Tài liệu Khai thác và sử dụng nguồn lực tài chính từ đất đai trong tái đầu tư phát triển kinh tế nông thôn trên địa bàn huyện bắc sơn, tỉnh lạng sơn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGUYỄN THỊ HIỀN KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG NGUỒN LỰC TÀI CHÍNH TỪ ĐẤT ĐAI TRONG TÁI ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN KINH TẾ NÔNG THÔN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN BẮC SƠN, TỈNH LẠNG SƠN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN - 2019 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGUYỄN THỊ HIỀN KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG NGUỒN LỰC TÀI CHÍNH TỪ ĐẤT ĐAI TRONG TÁI ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN KINH TẾ NÔNG THÔN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN BẮC SƠN, TỈNH LẠNG SƠN Ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 8 62 01 15 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Minh Thọ THÁI NGUYÊN - 2019 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. Tác giả Nguyễn Thị Hiền ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thiện luận văn này, tôi bày tỏ lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất tới cô giáo TS. Nguyễn Thị Minh Thọ, Giảng viên Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu xây dựng và hoàn thành luận văn. Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành đến các thầy, cô giáo trong Ban giám hiệu, phòng Đào tạo, Khoa Kinh tế và PTNT Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên đã truyền đạt những kiến thức, kinh nghiệm thực tiễn trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu tại Trường. Xin chân thành cảm ơn Huyện ủy, Ủy ban nhân dân huyện Bắc Sơn, cùng các bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã quan tâm, giúp đỡ, tạo mọi điều kiện thuận lợi trong suốt quá trình học tập và hoàn thiện luận văn. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, xong với kinh nghiệm còn hạn chế và thời gian tìm hiểu, thu thập các tài liệu nghiên cứu không nhiều, luận văn không tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Tôi rất mong nhận được sự đóng góp từ phía thầy cô, các bạn học viên và đồng nghiệp để luận văn được hoàn chỉnh hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Tác giả Nguyễn Thị Hiền iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC VIẾT TẮT ................................................................................. vi DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN ............................................................................... ix MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn ................................... 4 Chương 1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI............................................ 5 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài ........................................................................... 5 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm nguồn lực tài chính từ đất đai ............................... 5 1.1.2. Mục tiêu khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai................................... 8 1.1.3. Các nguyên tắc khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai ........................ 9 1.1.4. Các hình thức khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai ........................ 13 1.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai ..... 16 1.2. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................... 20 1.2.1. Kinh nghiệm trong khai thác, sử dụng nguồn lực tài chính từ đất đai của huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn .............................................. 20 1.2.2. Kinh nghiệm trong khai thác, sử dụng nguồn lực tài chính từ đất đai của huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên ........................................... 