Tài liệu Khảo sát danh mục thuốc sử dụng tại bệnh viện đa khoa huyện lạc thủy tỉnh hòa bình năm 2016

BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI NGUYỄN THANH HIẾU KHẢO SÁT DANH MỤC THUỐC SỬ DỤNG TẠI BỆNH VIỆN ĐA KHOA HUYỆN LẠC THỦY TỈNH HÒA BÌNH NĂM 2016 LUẬN VĂN DƯỢC SĨ CHUYÊN KHOA CẤP I HÀ NỘI 2017 BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI NGUYỄN THANH HIẾU KHẢO SÁT DANH MỤC THUỐC SỬ DỤNG TẠI BỆNH VIỆN ĐA KHOA HUYỆN LẠC THỦY TỈNH HÒA BÌNH NĂM 2016 LUẬN VĂN DƯỢC SĨ CHUYÊN KHOA CẤP I CHUYÊN NGÀNH TỔ CHỨC QUẢN LÝ DƯỢC MÃ SỐ: CK 60.72.04.12 Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Nguyễn Thị Thanh Hương HÀ NỘI 2017 LỜI CẢM ƠN Với sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn tới PGS. TS Nguyễn Thị Thanh Hương, Phó Trưởng bộ môn Quản lý và Kinh tế dược đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực hiện và hoàn thành luận văn. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn đến các thầy cô giáo trong bộ môn Quản lý và Kinh tế Dược đã trang bị cho tôi những kiến thức và những kinh nghiệm quý báu. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, phòng Sau Đại học, các phòng ban và các thầy cô giáo trường Đại học Dược Hà Nội đã tạo điều kiện, dạy dỗ và giúp đỡ tôi trong thời gian học tập tại trường Đại học Dược Hà Nội. Tôi xin trân trọng cảm ơn chân thành Ban Giám đốc, Khoa Dược và các khoa phòng Bệnh viện đa khoa huyện Lạc Thủy đã giúp đỡ, tạo điều kiện cho tôi rất nhiều trong quá trình học tập, hoàn thành luận văn này. Xin dành những lời cảm ơn chân thành gia đình, bạn bè, những người đã giành cho tôi tình cảm và nguồn động viên, khích lệ trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Hà Nội, ngày 20 tháng 09 năm 2017 Học viên Nguyễn Thanh Hiếu MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1 Chương 1. TỔNG QUAN ................................................................................ 3 1.1. Một số khái niệm .................................................................................. 3 1.1.1. Khái niệm danh mục thuốc ............................................................. 3 1.1.2. Danh mục thuốc thiết yếu ............................................................... 5 1.1.3. Danh mục thuốc chủ yếu ................................................................. 6 1.2. Một số phương pháp phân tích danh mục thuốc .................................... 7 1.2.1. Phương pháp phân tích ABC ........................................................... 7 1.2.2. Phân tích VEN ................................................................................ 8 1.2.3. Phương pháp phân tích ma trận ABC/VEN ....................................11 1.3. Tình hình sử dụng thuốc trên thế giới và Việt Nam ..............................12 1.3.1. Tình hình sử dụng thuốc trên thế giới.............................................12 1.3.2. Tình hình sử dụng thuốc tại Việt Nam ...........................................13 1.4. Một vài nét về Bệnh viện đa khoa huyện Lạc Thủy tỉnh Hòa Bình .......15 Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................19 2.1. Đối tượng nghiên cứu .............................................................................19 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................19 2.1.2. Thời gian nghiên cứu ........................................................................19 2.1.3. Địa điểm nghiên cứu ........................................................................19 2.2. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................19 2.2.1. Biến số nghiên cứu ...........................................................................19 2.2.2. Thiết kế nghiên cứu ..........................................................................22 2.2.3. Phương pháp thu thập số liệu............................................................22 2.2.4. Xử lý và phân tích số liệu .................................................................22 Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..........................................................24 3.1. Phân tích cơ cấu Danh mục thuốc sử dụng tại BVĐK huyện Lạc Thủy tỉnh Hòa Bình .......................................................................................................24 3.1.1. Cơ cấu DMTSD năm 2016 theo nhóm tác dụng dược lý...................24 3.1.2. Cơ cấu DMTSD theo thuốc đơn thành phần, thuốc đa thành phần ....28 3.1.3. Cơ cấu DMTSD theo nguồn gốc, xuất xứ .........................................29 3.1.4. Cơ cấu DMTSD theo tên gốc, tên thương mại ..................................31 3.1.5. Cơ cấu DMTSD theo quy chế chuyên môn.......................................32 3.1.6. Cơ cấu DMTSD theo đường dùng ....................................................32 3.1.7. Cơ cấu DMTSD theo danh mục thuốc chủ yếu .................................33 3.1.8. Cơ cấu DMTSD theo DMT kế hoạch ...............................................34 3.2. Phân tích danh mục thuốc sử dụng theo phương pháp phân tích ABC/VEN .....................................................................................................35 3.2.1. Phân tích DMTSD theo phương pháp phân tích ABC.......................35 3.2.2. Phân tích VEN..................................................................................37 3.2.3. Phân tích ma trận ABC/VEN ............................................................38 Chương 4. BÀN LUẬN ..................................................................................41 4.1. Phân tích cơ cấu Danh mục thuốc sử dụng tại BVĐK huyện Lạc Thủy tỉnh Hòa Bình .......................................................................................................41 4.1.1. Về cơ cấu DMT theo nhóm tác dụng dược lý ...................................41 4.1.2. Về cơ cấu DMT theo thuốc đơn thành phần, thuốc đa thành phần ....43 4.1.3. Về cơ cấu DMT theo nguồn gốc, xuất xứ .........................................44 4.1.4. Về cơ cấu DMT theo tên gốc, tên thương mại ..................................45 4.1.5. Về cơ cấu DMT theo quy chế chuyên môn .......................................46 4.1.6. Về cơ cấu DMT theo đường dùng ....................................................46 4.1.7. Về cơ cấu DMT theo Danh mục thuốc chủ yếu ................................47 4.1.8. Về cơ cấu DMT theo DMT kế hoạch ................................................47 4.2. Phân tích danh mục thuốc sử dụng theo phương pháp phân tích ABC/VEN .....................................................................................................47 4.2.1. Về phân tích ABC ............................................................................47 4.2.2. Về phân tích VEN ............................................................................49 4.2.3. Về phân tích ma trận ABC/VEN ......................................................49 KẾT LUẬN .....................................................................................................51 KIẾN NGHỊ - ĐỀ XUẤT ...............................................................................52 TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt ADR ATC BHYT BV BVĐK BYT CSKCB DMT DMTBV DMTCY DMTTY DMTSD DSĐH DSTH EMA GDP GTSD HĐT&ĐT INN ICH MHBT QH PIC/s TC TDDL TGN TTY TƯ,TW HTT VEN WHO Tiếng Anh Adverse Drug Reaction European Medicines Agency Gross Domestic Product International Noproprietary Name Tiếng Việt Phản ứng có hại của thuốc Giải phẫu, điều trị, hóa