Bé gi¸o dôc v
®
o t¹o
Tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp I
-----------------
nguyÔN thµNH nam
“Kh¶o s¸t mét sè chØ tiªu sinh s¶n vµ vç bÐo bß Brahman
nu«i t¹i Tuyªn Quang”
luËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp
Chuyªn ng nh : ch¨n nu«i
M· sè
: 60.62.40
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: ts. bïI quang tuÊN
Hµ Néi - 2007
Lêi cam ®oan
T«i xin cam ®oan sè liÖu v kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n
ny l trung thùc v ch−a ®−îc sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc vÞ no.
T«i xin cam ®oan mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n
®/ ®−îc c¸m ¬n v c¸c th«ng tin trÝch dÉn ®/ ®−îc chØ râ nguån gèc.
T¸c gi¶ luËn v¨n
NguyÔn Th nh Nam
Tr ng ði hc Nông nghip Hà N
i - Lun văn Thc s khoa hc Nông nghip --------------------------
1
Lêi c¶m ¬n
Nh©n dÞp hon thnh luËn v¨n, cho phÐp t«i ®−îc by tá lßng
biÕt ¬n s©u s¾c nhÊt tíi TS Bïi Quang TuÊn, ng−êi h−íng dÉn
khoa häc vÒ sù gióp ®ì nhiÖt t×nh v cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi t«i
trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò ti v hon thnh luËn v¨n tèt nghiÖp.
T«i xin göi lêi c¶m ¬n ch©n thnh tíi Ban Gi¸m hiÖu nh
Tr−êng §¹i häc n«ng nghiÖp I, khoa Sau ®¹i häc, khoa Ch¨n
nu«i - Thuû s¶n v c¸c ThÇy C« gi¸o trong Bé m«n Thøc ¨n - Vi
sinh - §ång cá ®/ gióp ®ì, ®ãng gãp nhiÒu ý kiÕn quý b¸u
trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu v thùc hiÖn ®Ò ti.
T«i xin c¶m ¬n ViÖn Ch¨n nu«i Quèc gia, TS §inh V¨n TuyÒn
v c¸c anh chÞ ®ång nghiÖp bé m«n Nghiªn cøu bß ®/ gióp ®ì t¹o
mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò ti.
T«i xin c¶m ¬n Së N«ng ngiÖp v PTNT tØnh Tuyªn
Quang, Côc Thèng kª tØnh, C«ng ty Gièng VËt t− N«ng-L©m
nghiÖp Tuyªn Quang v tr¹i Gièng gia sóc N«ng TiÕn-x/ N«nng
TiÕn-thÞ x/ Tuyªn Quang-tØnh Tuyªn Quang.
Cuèi cïng t«i muèn dnh lêi c¶m ¬n ch©n thnh nhÊt tíi gia
®×nh, b¹n bÌ v ng−êi th©n ®/ ®éng viªn t¹o ®iÒu kiÖn thuËn
lîi®Î t«i thùc hiÖn luËn v¨n ny.
T¸c gi¶
NguyÔn Th nh Nam
Tr ng ði hc Nông nghip Hà N
i - Lun văn Thc s khoa hc Nông nghip --------------------------
2
môc lôc
Lêi cam ®oan
i
Lêi c¶m ¬n
ii
Môc lôc
iii
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t
v
Danh môc c¸c b¶ng
vi
1
Më ®Çu
1.1
§Æt vÊn ®Ò
7
1.2
Môc ®Ých v yªu cÇu cña ®Ò ti
8
2
Tæng quan t i liÖu
i
9
2.1
T×nh h×nh ch¨n nu«i bß thÞt ë viÖt Nam
2.2
Sinh s¶n cña bß v c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng sinh s¶n
14
2.3
Quy luËt ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu ë bª nghÐ
21
2.4
Ch¨n nu«i bß thÞt
23
2.5
Mét sè nghiªn cøu vç bÐo bß
32
2.6
§Æc ®iÓm cña bß Brahman v kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña bß
Brahman ë mét sè tØnh
3
§èi t−îng, néi dung v ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
9
37
39
3.1
§èi t−îng nghiªn cøu
39
3.2
§Þa ®iÓm v thêi gian nghiªn cøu
39
3.3
Néi dung v ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
39
4
KÕt qu¶ v th¶o luËn
45
4.1
§Æc ®iÓm tù nhiªn, kinh tÕ – x/ héi tØnh Tuyªn Quang
45
4.1.1 §iÒu kiÖn tù nhiªn v ti nguyªn thiªn nhiªn
45
4.1.2 T×nh h×nh kinh tÕ – x/ héi cña tØnh Tuyªn Quang
46
4.2
47
T×nh h×nh ch¨n nu«i bß cña Tuyªn Quang
Tr ng ði hc Nông nghip Hà N
i - Lun văn Thc s khoa hc Nông nghip --------------------------
3
4.2.1 T×nh h×nh ph¸t triÓn chung
4.2.2 T×nh h×nh ph¸t triÓn cña ®n bß Brahman nhËp néi
47
50
4.2.3 T×nh h×nh tiªm phßng v dÞch bÖnh cña ®n bß Brahman nhËp n«i
54
4.3
Kh¶o s¸t mét sè chØ tiªu n¨ng suÊt sinh s¶n cña ®n bß thÞt