21 1.2.3. Một số bài học rút ra cho huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn .................... 22 1.3. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan .............................. 23 Chương 2. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...... 25 2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ................................................................ 25 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên ................................................................................. 25 2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ...................................................................... 30 iv 2.2. Nội dung nghiên cứu ............................................................................. 32 2.3.1. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................ 33 2.3.2. Phương pháp xử lý, tổng hợp và phân tích thông tin ............................ 35 2.3.3. Phương pháp đánh giá nhanh nông thôn có người dân tham gia (PRA) ... 36 2.3.4. Phương pháp chuyên gia ....................................................................... 36 2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 36 Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................ 38 3.1. Thực trạng khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai ở huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn giai đoạn 2014-2018 ............................................. 38 3.1.1. Xây dựng kế hoạch khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai................ 38 3.1.2. Tổ chức thực hiện kế hoạch khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai ........ 40 3.1.3. Kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm trong khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai ...................................................................................... 48 3.1.4. Thực trạng sử dụng nguồn tài chính từ đất đai trong tái đầu tư phát triển kinh tế nông thôn .......................................................................... 50 3.2. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến khai thác và sử dụng nguồn lực tài chính trong tái đầu tư phát triển kinh tế nông thôn trên địa bàn huyện Bắc Sơn ...................................................................................... 52 3.2.1. Kết quả phỏng vấn về công tác khai thác nguồn thu tài chính từ đất đai trên địa bàn huyện Bắc Sơn đối với cán bộ thực thi nhiệm vụ ....... 52 3.2.2. Kết quả phỏng vấn về công tác khai thác nguồn thu tài chính từ đất đai trên địa bàn huyện Bắc Sơn đối với người thực hiện nghĩa vụ tài chính từ đất đai ................................................................................. 56 3.3. Đánh giá chung về ưu điểm, hạn chế việc khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai ở huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn ................................ 62 3.3.1. Ưu điểm ................................................................................................. 62 3.3.2. Những mặt hạn chế ............................................................................... 65 3.3.3. Nguyên nhân của những mặt hạn chế ................................................... 66 3.4. Giải pháp khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai trên địa bàn huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn trong thời gian tới ............................... 70 v 3.4.1. Hoàn thiện việc xây dựng và tổ chức thực hiện quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất để khai thác hiệu quả nguồn lực tài chính từ đất đai .......................................................................................................... 70 3.4.2. Đa dạng hóa các nguồn thu tài chính từ đất đai .................................... 71 3.4.3. Thực hiện tốt việc đấu giá quyền sử dụng đất ...................................... 