Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Khảo sát các thành ngữ có từ “nói’ trong tiếng việt_khóa luận tốt nghiệp lớp qlg...

Tài liệu Khảo sát các thành ngữ có từ “nói’ trong tiếng việt_khóa luận tốt nghiệp lớp qlgdth

.DOC
34
1445
116

Mô tả:

Vò ThÞ Thu H êng- Khãa luËn tèt nghiÖp K30A phÇn më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi. Ng«n ng÷ lµ hÖ thèng tÝn hiÖu thø hai cña con ngêi. Trong ®ã thµnh ng÷ lµ mét bé phËn quan träng trong vèn tõ cña mét ng«n ng÷, mang ®Æc trng d©n téc râ nÐt vµ giµu søc biÓu c¶m, biÓu hiÖn. Qua kh¶o s¸t vµ su tËp chóng t«i thÊy tiÕng ViÖt cã mét khèi lượng thµnh ng÷ rÊt lín,phong phó vµ ®a d¹ng c¶ vÒ mÆt cÊu t¹o còng nh néi dung. Cïng ph¸t triÓn víi tiÕng nãi d©n téc thµnh ng÷ dÇn dÇn ®îc h×nh thµnh, ®îc nh©n d©n sö dông nh mét c«ng cô giao tiÕp chung. Ph¸t triÓn thµnh ng÷ lµ mét trong nh÷ng c¸ch tèt ®Ó bæ sung cho vèn tõ. XÐt vÒ mÆt tu tõ, thµnh ng÷ ®· gãp phÇn lµm giµu, lµm ®Ñp cho tiÕng ViÖt vÒ nhiÒu phư¬ng diÖn, cã néi dung ng÷ nghÜa s©u réng. Thµnh ng÷ hÕt søc gi¶n dÞ, dÔ hiÓu mçi c©u mang mét hoµn c¶nh cô thÓ nhng l¹i cã thÓ øng dông vµo nhiÒu hoµn c¶nh kh¸c nhau tuú theo ®èi tîng. Nh÷ng ngêi thuéc thÕ hÖ trước Ýt häc l¹i thuéc nhiÒu vµ sö dông mau lÑ thµnh ng÷ h¬n nh÷ng ngêi trÎ tuæi cã häc. Nã chøng tá thµnh ng÷ rÊt gÇn gòi víi tÇm thøc d©n gian. V× vËy tiÕp cËn thµnh ng÷ muèn ch¹m ®îc ®Õn b¶n chÊt ph¶i lµ c¸ch tiÕp cËn liªn ngµnh: Ng«n ng÷ häc, v¨n häc, t©m lý häc, d©n téc häc…Bëi thµnh ng÷ ph¶n ¸nh quan niÖm, c¸ch t duy, c¸ch øng xö cña mét d©n téc vÒ c¸c quy luËt, hiÖn tîng cña tù nhiªn vµ x· héi. Con ngêi thÓ hiÖn nhËn thøc cña m×nh qua c¸ch øng xö, nãi n¨ng. V× thÕ kho tµng thµnh ng÷ , tôc ng÷ cña d©n téc nµo còng cã nh÷ng thµnh ng÷ liªn quan ®Õn nãi n¨ng. C¸c thµnh ng÷ cã tõ “nãi” chiÕm mét sè lîng lín trong hÖ thèng thµnh ng÷. ViÖc t×m hiÓu cÊu t¹o vµ gi¸ trÞ ng÷ nghÜa cña c¸c thµnh ng÷ cã tõ “nãi” gãp phÇn lµm phong phó thªm, giµu thªm lêi ¨n tiÕng nãi sinh ®éng trong ho¹t ®éng giao tiÕp, trong viÖc t×m hiÓu b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc. Khi nghiªn cøu ®Ò tµi nµy chóng t«i kh«ng tham väng lín chØ hy väng nã sÏ lµ c¬ së cho b¶n th©n hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ thµnh ng÷. §ång thêi chóng t«i muèn kÕt qu¶ ®ã vËn dông vµo trong chuyªn m«n ®Ó ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao h¬n trong nh÷ng giê lªn líp. ChÝnh v× vËy viÖc ®i s©u nghiªn cøu ®Ò tµi nµy lµ mét viÖc lµm cã gi¸ trÞ thùc tiÔn cña mét gi¸o viªn d¹y cÊp TiÓu häc trong t¬ng lai. 2. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò. 1 Vò ThÞ Thu H êng- Khãa luËn tèt nghiÖp K30A Trong nÒn v¨n ho¸ d©n gian ViÖt Nam nãi chung,mµ ®Æc biÖt lµ nÒn v¨n häc d©n gian nãi riªng, chóng ta kh«ng thÓ kh«ng ®Ò cËp tíi kho tµng thµnh ng÷ cña d©n téc. Sù phong phó, ®a d¹ng vÒ sè lîng mµ quan träng h¬n lµ sù phong phó, sinh ®éng vÒ kh¶ n¨ng sö dông ®· khiÕn thµnh ng÷ trë thµnh vèn sèng, vèn kinh nghiÖm quý b¸u trong c¸ch øng xö cña nh©n d©n ta, g¾n liÒn víi lêi ¨n tiÕng nãi cña quÇn chóng qua bao thÕ hÖ. §Ó t×m hiÓu, ph¸t hiÖn sù phong phó vµ tinh tÕ cña kho tµng v¨n ho¸ d©n gian ®å sé nµy rÊt nhiÒu nhµ nghiªn cøu ®· dµy c«ng su tÇm vµ cho ra ®êi nhiÒu c«ng tr×nh mang tÝnh khoa häc víi môc ®Ých lµ thèng kª, gi¶i nghÜa vµ nªu mét sè øng dông tiªu biÓu cña c¸c thµnh ng÷, tôc ng÷. ` Trªn c¬ së thèng kª rÊt cô thÓ cña c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®i tríc, chóng t«i tiÕn hµnh thùc hiÖn ®Ò tµi: “ Khảo sát các thành ngữ có từ “nói’ trong tiếng Việt”. §©y lµ mét ®Ò tµi khoa häc kh¸ míi mÎ vµ cã nhiÒu ®iÓm kh¸c so víi c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu tríc ®ã. Së dÜ ngưêi thùc hiÖn ®Ò tµi nµy kh¼ng ®Þnh ®iÒu ®ã bëi qua sù t×m hiÓu, thèng kª chóng t«i thÊy vÊn ®Ò nµy ®· ®îc c¸c t¸c gi¶ ®i tríc míi nghiªn cøu ë nh÷ng híng sau: - Híng thø nhÊt: TËp hîp vµ gi¶i thÝch c¸c thµnh ng÷ tiÕng ViÖt. §©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ lµm tõ ®iÓn. Thuéc vÒ nhãm nµy cã c¸c c«ng tr×nh sau: + “ Tõ ®iÓn thµnh ng÷ vµ tôc ng÷ ViÖt Nam” – T¸c gi¶ Vò Dung, Vò Thuý Anh, Vò Quang Hµo – Nhµ xuÊt b¶n V¨n ho¸ th«ng tin. + “ Tõ ®iÓn gi¶i thÝch thµnh ng÷ tiÕng ViÖt” – ViÖn ng«n ng÷ häc, trung t©m Khoa häc x· héi vµ Nh©n v¨n Quèc Gia – Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc. + “ Tõ ®iÓn thµnh ng÷ vµ tôc ng÷ ViÖt Nam “ – Gi¸o