Brahman ®á nhËp néi
4.3.1 Mét sè chØ tiªu n¨ng suÊt sinh s¶n cña ®n bß nhËp néi
55
55
4.3.2 Mét sè chØ tiªu sinh tr−ëng cña ®n bª Brahman ®á sinh ra
t¹i Tuyªn Quang
4.4
59
Mét sè chØ tiªu vç bÐo cña ®n bª Brahman ®á sinh ra t¹i Tuyªn
Quang
62
4.4.1 Kh¶ n¨ng t¨ng träng v tiªu tèn thøc ¨n
62
4.4.3 HiÖu qu¶ kinh tÕ vç bÐo bª
69
5
72
KÕt luËn v ®Ò nghÞ
T i liÖu tham kh¶o
74
Tr ng ði hc Nông nghip Hà N
i - Lun văn Thc s khoa hc Nông nghip --------------------------
4
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t
ADF
Acid Detergent Fibre - x¬ ho tan trong m«i tr−êng axit
CK
ChÊt kh«
KLSS
Khèi l−îng s¬ sinh
LMLM Lë måm long mãng
MUB
Molasses Urea Block - B¸nh dinh d−ìng
NDF
Nentral Detergent Fibre - x¬ ho tan trong m«i tr−êng
trung tÝnh
T¡
Thøc ¨n
THT
Tô huyÕt trïng
TMR
Total Mixed Ration - khÈu phÇn hçn hîp hon chØnh
Tr ng ði hc Nông nghip Hà N
i - Lun văn Thc s khoa hc Nông nghip --------------------------
5
Danh môc b¶ng
STT
Tªn b¶ng
2.1
B×nh qu©n sè l−îng thÞt bß/ng−êi/n¨m
2.2
Mét sè chØ tiªu vÒ ®Æc ®iÓm sinh tr−ëng cña mét sè gièng bß
3.1
Trang
13
c¶i t¹o víi bß vng ViÖt Nam
33
S¬ ®å bè trÝ thÝ nghiÖm
42
3.2
Tû lÖ c¸c thnh phÇn nguyªn liÖu trong khÈu phÇn thÝ nghiÖm
42
3.3
Thnh phÇn ho¸ häc cña c¸c lo¹i thøc ¨n sö dông trong thÝ nghiÖm
43
4.1
Tæng ®n bß giai ®o¹n 2001 – 2005
48
4.2
S¶n l−îng s÷a qua c¸c n¨m
48
4.3
§Þnh h−íng ph¸t triÓn ®n bß giai ®o¹n 2006-2015
49
4.4
Sè l−îng bß Brahman tr¾ng qua c¸c n¨m
51
4.5
Mét sè chØ tiªu sinh s¶n cña ®n bß v sinh tr−ëng cña ®n bª
Brahman tr¾ng
52
4.6
DiÔn biÕn ®n bß Brahman ®á tõ 2004-2006
54
4.7
Mét sè chØ tiªu sinh s¶n cña ®n bß c¸i Brahman nhËp néi
®−îc nu«i t¹i Tuyªn Quang
4.8
4.9
56
Mét sè chØ tiªu sinh tr−ëng cña ®n bª Brahman ®á sinh ra t¹i
Tuyªn Quang
59
Tû lÖ nu«i sèng cña ®n bª Brahman ®á sinh ra t¹i Tuyªn Quang
62
4.10 Khèi l−îng v t¨ng träng cña bª ë c¸c l« thÝ nghiÖm
63
4.11 L−îng thøc ¨n ¨n vo v hiÖu qu¶ sö dông thøc ¨n
67
4.12 Mét sè chØ tiªu mæ kh¶o s¸t cña bª nu«i thÝ nghiÖm
69
4.13 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña vç bÐo bª
70
Tr ng ði hc Nông nghip Hà N
i - Lun văn Thc s khoa hc Nông nghip --------------------------
6
1. Më ®Çu
1.1. §Æt vÊn ®Ò
Ngnh ch¨n nu«i bß s÷a, bß thÞt ë n−íc ta ®/ tr¶i qua h¬n 50 n¨m. Cho
®Õn nay ®©y l mét ngnh rÊt quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ, x/ héi ë ViÖt
Nam. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu tiªu thô thÞt bß, ®Ó tõng b−íc c¶i t¹o cho ®n bß
thÞt ViÖt Nam, tõ nh÷ng n¨m 1970 c¸c gièng bß Droughtmaster, Brahman,
Zebu,… ®/ ®−îc nhËp ®Ó phôc vô ch−¬ng tr×nh lai t¹o.
Trong thêi gian gÇn ®©y do nhu cÇu tiªu thô thÞt bß chÊt l−îng cao
trong n−íc t¨ng lªn, nhiÒu ®Þa ph−¬ng ®/ nhËp mét l−îng kh¸ lín bß thÞt. Tõ
khi cã quyÕt ®Þnh ngy 26/10/2001 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ c¸c biÖn
ph¸p khuyÕn khÝch ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß s÷a, bß thÞt th× ngnh kinh tÕ ny
cã b−íc ph¸t triÓn v−ît bËc c¶ vÒ tæng ®n, n¨ng suÊt v chÊt l−îng thÞt, s÷a.
Cho ®Õn nay c¶ n−íc cã 6,5 triÖu con bß, trong ®ã bß ®Þa ph−¬ng chiÕm
74% v bß Laisind kho¶ng 26% (Côc Ch¨n nu«i, 2006)[5].
§n bß ®Þa ph−¬ng cña chung ta chñ yÕu l bß Vng, chóng cã tÝnh
thÝch nghi tèt víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu ViÖt Nam, chÞu ®−îc ®iÒu kiÖn
kham khæ. Tuy vËy chóng l¹i cã nh−îc ®iÓm l tÇm vãc nhá, n¨ng suÊt
thÊp. Do ®ã viÖc lai t¹o ®Ó c¶i t¹o tÇm vãc cho ®n bß ®Þa ph−¬ng l rÊt
cÇn thiÕt v qu¸ tr×nh ny vÉn ®ang diÔn ra liªn tôc trong nh÷ng n¨m qua.