học Bảo hiểm y tế Bệnh viện Bệnh viện đa khoa Bộ Y tế Cơ sở khám chữa bệnh Danh mục thuốc Danh mục thuốc bệnh viện Danh mục thuốc chữa bệnh chủ yếu Danh mục thuốc thiết yếu Danh mục thuốc sử dụng Dược sỹ đại học Dược sỹ trung học Cơ quan quản lý dược châu Âu Tổng sản phẩm quốc nội Giá trị sử dụng Hội đồng thuốc và điều trị Tên chung quốc tế Pharmaceutical Inspection Co-operation Scheme Hội nghị quốc tế về hài hòa hóa các thủ tục đăng ký dược phẩm sử dụng cho con người Mô hình bệnh tật Quốc hội Hệ thống hợp tác về thanh tra dược phẩm V-Vitaldrugs; E-Essential drugs; N-Non-Essential drugs World Health Organization Tiền chất Tác dụng dược lý Thuốc gây nghiện Thuốc thiết yếu Trung ương Hướng tâm thần Thuốc tối cần; thuốc thiết yếu; thuốc không thiết yếu Tổ chức Y tế Thế giới International Conference of Harmonization DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Các bước xây dựng và thực hiện danh mục thuốc bệnh viện ............. 4 Bảng 1.2. Định nghĩa các thuốc V,E,N .............................................................. 8 Bảng 1.3. Hướng dẫn phân loại VEN của WHO ...............................................10 Bảng 1.4. Ma trận ABC/VEN ...........................................................................11 Bảng 1.5. Nhân lực bệnh viện ..........................................................................15 Bảng 2.1. Nhóm các biến số phân tích cơ cấu DMT sử dụng............................19 Bảng 2.2. Nhóm các biến số phân tích DMT sử dụng theo phương pháp ABC/VEN ........................................................................................................21 Bảng 2.3. Các chỉ số nghiên cứu ......................................................................22 Bảng 3.1. Cơ cấu DMTSD theo nhóm tác dụng dược lý năm 2016 ..................24 Bảng 3.2. Cơ cấu nhóm thuốc điều trị ký sinh trùng, chống nhiễm khuẩn ........26 Bảng 3.3. Nhóm kháng sinh beta-lactam ..........................................................27 Bảng 3.4. Cơ cấu thuốc đông dược, thuốc tân dược ..........................................28 Bảng 3.5. Cơ cấu thuốc đơn thành phần, thuốc đa thành phần ..........................29 Bảng 3.6. Cơ cấu DMTSD theo nguồn gốc, xuất xứ .........................................29 Bảng 3.7. Cơ cấu thuốc nhập khẩu ...................................................................30 Bảng 3.8. Thuốc nhập khẩu từ các nước tham gia EMA, ICH hoặc PIC/s ........30 Bảng 3.9. Cơ cấu DMTSD theo tên gốc, tên thương mại ..................................31 Bảng 3.10. Cơ cấu DMTSD theo quy chế chuyên môn ....................................32 Bảng 3.11. Cơ cấu DMTSD theo đường dùng ..................................................32 Bảng 3.12. Cơ cấu DMTSD theo danh mục thuốc chủ yếu ...............................33 Bảng 3.13. Cơ cấu DMTSD theo DMT kế hoạch .............................................34 Bảng 3.14. Thuốc nằm ngoài danh mục kế hoạch .............................................34 Bảng 3.15. Cơ cấu DMTSD theo phân hạng ABC ............................................35 Bảng 3.16. Cơ cấu các thuốc nhóm A theo tác dụng dược lý ............................35 Bảng 3.17. Cơ cấu thuốc nhóm A theo nguồn gốc, xuất xứ ..............................37 Bảng 3.18. Kết quả phân tích VEN...................................................................37 Bảng 3.19. Kết quả phân tích ma trận ABC/VEN .............................................38 Bảng 3.20. Cơ cấu thuốc trong nhóm AE theo nhóm tác dụng dược lý .............39 Bảng 3.21. Cơ cấu thuốc trong nhóm AN theo nhóm tác dụng dược lý ............39 Bảng 3.22. Các thuốc nhóm AN .......................................................................40 