr×nh nghiªn cøu chóng t«i ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra trªn nhiÒu ®èi t−îng d©n c−, ®iÒu tra qua b¶ng tõ, ®iÒu tra trªn t− liÖu ®−îc ghi l¹i b»ng b¨ng ghi ©m ng«n ng÷ giao tiÕp sinh ho¹t hµng ngµy. Sau khi thu thËp ®−îc t− liÖu chóng t«i ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t, so s¸nh, ®èi chiÕu tõ trong hai hÖ thèng, gi÷a ng«n ng÷ toµn d©n vµ ph−¬ng ng÷, tõ ®ã t×m ra nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vÒ ng÷ ©m, tõ vùng ng÷ nghÜa. Víi môc ®Ých cã ®−îc sù h×nh dung t−¬ng ®èi cô thÓ vµ ®Çy ®ñ c¸c nÐt ng÷ ©m ®Þa ph−¬ng, ®Æc biÖt lµ trong phÇn miªu t¶ thanh ®iÖu chóng t«i sö dông ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch miªu t¶ ng÷ ©m häc vµ ©m vÞ häc kÕt hîp víi so s¸nh ®èi chiÕu. Do kh«ng cã ®iÒu kiÖn sö dông m¸y mãc thùc nghiÖm nªn trong qu¸ tr×nh xö lý ®Ò tµi, b»ng quan s¸t trùc tiÕp, chóng t«i dùa trªn ph©n tÝch ph−¬ng ng÷ cña ng−êi b¶n ng÷ (sö dông thÝnh gi¸c cña ng−êi ph©n tÝch). §èi víi phÇn kh¶o s¸t c¸c ®¬n vÞ tõ vùng (®¬n vÞ tõ vµ nh÷ng ®¬n vÞ t−¬ng ®−¬ng víi tõ) chóng t«i sö dông chñ yÕu lµ ph−¬ng ph¸p so s¸nh ®èi chiÕu nh»m ®−a ra ®−îc hÖ thèng b¶ng tõ ®Þa ph−¬ng cã sù kh¸c biÖt víi tõ trong ng«n ng÷ toµn d©n. §èi víi phÇn kh¶o s¸t nh÷ng hiÖn t−îng tõ vùng mang ý nghÜa ng÷ ph¸p chóng t«i dùa trªn tinh thÇn sö dông ph−¬ng ph¸p thèng kª lµ chñ yÕu. Nh÷ng tr−êng hîp cã tÇn sè xuÊt hiÖn cao sÏ ®−îc quy vµo TrÇn Thu Thñy 11 LuËn v¨n cao häc -Kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸ nh÷ng hiÖn t−îng ®iÓn h×nh. V× thÕ trong qu¸ tr×nh thèng kª c¸c ®¬n vÞ ng÷ ph¸p nh− ng÷ khÝ tõ, ®¹i tõ x−ng h«, ®¹i tõ chØ ®Þnh vµ nghi vÊn ... chóng t«i ®−a ra nh÷ng tr−êng hîp ®iÓn h×nh nhÊt ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt. TiÕp ®ã lµ qu¸ tr×nh ®èi chiÕu víi hÖ thèng t−¬ng ®−¬ng trong ph−¬ng ng÷ B¾c. KÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ®èi chiÕu chÝnh lµ kÕt luËn chóng t«i rót ra ®−îc trong qu¸ tr×nh lµm viÖc. Môc ®Ých cuèi cïng cña luËn v¨n lµ t×m ra ®−îc mét c¸ch miªu t¶ vÒ diÖn m¹o cña mét ph−¬ng ng÷ Ýt ®−îc quan t©m vµ chó ý. TrÇn Thu Thñy 12 LuËn v¨n cao häc -Kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸ Néi dung Ch−¬ng I §Þa ph−¬ng HËu Léc vµ lÞch sö nghiªn cøu tiÕng ®Þa ph−¬ng Thanh Ho¸ I. Vµi nÐt vÒ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc Theo c¸c s¸ch ®Þa chÝ vµ ®Þa danh ®−îc viÕt trong thêi Lª vµ thêi NguyÔn th× tõ thêi TrÇn vÒ tr−íc, huyÖn HËu Léc cã tªn lµ huyÖn Thèng B×nh, thêi thuéc Minh (thÕ kû XIV) ®æi lµ Thèng Ninh (thuéc ¸i Ch©u, phñ Thanh Ho¸) sang thêi Lª ®· ®−îc gäi lµ huyÖn ThuÇn H÷u thuéc phñ Hµ Trung. §Õn thêi Lª Trung H−ng do tr¸nh tªn huý cña vua Lª Ch©n T«ng mµ huyÖn ThuÇn H÷u ®−îc ®æi thµnh ThuÇn Léc. VÒ sau l¹i ®æi ch÷ ThuÇn thµnh ch÷ Phong vµ gäi lµ huyÖn Phong Léc. §Õn n¨m Minh MÖnh thø hai (1821) míi thay ch÷ Phong b»ng ch÷ HËu vµ gäi lµ huyÖn HËu Léc. Nh− vËy cã tªn HËu Léc chØ míi gÇn 200 n¨m nay. Trong tªn nµy, HËu cã nghÜa lµ “®Çy ®Æn” tr¸i nghÜa víi “b¹c” lµ máng, cïng nghÜa víi ch÷ HËu trong c¸c tõ “hËu t¹”, “hËu ®0i”, “phóc hËu”… Bê biÓn HËu Léc võa lë võa båi rÊt nhanh. Trong khi bê biÓn vïng §a Léc ngµy cµng tiÕn ra biÓn th× bê biÓn vïng H¶i Léc, Ng− Léc l¹i cµng ngµy cµng sôt lë s©u vµo ®Êt liÒn, khiÕn cho c¸c lµng xãm n¬i ®©y ph¶i di d©n nhiÒu lÇn. HiÖn t¹i, ®Ó chèng l¹i sù x©m thùc cña biÓn, Nhµ n−íc ®· cïng víi nh©n d©n HËu Léc x©y dùng KÌ VÝch ch¹y däc bê biÓn tõ lµng VÝch (thuéc x· H¶i Léc) ®Õn lµng Diªm Phè (thuéc x· Ng− Léc) dµi ®Õn 4 km. BiÓn ®«ng kh«ng ph¶i lóc nµo còng chung sèng hoµ b×nh víi bê biÓn HËu Léc. Nh÷ng n¨m cã b·o to lôt lín, TrÇn Thu Thñy 13 LuËn v¨n cao häc -Kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸ ngoµi biÓn c¶ cã n−íc d©ng, th−êng gäi lµ “håi ®«ng”. ChÝnh v× nh÷ng hiÖn t−îng ph¸ huû cña tù nhiªn nªn trong vèn tõ cña c− d©n HËu Léc kh¸ nhiÒu nh÷ng ®¬n vÞ tõ chØ nh÷ng hiÖn t−îng thiªn tai cña biÓn c¶. VÝ dô nh− tõ “håi ®«ng” chØ hiÖn t−îng d©ng n−íc trong b·o hoÆc trong nh÷ng trËn ®éng ®Êt m¹nh mµ trong ng«n ng÷ toµn d©n chóng ta gäi lµ sãng thÇn. Sãng biÓn ph¸ lë ruéng ®ång lµng m¹c, lµm cho ®o¹n bê biÓn phÝa Nam cø lui dÇn, lïi m·i vµo bªn trong. XÐt trong ph¹m vi Thanh Ho¸ th× HËu Léc lµ mét huyÖn ®ång b»ng ven biÓn ë phÝa ®«ng b¾c tØnh lþ. TÝnh