s NguyÔn L©n- Nhµ xuÊt b¶n V¨n häc-2003. + “ KÓ chuyÖn thµnh ng÷ tôc ng÷ “ - T¸c gi¶ Hoµng V¨n Hµnh (chñ biªn) – Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi - 2002. + “ Thµnh ng÷ tiÕng ViÖt” - T¸c gi¶ NguyÔn Lùc, L¬ng V¨n §ang- Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi -1978. - Híng thø hai: Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm cÊu tróc cña thµnh ng÷. Ch¼ng h¹n c¸c c«ng tr×nh: + T¸c gi¶ NguyÔn ThiÖn Gi¸p víi c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò: Ph©n lo¹i thµnh ng÷, ph©n biÖt thµnh ng÷ víi ng÷ ®Þnh danh vµ côm tõ tù do. + T¸c gi¶ §ç H÷u Ch©u xem xÐt thµnh ng÷ ë gãc ®é ®Æc trng ng÷ nghÜa vµ cÊu tróc thµnh ng÷. 2 Vò ThÞ Thu H êng- Khãa luËn tèt nghiÖp K30A + T¸c gi¶ NguyÔn Lùc, L¬ng V¨n §ang nghiªn cøu c¸c ®Æc tÝnh cña thµnh ng÷. +T¸c gi¶ Hoµng V¨n Hµnh nghiªn cøu vÒ cÊu t¹o cña thµnh ng÷. - Híng thø ba: Nghiªn cøu c¸c ph¬ng diÖn cô thÓ cña thµnh ng÷. Ch¼ng h¹n nh mét sè bµi viÕt trªn t¹p chÝ ng«n ng÷: + “ Mét vµi nhËn xÐt vÒ thµnh ng÷ so s¸nh cã tªn gäi ®éng vËt” cña NguyÔn Thuý Khanh. + “ Ph¬ng diÖn ng÷ dông häc trong thµnh ng÷ cã thµnh tè chØ ®Þa danh” cña Th¹c sÜ Huúnh C«ng Minh Hïng (§HSP Thµnh Phè Hå ChÝ Minh). + “Mét sè nhËn xÐt vÒ thµnh ng÷ cã tõ chØ bé phËn c¬ thÓ con ng êi trong tiÕng NhËt” cña §ç Hoµng Ng©n – Khoa Ng«n ng÷ vµ V¨n ho¸ c¸c níc ph¬ng §«ng, §¹i häc Ngo¹i Ng÷, §¹i häc Quèc Gia Hµ Néi. Râ rµng lµ cha cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu mét c¸ch cô thÓ nh÷ng trêng hîp c¸c thµnh ng÷ cã tõ “nãi”. Trong ®Ò tµi,chóng t«i xem xÐt kiÓu cÊu t¹o vµ ®Æc trng ng÷ nghÜa cña c¸c thµnh ng÷ cã tõ “nãi”. Chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi nµy víi mong muèn lµ t×m ra tÝnh chÊt míi mÎ vµ sinh ®éng cña thµnh ng÷ trong kho tµng v¨n ho¸ d©n gian cùc kú phong phó vµ v« tËn cña d©n téc. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu. 3.1. Môc ®Ých T×m hiÓu ®Æc ®iÓm cÊu t¹o vµ gi¸ trÞ ng÷ nghÜa cña c¸c thµnh ng÷ cã tõ “nãi” trong tiÕng ViÖt. 3.2. NhiÖm vô §Ó ®¹t ®îc môc ®Ých ®Ò ra, ®Ò tµi ph¶i thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô sau: -T×m hiÓu vÊn ®Ò thµnh ng÷ nãi chung. -Kh¶o s¸t c¸c thµnh ng÷ cã tõ “nãi” vÒ kiÓu cÊu t¹o vµ ®Æc trng ng÷ nghÜa. -Bíc ®Çu ph©n tÝch hiÖu qu¶ sö dông cña c¸c thµnh ng÷ cã tõ “nãi”. -Mét sè ý kiÕn vÒ d¹y thµnh ng÷ ë TiÓu häc. 4. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu. Nghiªn cøu c¸c thµnh ng÷ cã tõ “nãi” trong tiÕng ViÖt. 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. Trong kho¸ luËn nµy, chóng t«i chñ yÕu sö dông c¸c ph¬ng ph¸p sau: - Ph¬ng ph¸p thèng kª - Ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i 3 Vò ThÞ Thu H êng- Khãa luËn tèt nghiÖp K30A - Ph¬ng ph¸p hÖ thèng - Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ng«n ng÷. PhÇn néi dung Ch¬ng 1: C¬ së lý thuyÕt 1. Kh¸i niÖm vÒ thµnh ng÷. Khi nghiªn cøu vÒ thµnh ng÷ ®· cã rÊt nhiÒu t¸c gi¶ ®a ra c¸c quan ®iÓm kh¸c nhau. Sau ®©y lµ mét sè kh¸i niÖm vÒ thµnh ng÷ tiªu biÓu mµ chóng t«i su tÇm ®îc: - Thµnh ng÷ : Lµ nh÷ng côm tõ cè ®Þnh dïng ®Ó diÔn ®¹t mét kh¸i niÖm, vÝ dô: ¡n xæi ë th×;Ba vu«ng b¶y trßn;C¬m sung ch¸o dÒn;N»m x¬ng gèi ®Êt… (Gi¸o s NguyÔn L©n(2003), Tõ ®iÓn thµnh ng÷ vµ tôc ng÷ ViÖt Nam, Nhµ xuÊt b¶n V¨n häc). - Thµnh ng÷ : Lµ mét lo¹i tæ hîp tõ cè ®Þnh, bÒn v÷ng vÒ h×nh th¸i cÊu tróc hoµn chØnh, bãng bÈy vÒ ý nghÜa, ®îc sö dông réng r·i trong giao tiÕp thêng ngµy, ®Æc biÖt lµ trong khÈu ng÷. VÝ dô : LÈn nh ch¹ch (Hoµng V¨n Hµnh chñ biªn (2002), KÓ chuyÖn thµnh ng÷ tôc ng÷, Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi). 2. §Æc ®iÓm cña thµnh ng÷. 2.1. TÝnh biÓu trng HÇu hÕt tÊt c¶ c¸c ng÷ cè ®Þnh dï cã tÝnh thµnh ng÷ cao (nh: §i guèc trong bông) hay thÊp (nh: Th¼ng nh kÎ chØ; ¡n ®ãi mÆc rÐt…) ®Òu lµ nh÷ng bøc tranh nho nhá vÒ nh÷ng vËt thùc, viÖc thùc cô thÓ, riªng lÎ ®îc n©ng lªn ®Ó nãi vÒ c¸i phæ biÕn, kh¸i qu¸t, trõu tîng. Chóng lµ c¸c Èn dô (Móa r×u qua m¾t thî…), so s¸nh (Th¼ng nh kÎ chØ…) hay c¸c ho¸n dô (¸o chiÕc quÇn manh, Mét n¾ng hai s¬ng…). Ng÷ cè ®Þnh lÊy nh÷ng vËt thùc, viÖc thùc ®Ó biÓu trng cho nh÷ng ®Æc 4 Vò ThÞ Thu H êng- Khãa luËn tèt nghiÖp K30A ®iÓm, tÝnh chÊt, ho¹t ®éng, t×nh thÕ…phæ biÕn kh¸i qu¸t. §Æc biÖt lµ c¸c ng÷ cè ®Þnh biÓu thÞ c¸c t×nh thÕ cã tÝnh chÊt biÓu trng rÊt cao. VÝ nh, t×nh thÕ ®îc diÔn ®¹t b»ng ng÷ “Chuét ch¹y cïng sµo”. §ã lµ t×nh thÕ cña nh÷ng kÎ hÌn kÐm