Tài liệu Khảo sát một số hình tượng trong truyện nguyễn ngọc thuần qua hai tác phẩm vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ và một thiên nằm mộng (2014)

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC NGUYỄN THÙY LINH KHẢO SÁT MỘT SỐ HÌNH TƢỢNG TRONG TRUYỆN NGUYỄN NGỌC THUẦN QUA HAI TÁC PHẨM VỪA NHẮM MẮT VỪA MỞ CỬA SỔ VÀ MỘT THIÊN NẰM MỘNG KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Văn học thiếu nhi Ngƣời hƣớng dẫn khoa học ThS. TRẦN THỊ MINH HÀ NỘI - 2014 LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô trong khoa Giáo dục Tiểu học, gia đình và bạn bè đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Th.S Trần Thị Minh người đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành khóa luận này. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 5 tháng 5 năm 2014 Sinh viên Nguyễn Thùy Linh LỜI CAM ĐOAN Tôi xin khẳng định đề tài: Khảo sát một số hình tƣợng trong truyện Nguyễn Ngọc Thuần qua hai tác phẩm Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ và Một thiên nằm mộng là kết quả của riêng mình, đồng thời đề tài này không trùng với kết quả của các tác giả khác. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm! Hà Nội, ngày 5 tháng 5 năm 2014 Sinh viên Nguyễn Thùy Linh MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1 2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................... 3 3. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 6 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 6 5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 7 6. Cấu trúc khóa luận ........................................................................................ 7 NỘI DUNG....................................................................................................... 8 CHƢƠNG 1. NGUYỄN NGỌC THUẦN VÀ CON ĐƢỜNG ĐẾN VỚI VĂN CHƢƠNG ...................................................................................... 8 1.1. Vài nét về con người và cuộc đời Nguyễn Ngọc Thuần ............................ 8 1.2. Quan niệm nghệ thuật của Nguyễn Ngọc Thuần ..................................... 11 1.2.1. Qua phát ngôn trực tiếp ................................................................ 12 1.2.2. Qua văn chương ............................................................................ 17 1.3. Cơ sở hình thành thế giới hình tượng truyện Nguyễn Ngọc Thuần ........ 20 1.3.1. Ảnh hưởng của gia đình, quê hương và môi trường sống ............ 20 1.3.2. Ảnh hưởng từ phương thức sáng tạo của họa sĩ .......................... 22 CHƢƠNG 2. HÌNH TƢỢNG TRUYỆN NGUYỄN NGỌC THUẦN TRONG HAI TÁC PHẨM VỪA NHẮM MẮT VỪA MỞ CỬA SỔ VÀ MỘT THIÊN NẰM MỘNG .................................................................... 24 2.1. Hình tượng nhân vật trẻ em...................................................................... 24 2.1.1. Nhân vật em bé bé bỏng, ngây thơ ................................................ 24 2.1.2. Nhân vật em bé tinh tế, nhạy cảm ................................................. 27 2.1.3. Nhân vật em bé với những giấc mơ đẹp........................................ 32 2.2. Hình tượng các nhân vật khác .................................................................. 34 2.2.1. Nhân vật có tính cách lạ lùng, hình dạng khác thường ................ 34 2.2.2. Nhân vật có tấm lòng cao cả......................................................... 39 2.2.3. Nhân vật mang những nét văn hóa dân gian truyền thống của người Việt ................................................................................................. 44 2.3. Hình tượng thiên nhiên ............................................................................ 46 2.3.1. Bức tranh thiên nhiên đồng quê thôn dã, tươi đẹp, trong trẻo ..... 46 2.3.2. Bức tranh thiên nhiên biến đổi theo thời gian .............................. 49 2.3.3. Bức tranh thiên nhiên gắn với tâm trạng và cuộc sống của con người................................................................................................. 