73 3.4.4. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính trong khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai ................................................................................. 74 3.4.5. Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ hoạt động trong lĩnh vực quản lý đất đai, khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai ............................... 75 3.4.6. Tăng cường kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm liên quan đến khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai ................................................ 76 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 77 1. Kết luận ....................................................................................................... 77 2. Khuyến nghị ................................................................................................ 78 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 80 PHỤ LỤC ...................................................................................................... 85 vi DANH MỤC VIẾT TẮT BĐS : Bất động sản GCNQSDĐ : Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất NN : Nông nghiệp NSNN : Ngân sách nhà nước PNN : Phi nông nghiệp QSDĐ : Quyền sử dụng đất SDĐ : Sử dụng đất TNCN : Thu nhập cá nhân UBND : Ủy ban nhân dân GTSX : Giá trị sản xuất CN-XD : Công nghiệp - Xây dựng NVTC : Nghĩa vụ tài chính vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Hiện trạng sử dụng đất nông lâm nghiệp năm 2018 ................... 26 Bảng 2.2. Hiện trạng sử dụng đất phi nông nghiệp năm 2018 .................... 27 Bảng 2.3. Tình hình sử dụng đất giai đoạn 2014-2018 ở huyện Bắc Sơn .. 28 Bảng 2.4. Tình hình dân số và lao động huyện Bắc Sơn ............................ 29 Bảng 2.5. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế của huyện Bắc Sơn......................... 30 Bảng 2.6. Hiện trạng giáo dục huyện Bắc Sơn năm 2018 .......................... 31 Bảng 2.7. Hiện trạng ngành Y tế huyện Bắc Sơn năm 2018 ...................... 31 Bảng 2.8. Các xã nghiên cứu phân theo các tiểu vùng tại huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn ..................................................................... 33 Bảng 2.9. Tổng hợp đối tượng điều tra ....................................................... 34 Bảng 3.1. Tổng hợp các khoản thu NSNN từ đất của huyện Bắc Sơn giai đoạn 2014 - 2018 ................................................................. 41 Bảng 3.2. Kế hoạch đấu giá quyền sử dụng đất năm 2018 trên địa bàn huyện Bắc Sơn ............................................................................ 44 Bảng 3.3. Các hình thức vi phạm pháp luật về khai thác nguồn lực từ đất đai tính đến năm 2018 ........................................................... 49 Bảng 3.4. Tổng hợp các khoản thu NSNN từ đất đai được sử dụng để tái đầu tư phát triển kinh tế nông thôn của huyện Bắc Sơn giai đoạn 2014 - 2018 ................................................................. 51 Bảng 3.5. Khó khăn trong công tác thu tiền sử dụng đất theo đánh giá của cán bộ liên quan.................................................................... 53 Bảng 3.6. Khó khăn trong thu thuế thu nhập từ chuyển quyền sử dụng đất ...54 Bảng 3.7a. Quy trình thực hiện nghĩa vụ tài chính theo ý kiến của người sử dụng đất .................................................................................. 57 Bảng 3.7b. Thống kê mô tả đánh giá của người sử dụng đất về Quy trình thực hiện nghĩa vụ tài chính ........................................................ 57 viii Bảng 3.8a. Thời gian để hoàn thành các thủ tục nghĩa vụ tài chính theo ý kiến của người sử dụng đất ......................................................... 58 Bảng 3.8b. Thống kê mô tả đánh giá của người sử dụng đất về thời gian hoàn thành nghĩa vụ tài chính ..................................................... 