bÞ dån vµo bíc ®êng cïng, kh«ng lèi tho¸t mÆc dï ®· xoay së hÕt c¸ch. Râ rµng lµ nÕu dïng ph¬ng tiÖn côm tõ tù do nh lêi gi¶i nghÜa dÉn trªn, chóng ta ch¼ng nh÷ng kh«ng thÓ nãi lªn ®Çy ®ñ nh÷ng c¸i ®¸ng nãi cña t×nh thÕ mµ cßn ph¶i nhîc ®iÓm lµ dµi dßng, rêm rµ, nh¹t nhÏo. Cho nªn ®a ra mét sù kiÖn cã thËt “Chuét bÞ ®uæi ch¹y trªn c¸c sµo dùng ®øng” råi ®Ó ngêi nghe, ngêi ®äc tù suy ra nh÷ng ®iÒu cã thÓ suy ra ®îc, ®ã lµ con ®êng tèt nhÊt ®Ó ®¶m b¶o ®îc ®ñ ý, hµm sóc, Ên tîng s©u s¾c. BiÓu trng lµ c¬ chÕ tÊt yÕu mµ ng÷ cè ®Þnh, mµ tõ vùng ph¶i sö dông ®Ó ghi nhËn, diÔn ®¹t nh÷ng néi dung phøc t¹p h¬n mét kh¸i niÖm ®¬n. 2.2. TÝnh d©n téc TÝnh d©n téc ë c¸c ng÷ cè ®Þnh hiÖn ra thø nhÊt ë chÝnh néi dung cña chóng.Nh ®· nãi, ng÷ cè ®Þnh ph¶n ¸nh c¸c biÓu hiÖn, c¸c s¾c th¸i kh¸c nhau cña sù vËt, hiÖn tîng…®· cã tªn gäi hoÆc cha cã tªn gäi. ThÊy ®îc biÓu hiÖn nµo, s¾c th¸i nµo ®¸ng chó ý ®Ó ghi gi÷ chóng l¹i. §iÒu nµy tuú thuéc vµo ®êi sèng, kinh nghiÖm vµ c¸ch nh×n cña tõng d©n téc. Thø hai ë c¸c tµi liÖu tøc lµ c¸c vËt thùc, viÖc thùc…mµ ng÷ cè ®Þnh ®· dïng lµm biÓu trng cho néi dung cña chóng. Con mÌo, con chuét, con chã, con ong, con kiÕn … ng«i chïa, pho t îng, «ng bôt…con voi, con ngùa, con rång…c¸i khè, tÊm ¸o, manh quÇn …c¶nh hai g¸i lÊy mét chång, c¶nh «ng tõ vµo ®Òn…tÊt c¶ lµ nh÷ng tµi liÖu mang ®Ëm mµu s¾c quª h¬ng, xø së ViÖt Nam trong x· héi n«ng nghiÖp xa ®îc quan s¸t mét c¸ch tµi t×nh, liªn hÖ mét c¸ch ®éc ®¸o, ®óng ®¾n mµ tinh tÕ…víi nh÷ng hiÖn t îng nh©n sinh. Nh÷ng tµi liÖu nµy cña ng÷ cè ®Þnh ViÖt Nam khiÕn cho chóng kh«ng thÓ lÉn ®îc víi bÊt cø ng÷ cè ®Þnh nµo cña c¸c d©n téc kh¸c. 2.3. TÝnh h×nh tîng vµ tÝnh cô thÓ TÝnh h×nh tưîng cña thµnh ng÷ lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña tÝnh biÓu trưng. Do chç tµi liÖu cña c¸c ng÷ cè ®Þnh lµ sù vËt, sù kiÖn,c¶m gi¸c quan s¸t ®îc, cho nªn nh¾c ®Õn mét ng÷ cè ®Þnh tríc hÕt lµ t¸i hiÖn l¹i nh÷ng h×nh ¶nh c¸c sù vËt,hiÖn tîng tµi liÖu ®ã. Nhê tÝnh h×nh tîng mµ ng÷ cè ®Þnh thêng g©y ra nh÷ng Ên tîng m¹nh mÏ, ®ét ngét t¸c ®éng cña chóng ®Ëm ®µ vµ s¾c. Do cã tÝnh h×nh tîng nªn ng÷ cè ®Þnh lµ cô thÓ. Do ý nghÜa cña ng÷ cè ®Þnh thêng vît ra khái ý nghÜa trùc tiÕp cña c¸c sù vËt, hiÖn tîng nªn chóng cã gi¸ trÞ phæ biÕn, kh¸i qu¸t. Nh vËy dêng nh trong ng÷ cè ®Þnh cã sù tr¸i ngîc 5 Vò ThÞ Thu H êng- Khãa luËn tèt nghiÖp K30A gi÷a tÝnh cô thÓ vµ tÝnh kh¸i qu¸t, phæ biÕn. Thùc ra tÝnh phæ biÕn, kh¸i qu¸t cña ý nghÜa c¸c ng÷ vÉn bÞ chi phèi bëi tÝnh cô thÓ vµ tÝnh cô thÓ vèn g¾n liÒn víi tÝnh h×nh tîng. TÝnh cô thÓ ë ®©y thÓ hiÖn ë tÝnh quy ®Þnh vÒ ph¹m vi sö dông.Thø nhÊt, tuy cã ý nghÜa phæ biÕn, kh¸i qu¸t song c¸c ng÷ cè ®Þnh kh«ng ph¶i cã thÓ dïng ë bÊt cø sù vËt, hiÖn tîng nµo miÔn lµ nã cã tÝnh chÊt hay ®Æc ®iÓm mµ ng÷ biÓu thÞ. VÝ dô: “ Chuét ch¹y cïng sµo”. Ng÷ nµy cã thÓ dïng cho rÊt nhiÒu t×nh thÕ c¸ nh©n vµ x· héi kh¸c: Qu©n sù, chÝnh trÞ, kinh tÕ…nhng v× nh¾c ®Õn chuét, mét con vËt bÞ khinh bØ cho nªn ng÷ nµy kh«ng ph¶i dïng cho bÊt cø h¹ng ngêi nµo còng được, nã chØ dïng cho nh÷ng nh©n vËt chóng ta coi thêng, thï ghÐt. Thø hai, mçi ng÷ cè ®Þnh thưêng chØ nªu bËt mét khÝa c¹nh nµo ®ã cña tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm…®îc nãi tíi mµ th«i:tÝnh cô thÓ cña nã thÓ hiÖn ë tÝnh bÞ quy ph¹m vÒ s¾c th¸i ng÷ nghÜa. VÝ dô: Còng lµ tÝnh chÊt lóng tóng. “Lóng tóng nh gµ m¾c tãc”nãi ®Õn t×nh tr¹ng lóng tóng do sa vµo nhiÒu sù viÖc dån dËp mµ kh«ng t×m ®îc c¸ch gi¶i quyÕt. “Lóng tóng nh thî vông mÊt kim” lµ nãi ®Õn sù lóng tóng kh«ng ph¶i v× gÆp nhiÒu sù viÖc r¾c rèi mµ lµ do chç cha cã kinh nghiÖm, l¹i mÊt ph¬ng híng. “Lóng tóng nh Õch vµo rạp xiÕc” lµ nãi ®Õn sù lóng tóng do bÞ giam h·m trong nh÷ng t×nh thÕ cùc kú khã kh¨n kh«ng thi thè ®îc tµi n¨ng. “Lóng tóng nh chã ¨n vông bét” lµ nãi ®Õn sù lóng tóng cña nh÷ng ngêi ph¹m sai lÇm muèn che giÊu lçi lÇm cña m×nh song tang chøng vÉn sê sê ra ®Êy… TÝnh bÞ quy ®Þnh vÒ s¾c th¸i lµm cho nghÜa cña c¸c ng÷ cè ®Þnh hÑp l¹i, do ®ã tÝnh cô thÓ t¨ng lªn. Mµ c¸c s¾c th¸i mµ ng÷ cè ®Þnh cã ®îc l¹i ®îc suy ra tõ c¸c tµi liÖu – tøc lµ c¸c sù vËt, c¸c sù viÖc ®îc sö dïng lµm biÓu trng. Cho nªn muèn hiÓu ®îc thËt ch¾c, ®óng ®¾n tinh tÕ c¸c ng÷ cè ®Þnh, cÇn ph¶i hiÓu thËt thÊu ®¸o chÝnh nh÷ng tµi liÖu thùc tÕ ®îc ®a vµo ng÷ cè ®Þnh. Th«ng thêng kh«ng quan s¸t “Con gµ m¾c tãc”, “Ngêi thî may vông ®ang may véi mµ l¹i ®Ó r¬i mÊt kim”, “Con