51 KẾT LUẬN .................................................................................................... 56 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 58 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Văn học thiếu nhi là bộ phận cấu thành và có vị trí đặc biệt trong nền văn học dân tộc. Văn học thiếu nhi có vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách và làm giàu có tâm hồn con người ngay từ thời thơ ấu. Văn học viết cho thiếu nhi ở nước ta ra đời khá muộn nhưng đã có những bước phát triển mạnh mẽ với những tác giả nổi bật như Tô Hoài, Phạm Hổ, Võ Quảng, Trần Đăng Khoa… Tiếp bước thế hệ nhà văn đi trước là sự xuất hiện của những nhà văn viết cho thiếu nhi cũng rất tâm huyết như Nguyễn Nhật Ánh, Trần Thiên Hương, Lê Cảnh Nhạc, Tạ Duy Anh, Nguyễn Ngọc Thuần… Trong đó, Nguyễn Ngọc Thuần là gương mặt nhà văn trẻ có sức viết khá dồi dào và đặc biệt có duyên với truyện viết cho thiếu nhi. Anh viết với niềm đam mê, cần mẫn như con tằm nhả tơ và đã liên tục đạt được những giải cao trong một khoảng thời gian rất ngắn: Giải ba cuộc vận động sáng tác “Văn học tuổi 20” lần thứ II do Nhà xuất bản Trẻ, Báo Tuổi trẻ và Hội Nhà văn Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức với tác phẩm Giăng giăng tơ nhện (2000); Giải A cuộc thi “Văn học thiếu nhi vì tương lai đất nước” lần III với tác phẩm Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ (2002); đồng thời tác phẩm đặc sắc này cũng được giải văn học thiếu nhi Peter Pan - Giải thưởng của Ủy ban Quốc tế về sách dành cho thanh thiếu nhi tại Thụy Điển năm 2008; Giải A cuộc vận động sáng tác cho thiếu nhi của Nhà xuất bản Kim Đồng với tác phẩm Một thiên nằm mộng (2002); NguyÔn Thïy Linh 1 Líp: K36B - GDTH Giải B cuộc thi sáng tác “Văn học cho tuổi trẻ” do Nhà xuất bản Thanh niên và Nhà xuất bản Văn nghệ tổ chức với tác phẩm Trên đồi cao chăn bầy thiên sứ (2004); Nguyễn Ngọc Thuần cũng vinh dự được bình chọn là một trong mười gương mặt trẻ tiêu biểu nhất năm 2004 do Trung ương Đoàn và Quỹ hỗ trợ Tài năng trẻ Việt Nam tổ chức. 1.2. Về văn chương, những tác phẩm của anh đã gây ấn tượng sâu sắc cho bạn đọc, kể cả những độc giả khó tính cũng bị thuyết phục bởi những trang văn đẹp đẽ, mới lạ, một ngòi bút tươi trẻ. Nguyễn Ngọc Thuần đã đưa bạn đọc đến với một thế giới vừa hư vừa thực thấm đẫm chất thơ. Không cần đến những xung đột, những phiêu lưu, những tình huống gay cấn nhiều kịch tính, chỉ là những chuyện thường ngày với những khám phá nho nhỏ thú vị, tác giả đã đánh thức trái tim con người, để mở ra một cánh cửa cảm nhận cuộc sống, đồng thời tạo nên một thế giới tươi sáng, mơ hồ và quyến rũ. 1.3. Mặc dù đã có khá nhiều bài viết về Nguyễn Ngọc Thuần nhưng cho đến nay, gần như chưa có công trình nào nghiên cứu kĩ lưỡng về thế giới hình tượng trong sáng tác của nhà văn này. Xung quanh truyện Nguyễn Ngọc Thuần không có quá nhiều tranh cãi, xung đột và những ý kiến trái chiều như sáng tác của nhiều nhà văn hiện đại cùng thời. Nhưng không vì thế mà tác phẩm của Nguyễn Ngọc Thuần bị lãng quên mà dường như ngược lại, cùng với thời gian, những giá trị cao đẹp, mang tính nhân văn sâu sắc trong các sáng tác của anh ngày càng được tìm hiểu và nghiên cứu nhiều hơn. Vì những lý do trên cùng niềm yêu thích văn học thiếu nhi, tôi đã chọn đề tài: “Khảo sát một số hình tượng trong truyện Nguyễn Ngọc Thuần qua hai tác phẩm Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ và Một thiên nằm mộng” để làm khóa luận tốt nghiệp đại học. Nghiên cứu về đề tài này giúp tôi rất nhiều trong công tác giảng dạy sau này. Các bài học rút ra từ hai tập truyện này là công cụ giáo NguyÔn Thïy Linh 2 Líp: K36B - GDTH dục sắc bén với trẻ thơ. Hiểu được giá trị đích thực của hai tập truyện sẽ là cơ sở vững chắc cho công tác giáo dục trẻ nói chung, cho hoạt động phát triển tình cảm đạo đức lối sống cho trẻ nói riêng. 