Bß Laisind cã tÇm vãc to h¬n bß Vng ViÖt Nam nh−ng nh×n chung
tû lÖ thÞt vÉn thÊp h¬n so víi c¸c bß chuyªn thÞt trªn thÕ giíi. ChÝnh v×
vËy m nh÷ng n¨m gÇn ®©y, khi kinh tÕ ViÖt Nam cã nh÷ng b−íc tiÕn
®¸ng kÓ do ®ã nhu cÇu vÒ thÞt bß chÊt l−îng cao ngy cng t¨ng th× mét
sè ®Þa ph−¬ng ®/ b¾t ®Çu nhËp ®n bß thÞt vÒ nu«i thö nghiÖm.
Trong tæng sè bß thÞt thuÇn ®/ ®−îc nhËp vÒ nu«i t¹i ViÖt Nam −íc tÝnh
Tr ng ði hc Nông nghip Hà N
i - Lun văn Thc s khoa hc Nông nghip --------------------------
7
kho¶ng 5000 con th× Tuyªn Quang còng ®/ nhËp vÒ nu«i t¹i tØnh l 863
bß c¸i Brahman: trong ®ã cã 105 bß c¸i Brahman tr¾ng v 758 bß c¸i
Brahman ®á. Tuyªn Quang l mét tØnh ch−a cã nh÷ng kinh nghiÖm v
hiÓu biÕt vÒ ch¨n nu«i bß s÷a cung nh− bß thÞt. Do ®ã cho ®Õn nay
ch−¬ng tr×nh bß s÷a v bß thÞt cña tØnh ®/ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n.
§Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng thÝch nghi, ph¸t triÓn cña ®n bß Brahman
nhËp néi t¹i Tuyªn Quang chóng t«i tiÕn hnh ®Ò ti:
“Kh¶o s¸t mét sè chØ tiªu sinh s¶n và vç bÐo bß Brahman nu«i t¹i
Tuyªn Quang”
1.2. Môc ®Ých v yªu cÇu cña ®Ò t i
1.2.1. Môc ®Ých cña ®Ò t,i
Môc ®Ých cña ®Ò ti l nh»m ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n v vç bÐo
bß Brahman nu«i t¹i tØnh Tuyªn Quang.
1.2.2. Yªu cÇu cña ®Ò t,i
C¸c sè liÖu thu ®−îc ph¶i kh¸ch quan v cã ý nghÜa thùc tiÔn.
Chóng cã thÓ dïng lm ti liÖu tham kh¶o trong c«ng t¸c nghiªn cøu khoa
häc v s¶n xuÊt thùc tiÔn.
Tr ng ði hc Nông nghip Hà N
i - Lun văn Thc s khoa hc Nông nghip --------------------------
8
2. Tæng quan tµi liÖu
2.1. T×nh h×nh ch¨n nu«i bß thÞt ë viÖt Nam
2.1.1. T¨ng tr−ëng ®Çu con
D©n sè ViÖt Nam trªn 80 triÖu ng−êi, ®êi sèng cña n«ng d©n ë c¸c
vïng n«ng th«n hÇu hÕt dùa vo lao ®éng s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm tõ n«ng
nghiÖp. Ch¨n nu«i tr©u bß g¾n liÒn víi nghÒ trång lóa n−íc v cã vai trß quan
träng ®èi víi nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Kho¶ng 30% thu nhËp cña ng−êi
n«ng d©n l tõ ch¨n nu«i. Ch¨n nu«i bß kh«ng nh÷ng cung cÊp ph©n bãn, søc
kÐo m nã cßn l nguån thøc ¨n giu dinh d−ìng v nguån ®¹m cho x/ héi.
Tæng ®n bß cña ViÖt Nam hiÖn nay kho¶ng 6,5 triÖu con, trong ®ã bß
Laisind chØ chiÕm kho¶ng 26% cßn l¹i l bß vng ®Þa ph−¬ng. Trong c¬ cÊu cña
®n bß vng ®Þa ph−¬ng th× kho¶ng 45% l sö dông cy kÐo. Ngy nay c¬ khÝ nhá
trong n«ng th«n ®ang dÇn thay thÕ cho søc kÐo cña tr©u bß, v× vËy sè l−îng,
c¬ cÊu v môc ®Ých sö dông cña ®n bß còng sÏ thay ®æi theo viÖc c¬ giíi ho¸
trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Trong nh÷ng n¨m qua do nhu cÇu ngy cng cao cña
x/ héi vÒ thÞt, trøng, s÷a nªn ch¨n nu«i bß còng cã nhiÒu c¬ héi tèt ®Ó ph¸t
triÓn v t¨ng tr−ëng vÒ sè l−îng ®n bß vÒ chÊt l−îng gièng. N¨m 2000 tæng ®n
bß cña c¶ n−íc l 4,13 triÖu con, ®Õn n¨m 2001 tæng sè bß ®¹t 3,89 triÖu con
gi¶m 0,24 triÖu con so víi n¨m 2000, nh− vËy tèc ®é t¨ng tr−ëng l -5,74%. §Õn
n¨m 2005 sè l−îng ®n bß cña c¶ n−íc ®¹t 5,54 triÖu con, t¨ng 12,83% so víi n¨m
2004 (4,91 triÖu con). Trung b×nh tèc ®é t¨ng tr−ëng giai ®o¹n 2001-2005 ®¹t
6,29%. Sù t¨ng tr−ëng m¹nh vÒ sè l−îng v chÊt l−îng ®n bß ny cã lÏ còng xuÊt
ph¸t tõ quyÕt ®Þnh ngy 26/10/2001 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ c¸c biÖn ph¸p
ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß s÷a, bß thÞt. Ngoi ra ViÖt Nam l mét n−íc cã nÒn n«ng
nghiÖp ph¸t triÓn, nguån phô
Tr ng ði hc Nông nghip Hà N
i - Lun văn Thc s khoa hc Nông nghip --------------------------
9
phÈm phong phó v ®a d¹ng. Do ®ã nã l mét nguån lín thøc ¨n cho ch¨n
nu«i gia sóc.
