Tài liệu Khảo sát sàng lọc tác dụng ức chế xơ gan của cao chiết và các phân đoạn chiết dược liệu trên gan chuột bị gây xơ bằng CCL4

TỔNG LIÊN ĐOÀN LAO ĐỘNG VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÔN ĐỨC THẮNG KHOA KHOA HỌC ỨNG DỤNG * * *Q Q Q* * * LUẬN VĂN TỐT NG H IỆP KHẢO SÁT SÀNG LOC TÁC DUNG ứ c CHẾ x ơ GAN • • CỦA CAO CHIẾT VÀ CÁC PHÂN ĐOAN CHIẾT DƯƠC • • LIÊU TRÊN GAN CHUÕT BI• GÂY x ơ BẰNG CC14 • • ^ Giáo viên hướng dẫn: Sinh viên thực hiện: TS. HUỲNH NGỌC THỤY ThS. NGUYỄN NGỌC HÒNG LÊ THỊ NGỌC DUNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - 2010 - LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập và nghiên cứu hoàn thành khóa luận, em vô cùng cảm ơn vì sự dìu dắt, động viên giúp đỡ của nhiều nguời: Ban Giám hiệu truờng Đại học Tôn Đức Thắng, Ban chủ nhiệm Khoa Khoa học ứng dụng và Bộ môn Công nghệ sinh học, cùng tất cả quý thầy cô đã truyền đạt kiến thức cho em trong suốt thời gian học tập tại truờng. TS Huỳnh Ngọc Thụy nguời trực tiếp huớng dẫn và tận tình giúp đỡ em trong suốt thời gian thực hiện khóa luận. ThS Nguyễn Ngọc Hồng luôn quan tâm, động viên em hoàn thành khóa luận. Quý thầy cô, anh chị và cán bộ công nhân viên ở Bộ môn Duợc liệu, Bộ môn Duợc Lý Khoa Duợc, Đại học Y Duợc Tp.HCM đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho em thực hiện đề tài. Các bạn thân yêu lóp 09SH đã cùng chia sẽ, động viên, giúp đỡ nhau trong suốt thời gian học tập ở truờng và trong quá trình thực hiện khóa luận. Sinh viên thực hiện Lê Thị Ngọc Dung TÓM TẮT LUẬN VĂN LÊ THỊ NGỌC DUNG. Đề tài “KHẢO SÁT SÀNG LỌC TÁC DỤNG ứ c CHẾ x ơ GAN CỦA CAO CHIẾT VÀ CÁC PHÂN ĐOẠN CHIẾT Dược LIỆU TRÊN GAN CHUỘT BỊ GÂY x ơ BẰNG CCI4” được thực hiện từ tháng 9 - 12/2009 ở Khoa Dược trường Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh Giáo viên hướng dẫn: Ts. Huỳnh Ngọc Thụy. Ths. Nguyễn Ngọc Hồng. Qua 3 tháng thực hiện đề tài đã thu được những kết quả như sau: - Đã thực hiện được quy trình chiết xuất dược liệu bằng phưong pháp đun hồi lưu thu cao EtOAc từ cây Râu mèo và cây Nghể. - Đã tiến hành sàng lọc in vivo tác dụng làm hạ men gan ở chuột nhiễm độc CCI4 trên cao EtOAc của cây Râu mèo và cây Nghể ở nồng độ 1 mg/ml. Cho thấy các cao này có tác dụng làm hạ men gan tốt ở nồng độ 1 mg/ml. - Đã tiến hành sàng lọc in vivo tác dụng ức chế xo gan ở chuột nhiễm độc CCI4trên cao EtOAc của cây Râu mèo và cây Nghể ở nồng độ 1 mg/ml. Cho thấy các cao này có tác dụng ức chế xo gan tốt ở nồng độ 1 mg/ml. Đề tài đã mở ra một hướng mới cho việc nghiên cứu tác dụng ức chế xo gan của cây Râu mèo và cây Nghể, từ đó ứng dụng vào việc bào chế thuốc sử dụng trong tuông lai. Góp phần tim ra và chứng minh tác dụng trị liệu của một số cây thuốc trong nguồn tài nguyên cây thuốc phong phủ của Việt Nam, góp phần vào việc phòng ngừa và điều trị một số bệnh gan hiện nay. 11 MỤC LỤC CHƯƠNG TRANG Trang tựa Lời cảm ơn........................................................................................................................i Tóm tắ t............................................................................................................................ii Mục lục.......................................................................................................................... iii Danh sách các chữ viết