58 Bảng 3.9a. Đánh giá về các văn bản hướng dẫn thực hiện nghĩa vụ tài chính của người sử dụng đất ....................................................... 58 Bảng 3.9b. Thống kê mô tả đánh giá của người sử dụng đất về các văn bản hướng dẫn thực hiện nghĩa vụ tài chính ............................... 59 Bảng 3.10. Tình hình thực hiện nghĩa vụ tài chính của người sử dụng đất .. 59 Bảng 3.11. Tình hình thực hiện đóng lệ phí phi nông nghiệp của người sử dụng đất .................................................................................. 60 ix TRÍCH YẾU LUẬN VĂN 1. Mục đích - Đánh giá thực trạng khai thác và sử dụng nguồn lực tài chính từ đất đai trên địa bàn huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn. - Khảo sát, phân tích những yếu tố ảnh hưởng đến khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai. - Những khó khăn, thuận lợi trong khai thác và sử dụng nguồn lực tài chính từ đất đai. - Một số giải pháp nhằm khai thác và sử dụng có hiệu quả nguồn lực tài chính từ đất đai trong tái đầu tư phát triển kinh tế nông thôn trên địa bàn huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn. 2. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp thu thập số liệu: + Thu thập số liệu thứ cấp: Thu thập từ các số liệu Nghị quyết, chỉ thị, báo cáo... của các cơ quan liên quan + Thu thập số liệu sơ cấp: Qua điều tra, phỏng vấn tại 3 xã Nhất Hòa, Tân Hương, Quỳnh Sơn và cơ quan chuyên môn liên quan với tổng 90 phiếu (trong đó 30 phiếu phỏng vấn cán bộ quản lý và công chức cấp huyện,xã (huyện 15 phiếu, xã 15 phiếu); 60 phiếu phỏng vấn hộ dân (mỗi xã 15 phiếu). - Phương pháp phân tích và xử lý: Gồm phương pháp so sánh, phương pháp mô tả, thống kê; phương pháp chuyên gia, phương pháp tổng hợp tài liệu (thông tin sau khi thu thập được xử lý bằng chương trình Microsoft Excel). 3. Kết quả nghiên cứu - Đánh giá được kết quả khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai của huyện trong tái đầu tư phát triển kinh tế nông thôn. Xác định được sự tác động của nguồn lực tài chính đến sự biến của nông nghiệp nông thôn - Xác định các yếu tố ảnh hưởng, ưu điểm, hạn chế việc khai thác nguồn lực tài chính trong tài đầu tư phát triển kinh tế nông thôn. 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đất đai là tài nguyên vô cùng quý giá là tư liệu sản xuất đặc biệt, là thành phần quan trọng hàng đầu của môi trường sống. Đất đai tham gia vào hoạt động của đời sống kinh tế - xã hội, là địa bàn phân bố dân cư, là nguồn vốn, nguồn lực quan trọng của mỗi quốc gia. Đất đai là nguồn tài nguyên có hạn nên việc quản lý, sử dụng đất (SDĐ) có hiệu quả luôn là vấn đề được Đảng, Nhà nước ta rất quan tâm và được bảo vệ bằng các quy định pháp luật. Để khai quản lý và khai thác tốt nguồn lực đất đai, năm 1993 Luật đất đai đã được ban hành và tổ chức thực hiện, tuy nhiên qua công tác quản lý và thực tiễn đặt ra, đòi hỏi cần tiếp tục hoàn thiện các cơ chế, chính sách này, nhằm khai thác tối ưu tiềm năng, thế mạnh của nguồn lực đất đai nhất là quản lý, khai thác tài chính để tái đầu tư cho phát triển kinh tế xã hội. Nhận thức rõ tầm quan trọng của đất đai đối với phát triển kinh tế - xã hội, Nghị quyết Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX đã xác định tiếp tục đổi mới chính sách, pháp luật về đất đai trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Đồng thời Luật đất đai tiếp tục được xây dựng và ngày càng hoàn thiện đáp ứng công tác quản lý, sử dụng và khai thác nguồn lực này. Do đó, ngày 29/11/2013 Quốc hội khóa XIII, kỳ họp thứ 6, ngày 29/11/2013 đã thông qua Luật Đất đai năm 2013 tạo có sở hành lang pháp lý cho công tác quản lý đất đai được hoàn thiện hơn. Tuy nhiên, vẫn còn một số lĩnh vực liên quan đến quản lý nhà nước về đất đai chưa được thực hiện tốt, trong đó có khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai trong tái đầu tư phát triển kinh tế, xã hội ở nông thôn còn hạn chế. Bắc Sơn là huyện miền núi, vùng cao, năm ở phía Tây Nam của tỉnh Lạng Sơn, cách thành phố Lạng Sơn 85 km, trên trục đường quốc lộ 1B từ Lạng Sơn đi Thái Nguyên, có diện tích tự nhiên 697,9km2, chiếm 8,42% diện 2 tích tự nhiên của tỉnh. Địa giới hành chính phía Bắc giáp huyện Bình Gia, phía Đông giáp huyện Văn Quan, phía Nam giáp huyện Hữu Lũng, đều là các huyện của tỉnh Lạng Sơn. Riêng phía Tây, huyện Bắc Sơn giáp huyện Võ Nhai của tỉnh Thái Nguyên. Huyện có 19 xã và 1 thị trấn với tổng số 219 thôn, khu phố; dân số toàn huyện tính đến thời điểm 31/12/2016 là 68.063 người, trong đó khu vực thị trấn chiếm 6,57%, khu vực nông thôn chiếm 93,43%. Huyện có Quốc lộ 1B đi qua dài 30 km, nhìn chung giao thông đi lại khá thuận tiện, có điều kiện để khai thác nguồn lực từ đất đai. Thực tế khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn trong những năm qua đã đạt được một số kết quả nhất định, góp phần không nhỏ để Huyện phát triển kinh tế - xã hội. Nhờ nguồn lực tài chính từ đất đai mà cơ sở hạ tầng của Huyện nhất là ở các khu vực nông thôn đã từng bước được đầu tư, xây dựng, chỉnh trang ngày càng hoàn thiện và đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế xã hội trên địa bàn huyện; trong thời gian tới, việc chỉnh trang các khu dân cư, mở rộng thị trấn, thị tứ, các khu du lịch, dịch vụ, vui chơi giải trí thì việc huy động lực tài chính từ đất đai để tái đầu tư cơ sở hạ tầng là điều hết sức cần thiết. Tuy nhiên, việc khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai của Huyện để đầu tư phát triển kinh tế nông thôn còn hạn chế, chưa cụ thể, từ khâu xây dựng chính sách, đến tổ chức thực hiện, thanh tra, kiểm tra, giám sát... chưa tương xứng với tiềm năng, thế mạnh của huyện. Nhận thấy, đây là nguồn lực quan trọng, góp phần sử dụng đất hiệu quả, hợp lý, đồng thời việc huy động nguồn lực tài chính từ đất đai để có nguồn vốn đầu tư ngược trở lại đối với vùng kinh tế nông thôn. Qua nghiên cứu, tham khảo, việc nghiên cứu khai thác nguồn lực tài chính để tái đầu tư trở lại góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội ở nông thôn trong giai đoạn hiện nay, nhất là với chủ trương xây dựng nông thôn mới, đây là nội dung mới chưa có tác giả trên địa bàn huyện nghiên cứu, để có cơ sở ứng dụng. Chính vì lý do 3 trên, tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Khai thác và sử dụng nguồn lực tài chính từ đất đai trong tái đầu tư phát triển Kinh tế nông thôn trên địa bàn huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn”. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai trong tái đầu tư phát triển kinh tế nông thôn hiện nay. - Đánh giá thực trạng khai thác và sử dụng nguồn lực tài chính từ đất đai, những ưu điểm, hạn chế trong việc khai thác và sử dụng nguồn tài chính từ đất đai trong đầu tư phát triển kinh tế nông thôn trên địa bàn huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn. - Phân tích thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến khai thác nguồn lực tài chính trên địa bàn huyện. - Đề xuất một số giải pháp khai thác và sử dụng có hiệu quả nguồn lực tài chính từ đất đai trong đầu tư phát triển kinh tế nông thôn trên địa bàn huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn đến năm 2025. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Cơ chế chính sách, các biện pháp quản lý của chính quyền địa phương nhằm khai thác và sử dụng có hiệu quả nguồn lực tài chính từ đất đai trong tái đầu tư phát triển kinh tế nông thôn trên địa bàn huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Các cơ chế chính sách và các yếu tố ảnh hưởng liên quan đến khai thác và sử dụng nguồn lực tài chính từ đất đai trong tái đầu tư phát triển kinh tế nông thôn. - Phạm vi về không gian: Đề tài được tiến hành nghiên cứu trên địa bàn huyện Bắc Sơn. - Phạm vi về thời gian: Số liệu thứ cấp được thu thập của các năm từ năm 2014 - 2018. Số liệu sơ cấp được khảo sát năm 2018. 