2.1.2. Sè l−îng v, tèc ®é t¨ng ®,n
HiÖn nay ®/ cã tíi 15 tØnh tham gia dù ¸n ph¸t triÓn gièng bß thÞt chÊt
l−îng cao. Hng ngh×n bß thÞt gièng cao s¶n ®/ ®−îc nhËp vÒ n−íc trong nh−ng
n¨m võa qua nh»m ®¸p øng nhu cÇu gièng ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß cña nh©n
d©n. Sù t¨ng tr−ëng cña ®n bß t−¬ng ®èi tèt chØ cã vïng ®«ng b¾c l d−íi 1%.
Vïng ®ång b»ng s«ng Hång v ®ång b¨ng s«ng Cöu Long cã tèc ®é t¨ng tr−ëng
bß nhanh nhÊt víi tû lÖ t−¬ng øng l 19,22% v 25,05% n¨m. Qua ®ã ta thÊy ®−îc
sù thÝch nghi vÒ c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn còng nh− sù hiÓu biÕt vÒ khoa häc kü
thuËt v lÜnh vùc ch¨n nu«i cña vïng ny (Côc Ch¨n nu«i)[5].
ë khu vùc miÒn B¾c n¨m 2001 tæng ®n bß thÞt l 2029909 con, chiÕm
51,82% tæng ®n bß c¶ n−íc. ë khu vùc miÒn Nam tæng ®n bß thÞt l 1869774
con, chiÕm 48,18% ®n bß c¶ n−íc. §Õn n¨m 2005, tæng ®n bß miÒn B¾c
2696412 con, chiÕm 48,67% v khu vùc miÒn Nam ®¹t 2844288 con, chiÕm
51,33%. Trong c¶ giai ®o¹n 2001-2005 th× tèc ®é t¨ng ®n cña miÒn B¾c chØ
®¹t 7,36% cßn khu vùc miÒn Nam ®¹t tèc ®é cao h¬n 11,06%.
Trong nh÷ng n¨m qua ë khu vùc miÒn B¾c chØ cã vïng §ång
b»ng s«ng Hång cã tèc ®é t¨ng ®n m¹nh nhÊt ®¹t 19,22%. Vïng cã tèc
®é t¨ng ®n thÊp nhÊt ®ã l vïng ®«ng B¾c. Cßn l¹i c¸c vïng kh¸c cã tèc
®é t¨ng ®n t−¬ng ®èi b»ng nhau. ë khu vùc miÒn Nam cã tèc ®é t¨ng
®n cao h¬n (trung b×nh 11,06%). Vïng cã tèc ®é t¨ng ®n cao nhÊt l
vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long (25,05%) v vïng cã tèc ®é t¨ng ®n thÊp
nhÊt l vïng Duyªn h¶i miÒn Trung (6,86%) (Côc Ch¨n nu«i, 2005)[5].
Qua ®ã ta thÊy ®−îc sù t¨ng ®n m¹nh chñ yÕu ë nh÷ng vïng cã
nguån thøc ¨n dåi do.
Tr ng ði hc Nông nghip Hà N
i - Lun văn Thc s khoa hc Nông nghip --------------------------
10
2.1.3. Ph©n bè ®,n bß theo vïng
Sù ph©n bè cña ®n bß trong c¶ n−íc còng cã phÇn t−¬ng ®−¬ng
nhau: miÒn B¾c trªn 48% v miÒn Nam chiÕm trªn 51% tæng ®n. Bß l loi
gia sóc nhai l¹i dÔ thÝch nghi víi c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau, kh¶ n¨ng lîi
dông thøc ¨n xanh tèt. Phô phÈm cña n«ng nghiÖp cã thÓ lm nguån dù tr÷
thøc ¨n rÊt tèt cho chóng, nã cã thÓ ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®Õn hiÖu
qu¶ ch¨n nu«i. ë vïng nói phÝa B¾c, n¬i ®©y cã c¸c ®iÒu kiÖn vÒ tù
nhiªn thuËn lîi cho viÖc ch¨n nu«i tr©u h¬n l bß. Do vËy tæng ®n ë vïng
t©y b¾c chØ chiÕm 4% tæng ®n trong c¶ n−íc. ë Vïng B¾c Trung Bé v
Nam Trung Bé cã c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn phï hîp h¬n víi ch¨n nu«i bß thÞt
do ®ã nã chiÕm mét l−îng kh¸ lín ®n bß c¶ n−íc (38%).