chã ¨n vông bét tr¾ng c¶ m©m bÞ chñ b¾t gÆp”…th× sÏ kh«ng thÊy nh÷ng c¸i tµi t×nh trong c¸c ng÷ võa dÇn. 2.4 TÝnh biÓu th¸i. Nãi c¸c ng÷ cè ®Þnh kh«ng thÓ dïng cho bÊt cø h¹ng ngưêi nµo còng ®îc th× còng tøc lµ nãi ®Õn tÝnh biÓu th¸i cña chóng. C¸c ng÷ cè ®Þnh thêng kÌm theo th¸i ®é, c¶m xóc, sù ®¸nh gi¸, cã thÓ nãi lªn hoÆc lßng kÝnh träng, hoÆc sù 6 Vò ThÞ Thu H êng- Khãa luËn tèt nghiÖp K30A ¸i ng¹i hoÆc sù xãt th¬ng, hoÆc sù kh«ng t¸n thµnh, lßng khinh bØ, th¸i ®é chª bai, sù phñ ®Þnh…cña chóng ta ®èi víi ng êi, vËt hay viÖc ®îc nãi tíi. Kh«ng chó ý ®Õn c¸c s¾c th¸i biÓu c¶m kh¸c nhau th× viÖc dïng c¸c ng÷ cè ®Þnh cã khi sÏ lµm háng c¸c néi dung “trÝ tuÖ” cña c©u nãi. * KÕt luËn chung: TÊt c¶ nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ ng÷ nghÜa nãi trªn t¹o nªn gi¸ trÞ cña c¸c ng÷ cè ®Þnh. Ng÷ cè ®Þnh cã h×nh thøc ng¾n gän song l¹i nãi ®îc nhiÒu: TÝnh c« ®äng, hµm xóc cña chóng lµ do t¸c dông tæng hîp cña nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã mµ cã. Ch¬ng 2: Kh¶o s¸t c¸c thµnh ng÷ cã tõ “nãi” trong tiÕng viÖt. 1. KÕt qu¶ thèng kª vµ ph©n lo¹i. 1.1. KÕt qu¶ thèng kª 1.1.1. Tiªu chÝ thèng kª. - Thèng kª tÊt c¶ c¸c thµnh ng÷ cã tõ “nãi”. - Nh÷ng trêng hîp trong thµnh ng÷ cã c¸c biÕn thÓ ng÷ ©m do ph¸t ©m ®Þa ph¬ng kiÓu: Nãi v· bät mÐp – Nãi b· bät mÐp. HoÆc: Nãi trµn cung m©y – nãi giµn cung m©y. Chóng t«i chØ coi ®ã lµ mét thµnh ng÷ vµ ®a vµo trong ngoÆc các biÕn thÓ kh¸c. 1.1.2. Tµi liÖu dïng ®Ó thèng kª. - KÓ chuyÖn thµnh ng÷, tôc ng÷ - Hoµng V¨n Hµnh- Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi- 2002. - Tõ ®iÓn thµnh ng÷ vµ tôc ng÷ ViÖt Nam- Gi¸o s NguyÔn L©n-Nhµ xuÊt b¶n V¨n häc-2003. - Thµnh ng÷ tiÕng ViÖt- NguyÔn Lùc, L¬ng V¨n §ang- Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi- 1978. 1.1.3. KÕt qu¶ thèng kª. 7 Vò ThÞ Thu H êng- Khãa luËn tèt nghiÖp K30A Th«ng qua viÖc kh¶o s¸t tõ 3 t¸c phÈm trªn vµ bæ sung tõ thùc tÕ chóng t«i ®· thèng kª ®îc 114 thµnh ng÷ cã tõ “nãi”. 1.2. Ph©n lo¹i 1.2.1 Ph©n lo¹i bËc 1 1.2.1.1. Tiªu chÝ ph©n lo¹i. C¨n cø vµo vÞ trÝ cña tõ “nãi” chia lµm 2 lo¹i: Tõ “nãi” ®øng ®Çu thµnh ng÷ vµ tõ “nãi” ®øng ë vÞ trÝ kh¸c. 1.2.1.2. KÕt qu¶ ph©n lo¹i. Gåm: + 135 thµnh ng÷ cã tõ “nãi” ®øng ®Çu. + 79 thµnh ng÷ cã tõ “nãi” ®øng ë vÞ trÝ kh¸c. 1.2.2 Ph©n lo¹i bËc 2. 1.2.2.1. Tiªu chÝ ph©n lo¹i. VÒ c¬ b¶n tÊt c¶ c¸c thµnh ng÷ cã tõ “nãi” ®øng ®Çu cã kÕt cÊu lµ côm ®éng tõ. Xem xÐt cÊu tróc cña c¸c côm ®éng tõ nµy cã thÓ chia lµm c¸c lo¹i nhá sau: + KiÓu côm tõ so s¸nh kh«ng cã tõ so s¸nh “nh”. + KiÓu côm tõ so s¸nh cã tõ so s¸nh “nh”. + KiÓu thµnh ng÷ lång chÐo. + KiÓu thµnh ng÷ cã kÕt cÊu lµ hai côm tõ song song. + KiÓu thµnh ng÷ cã kÕt cÊu lµ hai vÕ ®èi lËp. + KiÓu thµnh ng÷ cã kÕt cÊu vÕ sau lµ kÕt qu¶ cña vÕ tríc. C¸c thµnh ng÷ cã tõ “nãi” ®øng ë vÞ trÝ kh¸c chóng t«i còng chia lµm c¸c lo¹i nhá theo tiªu chÝ trªn. 1.2.2.2. KÕt qu¶ ph©n lo¹i. a. Thµnh ng÷ cã tõ “nãi” ®øng ®Çu. a1. Ng÷ ®éng: 20 Gåm: Nãi ba hoa Nãi ba l¸p Nãi ba l¨ng nh¨ng Nãi bu«ng tr«i Nãi ch¹m näc Nãi chuyÖn ®êng dµi 8 Vò ThÞ Thu H êng- Khãa luËn tèt nghiÖp K30A Nãi chuyÖn gÉu Nãi mái måm Nãi v¬ vµo Nãi vun vµo Nãi chuyÖn tÇm phµo Nãi cíp lêi Nãi ®·i b«i Nãi dÌ chõng Nãi giãng mét Nãi kho¸c gÆp dÞp(thêi) Nãi lu«n måm Nãi trèng kh«ng Nãi vu v¬ Nãi vuèt ®u«i a2. KiÓu côm tõ so s¸nh kh«ng cã tõ so s¸nh “nh”: 18 Gåm: Nãi hay h¬n hay nãi Nãi to¹c mãng heo Nãi th¼ng ruét ngùa Nãi ®æ xuèng s«ng, xuèng biÓn Nãi víi ®Çu gèi Nãi b· (v·, xÇu,sïi) bät mÐp Nãi chuyÖn voi ®Î trøng Nãi con r¾n trong lç bß ra Nãi gÇn nãi xa ch¼ng qua nãi thËt Nãi khã cho qua buæi chî Nãi (kho¸c) mét tÊc ®Õn trêi Nãi lµnh sµnh ra gi÷ Nãi ngang c¸nh bøa Nãi ngät lät ®Õn x¬ng Nãi phÐt thµnh thÇn Nãi r¸t cæ báng häng Nãi trªn trêi, díi biÓn Nãi giµn (trµn) cung m©y a3. KiÓu côm tõ so s¸nh cã tõ so s¸nh “nh”: 50 CÊu tróc: A nh B vµ A nh B, C nh D 9 Vò ThÞ Thu H êng- Khãa luËn tèt nghiÖp K30A Gåm: a3.1.A lµ tõ “nãi”: 36 * B lµ danh tõ: 6 Nãi nh kÐc Nãi nh vÑt Nãi nh tr¹ng Nãi nh khíu Nãi nh ru Nãi nh khíu b¸ch thanh *B lµ côm tõ : 12 Nãi nh chÐm g¹ch Nãi nh t¸t níc bÌ Nãi nh rãt vµo tai Nãi nh t¸t níc vµo mÆt Nãi nh vÆt miÕng thÞt Nãi nh ®ãng ®inh(®anh) vµo cét Nãi nh v¨n s¸ch Nãi nh b¨m bæ Nãi nh ®æ mÎ vµo mÆt Nãi nh mãc häng Nãi nh sÎ cöa sÎ nhµ Nãi nh xÐ v¶i * B lµ kÕt cÊu C – V: 18 Nãi nh chã c¾n ma Nãi nh dao(rùa) chÐm ®¸ Nãi nh dao chÐm níc Nãi