4 4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn - Luận văn góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai trong tái đầu tư phát triển kinh tế nông thôn. - Đánh giá được thực trạng sử dụng nguồn lực tài chính từ đất đai trong tái đầu tư phát triển kinh tế nông thôn. Những thuận lợi, khó khăn và đề xuất một số giải pháp góp phần đổi mới chính sách và thực hiện chính sách khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai nhằm khai thác và sử dụng có hiệu quả nguồn lực tài chính từ đất đai trong tái đầu tư phát triển kinh tế nông thôn trên địa bàn huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn. - Đề tài cũng là tư liệu tham khảo quan trọng đối với các địa bàn khác có điều kiện kinh tế xã hội tương đồng, đảm bảo nâng cao công tác lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền địa phương đối với việc tuân thủ các cơ chế, chính sách, quản lý, khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai được hiệu quả, góp phần tái đầu tư phát triển kinh tế nông thôn trong giai đoạn hiện nay. 5 Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm nguồn lực tài chính từ đất đai 1.1.1.1. Khái niệm nguồn lực tài chính từ đất đai Hiện có nhiều quan điểm về nguồn lực tài chính từ đất đai. Theo cách hiểu thông thường thì nguồn lực tài chính từ đất đai là nguồn lực tài chính huy động được từ các giao dịch đất đai giữa các chủ thể kinh tế trong nền kinh tế thị trường và chịu sự chi phối của chế độ sở hữu đất đai (Trần Quang Huy, Nguyễn Thị Dung, 2016). Trong nền kinh tế thị trường, nguồn lực tài chính được hiểu là nguồn thu bằng tiền của một chủ thể kinh tế nào đó. Các nguồn thu bằng tiền thường phát sinh do có các giao dịch như bán hàng hóa, cho thuê tài sản, thu lợi từ đầu tư, thu nợ… Ở Việt Nam, do chế độ sở hữu toàn dân về đất đai quy định, đất đai không phải là hàng hóa, không được trao đổi mua bán, chỉ có QSDĐ là hàng hóa và được giao dịch trên thị trường bất động sản theo những nguyên tắc nhất định như giới hạn quy mô SDĐ theo mục đích, hạn điền, quy hoạch SDĐ của Nhà nước; Cơ quan nhà nước có thẩm quyền giao và thu hồi đất theo giá nhà nước... Theo Luật Đất đai, cơ chế thực hiện quyền sở hữu toàn dân đã chia quyền chủ sở hữu đất cho hai chủ thể khác nhau cùng nắm giữ là cơ quan thay mặt nhà nước quản lý đất đai và người SDĐ. Vì thế, luôn có hai loại chủ thể hưởng thụ nguồn tài chính phát sinh từ đất. Người SDĐ, trong thời hạn SDĐ được cơ quan nhà nước giao, làm chủ nguồn lực tài chính khi chuyển nhượng, cho thuê QSDĐ. Trong trường hợp cơ quan nhà nước thu hồi QSDĐ của người SDĐ trước thời hạn, người SDĐ được nhà nước đền bù theo giá nhà nước và được hỗ trợ tái định cư. Cơ quan nhà nước quản lý đất đai có quyền thu thuế SDĐ, thuế chuyển nhượng QSDĐ, thu tiền giao đất và tiền thuê đất, thu lệ phí từ dịch vụ quản lý đất đai... Nguồn tài chính huy động từ đất này được đưa vào NSNN. Ở Việt Nam, chính sách huy động nguồn tài chính từ đất đai vào NSNN được gọi là chính 6 sách tài chính đất đai. Trong khuôn khổ luận văn này, chỉ đề cập đến nguồn lực tài chính do chính sách tài chính đất đai của Nhà nước huy động vào NSNN, không đề cập đến nguồn lực tài chính từ đất đai do người SDĐ khai thác. Khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai là việc các cơ quan nhà nước đề ra và thực thi các chính sách nhằm huy động nguồn lực tài chính hình thành từ các giao dịch và sử dụng đất đai vào NSNN để phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Từ khái niệm trên có thể thấy nội hàm khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai bao gồm: Thứ nhất, huy động nguồn lực tài chính từ đất đai là hoạt động tích tụ, tập trung nguồn lực tài chính có nguồn gốc từ đất đai vào NSNN thông qua các hình thức thu tiền SDĐ, cho thuê đất, thu từ vốn liên doanh bằng đất, thu