T¹i miÒn B¾c sù ph©n bè ®n bß thÞt ë c¸c vïng kh«ng ®ång
®Òu nhau. N¨m 2005, vïng §ång b»ng s«ng Hång cã tèc ®é t¨ng ®n
m¹nh (19,22%) nh−ng sù ph©n bè ®n bß kh«ng cao chØ chiÕm
12,38% so víi tæng sè bß bß cña c¶ n−íc. T¹i vïng §«ng B¾c, tèc ®é
t¨ng ®n thÊp nhÊt c¶ n−íc (0,3%/n¨m) nh−ng sù ph©n bè cña ®n bß ®¹t
ngang b»ng víi vïng §ång b¨ng s«ng Hång (12,19%/n¨m). Vïng cã sù
ph©n bè ®n bß thÊp nhÊt l vïng T©y B¾c (4,05%).
ë miÒn Nam, tuy vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long cã tèc ®é t¨ng
®n cao (25,05%/n¨m) nh−ng sù ph©n bè cña ®n bß l thÊp nhÊt
(9,71%). N¬i cã sù ph©n bè ®n bß thÞt nhiÒu nhÊt l vïng Duyªn h¶i
miÒn Trung (18,18%), ®øng thø hai c¶ n−íc sau vïng B¾c trung bé
(20,05%). Tuy vËy sù ph©n bè ®n bß thÞt cña miÒn Nam vÉn ®ång
®Òu h¬n so víi miÒn B¾c (Côc Ch¨n nu«i, 2005)[5].
2.1.4. C¬ cÊu c¸c gièng bß v, mét sè chØ tiªu s¶n xuÊt
GÇn 70% cña ®n bß c¶ n−íc l bß Vng ®Þa ph−¬ng, bß Vng cã
Tr ng ði hc Nông nghip Hà N
i - Lun văn Thc s khoa hc Nông nghip --------------------------
11
khèi l−îng tr−ëng thnh nhá, sinh tr−ëng chËm., khèi l−îng trung b×nh
con ®ùc l 180-200kg v con c¸i tõ 150-160kg. Bß vng cã tû lÖ thÞt xÎ
thÊp kho¶ng 43-44% so víi träng l−îng sèng.
Bß lai Zªbu cã mÆt ë hÇu hÕt c¸c tØnh, chñ yÕu l Laisind, lai
Sahiwal v Brahman, chóng ®−îc t¹o ra b»ng sö dông tinh bß ®ùc Zªbu
cho lai víi bß c¸i ®Þa ph−¬ng. Bß lai h−íng thÞt cã tèc ®é t¨ng träng v
sinh tr−ëng nhanh, cã träng l−îng tr−ëng thnh tõ 250-290kg v tû lÖ thÞt
xÎ cao dao ®éng tõ 49-50%.
C¸c gièng bß lai Zebu ®Òu cã khèi l−îng tr−ëng thnh cao h¬n so
víi gièng bß Vng (cao h¬n tõ 70-110 kg). Khèi l−îng bª s¬ sinh cña bß
Vng chØ ®¹t 14 kg/con, khèi l−îng bª s¬ sinh cña c¸c gièng lai cao h¬n
rÊt nhiÒu: bª lai Redsindhi 20,1 kg/con; bª lai Brahman 23 kg/con; bª lai
Sahiwal l 22 kg/con. Trong khi ®ã gièng thuÇn Zebu cã khèi l−îng bª s¬
sinh l 27 kg/con. ë 12 th¸ng tuæi bß Vng ®¹t khèi l−îng 85kg/con, trong
khi ®ã c¸c gièng lai Redsindhi; lai Sahiwal; lai Brahman cã khèi l−îng
t−¬ng øng l 120kg/con, 160 kg/con v 165 kg/con. Bß Zebu thuÇn
ë cïng ®é tuæi ®¹t 210 kg/con. S¶n l−îng s÷a cña c¸c gièng bß lai ®Òu
cao h¬n so víi bß Vng (400 kg/con/chu kú). Bß lai Redsindhi cã s¶n
l−îng s÷a ®¹t 1000kg/con/chu kú ngang b»ng víi bß Zebu thuÇn
(1000kg/con/chu kú). Trong c¸c gièng ny cã bß lai Sahiwal cho s¶n
l−îng s÷a cao nhÊt: 4000 kg/con/chu kú.
Tû lÖ thÞt xÎ cña c¸c gièng bß lai cao h¬n rÊt nhiÒu so víi bß
Vng. Tû lÖ thÞt xÎ cña bß Vng ®¹t 44,2%, bß lai Redsindhi, lai Sahiwal
v lai Brahman cã tû lÖ thÞ xÎ xÊp xØ b»ng nhau t−¬ng øng l
49,6%,49,5% v 50%. Gièng bß Zebu thuÇn vÇn cã tû lÖ thÞt xÎ ®¹t cao
nhÊt (55%) (Côc Ch¨n nu«i, 2005)[5]
Bß Zªbu thuÇn hiÖn cã ë mét sè n¬i nh−: Tuyªn Quang, H T©y,
Tr ng ði hc Nông nghip Hà N
i - Lun văn Thc s khoa hc Nông nghip --------------------------
12
Ninh B×nh, Thanh Ho¸, B×nh §Þnh, Kh¸nh Ho, L©m §ång v Tp Hå ChÝ
Minh. Bß Zªbu thuÇn dÔ thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu cña n−íc ta,
bß cã khèi l−îng tr−ëng thnh 400-450kg, tû lÖ thÞt xÎ 49-50%. Bß Zªbu
thÝch hîp víi h×nh thøc b¸n ch¨n th¶ v tû lÖ thô thai b»ng thô tinh nh©n
t¹o thÊp th−êng dÉn ®Õn kÕt qu¶ l kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î di.