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ Hình 1.1. Các bước phân tích VEN ..................................................................10 Hình 1.2. Sơ đồ tổ chức Khoa Dược .................................................................17 Hình 3.1. Cơ cấu DMTSD theo nguồn gốc, xuất xứ ..........................................30 Hình 3.2. Cơ cấu DMTSD theo đường dùng .....................................................33 ĐẶT VẤN ĐỀ Con người là vốn quý nhất của xã hội, quyết định sự phát triển của mỗi quốc gia, trong đó sức khỏe là tài sản quý giá của mỗi con người và toàn xã hội. Trong công tác khám chữa bệnh nhân dân, bệnh viện là nơi tập trung nhất các quan điểm của Đảng và Nhà nước về chăm sóc sức khỏe nhân dân, bệnh viện cũng là nơi thể hiện năng lực hoạt động của ngành y tế. Trong đó, công tác dược bệnh viện có vai trò quan trọng trong hoạt động của bệnh viện. Do đó, tất yếu cần đảm bảo cung ứng thường xuyên và đủ thuốc có chất lượng; hướng dẫn sử dụng thuốc an toàn, hợp lý, hiệu quả cho người bệnh. Người ta ước tính có khoảng 50% lượng thuốc được tiêu thụ trên phạm vi toàn thế giới được kê đơn và sử dụng chưa hợp lý. Hai nhóm thuốc bị lạm dụng một cách phổ biến nhất là kháng sinh và thuốc tiêm [34]. Theo một số nghiên cứu khác ở các nước đang phát triển, 30%-60% bệnh nhân sử dụng kháng sinh gấp 2 lần so với tình trạng cần thiết và ở châu Âu, sự đề kháng của phế cầu với penicillin tỷ lệ thuận với lượng kháng sinh được sử dụng [32]. Một nghiên cứu ở Ấn Độ trên các đơn thuốc ở các nhà thuốc có 40% đơn thuốc có Vitamin, 25% đơn thuốc có thuốc kháng sinh và giảm đau, hơn 90% thuốc được kê đơn là tên thương mại [30]. Cũng như ở nhiều nước đang phát triển khác, ở Việt Nam, tình trạng sử dụng thuốc không hợp lý đang là một vấn đề đáng báo động. Tại các cơ sở y tế, các thầy thuốc thường có xu hướng kết hợp nhiều loại thuốc không cần thiết, đặc biệt lạm dụng kháng sinh, vitamin, corticoid và các thuốc tiêm truyền. Tại các bệnh viện tuyến tỉnh trong điều trị viêm phế quản phổi ở trẻ em có 13,1% trường hợp lạm dụng corticoid, tại các bệnh viện tuyến huyện có 66,7% trường hợp điều trị tiêu chảy cấp lạm dụng kháng sinh [16]. Bệnh viện Đa khoa Huyện Lạc Thủy là một bệnh viện hạng III, chịu sự quản lý của Sở Y tế tỉnh Hòa Bình, sự quản lý nhà nước của UBND huyện Lạc Thủy. Với quy mô và chức năng nhiệm vụ của bệnh viện hạng III, cùng với những thách thức và tồn tại trong hoạt động cung ứng, kê đơn và sử dụng thuốc, việc đánh giá việc sử dụng thuốc một cách thường xuyên là một việc làm hết sức 1 cần thiết giúp sử dụng thuốc hiệu quả, hợp lý hơn. Tuy nhiên từ trước đến nay. Tại Bệnh viện Đa khoa Huyện Lạc Thủy chưa có công trình nghiên cứu nào về hoạt động cung ứng thuốc. Vì vậy, chúng tôi thực hiện đề tài “Khảo sát danh mục thuốc sử dụng năm 2016 của Bệnh viện đa khoa huyện Lạc Thủy tỉnh Hòa Bình” với 2 mục tiêu sau: 1. Mô tả cơ cấu thuốc sử dụng tại Bệnh viện đa khoa huyện Lạc Thủy tỉnh Hòa Bình năm 2016 2. Phân tích sử dụng thuốc tại Bệnh viện đa khoa huyện Lạc Thủy tỉnh Hòa Bình năm 2016 theo phương pháp ABC/VEN Từ đó cung cấp thông tin trong việc lựa chọn thuốc vào Danh mục thuốc trong những năm tiếp theo, phát hiện những bất cập trong sử dụng thuốc từ đó đưa ra một số đề xuất loại bỏ, giám sát sử dụng thuốc. 