phí địa chính... Thứ hai, huy động nguồn lực tài chính phải thông qua các quan hệ kinh tế như mua, bán, trao đổi QSDĐ,... trên thị trường bất động sản theo cơ chế thị trường và chính sách của Nhà nước. Thứ ba, huy động nguồn lực tài chính từ đất đai phải nhằm mục tiêu chung là phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, quốc gia. 1.1.1.2. Đặc điểm của nguồn lực tài chính từ đất đai Khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai ở Việt Nam có những đặc điểm cơ bản sau đây: - Khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai luôn gắn với quan hệ sở hữu toàn dân về đất đai Muốn đất đai đem lại lợi ích dưới hình thái tiền tệ thì Nhà nước phải nắm được quyền chi phối về đất đai. Chế độ sở hữu toàn dân về đất đai ở Việt Nam đã trao cho Nhà nước một số quyền của chủ sở hữu đất như: Thay mặt toàn dân giao đất lần đầu có thu tiền SDĐ cho người sử dụng; cho thuê đất công; thu hồi đất theo mục đích SDĐ có giá cả thấp, chuyển mục đích SDĐ sang phân khúc thị trường có giá cả cao và hưởng chênh lệch giá. Cơ sở để thu phần chênh lệch giá này vào NSNN là do chế độ sở hữu toàn dân quy định: địa tô chênh lệch phải thuộc về toàn dân, phục vụ lợi ích chung dưới 7 hình thái NSNN. Ngoài ra, với tư cách cơ quan công quyền, Nhà nước ta có quyền đánh thuế SDĐ và thuế thu nhập cá nhân từ thu nhập phát sinh do người SDĐ đất bán QSDĐ, thu phí từ dịch vụ công về đất đai… - Khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai phải phù hợp với cơ chế kinh tế thị trường Đất hoặc quyền của chủ sở hữu đất chỉ có thể chuyển thành tiền trên thị trường bất động sản theo nguyên tắc thị trường. Mặc dù Nhà nước Việt Nam giữ độc quyền xác định giá trong giao dịch với các chủ thể dân sự khác, nhưng phương pháp xác định giá QSDĐ, giá thuê đất phải phù hợp với cơ chế hình thành giá QSDĐ trên thị trường. Ngoài ra, các loại thuế thu từ SDĐ và chuyển nhượng QSDĐ cũng phải tuân thủ nguyên tắc thị trường. Bất kỳ chính sách tài chính nào không phù hợp với cơ chế thị trường sẽ làm biến dạng thị trường, giảm mức độ hiệu quả trong điều tiết của thị trường, thậm chí các chính sách không phù hợp với cơ chế thị trường sẽ bị thị trường vô hiệu hóa. - Khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai phụ thuộc trực tiếp vào hệ thống chính sách, pháp luật của Nhà nước Việt Nam Ở Việt Nam, chính sách và luật pháp chế định đất đai khá phức tạp, từ những quy định về SDĐ theo quy hoạch đến xác định giá đất nhà nước theo mục đích sử dụng trong thu hồi đất, giao đất… Chính sách và pháp luật về đất đai càng phức tạp, việc khai thác nguồn lực từ đất đai càng đòi hỏi phải theo các quy trình và thủ tục phức tạp tương xứng. Hơn nữa, do đất đai là tài nguyên khan hiếm đặc biệt, bị giới hạn về diện tích và vị trí trên vỏ trái đất, không thay thế được cho nhau, nên việc khai thác nguồn lực từ đất đai còn phụ thuộc vào chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội thay đổi sẽ kéo theo sự thay đổi trong quy hoạch, kế hoạch SDĐ, ảnh hưởng rất lớn đến nguồn thu NSNN từ đất. Sự điều chỉnh quy hoạch, kế hoạch sử dụng từng loại đất sẽ làm thay đổi quy mô và tiến độ huy động nguồn lực tài chính từ đất đai vào NSNN. Chính sách giá đất của nhà nước 8 ảnh hưởng trực tiếp đến quy mô nguồn lực tài chính huy động vào NSNN từ đất đai (Trần Quang Huy, Nguyễn Thị Dung,2016). 