2. Lịch sử vấn đề Truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn Ngọc Thuần đang được nhiều độc giả quan tâm đón đọc. Qua những tác phẩm của mình, nhà văn đã khắc họa nổi bật tâm lý của trẻ thơ, những linh hồn bé bỏng với những ước mơ, khát vọng chính đáng và trong sáng; một thế giới tưởng tượng đầy huyền ảo, một tấm lòng nhân ái bao la. Bằng những hình tượng chân thực nhất, gần gũi nhất, Nguyễn Ngọc Thuần đã truyền đến cho trẻ thơ những bài học về đạo đức nhẹ nhàng, sâu sắc thông qua những triết lý gần gũi. Từ năm 2000 trở lại đây, anh đã sáng tác nhiều tác phẩm có giá trị. Những tác phẩm xuất sắc ấy đã đem lại cho anh nhiều giải thưởng lớn của Nhà xuất bản Trẻ và Hội Nhà văn Thành phố Hồ Chí Minh, Nhà xuất bản Kim Đồng, giải thưởng Peter Pan của Thụy Điển… Những thành quả của Nguyễn Ngọc Thuần không những được ghi nhận bằng các giải thưởng văn học cao quý mà còn được Thủ tướng chính phủ trao tặng bằng khen “Gương mặt trẻ Việt Nam tiêu biểu năm 2004”. Chính vì thế, truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn Ngọc Thuần đã thu hút được sự quan tâm chú ý của nhiều nhà nghiên cứu phê bình trong cả nước. Tuy nhiên, những bài nghiên cứu phê bình chưa nhiều, chủ yếu dừng lại ở một số bài báo, lời nhận xét khái quát hay những bài phỏng vấn. Trên trang báo điện tử cand.com, Toàn Nguyễn trong bài Nguyễn Ngọc Thuần - “Hoàng tử bé” biến mất đã viết: “Sự xuất hiện của anh trong làng văn, với Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ, Một thiên nằm mộng đã tạo nên một thế giới tươi sáng, mơ hồ mà quyến rũ. Sự đẹp đẽ của những trang văn Nguyễn Ngọc Thuần đã “đánh gục” sự nghi ngờ của những nhà văn lão thành. NguyÔn Thïy Linh 3 Líp: K36B - GDTH Ngay cả những nhà phê bình khó tính nhất cũng chấm cho anh trên điểm 5 trong thang điểm 10” [5]. Trong một bài viết khác trên blog yume.vn, Trần Viết Nhi nhận xét về truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn Ngọc Thuần: “Cái đẹp trong văn xuôi thiếu nhi Nguyễn Ngọc Thuần xuất phát từ điểm nhìn dưới cặp mắt trẻ thơ của nhà văn. Sự kết hợp giữa các yếu tố màu sắc, đường nét trong hội họa, sự giản dị, trong sáng và tinh khiết trong ngôn từ và giọng văn đầy chất cổ tích trong từng trang viết của anh đã tạo nên mối giao cảm đa chiều giữa nhân vật với nhân vật, nhân vật với độc giả và giữa độc giả với tác giả” [6]. Quả thật, với độc giả thiếu nhi, Nguyễn Ngọc Thuần mãi là người bạn của trẻ em bởi vì anh biết đồng cảm, chia sẻ cùng trẻ những nỗi niềm tâm sự, thấu hiểu nỗi lòng con trẻ. Đồng cảm với những trang văn của Nguyễn Ngọc Thuần, Trần Viết Nhi trong bài viết Triết lí về giá trị con người trong truyện thiếu nhi của Nguyễn Ngọc Thuần tiếp tục biểu lộ cảm xúc: “thật nhẹ nhàng, thấm thía nhưng cũng không kém phần sâu sắc! Qua những dòng văn đậm sắc màu triết lý, Nguyễn Ngọc Thuần đã gửi gắm những quan niệm của mình về giá trị của con người. Đó là cách tiếp cận mới mẻ, qua sự thể hiện sáng tạo, sâu sắc, tế vi và mang đậm tính nhân văn” [7]. Sau khi Cuộc vận động sáng tác cho thiếu nhi 2001 - 2002 kết thúc, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh trưởng ban chung khảo trong bản tổng kết cuộc thi Những tín hiệu mới đã nhận định về nhà văn Nguyễn Ngọc Thuần và tác phẩm của anh như sau: “Sau tác phẩm Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ, Nguyễn Ngọc Thuần tiếp tục đem lại cho chúng ta sự thú vị qua truyện vừa Một thiên nằm mộng với lối viết lạ, trong trẻo và giàu chất thơ. Bằng cái nhìn hồn nhiên và ngạc nhiên của trẻ thơ, bằng những nắm bắt tinh tế, những phát hiện ngộ nghĩnh nhưng có sức gợi lớn, qua ngòi bút của Nguyễn Ngọc Thuần thế giới quen thuộc của chúng ta bỗng hiện lên mới mẻ, tinh khôi như mới sinh thành” [17; trang bìa]. NguyÔn Thïy Linh 4 Líp: K36B - GDTH Nhà văn Nguyễn Thị Minh Thái nhận xét về truyện Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ: “Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ đã thật sự là một cú đúp ngoạn mục về văn chương. Mỗi truyện ngắn nho nhỏ trong đó đã là một truyện tặng cho bạn đọc trẻ thơ, lại vừa là một truyện dành cho người lớn. Bởi chúng nhiều tầng nghĩa, giàu chất thơ, và có lẽ, bởi cả tác phẩm chính là kết quả cái nhìn độc đáo của một chủ thể thi sĩ viết văn xuôi, với động thái đắm