2 Chương 1. TỔNG QUAN 1.1. Một số khái niệm Trong chu trình quản lý thuốc ở bệnh viện, HĐT&ĐT đứng ra tổ chức điều phối toàn bộ quá trình cung ứng thuốc. Danh mục thuốc bệnh viện (DMTBV) là cơ sở để đảm bảo cung ứng thuốc chủ động có kế hoạch nhằm phục vụ cho nhu cầu điều trị hợp lý, an toàn, hiệu quả. DMTBV được xây dựng hàng năm theo định kỳ và có thể bổ sung hoặc loại bỏ thuốc trong DMTBV trong các kỳ họp của HĐT&ĐT. 1.1.1. Khái niệm danh mục thuốc Danh mục thuốc (DMT) là danh mục những loại thuốc cần thiết thỏa mãn nhu cầu khám bệnh, chữa bệnh và thực hiện y học dự phòng của bệnh viện, phù hợp với mô hình bệnh tật, kỹ thuật điều trị và bảo quản, khả năng tài chính của từng bệnh viện và khả năng chi trả của người bệnh. Những loại thuốc này trong một phạm vi thời gian, không gian, trình độ xã hội, khoa học kỹ thuật luôn có sẵn bất cứ lúc nào với số lượng cần thiết, chất lượng tốt, dạng bào chế thích hợp, giá cả hợp lý [1].  Nguyên tắc xây dựng danh mục thuốc bệnh viện: - Bảo đảm phù hợp với mô hình bệnh tật và chi phí về thuốc dùng điều trị trong bệnh viện. - Phù hợp về phân tuyến chuyên môn kỹ thuật, chuyên môn của BV. - Căn cứ vào các hướng dẫn hoặc phác đồ điều trị chuẩn đã được xây dựng và áp dụng tại bệnh viện hoặc CSKCB. - Đáp ứng với các phương pháp mới, kỹ thuật mới trong điều trị. - Phù hợp với DMTTY, DMTCY do Bộ Y tế ban hành. - Ưu tiên các thuốc sản xuất trong nước.  Quy trình xây dựng DMT trong bệnh viện Tổ chức Y tế thế giới đã xây dựng một quy trình để xây dựng DMT trong bệnh viện bao gồm 4 giai đoạn với 19 bước [27] . Cụ thể các bước được trình bày ở bảng 1.1. 3 Bảng 1.1: Các bước xây dựng và thực hiện danh mục thuốc bệnh viện Giai đoạn 1: Quản lý hành chính Bước 1 Giới thiệu các khái niệm cần thiết để có được sự ủng hộ của Ban giám đốc bệnh viện Bước 2 Thành lập HĐT&ĐT Bước 3 Xây dựng các chính sách và quy trình Giai đoạn 2: Xây dựng danh mục thuốc Bước 4 Xây dựng hoặc lựa chọn các phác đồ điều trị Bước 5 Thu thập các thông tin để đánh giá lại các danh mục thuốc hiện tại Bước 6 Phân tích mô hình bệnh tật và tình hình sử dụng thuốc Bước 7 Đánh giá lại các nhóm thuốc và xây dựng phác thảo DMTBV Bước 8 Phê chuẩn danh mục thuốc sử dụng tại bệnh viện Bước 9 Đào tạo cho nhân viên trong viện về DMTBV: quy định và quá trình xây dựng, quy định bổ sung hoặc loại bỏ thuốc khỏi danh mục, quy định sử dụng thuốc không có trong danh mục và kê đơn thuốc tên generic. Giai đoạn 3: Xây dựng cẩm nang danh mục thuốc Bước 10 Quyết định xây dựng cẩm nang danh mục thuốc Bước 11 Xây dựng các quy định và các thông tin trong cẩm nang Bước 12 Xây dựng các chuyên luận trong cẩm nang danh mục thuốc Bước 13 Xây dựng các chuyên luận đặc biệt trong cẩm nang Bước 14 Xây dựng các hướng dẫn tra cứu cẩm nang Bước 15 In ấn và phát hành cẩm nang danh mục thuốc Giai đoạn 4: Duy trì DMTBV Bước 16 Xây dựng các hướng dẫn điều trị chuẩn Bước 17 Thiết kế và tiến hành điều tra sử dụng thuốc Bước 18 Thiết kế và tiến hành theo dõi các phản ứng có hại của thuốc Bước 19 Cập nhật các thuốc trong cẩm nang danh mục thuốc 4 Trong công tác xây dựng danh mục thuốc, Hội đồng thuốc và điều trị đóng vai trò hết sức quan trọng.  Hội đồng thuốc và điều trị  Chức năng HĐT&ĐT có chức năng tư vấn cho giám đốc bệnh viện về các vấn đề liên quan đến thuốc và điều trị bằng thuốc của bệnh viện, thực hiện tốt chính sách quốc gia về thuốc trong bệnh viện.  Nhiệm vụ [9], [21] - Xây dựng các quy định về quản lý và sử dụng thuốc trong bệnh viện. - Xây dựng danh mục thuốc phù hợp với đặc thù bệnh tật và chi phí về thuốc, vật tư tiêu hao điều trị của bệnh viện. - Xây dựng và thực hiện các hướng dẫn điều trị. - Xác định và phân tích các vấn đề liên quan đến sử dụng thuốc. - Giám sát các phản ứng có hại của thuốc (ADR) và sai sót trong điều trị. - Thông báo, kiểm soát thông tin về thuốc. - Xây dựng mối quan hệ hợp tác chặt chẽ giữa dược sĩ, bác sĩ và điều dưỡng , trong đó dược sĩ là người tư vấn, bác sĩ chịu trách nhiệm về chỉ định và điều dưỡng là người thực hiện y lệnh. HĐT&ĐT chịu trách nhiệm về tất cả các vấn để liên quan đến sử dụng thuốc gồm xây dựng và duy trì DMT, cập nhật các thuốc trong DMT. Nhiệm vụ quan trọng của HĐT&ĐT là xác định các thuốc để thay thế dựa trên hiệu quả và độ an toàn của thuốc, giảm lãng phí trong điều trị, đồng thời tối đa hóa hiệu quả điều trị [18]. 