1.1.2. Mục tiêu khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai - Huy động nguồn lực tài chính góp phần phát triển kinh tế - xã hội Đất đai được xác định là nguồn lực tài chính quan trọng phục vụ phát triển kinh tế - xã hội đất nước, bảo đảm an sinh xã hội. Việc khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai phải phù hợp với quy hoạch, kế hoạch; đảm bảo lợi ích trước mắt cũng như lâu dài; tiết kiệm, hiệu quả; xử lý hài hòa lợi ích giữa Nhà nước và các đối tượng có liên quan. Chính sách khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai, tài sản nhà nước, tài sản kết cấu hạ tầng phải thực hiện theo nguyên tắc thị trường có sự điều tiết của Nhà nước, đảm bảo công khai, minh bạch và phát triển bền vững. Nguồn lực tài chính từ đất đai phản ánh kết quả của việc thực hiện lợi ích kinh tế của Nhà nước, bởi vì Nhà nước là chủ thể duy nhất có khả năng làm đại diện cho toàn dân nắm quyền sở hữu về đất đai. Với vị trí đó, Nhà nước nhất thiết phải thực hiện được lợi ích kinh tế từ quyền sở hữu đó. Việc động viên các nguồn tài chính từ đất thông qua quan hệ giữa Nhà nước với tư cách là đại diện chủ sở hữu với các chủ thể khác trong xã hội, thực chất là Nhà nước thực hiện lợi ích của xã hội. Quyền sở hữu về đất đai chỉ thực sự có ý nghĩa khi quyền đó đem lại lợi ích kinh tế thực sự cho chủ sở hữu. Lợi ích kinh tế được biểu hiện thành những nguồn tiền mà Nhà nước huy động được trên đất thông qua việc giao đất cho các chủ thể trong nền kinh tế. Về mặt nguyên lý, chế độ sở hữu đất đai của nước ta là không thừa nhận đất đai thuộc sở hữu tư nhân cho nên lợi ích từ nguồn lực tài chính từ đất đai mà chủ thể sở hữu khai thác phải được phục vụ cho lợi ích của nhân dân, điều này phù hợp với bản chất của Nhà nước xã hội chủ nghĩa. - Góp phần thúc đẩy các tổ chức, cá nhân sử dụng tiết kiệm, hiệu quả nguồn lực đất đai Việc khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai sẽ được thể hiện khi các chủ thể sử dụng đất thực thi trách nhiệm, nghĩa vụ tài chính đối với chủ sở hữu. Khi đó, việc khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai của chủ sở hữu sẽ có tác 9 dụng đòn bẩy lợi ích kinh tế thúc đẩy, kích thích các chủ thể sử dụng đất hiệu quả hơn. Dù muốn hay không muốn, các chủ thể phải sử dụng một cách tiết kiệm, không ngừng nâng cao hiệu quả sử dụng đất, tiến tới sử dụng đất bền vững để một mặt thực hiện được lợi ích của mình từ việc sử dụng đó, mặt khác phải có một nguồn lực đủ để thực hiện nghĩa vụ tài chính đối với chủ thể sở hữu là Nhà nước. Việc sử dụng đất bền vững trở thành chiến lược quan trọng và cũng là mục tiêu trong khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai. Việc xác định các khoản thu từ đất một mặt đóng góp NSNN, mặt khác, cũng là cơ sở để Nhà nước kiểm soát quá trình SDĐ, trong khi quỹ đất có hạn, nhu cầu SDĐ tăng cao, chất lượng đất đang bị thoái hóa, ô nhiễm gây tình trạng giảm, mất khả năng sản xuất. Nguồn lực tài chính từ đất đai sau khi khai thác sẽ được phân bổ cho các lĩnh vực thiết yếu, quan trọng như phát triển hạ tầng, giáo dục, đào tạo, phát triển y tế, giải quyết an sinh xã hội ở địa phương. Hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật, xã hội sau khi được đầu tư hoàn thiện sẽ lại đóng góp cho việc khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai thông qua các khoản thu từ đất như tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, thuế sử dụng đất. Như vậy, việc khai thác nguồn lực từ đất đai sẽ đảm bảo được mục tiêu góp phần thúc đẩy các tổ chức, cá nhân sử dụng tiết kiệm, hiệu quả nguồn lực đất đai. Với ý nghĩa đó, việc khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai không những có ý nghĩa rất quan trọng đối với chủ thể sở hữu đất mà ngay cả đối với các chủ thể sử dụng đất. Khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai sẽ góp phần thúc đẩy các tổ chức, cá nhân sử dụng tiết kiệm, hiệu quả nguồn lực đất đai (Trần Quang Huy, Nguyễn Thị Dung, 2016). 1.1.3. Các nguyên tắc khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai - Đảm bảo tuân thủ đúng quy định của pháp luật và chính sách hiện hành của Nhà nước liên quan đến lĩnh vực đất đai. Pháp luật là công cụ của Nhà nước để thực hiện việc quản lý nhà nước về đất đai. Trong hoạt động xã hội, vấn đề quản lý, SDĐ gắn chặt với lợi ích vật chất và tinh thần của mọi chủ thể sử dụng đất, đặc biệt là trong công tác khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai, nên vấn đề này dễ nảy sinh nhiều