theo ®−êng chim bay th× tõ thµnh phè Thanh Ho¸ ®Õn huyÖn HËu Léc, ®iÓm gÇn nhÊt (cÇu Sµi x· ThuÇn Léc) chØ h¬n 10 km, ®iÓm xa nhÊt (mâm G·nh thuéc ®Çm cãi §a T©n, x· §a Léc) còng chØ ngoµi 30 km. §Õn huyÖn lþ hiÖn t¹i (thÞ trÊn HËu Léc, chî DÇu, x· ThÞnh Léc) kho¶ng 16 km. HËu Léc n»m ë vïng trung t©m cña phñ Hµ Trung cò. XÐt trong ph¹m vi ViÖt Nam th× HËu Léc lµ mét trong nh÷ng huyÖn ven biÓn n»m ë cùc B¾c Trung Bé, trªn tuyÕn ®−êng s¾t xuyªn ViÖt vµ trôc ®−êng quèc lé 1A, c¸ch thñ ®« Hµ Néi kho¶ng 100 km vÒ phÝa ®«ng nam. Nh×n chung ®Þa giíi HËu Léc ®−îc ph©n ®Þnh phï hîp víi diªn c¸ch tù nhiªn cña s«ng nói. VÒ phÝa B¾c, con s«ng LÌn, mét nh¸nh cña s«ng M· ch¶y tõ ng· ba B«ng ®Õn cöa L¹ch Sïng lµ ®−êng biªn giíi tù nhiªn gi÷a HËu Léc víi hai huyÖn Hµ Trung vµ Nga S¬n. PhÝa T©y vµ Nam HËu Léc gi¸p víi huyÖn Hoµng Ho¸ bëi nói S¬n Trang, §åi Gai, s«ng Êu vµ s«ng L¹ch Tr−êng. PhÝa ®«ng gi¸p biÓn, tõ bê biÓn HËu Léc ®Õn ®−êng h¶i giíi ViÖt Nam – Trung Quèc dµi 200 km. XÐt theo kinh ®é vµ vÜ ®é trªn mÆt ®Þa cÇu th× phÇn ®Êt liÒn HËu Léc n»m s¸t vÜ tuyÕn 20 ®é B¾c, ®iÓm cùc B¾c cña HËu Léc ë vÞ trÝ TrÇn Thu Thñy 14 LuËn v¨n cao häc -Kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸ 19o59’ 20’’. §ã lµ mòi nhän Lµn thuéc xø §ång B¶n, mét b·i båi cña s«ng LÌn ë ®Þa phËn lµng ThiÒu X¸, x· CÇu Léc (gi¸p víi x· Hµ L©m, Hµ Trung). §iÓm cùc Nam cña HËu Léc ë vÜ tuyÕn 19o52’ 50’’. §ã lµ mòi X−¬ng C¸ thuéc ®ång muèi Nam TiÕn x· Hoµ Léc (gi¸p th«n §«n NghÜa ë ch©n nói Tr−êng) x· Ho»ng Yªn, Ho»ng Ho¸. Nh− vËy tõ B¾c tíi Nam ®Êt ®ai HËu Léc chØ réng 6’30 gi©y vÜ ®é kho¶ng 12 km. §iÓm cùc T©y HËu Léc lµ Eo Hµn, th«n Phong Môc x· Ch©u Léc gÇn lµng ChÌ, x· Ho»ng Kh¸nh, Ho»ng Ho¸. N»m trªn ®−êng kinh tuyÕn 105o59’ 50’’. §iÓm cùc ®«ng cña HËu Léc lµ Mâm G¸nh, nh« ra biÓn cña ®ång cãi §a T©n, x· §a Léc n»m trªn kinh tuyÕn 105o59’ 50’’. Nh− vËy chiÒu ngang tõ t©y sang ®«ng cña HËu Léc kÐo dµi 13’30’’ kinh ®é (gÇn 24 km) gÊp ®«i chiÒu däc tõ b¾c xuèng nam. Quan s¸t ®Þa h×nh cña HËu Léc, mét thÇy gi¸o ®Þa lý l©u n¨m cña huyÖn nµy ®−a ra mét sè so s¸nh nh− sau: phÇn ®Êt liÒn cña HËu Léc gièng nh− mét con chim ®ang bay ra VÞnh B¾c Bé. §Çu vµ má chim lµ vïng b·i båi ®ång cãi §a T©n (§a Léc), cæ chim v−¬n dµi vÒ phÝa ®«ng lµ c¸c x· Minh Léc, H−ng Léc, §a Léc. øc chim në réng lµ c¸c x· H¶i Léc, Hoµ Léc, Xu©n Léc. Ch©n chim quÆp l¹i vÒ phÝa t©y nam lµ c¸c x· V¨n Léc, ThuÇn Léc. C¸nh chim s¶i dµi vÒ phÝa t©y (tõ Quang Léc ®Õn Ch©u Léc) HËu Léc lµ ®Þa bµn cña c− d©n sèng tõ l©u ®êi. Tªn lµng x· trong huyÖn tr¶i qua thêi gian lÞch sö l©u dµi còng cã nhiÒu thay ®æi. Tõ thêi Gia Long (1802 - 1820) vÒ tr−íc ®¬n vÞ HËu Léc còng nh− nhiÒu huyÖn kh¸c trong n−íc, c¸c ®¬n vÞ c− d©n c¬ së gåm nhiÒu lo¹i lín nhá kh¸c nhau vµ nh×n chung ®Òu h×nh thµnh mét c¸ch tù ph¸t. Nh÷ng ®¬n vÞ c− d©n míi h×nh thµnh cßn nhá vµ ch−a cã quy cñ th−êng ®−îc gäi lµ trang, Êp, së, tr¹i, chßm, xãm hoÆc van (nÕu lµ d©n ®¸nh c¸ ë ven s«ng TrÇn Thu Thñy 15 LuËn v¨n cao häc -Kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸ ven biÓn). Còng cã khi ®−îc gäi lµ x¸ nghÜa lµ nhµ. VÝ dô: Vò X¸ (nhµ hä Vò), Tr−¬ng X¸ (nhµ hä Tr−¬ng) ... Nh÷ng ®¬n vÞ c− d©n t−¬ng ®èi ®«ng (gåm nhiÒu chßm, xãm, trang, tr¹i …) cã tæ chøc t−¬ng ®èi quy cñ míi ®−îc gäi lµ x0. VÝ dô: x0 Lôc Tróc th−êng ®−îc gäi t¾t lµ x0 Lôc, bao gåm 6 chßm (Chßm Tr−íc, Chßm Gi÷a, Chßm HËu, Chßm Ngu, Chßm NhÊt, Chßm Da). §¬n vÞ kÎ còng ®−îc dïng tõ l©u ®êi ë HËu Léc nh−ng kh«ng tån t¹i l©u dµi. V× thÕ, vÒ sau chØ nh÷ng lµng t−¬ng ®èi cæ míi gäi lµ kÎ. VÝ dô, KÎ S¬n, KÎ Ngä (nay thuéc x· TiÕn Léc), KÎ L0i (nay thuéc x· Léc S¬n). Ngµy nay danh tõ kÎ th−êng Ýt dïng vµ chØ cã thÓ t×m thÊy trong nh÷ng s¸ng t¸c d©n gian cæ truyÒn. VÝ dô: R−îu ngon KÎ N¨n No ¨n, KÎ L·i NhÊt g¸i KÎ Nh× Nh× g¸i KÎ S¬n GiÇu tr¬n KÎ Ng« Ph× phß KÎ Ngä §¸nh ng« KÎ Bå Ra tro KÎ Lôc ... Khi ®¬n vÞ th«n ®−îc ¸p dông phæ biÕn vµ chÝnh thøc, ë HËu Léc còng nh− nhiÒu n¬i kh¸c ®Òu cã hiÖn t−îng ®¸ng chó ý lµ mét sè danh tõ chung chØ ®¬n vÞ nh− trang, tr¹i, b¸i, x¸ … tr−íc g¾n víi tªn riªng, nay biÕn thµnh tªn ®Þa danh. VÝ dô th«n Do Trang, th«n B¸i Trung, th«n Vò X¸, th«n Tr−¬ng X¸ … C¸c tõ trang , b¸i, x¸ trong c¸c ®Þa danh trªn ®©y ®Òu vèn lµ danh tõ chung chØ ®¬n vÞ ®−îc chuyÓn thµnh danh tõ riªng. TrÇn