1.1.2. Danh mục thuốc thiết yếu Năm 1985, Bộ Y tế đã ban hành DMT chủ yếu lần thứ I gồm 225 thuốc tân dược được xác định là an toàn và có hiệu lực. Năm 1989, DMT tối cần và chủ yếu được ban hành lần thứ II gồm 116 thuốc thiết yếu, cùng một DMT gồm 64 thuốc tối cần, trong đó tuyến xã có 58 TTY và 27 thuốc tối cần. Danh mục TTY theo đúng thông lệ quốc tế được ban hành lần thứ III năm 1995 gồm có 225 TTY phân 5 theo trình độ chuyên môn. Để phát triển sử dụng thuốc y học cổ truyền ngày 28/7/1999, Bộ Y tế đã ban hành DMTTY lần thứ IV với 346 thuốc tân dược, 81 thuốc y học cổ truyền, 60 cây thuốc nam, 185 vị thuốc nam, bắc. DMTTY Việt Nam lần thứ VI được Bộ Y tế ban hành kèm theo quyết định số 45/2013/TT-BYT ngày 26/12/2013 bao gồm 466 tên thuốc hoạt chất tân dược [2]. DMTTY là cơ sở pháp lý để xây dựng thống nhất các chính sách của Nhà nước về đầu tư, quản lý giá, vốn, thuế liên quan đến thuốc phòng và chữa bệnh. Cơ quan quản lý nhà nước căn cứ xây dựng chủ trương, chính sách trong việc tạo điều kiện cấp số đăng kí lưu hành thuốc, xuất nhập khẩu thuốc. Các đơn vị ngành y tế tập trung các hoạt động của mình trong các khâu: xuất khẩu, nhập khẩu, sản xuất, phân phối, tồn trứ, sử dụng TTY, an toàn, hợp lý phục vụ công tác chăm sóc sức khỏe nhân dân. Các cơ sở kinh doanh thuốc của nhà nước và tư nhân phải đảm bảo DMTTY với giá thích hợp, sử dụng an toàn, hợp lý, hiệu quả. 1.1.3. Danh mục thuốc chủ yếu DMT chữa bệnh chủ yếu sử dụng tại các cơ sở khám, chữa bệnh là cơ sở để các cơ sở khám chữa bệnh lựa chọn, đảm bảo nhu cầu điều trị và thanh toán cho các đối tượng người bệnh, bao gồm cả người có thẻ BHYT. DMTCY được xây dựng trên cơ sở danh mục thuốc thiết yếu của Việt Nam và của Tổ chức Y Tế thế giới hiện hành với các mục tiêu sau: - Đảm bảo sử dụng thuốc hợp lý, an toàn, hiệu quả. - Đáp ứng yêu cầu điều trị cho người bệnh. - Đảm bảo quyền lợi về thuốc chữa bệnh cho người tham gia BHYT. - Phù hợp với khả năng chi trả của người bệnh và của quỹ BHYT. Ở Việt Nam hiện nay đang dùng DMTCY sử dụng tại các cơ sở khám, chữa bệnh ban hành kèm theo “Thông tư số 31/2011/TT-BYT ngày 11/07/2011 ban hành và hướng dẫn thực hiện Danh mục thuốc chủ yếu sử dụng tại các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh được quỹ Bảo hiểm y tế thanh toán”- Danh mục thuốc gồm 900 hoạt chất, thay thế cho Danh mục được ban hành kèm theo Quyết định số 05/2008/QĐ-BYT ngày 01/02/2008 Bộ trưởng Bộ Y tế. Thông tư 31 này 6 được sửa đổi, bổ sung một số điều ở thông tư số 10/2012/TT-BYT ngày 08/06/2012 [5], [6] . 1.2. Một số phương pháp phân tích danh mục thuốc Để quản lý sử dụng thuốc một cách hiệu quả cần có các phương pháp phân tích dữ liệu tổng hợp sử dụng thuốc. Hội đồng thuốc và điều trị thông qua các dữ liệu này để quản lý và phát hiện các vấn đề về sử dụng thuốc. Các phương pháp đó bao gồm phân tích ABC, phân tích VEN, phân tích ma trận ABC-VEN, phân tích nhóm điều trị. 1.2.1. Phương pháp phân tích ABC Phân tích ABC là phương pháp phân tích tương quan giữa lượng thuốc tiêu thụ hằng năm và chi phí nhằm phân định ra những thuốc nào chiếm tỷ lệ lớn trong ngân sách cho thuốc của bệnh viện [3].  Ứng dụng của phân tích ABC Phân tích ABC là một công cụ rất hiệu quả ứng dụng trong việc lựa chọn, mua sắm, quản lý phân phối và thúc đẩy sử dụng thuốc hợp lý [33]. Trong quá trình lựa chọn thuốc có thể xem xét các thuốc nhóm A để lựa chọn thuốc thay thế giá rẻ hơn có sẵn trong danh mục hoặc trên thị trường. Phân tích ABC hữu ích với các hoạt động: xác định tần suất đặt hàng, giám sát tình trạng đặt hàng, giám sát mua sắm ưu tiên, so sánh thực tế và kế hoạch của cơ sở y tế [33].  