nh dao ph¸t th¹ch Nãi nh dïi ®ôc chÊm m¾m c¸y Nãi nh ®¸ chÐm xuèng vùc Nãi nh níc ®æ ®Çu vÞt Nãi nh níc ®æ l¸ khoai Nãi nh ph¸o ran Nãi nh rång cuèn Nãi nh dao(rùa) chÐm (xuèng) ®Êt Nãi nh dao(rùa) chÐm(chÆt vµo) cét Nãi nh ®Êm vµo tai 10 Vò ThÞ Thu H êng- Khãa luËn tèt nghiÖp K30A Nãi nh mËt rãt vµo tai Nãi nh ®inh(®anh) ®ãng cét Nãi nh th¸nh ph¸n Nãi nh tÐp nh¶y Nãi nh v¹c mÆt a3.2. A lµ côm tõ : 2 Nãi víi ngêi say nh vay kh«ng tr¶ Nãi ph¶i nh g·i chç ngøa. a3.3. A lµ kÕt cÊu C- V: 11  B lµ danh tõ : 7 Nãi chua nh mÎ Nãi dèi nh cuéi Nãi ngät nh ®êng Nãi ngät nh mÝa lïi Nãi dÊm d¼ng nh v¸y ba bøc Nãi trËt häng nh cèi xay Nãi dÎo nh kÑo(m¹ch nha Nãi dÊm d¼ng nh v¸y ba bøc Nãi trËt häng nh cèi xay Nãi dÎo nh kÑo(m¹ch nha) * B lµ côm tõ: 1 Nãi lóng tóng nh hóp ch¸o nãng. * B lµ kÕt cÊu C- V:3 Nãi dai nh¸ch nh chã nhai giÎ r¸ch Nãi dë nh c¸m hÊp Nãi tr¬n nh ch¸o ch¶y. a3.4. So s¸nh kÐp: 1 Nãi nh ph¸t, nh¸t nh cheo. a4. KiÓu thµnh ng÷ lång chÐo: 30 Gåm: Nãi bËy, nãi b¹ Nãi khan, nãi v· Nãi bãng, nãi giã Nãi kho¸c, nãi l¸c Nãi bãng, nãi bÈy Nãi lÊy, nãi ®Ó Nãi c¹nh, nãi khoÐ Nãi lÕu, nãi l¸o Nãi chµy, nãi cèi Nãi ng¶, nãi nghiªng 11 Vò ThÞ Thu H êng- Khãa luËn tèt nghiÖp K30A Nãi chua, nãi ngoa Nãi b¨m, nãi bæ Nãi d«ng, nãi dµi Nãi nµy, nãi nä Nãi d¬i, nãi chuét Nãi ngon, nãi ngät Nãi dùa, nãi dÉm Nãi nh¶m, nãi nhÝ Nãi nÆng, nãi nhÑ Nãi nh¨ng, nãi cuéi Nãi ®Êt (trêi), nãi trêi(®Êt) Nãi quanh, nãi co Nãi ®iªu, nãi toa Nãi quÊy, nãi qu¸ Nãi ®«ng, nãi t©y Nãi ra, nãi vµo Nãi gÇn(xa), nãi xa(gÇn) Nãi th¸nh, nãi tíng Nãi h¬u, nãi vîn Nãi hµnh(tái), nãi tái(hµnh) a5. KiÓu thµnh ng÷ cã kÕt cÊu lµ hai côm tõ song song: 5 Gåm: Nãi xu«i còng ®îc, nãi ngîc còng ®îc Nãi cha s¹ch, v¹ch cha th«ng Nãi cã s¸ch, m¸ch cã chøng Nãi ®i còng ph¶i, nãi l¹i còng dÔ nghe Nãi ®øng, dùng ngîc a6. KiÓu thµnh ng÷ cã kÕt cÊu lµ hai vÕ ®èi lËp: 11 Gåm: Nãi nh ph¸t, nh¸t nh cheo Nãi gÇn(xa), nãi xa gÇn Nãi Ýt, suýt ra to Nãi mét ®»ng, lµm mét nÎo Nãi ra, nãi vµo Nói nặng,nói nhẹ Nãi th× cã, lµm th× kh«ng Nãi tríc mµ bíc kh«ng dêi Nãi tríc, quªn sau Nãi kh«ng, nãi cã Nãi nµy, nãi nä a7. KiÓu thµnh ng÷ cã kÕt cÊu vÕ sau lµ kÕt qu¶ cña vÕ tríc: 5 Gåm: Nãi thËt mÊt lßng Nãi víi ngêi kh«n kh«ng l¹i Nãi víi ngêi d¹i kh«n cïng Nãi dèi thß ®u«i 12 Vò ThÞ Thu H êng- Khãa luËn tèt nghiÖp K30A Nãi ngay hay tr¸i tai b. Thµnh ng÷ cã tõ “nãi” ®øng ë vÞ trÝ kh¸c. b1. Ng÷ ®éng: 3 Gåm: ¡n nãi mét giãng ThÇy bãi nãi dùa Nghe nãi bïi tai. b2. KiÓu côm tõ so s¸nh kh«ng cã tõ so s¸nh “nh”: 7 Gåm: ¡n mÆn nãi ngay h¬n ¨n chay nãi dèi §i bu«n nãi ngay kh«ng tµy ®i cµy nãi dèi Lêi nãi ®au h¬n roi vät Lêi nãi ®i ®«i víi viÖc lµm Lêi nãi giã bay MÑ chång kh«ng ai nãi tèt nµng d©u Lêi nãi kh«ng c¸nh mµ bay b3. KiÓu côm tõ so s¸nh cã tõ so s¸nh “nh”: 2 Gåm: Måm nãi nh sÑo gç Nhêi nãi nh nÐm ch©u gieo vµng b4. KiÓu thµnh ng÷ lång chÐo: 4 Gåm: B¹ ¨n, b¹ nãi B¹o ¨n, b¹o nãi §i nãi dèi cha, vÒ nhµ nãi dèi chó Lêi ¨n tiÕng nãi b5. KiÓu thµnh ng÷ cã kÕt cÊu lµ hai côm tõ song song: 33 Gåm: ¡n bít b¸t(®äi), nãi bít lêi ¡n ch¼ng hay, nãi ch¼ng biÕt ¡n ch¼ng(kh«ng) nªn ®äi,nãi ch¼ng(kh«ng) nªn lêi ¡n lóc ®ãi, nãi lóc say §i nãi dèi cha, vÒ nhµ nãi dèi chó Häc ¨n, häc nãi, häc gãi, häc më Hái th× nãi, gäi th× tha Lêi ¨n tiÕng nãi 13 Vò ThÞ Thu H êng- Khãa luËn tèt nghiÖp K30A ¡n nªn ®äi, nãi nªn lêi MiÖng nãi, ch©n ®i MiÖng nãi, tai nghe MiÖng nãi, tay lµm Ngêi c©m hay nãi, thÇy bãi hay nh×n ¤ng nãi gµ, bµ nãi vÞt Mét lêi nãi, mét ®äi m¸u Mét lêi nãi (nhêi nãi) quan tiÒn thóng thãc, mét lêi nãi (nhêi nãi) dïi ®ôc c¼ng tay ë quen thãi,nãi quen s¸o S nãi s ph¶i,v·i nãi v·i hay Thë ra khãi,nãi ra löa Tha r¨ng nãi hít,trít m«i nãi thõa ¡n cã nhai,nãi cã nghÜ Quan nãi hiÕp,chång cã nghiÖp nãi thõa ¡n b»ng,nãi ch¾c ¡n bËy(cµn),nãi cµn(bËy) ¡n bãng,nãi giã ¡n chïng,nãi vông ¡n ®îc,nãi nªn ¡n gian,nãi dèi ¡n ngän,nãi hít ¡n nªn,nãi næi ¡n thanh,nãi lÞch ¡n sãng,nãi giã ¡n th«,nãi tôc b6. KiÓu thµnh ng÷ cã kÕt cÊu lµ haivÕ ®èi lËp: 14 Gåm: ¡n c¬m míi, nãi chuyÖn cò ¡n ®©y, nãi ®ã ¡n h¬n, nãi kÐm ¡n Ýt, nãi nhiÒu ¡n kh«ng, nãi cã ¡n no lßng, nãi mÊt lßng B¸n hµng nãi th¸ch, ngêi kh¸ch tr¶ rÎ Bµn ra nãi vµo 14 Vò ThÞ Thu H êng- Khãa luËn tèt nghiÖp K30A Có nãi cã, vä nãi kh«ng KÎ nãi ®i, ngêi nãi l¹i KÎ nãi ®¬n, ngêi nãi kÐp Th¬ng nhau cho nhau ¨n ch¸y, ghÐt nhau cho nhau c¹y nåi C¹y r¨ng ch¼ng nãi nöa lêi ThÊy nãi mµ chua, bå hßn cã ngät