Tõ n¨m 2002, gièng bß thÞt cao s¶n Brahman, Droughmaster cña
Australia nhËp vo n−íc ta kho¶ng 3000 con, ®ang ®−îc nu«i t¹i Tuyªn
Quang, c«ng ty bß s÷a Tp Hå ChÝ Minh, mét sè ®Þa ph−¬ng kh¸c nh− B
RÞa-Vòng Tu, Thõa Thiªn HuÕ, B×nh D−¬ng v CÇn Th¬, L©m §ång,…
KÕt qu¶ b−íc ®Çu cho thÊy gièng bß thÞt cao s¶n ny cã kh¶ n¨ng thÝch
nghi víi ®iÒu kiÖn thêi tiÕt v khÝ hËu cña n−íc ta. Tuy nhiªn vÊn ®Ò phèi
gièng b»ng thô tinh nh©n t¹o v ch¨n nu«i tËp chung trong ®iÒu kiÖn thiÕu
b/i ch¨n th¶ ®/ dÉn tû lÖ thô thai thÊp, tuæi ®Î løa ®Çu cao.
2.1.5. S¶n l−îng thÞt v, thÞt bß b×nh qu©n/ng−êi/n¨m 2001-2005
S¶n l−îng thÞt v b×nh qu©n thÞt bß/ng−êi/n¨m ®−îc thÓ hiÖn trªn b¶ng 2.1
B¶ng 2.1. B×nh qu©n sè l−îng thÞt bß/ng−êi/n¨m
ChØ tiªu
§VT
2001
2002
2003
2004
2005
kg
%
25,3
100
26,9
100
29,1
100
30,56
100
34,29
100
TSL thÞt bß
Ng. tÊn
97,78
104,45
107,54
119,78
142,16
D©n sè
TriÖu ng
78,6
79,7
80,4
82,0
83,1
kg
1,24
1,28
1,33
1,45
1,71
%
5,03
4,84
4,59
4,75
5,05
B×nh qu©n thÞt/ng−êi/n¨m
(gia sóc, gia cÇm
B×nh qu©n thÞt
bß/ng−êi/n¨m
Tû lÖ thÞt bß/b×nh qu©n
thÞt tiªu thô
(Nguån: Côc Ch¨n nu«i, 2005)[5]
Tr ng ði hc Nông nghip Hà N
i - Lun văn Thc s khoa hc Nông nghip --------------------------
13
Tæng s¶n l−îng thÞt h¬i cña n−íc ta trong nh÷ng n¨m qua t¨ng lªn
râ rÖt nªn s¶n l−îng thÞt h¬i b×nh qu©n/ng−êi/n¨m t¨ng tõ 25,3kg n¨m
2001 lªn 34,29kg v n¨m 2005, trong ®ã tû lÖ thÞt bß chiÕm tû lÖ rÊt
thÊp t−¬ng øng l 5,03% v 5,05% cho c¸c n¨m 2001 v 2005.
S¶n phÈm ch¨n nu«i b×nh qu©n ®Çu ng−êi cña n−íc ta cã tèc ®é
t¨ng tr−ëng b×nh qu©n n¨m l 8,8%. Tuy nhiªn b×nh qu©n møc tiªu thô thÞt
cña ViÖt Nam hiÖn nay 2005 vÉn ë møc thÊp so víi mét sè n−íc trong khu
vùc v mét sè n−íc ch©u ¸. Trung Quèc b×nh qu©n møc tiªu thô thÞt, trøng,
s÷a t−¬ng øng l 63,8kg thÞt/ng−êi, 300 qu¶ trøng v 10,5 lÝt s÷a; chØ tiªu
ny cña Th¸i Lan l 43kg thÞt, 140 qu¶ trøng v 25 lÝt s÷a (12kg s¶n xuÊt
trong n−íc); cßn Malaysia b×nh qu©n 49,7kg thÞt/ ng−êi/n¨m.
2.2. Sinh s¶n cña bß v c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng sinh s¶n
2.2.1. Mét sè chØ tiªu n¨ng suÊt sinh s¶n
Sinh s¶n l hiÖn t−îng ®Çu tiªn cña sù sèng, qu¸ tr×nh sinh s¶n l
mét hiÖn t−îng tù nhiªn, nh−ng còng l qu¸ tr×nh sinh häc hÕt søc phøc
t¹p v chÞu ¶nh h−ëng cña rÊt nhiÒu yÕu tè. Sinh vËt muèn duy tr×,
æn ®Þnh v ph¸t triÓn nßi gièng cÇn qu¸ tr×nh sinh s¶n.
Trong ch¨n nu«i, sinh s¶n kh«ng nh÷ng ®Ó duy tr× nßi gièng, m cßn
®Ó t¹o ra s¶n phÈm. Con ng−êi ®/ lîi dông qu¸ tr×nh sinh s¶n cña vËt
nu«i ®Ó khai th¸c c¸c s¶n phÈm (s÷a, trøng, con gièng, …) phôc vô nhu
cÇu cuéc sèng. V× vËy, sinh s¶n l mét trong nh÷ng t×nh tr¹ng ®−îc chó ý
c¶i t¹o, nã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ trong ch¨n nu«i.