Các bước tiến hành: Bước 1: Liệt kê các sản phẩm thuốc Bước 2: Điền các thông tin sau mỗi sản phẩm thuốc: - Đơn giá của sản phẩm (sử dụng giá cho các thời điểm nhất định nếu sản phẩm có giá thay đổi theo thời gian) - Số luựng tiêu thụ của các sản phẩm thuốc tại bệnh viện Bước 3: Tính số tiền cho mỗi sản phẩm bằng cách nhân đơn giá với số lượng sản phẩm. Tổng số tiền sẽ bằng tổng của lượng tiền cho mỗi sản phẩm thuốc. Bước 4: Tính giá trị phần trăm của mỗi sản phẩm bằng cách lấy số tiền của mỗi sản phẩm thuốc chia cho tổng số tiền. Bước 5: Sắp xếp lại các sản phẩm theo thứ tự phần trăm giá trị giảm dần. 7 Bước 6: Tính giá trị phần trăm tích lũy của tổng giá trị cho mỗi sản phẩm, bắt đầu với sản phẩm số 1, sau đó cộng với sản phẩm tiếp theo trong danh sách. Bước 7: Phân hạng sản phẩm như sau: - Hạng A: Gồm những sản phẩm chiếm 75 – 80% tổng giá trị tiền - Hạng B: Gồm những sản phẩm chiếm 15 – 20% tổng giá trị tiền - Hạng C: Gồm những sản phẩm chiếm 5 – 10% tổng giá trị tiền Bước 8: Thông thường, sản phẩm hạng A chiếm 10 – 20% tổng số sản phẩm, hạng B chiếm 10 -20% và còn lại là hạng C chiếm 60 – 80% Bước 9: Kết quả thu được có thể trình bày dưới dạng đồ thị bằng cách đánh dấu phần trăm của tổng giá trị tích lũy vào cột dọc hay trục tung của đồ thị và số sản phẩm (tương đương giá trị tích lũy này) trên cột ngang hay trục hoành của đồ thị. 1.2.2. Phân tích VEN Phân tích VEN là phương pháp giúp xác định ưu tiên cho hoạt động mua sắm và tồn trữ trong bệnh viện khi nguồn kinh phí không đủ để mua toàn bộ các loại thuốc như mong muốn. Trong phân tích VEN, các thuốc được chia thành 3 hạng mục cụ thể như bảng sau [3]: Bảng 1.2. Định nghĩa các thuốc V,E,N STT 1 Thuốc Định nghĩa Thuốc V (Vital Là thuốc dùng trong các trường hợp cấp cứu hoặc các drugs) thuốc quan trọng, nhất thiết phải có để phục vụ công tác khám bệnh, chữa bệnh của bệnh viện 2 3 Thuốc E Là thuốc dùng trong các trường hợp bệnh ít nghiêm (Essential trọng hơn nhưng vẫn là các bệnh lý quan trọng trong drugs) mô hình bệnh tật của bệnh viện Thuốc N (Non- Là thuốc dùng trong các trường hợp bệnh nhẹ, bệnh có Essential drugs) thể tự khỏi, có thể bao gồm các thuốc mà hiệu quả điều trị còn chưa được khẳng định rõ ràng hoặc giá thành cao không tương xứng với lợi ích lâm sàng của thuốc. 8 Ngoài ra có nhiều nghiên cứu sử dụng cách phân chia thuốc theo cách gọi khác là VED – Vital (thuốc tối cần), Essential (Thuốc thiết yếu), và Desirable (Thuốc có thể cần) có cách phân loại cũng tương tự VEN [33].  Ứng dụng của phân tích VEN Ứng dụng chính của phân tích VEN là chỉ ra ưu tiên cho việc lựa chọn thuốc, mua sắm thuốc và sử dụng trong hệ thống cung ứng, hướng dẫn các hoạt động quản lý hàng tồn kho và xác định giá thuốc hợp lý [33]. Các thuốc V và E nên được ưu tiên trong lựa chọn, đặc biệt khi nguồn quỹ có hạn. Phân tích danh mục VEN cũng có thể tác động lên quá trình mua sắm và lựa chọn nhà cung cấp. Nên ưu tiên đặt hàng, dự trữ, đảm bảo đủ số lượng các thuốc V và E trước [33].  Các bước phân tích VEN Bộ Y tế đưa ra Thông tư 21/2013 TT-BYT – Thông tư Quy định về tổ chức và hoạt động của Hội đồng thuốc và điều trị trong bệnh viện hướng dẫn các bước phân tích VEN như hình sau [3]: 9 Từng thành viên HĐT&ĐT sắp xếp các thuốc theo nhóm V,E,N Kết quả được tổng hợp và thống nhất Lựa chọn và loại bỏ các phương án trùng lặp Xem xét, hạn chế mua hoặc loại bỏ các thuốc N nếu có thể Xem xét lại số lượng mua dự kiến, ưu tiên mua, dự trữ các thuốc V,E trước thuốc N Giám sát đơn đặt hàng và lượng tồn kho của nhóm V và E chặt chẽ hơn nhóm N Hình 1.1. Các bước phân tích VEN Tổ chức Y tế thế giới (WHO) phối hợp Trung tâm khoa học quản lý y tế (MSH) đưa ra những tiêu chí để phân loại thuốc V, E, N trong Bảng 1.3: Bảng 1.3. Hướng dẫn phân loại VEN