th× vua ®· dïng. b7. KiÓu thµnh ng÷ cã kÕt cÊu vÕ sau lµ kÕt qu¶ cña vÕ tríc: 19 Gåm: ¡n nãi lµm sao bµo hao lµm vËy ¡n ngay nãi thËt, mäi tËt mäi lµnh ¡n chay niÖm phËt nãi lêi tõ bi ¡n èc nãi mß, ¨n m¨ng nãi mäc, ¨n cß nãi leo. B¸n ¨n, lÊy nãi V« duyªn cha nãi ®· cêi Måm mÑ mÎ nãi ch¼ng søt Con ®· mäc r¨ng, nãi n¨ng g× n÷a Con lªn ba, c¶ nhµ häc nãi Kh«ng tiÒn nãi ch¼ng ra kh«n Tay kh«ng nãi ch¼ng nªn ®iÒu Lµm trai nãi ph©n hai dÔ chèi Mét c©u nãi ngay, lµm chay c¶ th¸ng Mét ®iÒu nãi dèi, s¸m hèi bÈy ngµy Mét lêi nãi, mét ®äi m¸u Mét lêi nãi(nhêi nãi) quan tiÒn thóng thãc, mét lêi nãi (nhêi nãi) dïi ®ôc c¼ng tay. Nhêi nãi lµ gãi vµng Nhêi nãi nªn vî nªn chång Nhêi nãi quan tiÒn tÊm lôa 15 Vò ThÞ Thu H êng- Khãa luËn tèt nghiÖp K30A 2. NhËn xÐt gi¸ trÞ ng÷ nghÜa cña c¸c thµnh ng÷ cã tõ “nãi” Dùa vµo kÕt qu¶ ph©n lo¹i theo ®Æc ®iÓm cÊu t¹o ë trªn chóng t«i ®· ph©n ®îc 7 lo¹i nhá. Trong ®ã xuÊt hiÖn nhiÒu nhÊt lµ kiÓu côm tõ so s¸nh cã tõ so s¸nh “nh” víi 52 thµnh ng÷ ; thø hai lµ kiÓu thµnh ng÷ cã kÕt cÊu lµ hai côm tõ song song víi 38 thµnh ng÷; thø ba lµ kiÓu thµnh ng÷ lång chÐo víi 34 thµnh ng÷; thø t lµ kiÓu thµnh ng÷ cã kÕt cÊu lµ hai vÕ ®èi lËp vµ kiÓu côm tõ so s¸nh kh«ng cã tõ so s¸nh “nh” víi 25 thµnh ng÷; thø n¨m lµ kiÓu thµnh ng÷ cã kÕt cÊu vÕ sau lµ kÕt qu¶ cña vÕ tríc víi 24 thµnh ng÷; thø s¸u lµ ng÷ ®éng víi 23 thµnh ng÷. Chóng t«i chØ nhËn xÐt gi¸ trÞ ng÷ nghÜa cña c¸c lo¹i cã tÇn sè xuÊt hiÖn cao. 2.1. KiÓu côm tõ so s¸nh cã tõ so s¸nh “nh” . Thµnh ng÷ so s¸nh cã tõ “nh” lµ kiÓu kÕt cÊu cã tÇn sè xuÊt hiÖn kh¸ lín. Cã thÓ nãi ®©y lµ kiÓu kÕt cÊu cã kh¶ n¨ng thÓ hiÖn râ nhÊt c¸c biÓu hiÖn, c¸c s¾c th¸i kh¸c nhau cña sù vËt, hiÖn tîng. ThÓ hiÖn râ nhÊt nhËn thøc cña c¸c t¸c gi¶ d©n gian vÒ hiÖn thùc nhiÒu mµu vÎ cña cuéc sèng. Ph¶n ¸nh t×nh c¶m vµ t tëng cña con ngêi. Th«ng qua c¸c h×nh ¶nh so s¸nh cô thÓ, c¸c thµnh ng÷ mét mÆt vÏ lªn h×nh ¶nh trùc quan víi sù liªn tëng thó vÞ, mÆt kh¸c göi g¾m trong ®ã th¸i ®é chñ quan cña ngêi nãi. Kh«ng b»ng lßng vÒ th¸i ®é cña ai ®ã kh«ng chÞu nghe lêi, tiÕng ViÖt cã thµnh ng÷ “Nãi nh níc ®æ ®Çu vÞt”. VÞt lµ loµi l«ng vò, níc kh«ng thÊm qua l«ng. Níc ®æ qua l«ng, qua ®Çu lµ tr¬n tuét. Lêi nãi kh«ng ®îc ngêi kh¸c l¾ng nghe còng tr¬n tuét nh níc ®æ ®Çu vÞt vËy. C¸ch nãi h×nh ¶nh nµy kh«ng nh÷ng diÔn ®¹t chÝnh x¸c ®iÒu muèn nãi mµ lµm cho ngêi nghe còng dÔ chÊp nhËn. C¸c thµnh ng÷ so s¸nh cã tõ “nh” mµ chóng t«i thèng kª ®îc ®a phÇn lµ c¸c thµnh ng÷ biÓu hiÖn c¸c c¸ch nãi kh¸c nhau. NÕu nh ®Æc trng tiªu biÓu cña thµnh ng÷ nãi chung lµ tÝnh d©n téc, tÝnh h×nh ¶nh th× c¸c thµnh ng÷ so s¸nh cã tõ “nh” thÓ hiÖn râ nÐt ®Æc trng Êy. §iÒu nµy thÓ hiÖn qua c¸c sù vËt, hiÖn tîng, ho¹t 16 Vò ThÞ Thu H êng- Khãa luËn tèt nghiÖp K30A ®éng… ®îc lùa chän lµm ®èi tîng so s¸nh. §Æc biÖt lµ ë kiÓu kÕt cÊu A nh B mµ B lµ danh tõ hoÆc B lµ mét côm C-V: Nãi nh khíu; Nãi nh ru…, Nãi nh dao chÐm ®¸; Nãi nh ®anh ®ãng cét;Nãi nh tÐp nh¶y…. ChØ cÇn hÖ thèng c¸c yÕu tè so s¸nh trong thµnh ng÷, chóng ta ®· thÊy mét bøc tranh nho nhá rÊt ®Æc trng vÒ ®êi sèng n«ng th«n ViÖt Nam. Cã thÓ thÊy trong bøc tranh nµy nh÷ng con vËt hiÒn lµnh, gÇn gòi víi ®êi sèng ngêi n«ng d©n: Nãi nh tÐp nh¶y(con tÐp);Nãi nh khíu(con khíu);Nãi nh vÑt(con vÑt);Nãi nh chã c¾n ma(con chã).Ph¶i lµ ngêi lao ®éng mß cua, cÊt tÐp, ®· tõng nh×n tÐp nh¶y lao xao, l¸ch t¸ch trong vã, trong ræ th× míi cã h×nh ¶nh so s¸nh “Nãi nh tÐp nh¶y” ®Ó nhËn xÐt c¸ch nãi liÕn th¾ng, liªn håi, kh«ng ngõng nghØ cña ai ®ã. §èi tîng so s¸nh kh«ng chØ lµ c¸c vËt dông, hiÖn tîng quen thuéc gÇn gòi mµ cßn lµ c¸c sù vËt, hiÖn tîng trong trÝ tëng tîng cña ngêi n«ng d©n. §ã lµ c¸c nh©n vËt sèng trong ®êi sèng tinh thÇn cña rÊt nhiÒu ngêi ViÖt Nam. T©m linh cña hä cho r»ng câi d¬ng gian lµ câi cña thÕ giíi loµi ngêi, câi ©m lµ cña ma quû vµ n¬i thiªn ®êng lµ câi cña th¸nh thÇn. Vµ c¸c nh©n vËt nµy, chóng t«i còng thÊy xuÊt hiÖn trong c¸c thµnh ng÷ so s¸nh cã tõ “nãi”. “Nãi nh chã c¾n ma”; “Nãi nh th¸nh ph¸n”. Mét bé phËn c¸c thµnh ng÷ so s¸nh cã tõ “nh” mµ chóng t«i thèng kª theo giíi h¹n cña ®Ò tµi mang nghÜa nhËn xÐt phª ph¸n vÒ mét sè c¸ch nãi: “Chim kh«n kªu tiÕng r¶nh rang Ngêi kh«n nãi tiÕng dÞu dµng dÔ nghe.” Víi quan niÖm phæ biÕn lµ thÝch nghe giäng nãi dÞu dµng, c¸ch nãi nhÑ nhµng, ngêi ViÖt phª ph¸n nh÷ng c¸ch nãi nh xÐ v¶i, nh mãc häng, nh ®Êm vµo tai, nh v¹c mÆt, nh b¨m bæ, nh vÆt