Thu Thñy 16 LuËn v¨n cao häc -Kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸ Tuy HËu Léc kh«ng ph¶i lµ mét huyÖn lín (xÐt vÒ diÖn tÝch vµ d©n sè) nh−ng HËu Léc cã mét bÒ dµy lÞch sö, mét thiªn nhiªn phong phó ®a d¹ng, mét céng ®ång x· héi cã tæ chøc truyÒn thèng tõ l©u ®êi. XÐt trªn nhiÒu ph−¬ng diÖn, HËu Léc võa cã nh÷ng nÐt riªng mang tÝnh ®Þa ph−¬ng ®éc ®¸o võa cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chung mang tÝnh phæ biÕn, tiªu biÓu cho nhiÒu huyÖn ®ång b»ng ven biÓn ë Thanh Ho¸ vµ nhÊt lµ c¸c huyÖn ven biÓn miÒn B¾c vµ miÒn Trung. HËu Léc cã ®åi nói vµ ®ång b»ng, cã s«ng biÓn vµ h¶i ®¶o cho nªn con ng−êi vµ giäng nãi ë ®©y còng cã nhiÒu nÐt phong phó. Trªn c¬ së cña nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn ng−êi HËu Léc ®· sím t¹o ra nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ phong phó, ®a d¹ng víi rÊt nhiÒu ngµnh nghÒ cæ truyÒn kh¸c nhau (ch¨n nu«i, trång trät, ®¸nh c¸, lµm muèi, nÊu m¾m, nghÒ rÌn, nghÒ kim hoµn, nghÒ méc, nghÒ gèm, nghÒ ®ãng thuyÒn, khai th¸c l©m s¶n, ®i bÌ, lµm ®å tre m©y, ®ay cãi ....). Tr−íc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m, HËu Léc rÊt nghÌo vµ kh«ng biÕt tõ bao giê ®· sinh ra c©u ph−¬ng ng«n coi HËu Léc lµ huyÖn nghÌo “thø ba” ë Thanh Ho¸: “NhÊt X−¬ng, nh× Gia, thø ba HËu Léc”. Ngµy nay ®êi sèng c− d©n ®· kh¸ h¬n, ®Òu h¬n nh−ng nh×n chung vÉn ch−a giÇu. Ng−êi HËu Léc võa ph¶i tiÕp thu nh÷ng c¸i míi, x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ®Þa ph−¬ng, võa ph¶i ®Êu tranh víi nh÷ng t− t−ëng, nhËn thøc h¹n chÕ nh−: “§Ìn nhµ ai r¹ng nhµ nÊy”, “Mâ lµng nµo, lµng Êy ®¸nh – Th¸nh lµng nµo lµng Êy thê – Cê lµng nµo lµng Êy kÐo”, “Kh«n ngoan ë ®Êt nhµ bay – Dï xe ngùa cìi ®Õn ®©y còng hÌn” … Sù ph¸t triÓn cña nghÒ nghiÖp ®· g¾n liÒn víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kh¶ n¨ng khai th¸c, sö dông c¶i t¹o ®Ó tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu kh¸c nhau cña con ng−êi. Tõ l©u HËu Léc ®· næi tiÕng víi nhiÒu lo¹i s¶n vËt, ®Æc biÖt lµ nh÷ng s¶n phÈm tõ ng− nghiÖp. Thiªn nhiªn ®· ®em ®Õn cho con ng−êi HËu Léc kh¸ nhiÒu −u ®·i vµ thuËn lîi ®ång thêi