Mét sè chØ tiªu chÝnh ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña bß:
2.2.1.1. Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu
Thnh thôc vÒ tÝnh th−êng ®Õn sím h¬n vÒ thÓ vãc, bß cã thÓ thnh thôc
vÒ tÝnh khi khèi l−îng c¬ thÓ ®¹t 30-34% khèi l−îng tr−ëng thnh. Tuæi phèi
Tr ng ði hc Nông nghip Hà N
i - Lun văn Thc s khoa hc Nông nghip --------------------------
14
gièng lÇn ®Çu qu¸ sím sÏ ¶nh h−ëng ®Õn khèi l−îng bª sinh ra, k×m
h/m sù ph¸t triÓn vÒ thÓ vãc nãi chung v tuyÕn vó nãi riªng, v× vËy
¶nh h−ëng tíi kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s÷a v s¶n l−îng s÷a cña c¶ ®êi bß,
thËm chÝ ¶nh h−ëng tíi c¶ tuæi sö dông cña bß c¸i. ChØ phèi gièng
cho bß hËu bÞ khi chóng ®¹t 65-70% khèi l−îng c¬ thÓ lóc tr−ëng thnh,
chØ tiªu ny do ng−êi ch¨n nu«i quyÕt ®Þnh.
Theo NguyÔn Xu©n Tr¹ch, Mai ThÞ Th¬m (2004)[37] tuæi phèi
gièng lÇn ®Çu cña bß Vng ViÖt Nam vo kho¶ng 20-24 th¸ng. Nghiªn cøu
cña T¨ng Xu©n L−u (1999)[15] trªn ®n bß lai h−íng s÷a ë Ba V×, th× tuæi
phèi gièng lÇn ®Çu kh¸ cao cña F1 l 26,4 th¸ng, F2 l 27,4 th¸ng. Nghiªn
cøu cña Vò V¨n Néi v céng sù (2001) trªn ®n bª lai h−íng s÷a F2, F3 nu«i
trong hé gia ®×nh cã ®iÒu kiÖn ch¨m sãc nu«i d−ìng kh¸ ë Thnh Phè Hå
ChÝ Minh v Ba V× cho kÕt qu¶: ë Ba v× tuæi phèi gièng lÇn ®Çu tõ 16,6
®Õn 18,6 th¸ng, ë Thnh Phè Hå ChÝ Minh tõ 14,8 ®Õn 15,8 th¸ng tuæi
(dÉn theo [24]). Theo §inh V¨n C¶i (2005)[3] bß c¸i Droughtmaster thuÇn
nu«i t¹i BÕn C¸t th× tuæi phèi gièng lÇn ®Çu dao ®éng tõ 16,7 ®Õn 27,67
th¸ng. Bß Brahman tr¾ng thÕ hÖ II sinh ra v nu«i t¹i B×nh §Þnh cã tuæi
phèi gièng lÇn ®Çu l 25,17 th¸ng. Nh− vËy ®iÒu kiÖn m«i tr−êng, ch¨m
sãc nu«i d−ìng cã ¶nh h−ëng ®Õn tuæi phèi gièng lÇn ®Çu.
2.2.1.2. Tuæi ®Î løa ®Çu
Tuæi ®Î løa ®Çu l mét chØ tiªu kinh tÕ-kü thuËt quan träng, ph¶n
¸nh thêi gian ®−a con vËt vo khai th¸c sím hay muén. Th«ng th−êng, tuæi
®Î løa ®Çu cña bß lai h−íng s÷a H-Ên F1, F2, F3 vo kho¶ng 27-28 th¸ng
tuæi. Tuæi ®Î løa ®Çu chñ yÕu phô thuéc vo tuæi thnh thôc (c¶ vÒ tÝnh v
vÒ thÓ vãc), ®ång thêi vo viÖc ph¸t hiÖn ®éng dôc v kü thuËt phèi gièng
(NguyÔn Xu©n Tr¹ch, Mai ThÞ Th¬m, Lª V¨n Ban, 2004)[38].
Tuæi ®Î løa ®Çu l mét trong nh÷ng chØ tiªu ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n
Tr ng ði hc Nông nghip Hà N
i - Lun văn Thc s khoa hc Nông nghip --------------------------
15
cña gia sóc c¸i, l th−íc ®o søc t¸i s¶n xuÊt cña tõng c¸ thÓ. Tuæi ®Î løa ®Çu
cng ng¾n th× vËt nu«i cng sím t¹o ra s¶n phÈm cho x/ héi, tuæi ®Î løa ®Çu
qu¸ muén sÏ cã nhiÒu tr−êng hîp ®Î khã g©y thiÖt h¹i cho ngnh ch¨n nu«i.
Tuæi ®Î løa ®Çu phô thuéc vo yÕu tè di truyÒn, ngo¹i c¶nh: chÕ ®é
ch¨m sãc, nu«i d−ìng bª, khÝ hËu v kh¶ n¨ng sinh tr−ëng v ph¸t dôc cña
gièng,… V× vËy nã l tÝnh tr¹ng ph¶n ¸nh ®Æc ®iÓm sinh lý sinh s¶n cña
tõng gièng, còng nh− ®Æc ®iÓm cña m«i tr−êng sèng v qu¸ tr×nh chän läc.