miÕng thÞt….C¸c t¸c gi¶ d©n gian ®· quan s¸t ho¹t ®éng thêng ngµy cña ngêi d©n. §Ó råi tõ c¸c h×nh ¶nh thùc ®ã ®a vµo thµnh ng÷ nh÷ng h×nh ¶nh quen thuéc, ®Æc trng cña nÒn n«ng nghiÖp lóa níc: Nãi nh chÐm g¹ch; Nãi nh t¸t níc bÌ; Nãi nh sÎ cöa sÎ nhµ… H×nh ¶nh trong thµnh ng÷ so s¸nh cã “nh” rÊt phong phó, ®a d¹ng, cã c¶ nh÷ng mãn ¨n cæ truyÒn mang ®Ëm b¶n s¾c d©n téc. Vµ mçi mãn ¨n Êy l¹i cã mét thø gia vÞ riªng, ®Æc trng cho nã. Do ®ã ngêi thëng thøc c¶m nhËn ®îc h¬ng vÞ ®Ëm ®µ cña mãn ¨n. Trong thµnh ng÷ so s¸nh cã tõ “nãi” cã thµnh ng÷ mµ nghÜa h×nh thµnh trªn c¬ së ®é chªnh hay tÝnh kh«ng t¬ng hîp gi÷a thøc ¨n vµ gia vÞ “ Nãi nh dïi ®ôc(bÇu dôc) chÊm m¾m c¸y”. BÇu dôc lµ mãn ¨n ngon vµ hiÕm. Ch¼ng thÕ mµ trong kho tµng thµnh ng÷, tôc ng÷ cña ta cßn c©u “ BÇu dôc ®©u ®Õn hµng thø t¸m”! VËy mµ c¸i “Kh«ng ®Õn hµng thø t¸m” Êy l¹i ®em chÊm víi m¾m c¸y mét thø m¾m xoµng nhÊt, cã thÓ nãi lµ m¹t h¹ng trong c¸c lo¹i m¾m ë vïng biÓn! BÇu dôc nÕu ¨n ®óng c¸ch ph¶i lµ chÊm víi chanh, hay níc gõng. Cßn 17 Vò ThÞ Thu H êng- Khãa luËn tèt nghiÖp K30A m¾m c¸y chØ dïng ®Ó ¨n víi rau muèng, da cµ…lêi nãi kh«ng phï hîp th« b¹o, thiÕu tÕ nhÞ còng nh sù kh«ng t¬ng hîp gi÷a thøc ¨n vµ gia vÞ vËy. §èi tîng so s¸nh kh«ng chØ lµ mãn ¨n ngon vµ hiÕm nh bÇu dôc mµ cßn lµ nh÷ng mãn ¨n méc m¹c, gi¶n dÞ, ®· lµ ngêi ViÖt Nam ai ai còng biÕt ®Õn. Ch¸o lµ lo¹i thøc ¨n láng nÊu b»ng g¹o kh«ng hoÆc víi ®Ëu, víi c¸, víi thÞt… Ch¸o cã thÓ dïng ®Ó gi¶i kh¸t, lµm thøc ¨n chÝnh, còng cã thÓ ch÷a ®îc bÖnh. Nhng qu¶ thùc khi hóp ch¸o nãng, tøc lµ ch¸o ®îc hÝt m¹nh vµo miÖng mµ kh«ng nuèt ®îc còng gièng nh mét ngêi muèn nãi mµ kh«ng nãi lªn lêi, tõ ®ã tiÕng ViÖt cã thµnh ng÷ “Nãi lóng tóng nh hóp ch¸o nãng”. VÉn lµ ch¸o nhng khi so s¸nh nãi víi h×nh ¶nh ch¸o ch¶y l¹i diÔn ®¹t c¸ch nãi tr¬n tru, kh«ng vÊp v¸p. Nh vËy chØ tõ h×nh ¶nh mét mãn ch¸o quen thuéc ®· biÓu hiÖn ®îc nh÷ng s¾c th¸i kh¸c nhau cña tõ “nãi”. Tõ khi n»m trong n«i chóng ta ®· ®îc nghe nh÷ng lêi ru ngät ngµo cña bµ, cña mÑ. Lêi ru lµ biÓu hiÖn cao nhÊt cña sù ngät ngµo, dÞu dµng vµ l«i cuèn. §Ó biÓu hiÖn c¸ch nãi Êy, tiÕng ViÖt cã thµnh ng÷ “Nãi nh ru”. NÕu nh sù ngät ngµo cña lêi ru ph¶i khiÕn cho ngêi nghe c¶m nhËn míi thÊy ®îc th× sù ngät ngµo cña mËt l¹i biÕt ®îc qua vÞ gi¸c. Ph¶i lµ ngêi ®· tõng thëng thøc mËt th× sÏ thÊy ®îc mËt ngät nh thÕ nµo vµ mËt còng ®îc ®a vµo thµnh ng÷ ®Ó nãi lªn c¸ch nãi Êy “Nãi nh mËt rãt vµo tai”. NÕu hai thµnh ng÷ trªn cã hµm ý khen ngîi lêi nãi dÔ nghe th× nãi ngät trong “Nãi ngät nh mÝa lïi” l¹i mang hµm ý chª bai. MÝa ®· lµ ngät vËy mµ mÝa lïi, tøc mÝa ®îc vïi vµo trong tro nãng l¹i cµng ngät ®Ëm vµ s¾c, ý muèn nãi giÔu ngêi nãi dÞu dµng ®Ó dç dµnh ngêi kh¸c. T¸c gi¶ d©n gian ®· rÊt tinh tÕ khi sö dông c¸c h×nh ¶nh ®Æc trng mµ ngêi nghe cã thÓ c¶m nhËn dÔ dµng lÊy h×nh ¶nh so s¸nh cßn cã c¶ nh÷ng con ngêi thµnh ®¹t. Nh¾c ®Õn Tr¹ng Nguyªn ch¾c h¼n kh«ng ngêi d©n ViÖt Nam nµo lµ kh«ng biÕt. Tr¹ng Nguyªn lµ ngêi bao n¨m ®Ìn s¸ch, bao lÇn lÒu châng ®i thi vµ ®ç ®Çu kú thi ®×nh, th× ¾t ph¶i lµ ngêi th«ng tuÖ, uyªn b¸c! Cßn th¸nh ®îc coi lµ hiÖn th©n cña lùc lîng siªu nh©n thÇn bÝ, ®øng trªn con ngêi th× ph¸n g× ch¼ng ®óng, nãi g× ch¼ng linh nghiÖm! VËy th× “Nãi nh tr¹ng”; “Nãi nh th¸nh ph¸n” ph¶i ch¨ng lµ nãi rÊt hay, rÊt ®óng? Nhng hä chØ nãi th«i cßn trªn thùc tÕ thùc chÊt hä lµ ngêi huªnh hoang, hîm hÜnh cho nªn c¸i hä nãi ra lµ ®¸ng ngê, thËm chÝ lµ nãi sai, nãi qu¸ c¸i vèn hiÓu biÕt Ýt ái cña hä víi s¾c th¸i biÓu hiÖn ë tÝnh chÊt kh¸c nh»m giÔu ngêi hîm hÜnh ¸p ®Æt lªn giäng d¹y ®êi víi ngêi kh¸c.Vµ cã mét nh©n vËt xuÊt hiÖn trong bµi ca dao sau: B¾c thang lªn ®Õn tËn m©y 18 Vò ThÞ Thu H êng- Khãa luËn tèt nghiÖp K30A Hái sao cuéi ph¶i Êp c©y c¶ ®êi Cuéi nghe hái thÕ cuéi cưêi Bëi hay nãi dèi nªn ngåi Êp c©y. Chó cuéi lµ mét nh©n vËt d©n gian ®îc in ®Ëm trong lßng mçi ngêi d©n ViÖt Nam. Tõ trong c©u chuyÖn cæ tÝch, chó cuéi víi tµi nãi dèi tinh qu¸i tõ bän ham tiÒn ®Õn nh÷ng ngêi nghÌo khæ, nh÷ng ngêi th©n quen, thËm chÝ c¶ nh÷ng ngêi trong gia ®×nh th©n thuéc cña m×nh…®· ®i s©u vµo ®êi sèng cña nh©n d©n ta vµ còng tõ ®©y trong ng«n ng÷ cña d©n téc xuÊt hiÖn thµnh ng÷ “Nãi dèi nh cuéi”. Nh vËy trong kiÓu kÕt cÊu thµnh ng÷ so s¸nh cã “nh” rÊt giµu h×nh ¶nh. Nhng h×nh ¶nh so s¸nh ®ã kh«ng miªu t¶ b¶n th©n cña sù vËt ®îc so s¸nh mµ miªu t¶ thuéc tÝnh cña sù vËt Êy. H×nh ¶nh so s¸nh ®ã bao giê