đuối nhị nguyên rất mới lạ: Vừa nhắm mắt, vừa mở cửa sổ... nhìn ra thế giới. Và chỉ để phát hiện ra rằng “thế giới” chính là tất cả những gì thân thuộc, thân mến nhất ngay ở trước mắt: Khu vườn nhỏ cạnh cửa sổ nhà mình, cuộc sống hằng ngày êm đềm của cha mẹ, bạn bè, cô giáo, hàng xóm láng giềng kế bên, và... thật thú vị, ở ngay trong trái tim của chính mình, khiến mình phải viết... ra giấy, cho chính mình trước hết” [12]. Nhà văn Hồ Anh Thái lại có suy nghĩ khác: “Nghĩ ngợi loay hoay, nhân đọc cuốn Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ. Ðọc xong ngẩn ngơ lâu lâu. Văn phong đẹp, trong vắt. Người đọc soi vào đấy, thấy cả những ao ước tuổi thơ mình. Ðúng giọng đúng kiểu trẻ con, không phải giả vờ ngọng nghịu như phần lớn người viết truyện thiếu nhi dễ mắc. Nhưng cũng không tự nhiên chủ nghĩa ú ớ trẻ con mãi. Sau khi đã tạo dựng được một thế giới trẻ con đáng tin cậy, tác giả khéo lồng vào đó chất lãng mạn tuyệt vời khiến những ai từng là trẻ con đều phải bâng khuâng” [11]. PGS.TS Lã Thị Bắc Lý trong Giáo trình văn học thiếu nhi cũng có nhận xét, đánh giá về nhà văn trẻ này như sau: “Nguyễn Ngọc Thuần có lối viết không mới mà vẫn lạ. Anh thu hút người đọc ở giọng văn trong trẻo, với cái nhìn hồn nhiên, đầy sự ngạc nhiên thơ trẻ. Thế giới xung quanh rất quen thuộc qua con mắt của anh bỗng trở nên sống động, tinh khôi, trong vắt và đầy yêu thương, mới lạ. Nguyễn Ngọc Thuần được coi là một hiện tượng của văn học thiếu nhi Việt Nam trong những năm đầu của thế kỉ XXI” [3; 19]. NguyÔn Thïy Linh 5 Líp: K36B - GDTH Qua khảo sát tài liệu, chúng tôi nhận thấy rằng: Nhìn chung, những nhận xét, đánh giá của những độc giả yêu mến, của các nhà văn, nhà nghiên cứu phê bình về truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn Ngọc Thuần hầu hết mới chỉ là những bài nhận xét khái quát về giá trị các tác phẩm đó mang đến cho độc giả hoặc là những nhận xét về một tác phẩm cụ thể. Đó là những giá trị nhân văn về con người và cuộc sống, về những gì thân thuộc xung quanh mà nhiều khi chúng ta không để ý. Truyện của anh gần gũi với các em thiếu nhi bởi anh nhìn cuộc sống dưới con mắt của trẻ thơ, anh đồng cảm và chia sẻ với các em. Với lối viết nhẹ nhàng, giàu chất thơ và đầy ý nghĩa, truyện của Nguyễn Ngọc Thuần đã để lại nhiều cảm xúc sâu lắng trong lòng độc giả. Bản thân tôi thấy những đánh giá của các nhà nghiên cứu phê bình về truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn Ngọc Thuần còn rất ít. Đặc biệt, đề tài: “Khảo sát một số hình tượng trong truyện Nguyễn Ngọc Thuần qua hai tác phẩm Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ và Một thiên nằm mộng” là một đề tài khá mới và cũng có ít tác giả nghiên cứu. Là độc giả yêu mến truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn Ngọc Thuần và là sinh viên năm thứ tư khoa Giáo dục Tiểu học, tôi mong muốn đóng góp thêm một số ý kiến để có thể nhận diện, đánh giá đúng cá tính, tài năng nghệ thuật của nhà văn, đồng thời trên cơ sở đó đánh giá đúng những đóng góp của anh đối với văn học thiếu nhi Việt Nam. 3. Mục đích nghiên cứu Việc nghiên cứu đề tài này giúp cho bản thân tôi hiểu sâu sắc hơn về truyện Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ, Một thiên nằm mộng đặc biệt là nắm vững được hệ thống hình tượng trong truyện, giúp phục vụ thiết thực cho việc giảng dạy sau này. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu Khóa luận này tập trung tìm hiểu về những hình tượng cụ thể trong truyện Nguyễn Ngọc Thuần. NguyÔn Thïy Linh 6 Líp: K36B - GDTH 4.2. Phạm vi nghiên cứu Khóa luận tập trung nghiên cứu một số hình tượng tiêu biểu được Nguyễn Ngọc Thuần xây dựng trong hai tác phẩm được giải: Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ, Một thiên nằm mộng. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Thực hiện đề tài này tôi sử dụng một số phương pháp sau: - Phương pháp thống kê, phân loại. - Phương pháp phân tích tác phẩm văn học. - Phương pháp so sánh văn học. 6. Cấu trúc khóa luận Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, phần Nội dung của khóa luận được triển khai thành hai chương: Chương 1: Nguyễn Ngọc Thuần và con đường đến với văn chương Chương 2: Hình tượng truyện Nguyễn Ngọc Thuần trong hai tác phẩm Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ và Một thiên nằm mộng NguyÔn Thïy Linh 7 Líp: K36B - GDTH NỘI DUNG CHƢƠNG 1. NGUYỄN NGỌC THUẦN VÀ CON ĐƢỜNG ĐẾN VỚI VĂN CHƢƠNG 1.1. Vài nét về con ngƣời và cuộc đời Nguyễn Ngọc Thuần Nguyễn Ngọc Thuần sinh năm 1972 trong một gia đình nông dân nghèo khó tại xóm Phò Trì, xã Tân Thiện, huyện Hàm Tân, tỉnh Bình Thuận. Cha mất sớm từ năm anh chưa tròn mười tuổi. Học hết THPT, anh lên Thành phố Hồ Chí Minh học và kiếm sống. Khi còn học đại học, Nguyễn Ngọc Thuần đã từng vẽ minh họa cho báo Nhi Đồng thành phố và làm biên tập văn xuôi cho báo Mực Tím. Năm 2003, Nguyễn Ngọc Thuần tốt nghiệp trường Đại học Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh, hiện anh đang sống và công tác tại báo Tuổi trẻ Thành phố Hồ Chí Minh. Nguyễn Ngọc Thuần xuất thân trong một gia đình nông dân nghèo khó. Quê anh là một vùng thuần nông, người dân quanh năm chỉ biết gắn bó với đồng ruộng: “bán mặt cho đất, bán lưng cho trời”. Dường như cái nắng cái gió nơi đây đã làm con người anh thêm rắn rỏi, gắn bó với quê hương như dòng nước mát trong chảy mãi đến muôn đời. Nó là nguồn cảm hứng bất tận để anh cho ra đời nhiều tác phẩm hay và đặc sắc, là món quà vô giá anh dành tặng độc giả. Khi nói về quê hương, Nguyễn Ngọc Thuần đã từng tâm sự: “Quê hương tôi là những khoảng trời rộng rãi. Nằm đâu cũng có thể ngủ được, ở đâu cũng có một mùi thơm lúa non, mùi rạ, mùi cây lá được ủ ê trong ngập ngụa không khí…” [6]. Quê hương tươi đẹp là thế nên trong tâm thức anh lúc nào cũng hướng về nguồn cội, nơi chôn rau cắt rốn, nơi gắn bó tuổi thơ êm đềm và hạnh phúc. Sống ở thành phố nơi phồn hoa đô thị, ồn ào náo nhiệt nhưng thật lòng anh chỉ muốn về quê, nơi mà cuộc sống trôi qua êm đềm, giản dị. Chính vì vậy, trong các trang truyện của Nguyễn Ngọc Thuần người NguyÔn Thïy Linh 8 Líp: K36B - GDTH đọc luôn được thả hồn mình theo không gian mênh mông của cánh đồng quê, con sông quê, và khu vườn đầy ắp hoa thơm trái ngọt. Sinh ra trong một gia đình khó khăn về mặt kinh tế, nhưng Nguyễn Ngọc Thuần may mắn được sống trong sự thương yêu đùm bọc của bố mẹ, anh chị em và những người ruột thịt thân thiết, những người hàng xóm tốt bụng. Vì thế, các tác phẩm của anh luôn tràn ngập tình yêu thương, sự quan tâm, sẻ chia của mọi người dành cho nhau thật nồng ấm. Với anh sự quan tâm, yêu thương, chia sẻ giữa người với người là một tình thương lớn, một điều đáng trân trọng. Đến với văn chương như là duyên nợ và thật tình cờ Nguyễn Ngọc Thuần đã từng chia sẻ: “Tất cả bắt đầu từ một sự tình cờ. Một hôm, tôi ghé chơi nhà người dì, nhìn thấy một cái máy đánh chữ cũ kỹ bụi bám đầy... Tôi bèn mang ra lau dầu. Lau dầu xong, tiện tay tôi gõ chơi vài chữ rồi ngẫu hứng viết lung tung, không ngờ càng viết lại càng thấy thích... Từ đó, tôi bắt đầu viết và dần dần hình thành ý thức viết. Đến lúc ấy tôi mới tập trung học ngữ pháp...” [8]. Tình cờ đến với văn chương nhưng những tác phẩm anh viết ra hầu như đều nhận được giải thưởng mà toàn là giải cao. Như vậy, những giải thưởng mà anh đạt được không phải do may mắn mà do sự nỗ lực sáng tạo không biết mệt mỏi và niềm đam mê cháy bỏng đối với văn chương. Chuyên ngành mỹ thuật là niềm đam mê Nguyễn Ngọc Thuần theo đuổi thời đại học. Dường như mối duyên giữa mỹ thuật và văn chương thật gắn bó và gần gũi trong anh. Những nhân vật được anh vẽ nên trong những bức tranh cũng giống như những nhân vật được anh khắc họa trong các tác phẩm văn học. Đó là kết quả sáng tạo nghệ thuật của một họa sĩ viết văn. Độc giả yêu mến anh, những nhà phê bình văn học đánh giá cao anh bởi văn xuôi của anh là sự hòa hợp giữa hội họa và văn học. Tất cả các tác phẩm Nguyễn Ngọc Thuần viết ra đều được anh tự minh họa bằng những hình ảnh sinh động, đó cũng NguyÔn Thïy Linh 9 Líp: K36B - GDTH chính là một kênh liên kết giúp độc giả hiểu sâu sắc ý nghĩa của truyện. Viết cho