V× thêi gian mang thai cña bß Ýt biÕn ®æi nªn tuæi ®Î løa ®Çu phô thuéc vo
tuæi phèi gièng lÇn ®Çu cã chöa. Tuæi ®Î løa ®Çu cña gièng bß lai cã
khuynh h−íng t¨ng dÇn theo sù gia t¨ng tû lÖ m¸u bß «n ®íi. C¸c t¸c gi¶ nh−
TrÇn Do/n Hèi, NguyÔn V¨n ThiÖn (1979)[15], TrÇn Träng Thªm (1986)[39]
cho r»ng tuæi løa ®Çu cña c¸c thÕ hÖ bß lai gi÷a HF víi bß Laisind ë ViÖt
Nam tõ 32,7-45,8 th¸ng. T¨ng Xu©n L−u (1999)[16] nghiªn cøu trªn ®n bß lai
h−íng s÷a ë Ba V× th«ng b¸o tuæi ®Î løa ®Çu cña bß F1 l 38,47, F2 l 38,87
th¸ng. Theo NguyÔn Xu©n Tr¹ch, Mai ThÞ Th¬m (2004)[37] th× tuæi ®Î løa
®Çu cña bß lai F1, F2, F3 H - Ên vo kho¶ng 27 – 28 th¸ng. Trong khi ®ã
NguyÔn Quèc §¹t (1998) [12] nghiªn cøu trªn ®n bß s÷a lai (HF X Laisind)
nu«i ë Thnh phè Hå ChÝ Minh cho biÕt tuæi ®Î lÇn ®Çu cña F1 l 26,8 th¸ng,
F2 l 27,17 th¸ng v F3 l 26,88 th¸ng. Mai ThÞ Th¬m (2004)[27] nghiªn cøu trªn
®n bß lai (Laisind x HF) ë x/ VÜnh ThÞnh huyÖn VÜnh T−êng tØnh VÜnh
Phóc cho kÕt qu¶ tuæi ®Î løa ®Çu cña F1 l 31,60 th¸ng v F2 l 30,30 th¸ng.
Nh− vËy tû lÖ m¸u HF trong con lai kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn tuæi ®Î løa ®Çu,
kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ cho thÊy: tuæi ®Î løa ®Çu cña con lai (HF
x Laisind) muén h¬n so víi bè, mÑ chóng v cã kho¶ng biÕn thiªn kh¸ réng.
§inh V¨n C¶i (2005)[3] cho biÕt tuæi ®Î løa ®Çu cña bß c¸i t¬
Brahman tr¾ng gèc Cuba thÕ hÖ II nu«i t¹i B×nh §Þnh l 36,29 th¸ng víi
tuæi ®éng dôc lÇn ®Çu l 24,3 th¸ng tuæi. Cßn ®èi víi bß c¸i sinh s¶n
Droughtmaster thuÇn t¹i BÕn C¸t cã tuæi ®Î løa ®Çu l 32,25 th¸ng.
Tr ng ði hc Nông nghip Hà N
i - Lun văn Thc s khoa hc Nông nghip --------------------------
16
2.2.1.3. Kho¶ng c¸ch løa ®Î
Kho¶ng c¸ch løa ®Î l mét trong nh÷ng chØ tiªu chÝnh ®¸nh gi¸ kh¶
n¨ng sinh s¶n. §é di thêi gian mang thai l mét h»ng sè sinh lý v kh«ng
thÓ rót ng¾n ®−îc. Cho nªn kho¶ng c¸ch løa ®Î chñ yÕu do thêi gian
cã chöa l¹i sau khi ®Î quyÕt ®Þnh.
Bß thêi gian mang thai th−êng æn ®Þnh trong kho¶ng 270-285
ngy, th«ng th−êng chu kú khai th¸c s÷a l 10 th¸ng, thêi gian c¹n s÷a l 2
th¸ng, do vËy kho¶ng c¸ch løa ®Î lý t−ëng l 12 th¸ng. Tuy nhiªn trong
thùc tÕ do nhiÒu nguyªn nh©n nh− chÕ ®é ch¨m sãc, nu«i d−ìng, ®Æc
®iÓm phÈm gièng, thêi gian ®éng dôc trë l¹i sau khi ®Î, kü thuËt phèi
gièng, v¾t s÷a, c¹n s÷a… lm cho kho¶ng c¸ch løa ®Î th−êng kÐo di 390
– 420 ngy hoÆc h¬n (NguyÔn Xu©n Tr¹ch, Mai ThÞ Th¬m, 2004)[37].
Kho¶ng c¸ch løa ®Î kÐo di ¶nh h−ëng ®Õn ton bé thêi gian cho s¶n
phÈm, tíi tæng s¶n l−îng s÷a v sè bª con sinh ra trong mét ®êi gia sóc.
Sadar v céng t¸c viªn (CTV)(1967) (dÉn theo [39]) ®−a ra chØ tiªu
®¸nh gi¸ n¨ng suÊt bß c¸i b»ng kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î: bß cã
kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î K < 410 ngy l rÊt tèt, K = 410 – 460 ngy l
tèt, K > 461 l kh«ng tèt.
TrÇn Träng Thªm (1986)[39] nghiªn cøu trªn ®n bß s÷a lai H - Ên ë
n«ng tr−êng Phï §æng tõ 1978-1986, cho biÕt kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î
cña bß F1 (1/2HF) l 503 ± 33,77 ngy, bß F2 (3/4HF)l 539 ± 41,14 ngy v bß
11/16HF l 539 ± 37,14 ngy. Trong khi ®ã, cïng ®n bß ny (bß H - Ên ë
N«ng tr−êng Phï §æng) vo nh÷ng n¨m 1974-1978 do ®iÒu kiÖn thøc ¨n tèt
h¬n, kho¶ng c¸ch løa ®Î cña chóng l 411-475 ngy. NguyÔn Xu©n Tr¹ch
(2003)[21] cho biÕt kho¶ng ch¸c gi÷a hai løa ®Î cña ®n bß s÷a lai HF nu«i
t¹i Phï §æng ng¾n nhÊt ë bß F1 l 475,6 ngy, sau ®Õn bß F2 l 480,3 ngy v
di nhÊt ë bß F3 l 497,8 ngy. Mai ThÞ Th¬m (2004)[26] nghiªn cøu trªn ®n
Tr ng ði hc Nông nghip Hà N
i - Lun văn Thc s khoa hc Nông nghip --------------------------
17
- Xem thêm -
.DOC 
161 
84 
130 