tắt.............................................................................................. vi Danh sách các bảng.......................................................................................................vii Danh sách các hình.......................................................................................................viii Danh sách sơ đồ..............................................................................................................ix Danh sách biểu đ ồ ..........................................................................................................ix 1. ĐẶT VẤN ĐỀ............................................................................................................. 1 2. TỒNG QUAN TÀI LIỆU........................................................................................... 2 2.1. Tổng quan về thực vật học................................................................................ 2 2.1.1. Cây Râu mèo................................................................................................. 2 2.1.1.1. Đặc điểm hĩnh thái thực vật.................................................................. 2 2.1.1.2. Thành phần hóa h ọ c............................................................................. 3 2.1.1.3. Tác dụng dược lý .................................................................................. 6 2.1.2. Cây Nghể....................................................................................................... 7 2.1.2.1. Đặc điểm hình thái thực vật...................................................................7 2.1.2.2. Thảnh phần hóa h ọ c............................................................................. 9 2.1.2.3. Tác dụng dược lý .................................................................................10 iii 2.2. Tổng quan về chống oxi hóa............................................................................. 11 2.2.1. Khái niệm về gốc tự do................................................................................11 2.2.2. Vai trò của gốc tự do....................................................................................12 2.3. Mô hình gan trong thử nghiệm invivo...............................................................13 2.3.1. Cơ chế gây độc của CCI4 .............................................................................13 2.3.2. Tại sao lại chọn gan trong mô hình in vitro và in vỉvol............................... 14 2.4. Xơ gan............................................................................................................... 15 2.4.1. Định nghĩa....................................................................................................15 2.4.2. Nguyên nhân................................................................................................15 2.4.3. Chuẩn đoán..................................................................................................17 2.4.4. Sự hình thành xơ ở gan................................................................................18 2.4.5. Tác hại của ruợu đối với bệnh xơ gan .........................................................21 3. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN c ứ u ................................................. 