thiếu nhi đã khó, viết để đạt giải nhiều như Nguyễn Ngọc Thuần càng khó hơn. Anh cho rằng, khi viết văn thì điều đầu tiên phải hiểu rõ là mình viết cho đối tượng nào để có những điều chỉnh phù hợp. Khi viết cho thiếu nhi anh đã đặt mình vào vị trí của một đứa trẻ để xem chúng có hiểu không, có thích thú không. Có được thành công lớn như vậy là bởi anh viết bằng cả tấm lòng yêu thương con trẻ, bằng cả ý thức trách nhiệm của người cầm bút. Đọc truyện của anh, ta thấy thấp thoáng hình ảnh của một nhà tâm lí học, một người bạn của trẻ thơ đồng thời toát lên vẻ đẹp của đường nét, màu sắc trong hội họa. Tất cả hội tụ lại làm nên tính nhân văn sâu sắc trong các tác phẩm của anh. Để viết nên tác phẩm, nhà văn cần phải có vốn hiểu biết phong phú. Nguyễn Ngọc Thuần rất ít đọc sách, nhưng cuốn nào thích thì đọc cả chục lần cho đến khi không còn thích nữa.Với anh, đọc một cuốn sách thì phải “chôm” lấy một điều gì đó, không được nhiều thì cũng phải được ít. Có như vậy dần dần mới tích lũy được nhiều điều về vốn sống, vốn văn hóa, nó là kiến thức bổ ích cho quá trình sáng tác của anh. Không chỉ tìm hiểu kiến thức qua sách vở mà Nguyễn Ngọc Thuần còn tìm hiểu từ chính cuộc sống thực tế. Anh tâm sự: “Trước đây, tôi nhận nuôi “dùm” gia đình cả gần chục đứa cháu! Gần gũi với trẻ con, người ta phát hiện ra nhiều điều thú vị trong cuộc sống. Trong thế giới trẻ thơ, mọi việc thật nhẹ nhàng, không lo toan. Cứ thử tưởng tượng, trong một gia đình, khi có biến cố xảy ra thì những đau buồn ấy được trẻ con cảm nhận một cách nhẹ nhàng hơn, ít bi lụy hơn. Người lớn nên học nhìn đời bằng đôi mắt của trẻ thơ để thấy cuộc sống thanh thản, đáng sống hơn” [4]. Những điều giản dị mà anh cảm nhận được từ những đứa trẻ ấy chính là điều được anh phản ánh trong tác phẩm của mình. Những nhân vật trong các tác phẩm của Nguyễn Ngọc Thuần đều bắt nguồn từ anh nhưng không phải là anh. Anh chỉ mượn cảnh làng quê, cuộc sống thời thơ ấu làm nền cho câu chuyện mà NguyÔn Thïy Linh 10 Líp: K36B - GDTH anh kể cho độc giả. Những tình cảm thân yêu của bố, mẹ, anh chị, bạn bè trong các tác phẩm là những cảm nhận của chính anh đã trải qua thời thơ ấu. Vì “từ nhỏ, tôi đã là một đứa trẻ giàu có về tinh thần... Trong gia đình, tôi là con út, lại là con trai duy nhất trong nhà nên rất được mọi người chiều chuộng, hầu như muốn gì được nấy. Đó là tài sản lớn nhất và quý giá nhất mà tôi sở hữu” [4]. Tình cảm của gia đình, bạn bè chính là vốn sống quý giá giúp nhà văn thêm trưởng thành và đem đến cho độc giả những tác phẩm văn học có giá trị. Như vậy, vốn sống, vốn văn hóa của Nguyễn Ngọc Thuần được tích lũy từ chính cuộc đời; bắt đầu từ khi anh còn là một cậu bé học trường làng đến khi trưởng thành, học tập tại trường Đại học Mỹ thuật và công tác tại báo Mực Tím, báo Tuổi trẻ Thành phố Hồ Chí Minh. Với những trải nghiệm thú vị và những bài học rút ra từ cuộc sống, Nguyễn Ngọc Thuần, bằng tài năng và sự sáng tạo tuyệt vời đã cho ra đời một loạt các tác phẩm hay được nhiều độc giả yêu mến. Hy vọng rằng trong thời gian không xa anh sẽ tiếp tục cho ra đời nhiều tác phẩm có giá trị để không phụ sự kì vọng của bạn đọc. 1.2. Quan niệm nghệ thuật của Nguyễn Ngọc Thuần Quan niệm nghệ thuật được hiểu là nguyên tắc cắt nghĩa thế giới và con người vốn có của hình thức nghệ thuật, đảm bảo cho khả năng thể hiện đời sống với một chiều sâu nào đó. Là sự miêu tả hữu hạn của thế giới vô hạn, là cuộc đời, hình tượng văn học phải được mở đầu và kết thúc, con người và cảnh vật phải được nhìn ở góc độ nào đó. Để tái hiện cuộc sống con người, tác giả phải hiểu cách họ giao tiếp với nhau, với thế giới và với bản thân, cách họ sống, hành động và suy nghĩ, điều họ quan tâm và không quan tâm trong cuộc đời. Tổng hợp tất cả mọi điều đó tạo thành mô hình nghệ thuật về thế giới và con người bao quát mà tác giả xuất phát để khắc họa hình tượng của những con người và số phận cụ thể, tổ chức quan hệ của các nhân vật, giải quyết xung đột, xây dựng kết cấu tác phẩm. NguyÔn Thïy Linh 11 Líp: K36B - GDTH Quan niệm nghệ thuật của một nhà văn