còng g©y TrÇn Thu Thñy 17 LuËn v¨n cao häc -Kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸ cho hä kh«ng Ýt khã kh¨n trë ng¹i vµ tai ho¹, nhiÒu khi rÊt d÷ déi vµ khñng khiÕp. Tuy vËy ng−êi HËu Léc vÉn l¹c quan víi cuéc sèng, g×n gi÷ truyÒn thèng, ph¸t triÓn kinh tÕ ®Þa ph−¬ng vµ b¶o l−u nh÷ng nÐt riªng trong ®ã ph−¬ng ng÷ lµ mét dÊu Ên quan träng trong qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c− d©n HËu Léc. II. LÞch sö nghiªn cøu ph−¬ng ng÷, ®Æc biÖt lµ ph−¬ng ng÷ Thanh Ho¸ Ngay tõ ®Çu thÕ kû XX mét vµi c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ph−¬ng ng÷ tiÕng ViÖt cña mét sè häc gi¶ nh− L. CadiÌre (1902, 1911*), H. MaspÐro (1912*) ®· xuÊt hiÖn víi nh÷ng vÊn ®Ò ®−îc nªu ra lµ viÖc ph©n vïng ph−¬ng ng÷ tiÕng ViÖt vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm cô thÓ cña mét ph−¬ng ng÷ / vïng ph−¬ng ng÷ nµo ®ã. Nöa sau thÕ kû XX, vÞ thÕ cña tiÕng ViÖt ®−îc n©ng lªn, vÊn ®Ò ph−¬ng ng÷ ®−îc c¸c häc gi¶ trong vµ ngoµi n−íc quan t©m nhiÒu h¬n. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu xuÊt hiÖn, kh¶o cøu nhiÒu vïng ph−¬ng ng÷ tõ B¾c tíi Nam. §èi t−îng vµ thñ ph¸p nghiªn cøu ngµy cµng ®−îc më réng vµ ®a d¹ng, tËp trung vµo hai vÊn ®Ò lín sau: 1/ VÊn ®Ò ph©n vïng ph−¬ng ng÷ 2/ VÊn ®Ò m« t¶ c¸c thæ ng÷ hay mét vïng ph−¬ng ng÷ nµo ®ã Khi bµn vÒ viÖc ph©n vïng ph−¬ng ng÷ tiÕng ViÖt ®· cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau. Cã ý kiÕn chia tiÕng ViÖt lµm 2 vïng ph−¬ng ng÷ tuy ranh giíi cña hä kh«ng nh− nhau (M. Gordina vµ c¸c ®ång sù, 1970; Hoµng Phª, ...), cã ý kiÕn chia tiÕng ViÖt thµnh 3 vïng ph−¬ng ng÷ (Hoµng ThÞ Ch©u, 1989; Vâ Xu©n Trang, 1997 vµ nhiÒu ng−êi kh¸c), cã ý kiÕn chia tiÕng ViÖt thµnh 4 vïng ph−¬ng ng÷ (NguyÔn Kim Th¶n, 1982), l¹i cã ý kiÕn chia tiÕng ViÖt lµm 5 vïng ph−¬ng ng÷ (NguyÔn B¹t Tuþ, 1950; Huúnh C«ng TÝn, 1999) vµ thËm chÝ l¹i cã nhµ nghiªn TrÇn Thu Thñy 18 LuËn v¨n cao häc -Kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸ cøu cho r»ng kh«ng nªn ph©n chia tiÕng ViÖt thµnh c¸c vïng ph−¬ng ng÷ bëi v× sù kh¸c biÖt gi÷ chóng lµ kh«ng râ rµng. ` Nh− vËy khi bµn vÒ vÊn ®Ò ph©n vïng ph−¬ng ng÷ ®· cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau, mçi ý kiÕn l¹i c¨n cø trªn nh÷ng tiªu chÝ riªng vµ nhÊn m¹nh vµo tõng tiªu chÝ riªng. Trong luËn v¨n nµy chóng t«i theo quan ®iÓm chia tiÕng ViÖt lµm ba vïng ph−¬ng ng÷ (Hoµng ThÞ Ch©u, 1989; Vâ Xu©n Trang, 1997 vµ nhiÒu ng−êi kh¸c), cô thÓ nh− sau: Vïng Ph−¬ng ng÷ B¾c: toµn bé c¸c tØnh phÝa B¾c Vïng Ph−¬ng ng÷ Trung: tõ Thanh Ho¸ ®Õn ®Ìo H¶i V©n Vïng Ph−¬ng ng÷ Nam: tõ ®Ìo H¶i V©n ®Õn hÕt miÒn cùc Nam cña Tæ quèc Theo sù ph©n chia nµy th× ph−¬ng ng÷ Thanh Ho¸ thuéc vïng ph−¬ng ng÷ Trung. Tuy nhiªn do vÞ trÝ ®Þa lý, Thanh Ho¸ lµ tØnh tiÕp gi¸p víi phÇn ®Êt cuèi cïng cña miÒn B¾c ®ång thêi lµ ®iÓm më ®Çu cña miÒn Trung nªn ph−¬ng ng÷ Thanh Ho¸ Ýt nhiÒu sÏ mang tÝnh chÊt chuyÓn giao gi÷a hai vïng ph−¬ng ng÷. §iÒu nµy ®· ®−îc mét sè c«ng tr×nh kh¶o cøu vµ c«ng bè. LuËn v¨n nµy chóng t«i b−íc ®Çu kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸ còng mét phÇn lµ trªn tinh thÇn ®ã. Gièng nh− c¸c vïng kh¸c cña ®Þa bµn B¾c bé, ®Þa bµn Trung bé, ph−¬ng ng÷ Thanh Ho¸ còng tån t¹i kh¸ nhiÒu thæ ng÷, thËm chÝ lµ t−¬ng ®èi dµy ®Æc. Tuy nhiªn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ cô thÓ vÒ tõng thæ ng÷ trªn ®Þa bµn kh«ng nhiÒu, cã thÓ nãi lµ rÊt Ýt. Nguån t− liÖu chóng t«i thu thËp ®−îc vµ ®−îc biÕt nh− sau: 1) Ph¹m V¨n H¶o, VÒ mét sè ®Æc tr−ng cña tiÕng Thanh Ho¸, thæ ng÷ chuyÓn tiÕp gi÷a ph−¬ng ng÷ B¾c bé vµ Trung bé. Nh÷ng vÊn ®Ò ng«n ng÷ häc vÒ c¸c ng«n ng÷ ph−¬ng §«ng, Hµ Néi, 1986. TrÇn Thu Thñy 19 LuËn v¨n cao häc -Kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸ 2) Ph¹m V¨n H¶o, VÒ ®Æc tr−ng mét sè ®−êng ®ång ng÷ trong c¸c ph−¬ng ng÷ tiÕng ViÖt. tiÕng ViÖt vµ c¸c ng«n ng÷ §«ng Nam ¸, Hµ Néi, 1988. 3) Tr−¬ng V¨n Sinh, NguyÔn Thanh Th©n, VÒ vÞ trÝ cña tiÕng ®Þa ph−¬ng Thanh Ho¸. Ng«n ng÷, sè 4, 1985. 4) Hoµng ThÞ Ch©u, TiÕng ViÖt trªn c¸c miÒn ®Êt n−íc, 2004, Nxb §HQG 5) T¸c gi¶ Ph¹m V¨n H¶o còng cã mét c«ng tr×nh nghiªn cøu tæng thÓ vÒ tiÕng ®Þa ph−¬ng Thanh Hãa. §ã lµ luËn ¸n tiÕn sÜ ®−îc viÕt b»ng tiÕng Nga vµ ®· b¶o vÖ t¹i Liªn X« cò. Ngoµi ra trong ho¹t ®éng nghiªn cøu mét sè nhµ ng«n ng÷ còng cã mét sè c«ng tr×nh t×m hiÓu vÒ tiÕng ®Þa ph−¬ng Thanh Ho¸ hoÆc cã t×m hiÓu vÒ mét vµi ®Æc tr−ng næi bËt cña tiÕng Thanh Ho¸ nh− TrÇn TrÝ Dâi, §oµn ThiÖn ThuËt ... C¸c t¸c gi¶ nµy ®· gãp phÇn nhiÒu trong viÖc nhËn diÖn tiÕng ®Þa ph−¬ng Thanh Ho¸ nh− mét ph−¬ng ng÷ cã ®Æc ®iÓm riªng vµ kh¸c biÖt so víi c¸c tiÕng ®Þa ph−¬ng kh¸c. Nguån c«ng tr×nh nghiªn cøu tr−íc ®©y kh«ng nhiÒu còng g©y mét sè khã kh¨n cho chóng t«i trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu nh− vÊn ®Ò kÕ thõa, vÊn ®Ò so s¸nh ®èi chiÕu. Tuy nhiªn nÕu vïng ph−¬ng ng÷ nµy ch−a ®−îc cµy xíi nhiÒu th× ®iÒu ®ã còng cã nghÜa ®©y lµ vïng ®Êt mµu mì ®Ó chóng t«i cã thÓ kh¶o s¸t víi nhiÒu nguån t− liÖu phong phó. Còng xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm lÊy t− liÖu lµm ph−¬ng tiÖn chÝnh ®Ó nghiªn cøu nªn chóng t«i ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra thùc ®Þa trªn toµn ®Þa bµn HËu Léc, kh¶o s¸t t− liÖu ph−¬ng ng÷ trªn nhiÒu ®èi t−îng kh¸c nhau. KÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh kh¶o s¸t, chóng t«i ®· ph©n vïng tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸ thµnh 3 vïng thæ ng÷ t−¬ng ®èi kh¸c nhau. Trªn c¬ së ®ã chóng t«i ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu Thæ ng÷ Ng− Léc, thæ ng÷ Hoa Tr−êng vµ c¸c vïng cßn l¹i (Së dÜ TrÇn Thu Thñy 20 LuËn v¨n cao häc -Kh¶o s¸t tõ ng÷ ®Þa ph−¬ng huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸ chóng t«i t¸ch riªng hai thæ ng÷ Ng− Léc vµ Hoa Tr−êng ra thµnh ®èi t−îng nghiªn cøu ®éc lËp bëi v× trong qu¸ tr×nh kh¶o s¸t chóng t«i nhËn thÊy hai thæ ng÷ nµy cã nhiÒu ®Æc ®iÓm riªng biÖt kh¸c víi c¸c vïng cßn l¹i. ChØ cÇn nghe c¸ch ph¸t ©m lµ ng−êi HËu Léc cã thÓ biÕt ®−îc râ rµng ®ã lµ ng−êi Hoa Tr−êng, ng−êi Ng− Léc hay kh«ng). Tuy nhiªn kÕt cÊu luËn v¨n còng ®i theo m¹ch chÝnh lµ miªu t¶ hÖ thèng tõ vùng, tiÕp ®Õn lµ miªu t¶ hÖ thèng ng÷ ©m. Víi nh÷ng kÕt luËn ®−îc rót ra tõ nh÷ng vÊn ®Ò ®−îc nghiªn cøu nh− trªn, chóng t«i tiÕn hµnh so s¸nh víi mét sè vïng thæ ng÷ l©n cËn nh− thæ ng÷ Ho»ng Ho¸, thæ ng÷ Qu¶ng X−¬ng, gãp phÇn vµo c«ng viÖc m« t¶ ®Æc tr−ng ph−¬ng ng÷ Thanh Ho¸ nãi chung. TrÇn Thu Thñy 21