27 3.1. Nguyên vật liệu nghiên cứu.............................................................................. 27 3.1.1. Nguyên liệu nghiên cứu.............................................................................. 27 3.1.1.1. Nguyên liệu.......................................................................................27 3.1.1.2. Thủ thử nghiệm..................................................................................27 3.1.2. Dụng cụ, thiết bị và hóa chất...................................................................... 28 3.1.2.1. Dụng cụ............................................................................................... 28 3.1.2.2. Thiết bị................................................................................................ 28 3.1.2.3. Hóa chất.............................................................................................. 28 3.2. Phuơng pháp nghiên cứu.................................................................................. 29 3.2.1. Xử lý nguyên liệu......................................................................................29 iv 3.2.2. Chiết xuất 29 3.2.3. Thử sinh học.............................................................................................. 31 3.2.3.1. Thí nghiệm 1:Khảo sát sơ bộ nồng độ gây độc của CC14....................31 3.2.3.2. Thí nghiệm 2: Khảo sát độc tính của cao chiết.................................. 31 3.2.3.3. Thí nghiệm 3: Sàng lọc cao EtOAc của cây Râu mèo và cây Nghể ....31 4. KÉT QUẢ VÀ THẢO LUẬN..................................................................................38 4.1. Kết quả xử lý nguyên liệu................................................................................. 38 4.2. Kết quả chiết xuất............................................................................................. 39 4.3. Kết quả thử sinh học......................................................................................... 41 4.3.1. Thí nghiệm 1: Khảo sát sơ bộ nồng độ gây độc CCI4.................................. 41 4.3.2. Thí nghiệm 2: Khảo sát độc tính của cao chiết............................................41 4.3.3. Thí nghiệm 3: Sàng lọc in vivo cao EtOAc của cây Râu mèo và N ghể...... 42 5. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ....................................................................................... 51 5.1. Kết luận............................................................................................................. 51 5.2. Đề nghị.............................................................................................................. 52 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................................. 53 PHỤ LỤC...................................................................................................................... 56 V DANH MỤC CHỮ VIẾT TẤT ALT Alanine transaminase AST Aspartate transaminase CC14 Carbon tetrachloride CHCI3 Chloroform Cyt P450 Cytochrome P450 DĐVN Dược điển Việt Nam DMSO Dimethylsulfoxid ECM Extracellular matrix (chất nền ngoại bào) EDTA Ethylendinitrotetraacetate EtOAc Ethyl acetate GSH Glutathione peroxidase HSC Hepatic stellate cell (tế bào hình sao) IL-1 Interleukin-1 IL-6 Interleukin-6 IL-8 Interleukin-8 MEOS Microsomal ethanol oxidating system (hệ thong oxi hóa ruợu ở vi tiểu thể) NADP Nicotinamide adenine dinucleotide phosphate VI DANH MỤC CÁC BẢNG TRANG Bảng 2.1: Các gốc hóa học trong các chất ílavonoid của cây Râu m èo.........................4 Bảng 4.1: Xác định độ ẩm nguyên liệu..........................................................................39 Bảng 4.2: Xác định độ ẩm cao chiết.............................................................................. 