có thể được phát biểu trực tiếp dưới dạng những tuyên ngôn, bài tiểu luận, song nó chủ yếu được thể hiện trong sáng tác. Nói đến quan niệm nghệ thuật là nói đến sự sáng tạo về chất trong cảm thụ và miêu tả đời sống: “Quan niệm nghệ thuật là một phạm trù nghệ thuật học, nó gắn với quan niệm thế giới quan, triết học và xã hội học về con người và thế giới nói chung nhưng tự bản thân nó là một ý thức hệ, đặc biệt gắn liền với miêu tả nghệ thuật. Đó là ý thức hệ nhân bản mà mục đích là khám phá ngày càng sâu sắc con người như nó tự cảm thấy trong tự nhiên, xã hội và lịch sử với tất cả sự phong phú, tinh tế” [10]. Vì vậy, việc hiểu được quan niệm nghệ thuật của một nhà văn có thể xem như cầm được chìa khoá để đi vào thế giới nghệ thuật của nhà văn đó. 1.2.1. Qua phát ngôn trực tiếp Quan niệm nghệ thuật của Nguyễn Ngọc Thuần trước hết được thể hiện qua những phát ngôn trực tiếp của anh về văn chương nghệ thuật trong những bài trả lời phỏng vấn, trao đổi. Với anh, khi viết văn thì điều đầu tiên là phải xác định được đối tượng mình phản ánh để có những điều chỉnh thích hợp. Đó là “viết cho ai”. Người cầm bút trước tiên phải xác định được đối tượng sẽ tiếp nhận những điều mình viết ra. Nguyễn Ngọc Thuần quan niệm: “Viết cho thiếu nhi và viết cho người lớn cũng là một cách viết nhưng tôi tìm cách trình bày câu văn sao cho ngắn gọn, dễ hiểu. Khi viết, tôi đặt mình vào vị thế một đứa trẻ để xem chúng có hiểu không, có thích thú không. Tôi cứ viết các ý tứ ra hết, thấy chỗ nào hơi “quá tầm” một chút là gạch bỏ, cứ gạch chỗ này, xóa chỗ kia cho đến khi nào thấy “được”. Viết truyện cho người lớn đọc thì dễ hơn nhiều, mình nghĩ gì thì cứ viết vậy…” [13]. Theo Nguyễn Ngọc Thuần, viết cho người lớn thường dễ thành công hơn viết cho thiếu nhi. Khi viết cho người lớn, các nhà văn dường như đang được tâm sự, chia sẻ những điều mình được trải nghiệm, NguyÔn Thïy Linh 12 Líp: K36B - GDTH nhưng viết cho thiếu nhi thì phải vận dụng tối đa trí tưởng tượng, sự quan sát cũng như cảm nhận của mình. Bởi lẽ lúc đó tuổi thơ đã qua, thời đại đã khác cho nên phải viết sao cho đúng với tuổi thơ nói chung, với thời đại mình đang sống và đang viết nói riêng. Đây là yêu cầu không phải dễ đối với người cầm bút. Nguyễn Ngọc Thuần cũng thế, anh viết cho cả thiếu nhi và người lớn. Nhưng dường như anh có duyên hơn khi viết cho thiếu nhi, hầu hết các tác phẩm viết cho thiếu nhi của anh đều được giải và được độc giả yêu thích, đón nhận nồng nhiệt. Một trong những nguyên nhân quan trọng tạo nên thành công đó là do ngay từ khi đặt bút viết, anh đã xác định được đối tượng phục vụ. Với Nguyễn Ngọc Thuần, cuộc chơi văn chương luôn cần một tinh thần đẹp. Bởi lẽ người ta tìm đến văn chương không phải để cập nhật thông tin mà là để tìm những cảm xúc và sự suy tưởng. Mỗi người viết có quyền lựa chọn bối cảnh không gian và thời gian cho tác phẩm của mình, vấn đề là anh không được đánh mất tinh thần nhân văn của nó. Trong cuộc sống hiện đại, người ta luôn khao khát tìm cái đẹp. Tìm đến văn chương, độc giả mong muốn được thưởng thức những trang văn hay, những cảm xúc đẹp và trí tưởng tượng được thăng hoa, sự suy tưởng được thể hiện tột cùng. Có thể đó là những trang văn viết về cái xấu xa, độc ác nhưng thông qua những trang viết về cái xấu đó, nhà văn muốn gửi đến những thông điệp về cái đẹp, về tính nhân văn. Và đó mới thực sự là mục đích cuối cùng của văn chương. Anh cũng cho rằng: “Nếu xem văn chương là một cuộc chơi lớn thì điều quan trọng không phải anh chơi nhiều hay chơi ít, lâu hay mau. Anh chỉ có thể xuất hiện để chơi một lần nhưng chơi sao cho đẹp mới là quan trọng” [13]. Chỉ một câu phát biểu ngắn gọn nhưng qua đó có thể thấy được ý thức tạo dựng, khẳng định phong cách của Nguyễn Ngọc Thuần. Anh hiểu rằng bước vào thế giới của văn chương, chữ nghĩa là bắt đầu một cuộc chơi mà ở đó có rất nhiều luật lệ khắt khe, không phải ai cũng có thể tham gia và càng không phải ai cũng có NguyÔn Thïy Linh 13 Líp: K36B - GDTH thể thành công. Điều quan trọng là khi đã tham gia vào cuộc chơi lớn đó thì việc chơi ít hay lâu không phải là vấn đề chính mà việc mình đã để lại được dấu ấn như thế nào, để khi mình từ giã rồi mà nhiều người vẫn còn nhớ đến mình với những ấn tượng tốt đẹp mới là quan trọng. Anh cho rằng: “Viết không đẹp thì đừng viết: tôi quan niệm văn chương thì phải đẹp. Trong đó yếu tố con người là quan trọng nhất. Tôi là dân mỹ thuật, nếu viết không đẹp thì đừng viết” [19]. Anh luôn mơ ước cái đẹp từ mối giao cảm giữa người với người. Văn chương nghệ thuật thuộc nhiều về năng khiếu nên không thể bị gò ép hay bắt buộc là có thể viết được “chỉ viết khi cảm thấy rất tự do, thoải mái, không bị trói buộc, không chịu một sức ép nào” [9]. Đó là lúc mà cảm xúc của anh thăng hoa, cây bút và trí tưởng tượng được kết hợp để tạo nên những trang viết đẹp. Và những trang viết đó, theo quan niệm của anh thì phải xuất phát từ con người, từ mối giao hòa giữa con người với con người, giữa con người với thiên nhiên. Chính vì thế, bạn đọc có thể thấy các nhân vật trong sáng tác của Nguyễn Ngọc Thuần luôn cư xử với nhau rất hòa nhã, rất tốt, ít va chạm. Thiên nhiên cũng được miêu tả trong sự tương ứng với con người để tô điểm và đẹp hơn. Thực tế là anh đã viết được những gì như anh nghĩ và mơ ước. Nguyễn Ngọc Thuần quan niệm nghệ thuật, văn chương phải luôn có những phát hiện mới lạ, đặc sắc. Anh thấy rằng thế giới chính là những gì thân thuộc, thương mến nhất, ngay ở trước mắt: khu vườn nhỏ cạnh cửa sổ nhà mình, cuộc sống hàng ngày êm đềm của cha mẹ, bạn bè, cô giáo, hàng xóm láng giềng kế bên và thật thú vị, ở ngay trong trái tim của chính mình. Tất cả những rung động về những điều bình thường của đời sống đã khiến Nguyễn Ngọc Thuần phải viết ra giấy như để chia sẻ, giãi bày và hướng mọi người về với tuổi thơ, cái tuổi đẹp nhất với nhiều mộng mơ trong trắng, tinh khôi. Người đọc không chỉ tìm thấy trong trang văn của Nguyễn Ngọc Thuần những khu vườn mến yêu, những điều thân thuộc, những tình cảm thương NguyÔn Thïy Linh 14 Líp: K36B - GDTH mến mà dường như họ còn tìm thấy cả tuổi thơ của mình ở đó, thấy được những cảm xúc đẹp một thời đã qua. Vì vậy, khi gấp trang sách lại, dường như trong mỗi người đều lắng đọng những cảm xúc êm ái, nhẹ nhàng. Nguyễn Ngọc Thuần có những suy nghĩ, quan điểm rất độc đáo và mới mẻ: Anh nhận thấy cái phổ quát là cái ít giá trị, chỉ là cái đến sau, anh lập luận: một cuốn sách hay phải là một cuốn sách khác biệt trước đã, sau đó nó tức khắc trở thành phổ quát: “Tôi nghĩ đơn giản rằng: thế giới thiếu thứ gì thì thứ đó trở thành vấn đề toàn cầu. Thế giới này chắc chắn thiếu tình thương, thiếu sự sẻ chia, cái đói vẫn còn, cái chết oan uổng vẫn còn, đó là vấn đề toàn cầu… Nhà văn toàn cầu không phải là nhà văn sáng chế ra một loại ngôn ngữ mới, điều đó về bản chất là thừa, mà anh ta phải chính là kẻ phân phối sự thiếu hụt đó” [9]. Chính vì thế mà bạn đọc thấy trong những trang văn của Nguyễn Ngọc Thuần, dù viết cho thiếu nhi hay người lớn thì cũng luôn đầy ắp tình thương mến, lòng nhân đạo, tình người. Khi được nhận giải Peter Pan cho cuốn Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ, anh không cho rằng vì cuốn sách đó mang tính phổ quát mà điều quan trọng là cuốn sách đã mang đến cho độc giả những điều mà họ đang thiếu trong cuộc sống thường nhật: đó là tình thương, là sự sẻ chia của những con người trong cùng một làng quê. Những trang viết về tình thương đó không chỉ xuất phát từ những gì Nguyễn Ngọc Thuần trải qua mà còn bắt nguồn từ chính mong muốn, tấm lòng nhân đạo của nhà văn với cuộc sống, con người. Quả thật đây là một quan niệm nghệ thuật rất sâu sắc mà không phải người cầm bút nào cũng có thể thấm nhuần được. Anh cho rằng: văn chương xuất phát từ tâm tính. Đó cũng chính là một yếu tố quan trọng góp phần tạo nên giọng kể chuyện vừa cổ tích vừa hiện đại trong văn xuôi Nguyễn Ngọc Thuần. Anh tự nhận mình có trái tim hơi cổ điển. Với một cuộc sống riêng hơi chậm trong việc hòa đồng với môi trường nên anh đưa vào văn chương cái nhìn cuộc sống lạc quan hơn bản tính vốn có của anh và NguyÔn Thïy Linh 15 Líp: K36B - GDTH