của WHO Đặc tính của thuốc và tình trạng V E N >5% 1-5% <1% >5 1-5 <1 Nguy cơ tử vong Có Đôi khi Hiếm gặp Tàn tật Có Đôi khi Hiếm gặp Phòng ngừa bệnh nặng Có Không Không Điều trị khỏi bệnh nặng Có Có Không bệnh lý Tấn suất bệnh lý Phần trăm dân số mắc bệnh Số bệnh nhân trung bình được điều trị tại cơ sở khám chữa bệnh Mức độ nặng của bệnh Hiệu quả điều trị của thuốc 10 Điều trị bệnh nhẹ, điều trị triệu chứng Không Có thể Có Có hiệu quả điều trị đã được chứng Luôn Thường có Có thể minh luôn Hiếm khi Có thể Không có hiệu quả điều trị rõ ràng Không 1.2.3. Phương pháp phân tích ma trận ABC/VEN Khi phân tích VEN được thực hiện thì nên kết hợp với phân tích ABC để xác định mối quan hệ giữa các thuốc chi phí cao nhưng có mức độ ưu tiên thấp, đặc biệt là hạn chế hoặc xóa bỏ các thuốc nhóm N nhưng lại có chi phí cao nhóm A trong phân tích ABC. Sự kết hợp phân tích ABC và VEN sẽ tạo thành ma trận ABC/VEN: - Xếp các thuốc VEN trong nhóm A thu được các nhóm nhỏ AV, AE, AN. Sau đó tính tổng số và tỷ lệ phần trăm số lượng thuốc và giá trị sử dụng thuốc trong mỗi nhóm nhỏ. - Làm tương tự với nhóm B và C thu được ma trận ABC/VEN. Bảng 1.4. Ma trận ABC/VEN Nhóm A B C V AV BV VC E AE BE CE N AN BN CN Từ đây, ta có 3 nhóm: - Nhóm I: gồm AV, BV, CV, AE, AN - Nhóm II: gồm BE, CE, BN - Nhóm III: CN  Ý nghĩa của ma trận ABC/VEN Các nhóm được yêu cầu giám sát với mức độ khác nhau. Nhóm I được giám sát với mực độ cao hơn (vì cần nhiều ngân sách hoặc cần thiết cho điều trị). Thuốc nhóm II và III được giám sát với mức độ thấp hơn. Đặc biệt lưu ý với các thuốc không thiết yếu nhưng lại có chi phí cao thì cần hạn chế sử dụng. 11 1.3. Tình hình sử dụng thuốc trên thế giới và Việt Nam 1.3.1. Tình hình sử dụng thuốc trên thế giới Nền công nghiệp dược phẩm trên thế giới đang phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây. Năm 2010 giá trị tiêu thụ 685 tỷ USD và tăng dần đều từng năm đến năm 2014 giá trị tiêu thụ thuốc 745 tỷ USD. Dân số toàn cầu tăng nhanh, điều kiện vật chất đầy đủ, tuổi thọ ngày càng tăng, tính đến năm 2016 trung bình tuổi thọ là 71,4 năm. Tuy nhiên do lối sống thiếu khoa học, môi trường ô nhiềm và vấn đề an toàn thực phẩm đã trở thành nguyên nhân chủ yếu làm tăng nhu cầu về thuốc men chăm sóc sức khỏe con người. Thống kê cho thấy chi phí dành cho thuốc và các dịch vụ chăm sóc y tế trên thế giới tăng nhanh qua các năm. Mỗi nước mức chi phí sử dụng thuốc bình quân trên đầu người khác nhau và có sự chênh lệch đáng kể giữa các nước có thu nhập bình quân đầu người cao so với các nước có thu nhập bình quân đầu ngưới thấp và trung bình. Số liệu thống kê năm 2013 cho thấy, tiêu thụ thuốc bình quân đầu người của toàn thế giới vào khoảng 185, tuy nhiên mức tiêu thụ ở các nước rất khác nhau như: Mỹ 892 USD/năm, Canada là 664 USD/năm, Nhật là 420 USD/năm, Hàn Quốc là 323 USD/năm…các nước đang phát triển khoảng 95 USD. Số liệu phản ánh tiền thuốc bình quân đầu người ở các nước đang phát triển cao gấp nhiều lần so với các nước đang phát triển và kém phát triển [31]. Tổng giá trị tiêu thụ thuốc ở các quốc gia cũng có sự chênh lệch lớn: năm 2011, Mỹ dẫn đầu với 34% tổng giá trị tiêu thụ thuốc trên thế giới; tiếp đến là Nhật với 12%. Tổng giá trị tiêu thụ thuốc tăng trưởng chủ yếu ở các nước có nền công nghiệp đang phát triển, đến 2016 tăng 30% nhưng chưa có thay đổi vị trí thứ hạng các nước. Dự kiến từ năm 2012-2017 tăng trưởng hàng năm của thị trường dược phẩm ở các nước có công nghiệp dược phát triển sẽ chậm lại, bình quân khoảng 1-4%. Các quốc gia có công nghiệp dược đang phát triển sẽ có tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ do chỉ tiêu cho dược phẩm của người dân còn thấp, trong đó có Trung Quốc dẫn đầu với mức tăng trưởng 15 – 18%, điều này sẽ làm 12