39 Bảng 4.3: Xác định phần trăm cao chiết EtOAc thu đuọc thực tế ................................. 40 Bảng 4.4: Kết quả tỉ lệ chuột sống sau 24 giò uống CCI4.............................................41 Bảng 4.5: Kết quả các lô sau 24 giò..............................................................................42 Bảng 4.6: Bảng thực hiện công việc cho chuột uống trong các lô................................ 43 Bảng 4.7: Kết quả đo hoạt lực ALT của các lô thử nghiệm...........................................45 Bảng 4.8: Kết quả đo hoạt lực AST của các lô thử nghiệm...........................................46 vii DANH MỤC CÁC HÌNH TRANG Hình 2.1: Cây Râu mèo................................................................................................... 2 Hình 2.2: Khung của ílavonoid...................................................................................... 4 Hình 2.3: 5 chất orthosiphon mới.................................................................................... 5 Hình 2.4: Các dẫn chất của acid caffeic..........................................................................5 Hình 2.5: Cây Nghể......................................................................................................... 7 Hình 2.6: Xơ gan........................................................................................................... 15 Hình 2.7: Quá trình hình thành xơ trong gan................................................................. 18 Hình 2.8: Các giai đoạn hoạt hóa tế bào hình sao..........................................................20 Hình 3.1: Nắp luới, ống uống nuớc, thức ăn..................................................................27 Hình 3.2: Bocal nuôi chuột........................................................................................... 27 Hình 3.3: Cho chuột uống thuốc................................................................................... 32 Hình 3.4: Các buớc lấy máu ở đuôi chuột......................................................................36 Hình 3.5: Các buớc mổ lấy gan chuột........................................................................... 37 Hĩnh 4.1: Mẩu cây Râu mèo trồng ở các vuờn..............................................................38 Hĩnh 4.2: Mẩu cây Râu mèo vuờn duợc liệu.................................................................38 Hĩnh 4.3: Mẩu cây Nghể trồng ở ven sông rạch............................................................38 Hĩnh 4.4: Biểu hiện của chuột bình thuờng...................................................................44 Hĩnh 4.5: Biểu hiện của chuột bị gây độc......................................................................44 Hình 4.6: Mẩu gan chuột lô trắng X 4 0 ......................................................................... 48 Hình 4.7: Mẩu gan chuột lô độc X 40............................................................................ 48 viii Hĩnh 4.8: Mau gan chuột lô cao EtOAc cây Râu mèo X 40.......................................... 48 Hình 4.9: Mau gan chuột lô cao EtOAc cây Nghể X 40................................................ 48 IX DANH MỤC CÁC s ơ ĐỒ TRANG Sơ đồ 2.1: Hệ thống phân loại.........................................................................................3 Sơ đồ 4.1: Quy trình chiết tách dược liệu điều chế cao EtOAc.................................... 40 DANH MỤC CÁC BIÊU ĐỒ TRANG Biểu đồ 1: Biểu diễn hoạt lực ALT...............................................................................46 Biểu đồ 2: Biểu diễn hoạt lực AST.................................................................................... 47 Chương 1: MỞ ĐẦU ĐẶT VẤN ĐỀ Trong dân gian cây Râu mèo và cây Nghể là những cây thuốc rất dễ trồng và đuọc dùng làm thuốc để trị nhiều bệnh, giúp bài tiết chloride, ure, trị sỏi thận, hạ huyết áp,.. cây Nghể có nhiều tác dụng đã đuọc nghiên cứu nhu thanh nhiệt, giải độc, bổ lọc máu.... Gần đây các nghiên cứu trên tác dụng chống oxi hoá và tác dụng trên gan của hai cây này đã có một số khảo sát [14], [5] kết quả cho thấy cây Râu mèo, cây Nghể có chứa nhiều họp chất chống oxi hoá mạnh và có tác dụng làm hạ enzym gan trên gan chuột bị gây độc bởi CC14 cấp tính ở mô hình in vitro và in vivo. Qua khảo sát các cao chiết với dung môi khác nhau nhận thấy cao chiết EtOAc của hai duọc liệu này có hoạt tính hạ enzym gan và hoạt tính chống oxi hoá khá tốt cả hai mô hình in vitro và in vivo ở nồng độ 1 mg/ml. Từ những khảo sát ban đầu, chúng tôi đặt vấn đề “Khảo sát sàng lọc tác dụng ức chế xơ gan của cao chiết và các phân đoạn chiết dược liệu trên gan chuột bị gây xơ bằng CCỈ4.” nhằm góp phần tìm và chứng minh tác dụng trị liệu của cây Râu mèo và cây Nghể vào việc phòng và ức chế bệnh xo gan. Đề tài đuọc thực hiện với mục tiêu cụ thể: - Chuẩn bị cao chiết và phân đoạn chiết từ duọc liệu - Khảo sát sàng lọc tác dụng hạ enzym gan và ức chế xo gan của cao chiết và phân đoạn duọc liệu. 1 Chương 2: TỔNG QUAN 2.1. Tỗng quan về thực vật học 2.1.1. Cây Râu mèo Cây Râu mèo có tên khoa học là Orthosiphon aristatus (Blume.) Miq. Thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae) hay còn được gọi bằng những tên khác như: Orthosiphon gradiflorus (Blume.), Orthosiphon longiflorum (Ham.), Orthosiphon spiralis (Lous.) Merr., Ocinum aristatus (Blume.) Cỉerodendralthus spicatus (Thums.)... Bijdr., Hình 2.1: Cây Râu mèo Ở mỗi địa phương, mỗi vùng cây Râu mèo còn có tên gọi khác nhau. Ở Việt Nam cây Râu mèo còn được gọi là: bông bạc, ẻ mùi, trúng hoang.. ..[6’8] 2.1.1.1. Đặc điềm hình thái thực vật Cây Râu mèo là cây thân thảo, sống lâu năm, cao 0,5 - 1 m. Thân đứng ít phân nhánh, hình vuông, nhẫn hoặc ít lông. Ở một số chủng, cuống và gân chính có màu tía. Lả mọc đối, dài 4 - 6 cm, rộng 2,5 - 4 cm, cặp lả trước mọc thành hình chữ thập đối với cặp lá sau, gốc lá tròn, đầu nhọn, mép khía răng to, cuốn lá dài 3 - 4 cm. Cụm hoa tận củng mọc thẳng, mọc thành chùm, màu hoa lúc non thì trắng, sau ngả sang màu tím, dài 8 - 10 cm, gồm 6 - 1 0 vòng, mỗi vòng có 6 hoa. Hoa nở suốt mùa hè, quả nhỏ và nhẵn. Cây Râu mèo cỏ tên như vậy vì nhị và nhụy cùa hoa thò ra giống râu con m èo.[4] * Phân loại Cây Râu mèo thuộc chi Orthosiphon họ Hoa môi (Lamỉaceae), là họ lón nhất trong bộ Hoa môi, gồm hơn 200 chỉ và khoảng 3500 loài, phân bố ở khắp các vùng có khí hậu khác nhau trên thế giới nhưng đặc biệt nhiều ở Địa Trung Hải, Tiểu Á và Trung Á .[24] Sơ đồ hệ thống phân loại (Xem sơ đồ 2.1) 2 * Phân bố Chi Orthosiphon có khoảng 80 loài được phân bố rộng rãi ở Châu Á, Châu Phi. Ở Việt Nam tác giả Phạm Hoàng Hộ đã xác định đuọc 8 loài.[7] Cây Râu mèo mọc tự nhiên và phân bố phổ biến ở Ấn Độ, các nuớc Đông Nam Á nhu: Indonesia, Malaysia, Thái Lan.[7,10] Tại thành phố Hồ Chí Minh, Râu mèo đuọc trồng nhiều ở Thủ Đức, một số vuòn thuốc nam ở các quận huyện nội thành, các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long cũng trồng rất nhiều. Ngoài ra, Râu mèo còn có ở các tinh miền núi nhu: Cao Bằng, Thanh Hóa, Hà Tây, Lâm Đồng, Phủ Yên, Phan Rang, Hà Nam . .F ’10] * Bộ phận sử dụng Cây Râu mèo đuọc thu hái cả cây về làm thuốc, trừ phần rễ. Duọc liệu sau khi thu hái đuọc ốn định bằng cách phoi hoặc sấy khô.[8] , Sơ đồ 2.1: Vị trí cây Râu mèo trong kệ thong phân loại 2.1.1.2. Thành phần hóa học Trong thân cây Râu mèo chứa nhiều nhóm hợp chất khác nhau: Các glucosid đắng, orthosiphonnin, saponin, alkaloid, tinh dầu, tannin, flavonoid, cholin, betain, alcol triterpen, acid hữu cơ nhu: tartaric, citric, acid glycolis, .. .[6’8] • Saponin Saponin đuợc tìm thấy trong thành phần của cây Râu mèo lần đầu tiên 1933 do p. Caparis và CH Février. Năm 1968, Efimova F.V và cộng sự đã tiến hành định luợng thảnh phần saponin. Ket quả cây Râu mèo chứa 4,5% saponin trong dịch chiết butanol. 3 Thành phần saponin trong cây Râu mèo được gọi tên là orthosiphonosides A, B, c, D, E có màu tím hồng với thuốc thử acid phosphotungstic ở nhiệt độ 105 - 110°c.[22] • Glucosid đắng Cây Râu mèo đuọc Van Itallie nghiên cứu từ năm 1886, tác giả đã lấy ra một chất glucosid đắng gọi là orthosiphon chất này ít tan trong cồn và tan nhiều trong nuớc. Sau đó nhiều tác giả nhu A. Gruber (Đức), Lecdurg Krober (Đức) cũng tìm thấy thành phần này và thêm muối K+ trong cây Râu mèo, có ý kiến cho rằng đây là hoạt chất chính gây tác dụng lọi tiểu.[1] • Các flavonoid Trong cây Râu mèo, thành phần hóa học đuọc biết rõ nhất là flavonoid. 9 chất flavon ở dạng aglycon đã đuọc phân lập từ cây Râu mèo, trong đó có chất Sinensetin chiếm hàm luọng lớn trong cây. Ngoài 9 flavon còn có 2 flavonoid glycoside kaempferol 3 - o - ß glucosid và quercetin 3 - o - ß glucosid.[8] Hình 2.2: Khung của ílavonoid Bảng 2.1: Các gốc hóa học trong các chất Flavonoid của cây Râu mèo Các dẫn xuất của Flavonoid RI R2 R3 R4 1 H H3C H H 2 H h 3c H ch3 3 H3C H H ch3 4 h 3c H3C H H 5 h 3c h 3c H ch3 6 H h 3c OH ch3 4 7 H h 3c OH CH: 8 H3C h 3c OH CH: 9 h 3c h 3c och3 CH Trong một nghiên cứu gần đây của tác giả Yasuhiro Tezuka làm trên đối tượng là cây Râu mèo tại Việt Nam đã tìm ra được 5 chất orthosiphon mới (Hình 2.3), ngoài ra còn có các staminolacton, nor - staminolacton mới cũng được tìm thấy. 1 q ' -DDCM„H?-H,n**OC5Ph 2 Ft' = CDCH-J, R* = R3 = H J ftlc o C K j 3 R ' . f i * . O M 5H3.R% CaPI> Hình 2.3: 5 chất orthosiphon mới • Các dẫn chất của acid caffeic Chủ yểu là các acid rosmarinic, acid cichoric... QH HO Acid rosmarinic Hình 2.4: Các dẫn chất của acid caíĩeic 5 • Các diterpenoid Các orthosiphol, neo - orthosiphol, seco - orthosiphol; Các staminol, nor - staminol, nor - staminon; Các staminolacton, nor - staminolacton; Các siphonol (trong cây Râu mèo có đến hon 50 chất thuộc nhóm này).[8] • Các họp chất khác Triterpenoid (acid oleanolic, ursonic, betunilic, a - amyrin và p - amyrin; phytosterol (Ị3 - sitosterol, stigmasterol, campesterol); carotenoid, coumarin (esculetin). Các thành phần khác nhu: betain, cholin, p - sitosterol.[8] 2.1.1.3. Tác dụng dược lý • Tác dụng lọi tiểu Những nghiên cứu đầu tiên về duọc lực đối với cây Râu mèo đuọc thực hiện ở Pháp bởi Perinelle (1887), Lecbre và Decaux F. Sau này còn có rất nhiều công trình nghiên cứu về tác dụng duọc lực và chỉ rõ tác dụng lọi tiểu của cây Râu mèo (đã đuọc khẳng định ở Cuba). Đến năm 1926, Cây Râu mèo đuọc đua vào Duọc điển Hà Lan rồi đến Duọc điển Đức, Anh, Pháp, Thụy Sĩ, Pháp đua vào năm 1965. Tuy nhiên thành phần gây tác dụng lọi tiểu chua xác định rõ, nên vấn đề này các tác giả có nhiều ý kiến chua thống nhất. J.E Maguire đã phân tích và xác định đuợc chất của cây Râu mèo có ích trong y học. Năm 1993 Shut và Zwaving đã nghiên cứu duợc lý học của một số lipophilic flavonoid từ cây Râu mèo cho thấy thành phần sinensetin và hydroxil 5, 6, 7, 4 tetramethoxiflavone thể hiện hoạt tính lợi tiểu nhung không có hoạt tính kháng khuẩn.[10] • Tác dụng ức chế khối u Theo nghiên cứu của Yasuhiro thì hầu hết các flavonoid và diterpenoid đuợc tách ra từ cây Râu mèo có tác dụng độc đối với tể bào ung thu biểu mô gan chuột nhắt 26 - L 5.[26] 6 • Tác dụng chống oxi hóa Trong một khảo sát mới đây trên một số cây thuốc ở Việt Nam cho thấy cây Râu mèo có hoạt tính chống oxi hóa mạnh. ♦♦♦ Các khảo sát đã sàng lọc in vỉtro hoạt tính chống oxi hoá, tác dụng làm hạ enzym gan của 3 cao toàn phần methanol, n - butanol, EtOAc và 9 phân đoạn đuọc tách từ cao toàn phần EtOAc đồng thòi đối chiếu, so sánh với chất chuẩn silymarin kết quả cho thấy cao EtOAc có tác dụng chống oxi hoá mạnh nhất và các phân đoạn họp chất trong cao EtOAc có tác dụng tuông hỗ lẫn nhau.[14] ♦♦♦ Tiếp tục thử nghiệm in vỉvo hoạt tính chống oxi hoá, tác dụng làm hạ enzym gan của cao EtOAc với các nồng độ 0,1 mg/ml; 0,5 mg/ml; 1 mg/ml, so sánh với chất chuẩn silymarin kết quả cho thấy hoạt tính chống oxi hoá, tác dụng làm hạ enzym gan tốt nhất ở nồng độ 1 mg/ml.[14] 2.1.2. Cây Nghể Cây Nghể thuộc họ Rau răm (họ Nghể, hay họ Kiều Mạch), (Polygonaceae). Một số cây trong họ Rau răm phổ biến nhu: Kiều Mạch (Fagopyrum), Chút Chít (Rumex), Đại Hoàng (Rheum), Nghể, và Rau răm (Polygonum), Hà Thủ Ô Đỏ,.... Họ Rau răm đuợc đặt tên theo hình dạng của hạt; chẳng hạn nhu hạt của cây Đại , r301 Hoàng có tiêt diện ngang là một hình tam giác. Hình 2.5: Cây nghể Trong y học cổ truyền, Nghể đồng, Nghể bà đuợc dùng làm gia vị, bổ, làm lành vết thuong. Nghể chàm có tác dụng hạ nhiệt trong các bệnh nhiễm khuẩn nhu sởi, viêm họng, cúm. [27’28] 2.1.2.1. Đặc điểm hình thái thực v ậ t[2’10] Nghể là loại cây thân thảo một năm, có thân mọc thẳng, cao 40 - 70 cm, rộng 1,5 cm, nhiều cành và có rãnh dọc. Lá của cây Nghể có vị tuông tự nhu hồ tiêu, cuống lá 4 7 8 mm, phiến lá dày hình mũi mác hay hình elip mũi mác có kích thước 4 - 8 X 0,5 - 25 cm, cả hai mặt không lông, đôi khi có lông nhỏ màu trắng và cứng ép sát gân giữa, gốc lá hình nêm, mép lá có lông mịn, chóp lá nhọn. Các hoa tự thụ phấn trong chồi, không nở, có mặt tại các nách lá, bẹ chìa hình ống dài 1 - 1 , 5 cm, giống như màng mỏng, có lông cứng, và nhỏ thưa thớt, cụt đỉnh có lông ngắn. Cụm hoa mọc trên đầu cành hay ở nách lá, dạng bông rủ xuống, dài 3 - 8 cm. Các lá bắc xanh lục, hình phễu, dài 2 - 3 mm, mép dạng màng có lông mịn ngắn thưa thớt, mỗi lá 3 - 5 hoa. Các cuống nhỏ dài hon lá bắc, bao hoa màu xanh lục có màu trắng hay hồng ở phía trên và chia 5 hoặc 4 phần, có điểm mạch hỗ trong suốt màu nâu; lá và cánh hoa hình elip, dài 3 - 3 , 5 mm. Nhị hoa không thò ra. Quả bế không thò ra, trong bao hoa, màu nâu đen, trong mò hình trứng, hai mặt lồi hay mặt cắt tam giác, dài 2 - 3 mm, có các hõm nhỏ dày đặc. Cây Nghể ra hoa vào tháng 5 - 9, kết quả vào tháng 6 - 10. * Phân loại Cây Nghể có tên khoa học là Polygonum toenzymtosum Willd. (hay Polygonum pulchrum bỉume), hay được biết đến với nhiều tên khác nhau: Nghể lông dày, Nghể lông, N ghểtrâu,....[12,27] Cây Nghể thuộc họ Rau răm (họ Nghể, hay họ Kiều Mạch), (Polygonaceae). Đây là nhóm thực vật hai lá mầm, chứa khoảng 50 chi và 1120 loài. Họ Nghể là loài cây thân thảo, cây bụi, cây thân gỗ nhỏ. Các co quan sinh sản đon tính ở trên cùng một cây hay ở trên hai cây khác nhau.[30] Họ Rau răm được chia thành hai phân họ là Polygonoideae và Eriogonoideae. Phân họ Polygonoideae được nhận biết bằng cách là phân họ này không có tổng bao, nhưng có bẹ chìa (đây là các bao của vỏ, màng bọc phát triển từ các lá kèm ở các gốc lá đính kèm). Một số bẹ chìa có các tua có lông. Phân họ này bao gồm khoảng 28 chi và 800 loài với các chi lớn như: Polygonum, Rumex và Calligonum. [27] 8 Phân họ Eriogonoideae với khoảng 330 loài, chỉ được tìm thấy ở các khu vực Châu M ỹ.[30] * Phân bổ Nghể là loài cỏ nhiệt đới, mọc thành từng đám ở ruộng, muông rạch, ao hồ, hay mép nuớc ở bò sông.[12] Phân bố của loài này rộng khắp vùng nhiệt đới, cận nhiệt đới ở Châu Á, và một phần ở Châu Âu. Ở Châu Á, Nghể đuọc tìm thấy ở một số nuớc nhu: Ấn Độ, Malaysia, Bangladesh, Thái Lan, Philippines, Indonesia, Campuchia, Lào và Trung Quốc.[10] Ở Việt Nam, Nghể có khoảng hon 30 loài (Nguyễn Tiến Bân, 1997), trong đó có gần 20 loài đuọc dùng làm thuốc (Võ Văn Chi, 1996). Nghể có khắp các tỉnh từ đồng bằng đến trung du và miền núi ( độ cao duới 500 m ) . [10] * Bộ phận sử dụng Nguôi ta thu hái lá và ngọn quanh năm, và thuòng sử dụng tuoi.[12] 2.1.2.2. Thành phần hóa học Toàn cây chứa các chất thuộc nhóm thành phần hóa học khác nhau: Flavonoid 2 - 2,5 % trong đó quercetin, quercitrin, kaempferol, rutin, hyperosid (quercetin - 3 - galactosid), rhamnacin, rhamnacin kali bisulfat monoester, persicarin (isorhamnetin - 3 - kali bisulfat ester), persicarin - 7 - methyl - ether. Theo một so tác giả, lá chứa nhiều flavonoid: quercetin - 3 - Sulfat, isorhamnetin - 3 , 1 - disulfat và tamarixetin - 3 - glucosid - 7 - Sulfat (Yagi Akira và cộng sự, 1994), 7, 4’ - dimethylquercetin, 3’ - methylquercetin, quercetin, isoquecertin (Haraguchi Hiroyuki và cộng sự, 1992). Tính chất chống oxi hóa của một so flavonoid đuợc sắp xếp thứ tự từ mạnh đến yểu: isoquercetin > 7, 4’ - dimethylquercetin > quercetin > 3’ - methylquercetin. Tinh dầu 0,3 - 0,35 % trong đó một chất chiếm 28,40 % (thân), 29,00 % (lá) và một chất chiếm 27,65 % (thân) và 27,78 % (lá). 9