còng cã mét tÇng nghÜa ®«i. Nh mét quy luËt, c¸c tõ ng÷ thuéc vÕ so s¸nh vÉn ®îc dïng víi nghÜa vèn cã cña m×nh, nhng l¹i cèt ®Ó lµm bËt mét ý kh¸c cña nã. Vµ nh÷ng h×nh ¶nh ®ã gÇn gòi quen thuéc víi mçi ngêi d©n ViÖt Nam, tõ nh÷ng chi tiÕt ®ã ph¸c ho¹ lªn mét bøc tranh nho nhá rÊt ®Æc trng cña ®êi sèng n«ng th«n ViÖt Nam. 2.2. KiÓu côm tõ so s¸nh kh«ng cã tõ so s¸nh “nh” . Còng nh thµnh ng÷ cã tõ so s¸nh “nh” th× thµnh ng÷ kh«ng cã tõ so s¸nh “nh” cã nhiÒu h×nh ¶nh rÊt ®éc ®¸o mµ tinh tÕ. §Æc trng vÒ tÝnh h×nh tîng, tÝnh cô thÓ, tÝnh biÓu th¸i vµ tÝnh d©n téc ë trong c¸c thµnh ng÷ nµy còng rÊt râ. Nh÷ng con vËt nu«i hiÒn lµnh, gÇn gòi víi ®êi sèng ngêi n«ng d©n lu«n ®îc c¸c t¸c gi¶ d©n gian ®a vµo thµnh ng÷ “Nãi to¹c mãng heo”. Nh ®Òu biÕt mãng heo (mãng lîn) lµ mét lo¹i sõng cøng bao bäc kÝn hÕt ngãn ch©n heo. C¸i vá bäc bªn ngoµi võa v÷ng, võa kÝn nh vËy h¼n lµ khã lßng biÕt râ c¸i ®îc b¶o vÖ ë bªn trong. VËy th× muèn biÕt ch©n heo chØ cßn c¸ch lµm to¹c mãng heo, mét mÆt lµm mÊt c¸i che ®Ëy bªn ngoµi, mÆt kh¸c lµm béc lé râ hoµn toµn phÇn bªn trong cña ch©n heo. Cã lÏ v× thÕ, ®Æt “nãi” bªn c¹nh “to¹c mãng heo” t¹o nªn thµnh ng÷ “Nãi to¹c mãng heo” víi ý nghÜa nãi kh«ng che ®Ëy, nãi tr¾ng ra. VÉn lµ h×nh ¶nh con vËt nu«i quen thuéc víi ®êi sèng ngêi n«ng d©n dïng ®Ó kÐo xe thå, chë. Ngùa lµ con vËt ¨n cá nh tr©u bß, nhng bé m¸y tiªu ho¸ cña ngùa l¹i kh¸c rÊt xa víi tr©u bß. D¹ dµy ngùa thuéc lo¹i d¹ dµy ®¬n kh«ng tiªu ho¸ ®îc nhiÒu chÊt x¬ cøng. Ruét non cña ngùa l¹i rÊt dµi vµ th¼ng. Qu¸ tr×nh tiªu ho¸ diÔn ra ë ®©y cã lÏ dùa vµo c¬ së néi t¹ng cña ngùa vµ c¨n cø vµo nh÷ng ®iÒu thu nhËn ®îc b»ng quan s¸t trùc quan mµ trong nhËn thøc cña ngêi ViÖt Nam ruét ngùa ®îc xem lµ mét ®èi chøng vÒ tÝnh chÊt th¼ng. Trong tiÕng 19 Vò ThÞ Thu H êng- Khãa luËn tèt nghiÖp K30A ViÖt ruét hay bông, lßng, d¹ ®Òu cã ý nghÜa biÓu trng cho t×nh c¶m, t©m t, suy nghÜ, nhËn thøc cña con ngêi. ChÝnh nhê vµo tÝnh biÓu trưng nµy mµ thµnh ng÷ “Nãi th¼ng ruét ngùa” nh ®îc thæi vµo chÊt míi, diÔn ®¹t c¸ch nãi th¼ng th¾n, kh«ng giÊu giÕm. Thµnh ng÷ cßn sö dông c¸ch nãi ngîc nh÷ng ®iÒu cã thùc “Nãi chuyÖn voi ®Î trøng” ®Ó kh¼ng ®Þnh nh÷ng ®iÒu kh«ng cã thùc. Tuy nhiªn trong mét sè trêng hîp, nãi ngîc l¹i nh÷ng ®iÒu cã thùc kh«ng chØ cã hµm ý chª bai mµ cã hµm ý khen ngîi “Nãi con r¾n trong lç bß ra”, nh÷ng ngêi cã tµi khÐo nãi. H×nh ¶nh so s¸nh kh«ng chØ lµ c¸c con vËt mµ cßn lµ nh÷ng nÐt ®Æc trng v¨n ho¸ cña d©n téc. Theo truyÒn thèng cña d©n téc ta, buæi chî lµ n¬i sinh ho¹t, mua b¸n cña ngêi d©n vµ chØ häp vµo mét thêi gian nhÊt ®Þnh. TiÕng ViÖt cã thµnh ng÷ “Nãi khã cho qua buæi chî”, n¨n nØ, kªu nãi víi ngêi nµo ®Ó cho xong viÖc cña m×nh. H×nh ¶nh trong thµnh ng÷ cßn ph¶n ¸nh c¸c mèi quan hÖ trong gia ®×nh mµ ®iÓn h×nh lµ mèi quan hÖ mÑ chång – nµng d©u. C¸c t¸c gi¶ d©n gian ®· ®óc kÕt tõ thùc tiÔn mét hiÖn tîng kh¸ phæ biÕn trong x· héi cò “MÑ chång kh«ng ai nãi tèt nµng d©u”. Vît ra khái ph¹m vi gia ®×nh thµnh ng÷ nµy ®· ph¶n ¸nh mèi quan hÖ x· héi. Tõ nh÷ng con ngêi cô thÓ kh¸i qu¸t lªn c¸ch nãi, c¸ch øng xö cña ngêi ®i bu«n vµ nguêi ®i cµy. Ngêi ®i bu«n thêng lµ nãi dèi, cßn ngêi n«ng d©n th× chÊt ph¸c, thËt thµ. Vµ tõ ®©y tiÕng ViÖt cã thµnh ng÷ “§i bu«n nãi ngay kh«ng tµy ®i cµy nãi dèi”. Bªn c¹nh h×nh ¶nh con ngêi ,thµnh ng÷ sö dông h×nh ¶nh ®Æc trng trªn c¬ thÓ ngêi: “ Nãi víi ®Çu gèi”. §Çu gèi lµ mét bé phËn c¬ thÓ ngêi. Khi nãi víi mét ngêi nµo mµ ngêi ®ã kh«ng nghe theo lêi nãi cña m×nh còng nh nãi víi ®Çu gèi vËy. Mét bé phËn thµnh ng÷ so s¸nh kh«ng cã tõ so s¸nh “nh” mµ chóng t«i thèng kª ®îc cã h×nh ¶nh thiªn nhiªn. Nãi trªn trêi,díi biÓn(trêi, biÓn); Nãi trµn cung m©y(m©y); Lêi nãi giã bay(giã); Nãi ®æ xuèng s«ng, xuèng biÓn(s«ng, biÓn).Chóng ta ®Òu biÕt s«ng lµ dßng níc lín b¾t nguån tõ nói ch¶y ra biÓn hoÆc vµo dßng s«ng kh¸c, biÓn lµ kho¶ng réng cã níc mÆn. BiÓn, s«ng réng nh thÕ th× nh÷ng g× ®æ xuèng ®ã còng tr«i ®i mÊt. Dùa vµo ®Æc ®iÓm ®ã tiÕng ViÖt cã thµnh ng÷ “Nãi ®æ xuèng s«ng xuèng biÓn”, nãi nhng kh«ng muèn chÞu tr¸ch nhiÖm lêi nãi cña m×nh nÕu x¶y ra chuyÖn kh«ng hay. Nh vËy h×nh ¶nh trong thµnh ng÷ so s¸nh kh«ng cã tõ “nh” rÊt phong phó, ®a d¹ng vµ mang tÝnh biÓu trng cao. Nh÷ng g× ®îc ®a vµo thµnh ng÷ lµ nh÷ng thø ®Æc trng nhÊt vµ mang ®Ëm b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc. 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan