Tài liệu Khái quát chung về công ty tu bổ di tích và thiết bị văn hoá trung ương

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 Quan hÖ viÖt nam - ASEAN (Giai ®o¹n 1991-1999) Lêi më ®Çu Sau chiÕn tranh l¹nh thÕ giíi bíc vµo mét thêi kú hoµ b×nh æn ®Þnh ®èi tho¹i hîp t¸c gi÷a Ch©u ¢u - Ch©u ¸ vµ Ch©u Phi, gi÷a liªn kÕt nµy víi liªn kÕt kh¸c, gi÷a quèc gia nµy víi quèc gia kh¸c. Nhu cÇu ®ßi hái cÊp b¸ch vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ trong tõng bíc trªn thÕ giíi ®· t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn tõng quèc gia vÒ vÊn ®Ò quan hÖ quèc tÕ. ViÖt Nam ®øng tríc xu thÕ chung cña thêi ®¹i ®· ®æi míi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña m×nh thÓ hiÖn qua §¹i héi toµn quèc VI, VII, VIII. Quan hÖ khu vùc ®· ®îc ViÖt Nam rÊt chó träng ®ã lµ quan hÖ víi c¸c níc §«ng Nam ¸ tõ 28/7/1995 ViÖt Nam ®· trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña ASEAN. Nghiªn cøu mèi quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN chñ ®Ò nµy kh«ng chØ ph©n tÝch mµ cßn ®Ò cËp ®Õn sù ph¸t triÓn cña mèi quan hÖ nµy nh»m lµm râ h¬n mèi quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN thêi kú sau chiÕn tranh l¹nh. Trong ph¹m vi ®Ò tµi nµy em xin ®Ò cËp ®Õn: I. Giai ®o¹n tõ sau khi thµnh lËp ®Õn tríc Héi nghÞ thîng ®Ønh Bali (1967-1976). II. Giai ®o¹n hoµ ho·n - c¨ng th¼ng - hoµ ho·n, tõ Héi nghÞ Bali ®Õn tríc Héi nghÞ thîng ®Ønh Singapore (1976 - 1992). III. Tõ Héi nghÞ thîng ®Ønh Singapore ®Õn tríc khi ViÖt Nam chÝnh thøc gia nhËp ASEAN (1992 - 1995). IV. ViÖt Nam gia nhËp ASEAN (tõ 1995 - nay). V. NhËn xÐt chung. VI. KÕt luËn. I. Giai ®o¹n tõ sau khi thµnh lËp ®Õn tríc Héi nghÞ thîng ®Ønh Bali (1967 - 1976) ASEAN víi t c¸ch lµ mét tæ chøc khu vùc, sù hîp t¸c cßn láng lÎo, chñ yÕu lµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tranh chÊp trong néi bé c¸c níc ASEAN vµ vÊn ®Ò an ninh ë §«ng Nam ¸, ®Æc biÖt lµ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn cuéc chiÕn tranh §«ng D¬ng. I.1. Gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò tranh chÊp gi÷a c¸c níc thµnh viªn. MÆc dï n»m trong cïng mét khu vùc, l¹i cã nhiÒu nÐt t¬ng ®ång, song c¸c níc ASEAN kh«ng v× thÕ mµ dÔ dµng g¾n bã ®îc víi nhau trong cïng mét liªn minh. Ngoµi nh÷ng nÐt kh¸c biÖt vÒ v¨n ho¸, ng«n ng÷, d©n téc, t«n gi¸o, tËp qu¸n. Gi÷a c¸c níc ASEAN cßn cã d ©m cña nh÷ng bÊt ®ång, m©u thuÉn vµ nghi kþ lÉn nhau (m©u thuÉn kÐo dµi gi÷a Philippin vµ Malaysia vÒ chñ quyÒn ®èi víi 1 vïng Sabah. M©u thuÉn c¨ng th¼ng gi÷a Singapore víi In®onªxia do viÖc toµ ¸n tö h×nh hai sÜ quan h¶i quan In®«nªxia v× bÞ kÕt téi ph¸ ho¹i vµ ¸m s¸t sø qu¸n Singapore ë Jakarat bÞ bao v©y nÐm ®¸). V× thÕ nhiÖm vô hµng ®Çu cña ASEAN lµ ph¶i xo¸ nhoµ nh÷ng bÊt ®ång, nh÷ng nghi kþ ®Ó x©y dùng mét liªn minh ®oµn kÕt vµ thèng nhÊt, t¹o ra mét “nÒn t¶ng ASEAN” mét “tinh thÇn an ninh” ®Ó cho c¸c níc trong HiÖp héi cã quan hÖ víi nhau nhiÒu h¬n vµ hiÓu biÕt nhau nhiÒu h¬n. I.2. VÊn ®Ò an ninh vµ æn ®Þnh trong toµn khu vùc §«ng Nam ¸ Lóc nµy cuéc chiÕn tranh §«ng D¬ng ®ang ngµy cµng ¸c liÖt, t×nh h×nh trong khu vùc cha thay ®æi râ rÖt. Trong bèi c¶nh ®ã ASEAN ®· tiÕn hµnh Héi nghÞ ngo¹i trëng ë Kualarlumpur 11/1971, ®a ra ®Ò nghÞ thiÕt lËp §«ng Nam ¸ thµnh khu vùc hoµ b×nh, tù do vµ trung lËp, kh«ng cã sù can thiÖp cña c¸c níc ngoµi khu vùc díi bÊt kú h×nh thøc vµ ph¬ng c¸ch nµo, thêng gäi t¾t lµ Zopfan. §©y lµ lóc sù ra ®i cña Mü khái §«ng D¬ng ®· râ rµng sau cuéc tæng tiÕn c«ng MËu Th©n 68 ë Nam ViÖt Nam vµ sau cuéc Héi ®µm Paris kh«ng ®em l¹i th¾ng lîi cho Mü, chÝnh quyÒn Mü cã biÓu hiÖn muèn xÝch l¹i víi Trung Quèc tríc khi rót khái §«ng D¬ng. §iÒu nµy kh«ng khái lµm cho c¸c níc trong HiÖp håi ASEAN lo l¾ng, hä kh«ng muèn sù ra ®i cña Mü, l¹i cµng kh«ng muèn sù cã mÆt cña c¸c cêng quèc kh¸c ®Ó thÕ th©n Mü. Zopfan lµ ý nguyÖn cña c¸c níc ASEAN muèn duy tr× nguyªn tr¹ng khu vùc §«ng Nam ¸ khi mµ níc Mü buéc ph¶i rót khái §«ng D¬ng. I.3. Quan ®iÓm cña ViÖt Nam ®èi víi ASEAN. Trong giai ®o¹n chiÕn tranh l¹nh trªn ph¹m vi thÕ giíi. Hai hÖ thèng chÝnh trÞ X· héi chñ nghÜa vµ T b¶n chñ nghÜa lu«n ë thÕ ®èi ®Çu c¨ng th¼ng, trËt tù thÕ giíi bÞ ph©n chia thµnh hai khu vùc “céng s¶n” vµ “phi céng s¶n”. ý thøc hÖ lµ ngän cê tËp hîp lùc lîng cho chiÕn lîc cña mçi bªn. Do ¶nh hëng nh vËy nªn khu vùc §«ng Nam ¸ còng bÞ t¸c ®éng lín khu vùc nµy chia thµnh hai nhãm níc §«ng D¬ng vµ ASEAN. Nhãm ASEAN th©n ph¬ng T©y v× trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü ®ang ë vµo giai ®o¹n quyÕt liÖt ViÖt Nam cã ph¶n øng nghi ng¹i ®èi víi tæ chøc nµy. Trong nhãm ASEAN cã Th¸i Lan vµ Philippin vèn lµ 2 thµnh viªn cña khèi qu©n sù SEATO (thµnh lËp vµo 9/1954) nh»m chèng ph¸ phong trµo c¸ch m¹ng ë ViÖt Nam. Thùc chÊt lµ khèi liªn minh qu©n sù cã tÝnh chÊt x©m lîc cña ®Õ quèc Mü ë §«ng Nam ¸. Vµ hai níc nµy ®· tõng göi qu©n sang ViÖt Nam vµ cho phÐp Mü x©y dùng c¨n cø qu©n sù trªn l·nh thæ cña m×nh ®Ó chèng ph¸ phong trµo c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Do vËy, ViÖt Nam chØ coi ASEAN nh mét l¸ bµi cña Mü, mét tæ chøc qu©n sù gièng nh khèi x©m lîc SEATO. Ngµy 27/1/73, HiÖp ®Þnh Paris vÒ ngõng b¾n ë ViÖt Nam ®îc ký kÕt. Mü cam kÕt chÊm døt mäi ho¹t ®éng chèng ViÖt Nam vµ rót tÊt c¶ lùc lîng qu©n sù cña Mü khái ViÖt Nam. §øng tríc t×nh h×nh míi, quan hÖ gi÷a ViÖt Nam víi c¸c níc §«ng Nam ¸ cã mét vµi thay ®æi quan träng: thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi Malaysia (30/3/73) víi Singapore (1/8/73), quan hÖ víi In®«nªxia ®îc thiÕt lËp tõ 10/8/64 n©ng lªn hµng ®¹i sø. Ngµy 25/1/75, trong th göi ChÝnh phñ Th¸i Lan, Bé trëng ngo¹i giao NguyÔn Duy Trinh ®a ra nh÷ng nguyªn t¾c lµm c¬ së cho quan hÖ ViÖt Nam Th¸i Lan. 2 II. Giai ®o¹n hoµ ho·n - c¨ng th¼ng - hoµ ho·n, tõ Héi nghÞ Bali ®Õn tríc Héi nghÞ thîng ®Ønh Singapore (1976 - 1992) §©y lµ giai ®o¹n thø 2 b¾t ®Çu tõ khi 3 níc ViÖt Nam - Lµo - Campuchia hoµn thµnh cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü vµ bÌ lò tay sai, chuyÓn sang giai ®o¹n x©y dùng ®Êt níc. Nhng sau vµi n¨m t¹m b×nh yªn t×nh h×nh trë lªn c¨ng th¼ng xoay quanh cuéc ®Êu tranh chèng chÕ ®é diÖt chñng Ponpèt ë Campuchia. GÇn 10 n¨m sau cïng víi xu thÕ hoµ ho·n trªn ph¹m vi thÕ giíi c¸c níc §«ng Nam ¸ chuyÓn dÇn sang hoµ dÞu vµ ®èi tho¹i. II.1. Héi nghÞ thîng ®Ønh ASEAN lÇn thø nhÊt vµ HiÖp íc Bali (2/76) Ngµy 30/4/75 miÒn Nam ®îc gi¶i phãng, ViÖt Nam thèng nhÊt níc nhµ. Cïng n¨m ®ã chiÕn tranh kÕt thóc ë Campuchia vµ Lµo. Th¸ng 5-75 Héi nghÞ c¸c ngo¹i trëng ASEAN ®· häp bÊt thêng tríc t×nh h×nh míi ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh h×nh khu vùc trong ®iÒu kiÖn c¸n c©n lùc lîng ®· thay ®æi vµ th¶o luËn nh÷ng biÖn ph¸p nh»m thùc hiÖn chÝnh s¸ch cña ASEAN còng nh cña mçi níc thµnh viªn trong quan hÖ víi c¸c níc §«ng D¬ng nãi chung vµ thiÕt lËp mèi quan hÖ hîp t¸c trong khu vùc. Ngµy 24/2/76 c¸c vÞ nguyªn thñ 5 níc ASEAN häp t¹i In®«nªxia ký HiÖp íc th©n thiÖn vÒ hîp t¸c (HiÖp íc Bali) gåm 5 ch¬ng 23 ®iÒu kho¶n. Néi dung chÝnh gåm: - Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trong quan hÖ gi÷a c¸c níc. - Thóc ®Èy quan hÖ h÷u nghÞ hîp t¸c. - Gi¶i quyÕt hoµ b×nh c¸c vô tranh chÊp. - Kh¶ n¨ng c¸c níc kh¸c tham gia HiÖp íc. - ý nghÜa cña HiÖp íc Bali. Trong tuyªn bè Bali t¹i Héi nghÞ cÊp cao lÇn thø nhÊt c¸c nhµ l·nh ®¹o nhãm ASEAN. C¸c níc ASEAN bµy tá nguyÖn väng trªn c¬ së c¸ nh©n vµ tËp thÓ, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn hîp t¸c hoµ b×nh gi÷a c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ trªn nguyªn t¾c t«n träng lÉn nhau vµ cïng cã lîi. II.2. Tuyªn bè chÝnh s¸ch 4 ®iÓm cña ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ®èi víi §«ng Nam ¸ (5/7/76) nªu lªn nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trong quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN Sau mÊy chôc n¨m chiÕn tranh giµnh ®îc ®éc lËp tù do ViÖt Nam mong muèn cã quan hÖ h÷u nghÞ víi c¸c d©n téc yªu chuéng hoµ b×nh trªn thÕ giíi vµ c¸c níc trong khu vùc §«ng Nam ¸. Th¸i ®é vµ quan ®iÓm cña ViÖt Nam trong ph¸t triÓn víi c¸c níc ASEAN trong khu vùc §«ng Nam ¸ ®îc tr×nh bµy trong tuyªn bè cña Bé trëng ngo¹i giao ViÖt Nam NguyÔn Duy Trinh ngµy 5/7/76 ChÝnh phñ ViÖt Nam s½n sµng thiÕt lËp vµ ph¸t triÓn quan hÖ h÷u nghÞ hîp t¸c vÒ mäi mÆt víi tÊt c¶ c¸c níc trong khu vùc §«ng Nam ¸ dùa trªn c¬ së 4 nguyªn t¾c sau: - T«n träng ®éc lËp, chñ quyÒn vµ toµn vÑn l·nh thæ cña nhau, kh«ng x©m lîc lÉn nhau, kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña nhau, b×nh ®¼ng cïng cã lîi, cïng tån t¹i hoµ b×nh. - Kh«ng ®Ó l·nh thæ cña m×nh cho bÊt cø níc nµo sö dông lËp c¨n cø qu©n sù x©m lîc vµ can thiÖp trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp vµo níc kia vµ c¸c níc kh¸c trong khu vùc. - ThiÕt lËp quan hÖ l¸ng giÒng tèt hîp t¸c kinh tÕ vµ trao ®æi v¨n ho¸ trªn c¬ së b×nh ®¼ng cïng cã lîi, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò tranh chÊp gi÷a c¸c níc trong 3 khu vùc th«ng qua th¬ng lîng theo tinh thÇn b×nh ®¼ng, hiÓu biÕt vµ t«n träng lÉn nhau. - Ph¸t triÓn hîp t¸c gi÷a c¸c níc trong khu vùc v× sù nghiÖp x©y dùng ®Êt níc phån vinh xuÊt ph¸t theo ®iÒu kiÖn riªng cña mçi níc vµ lîi Ých ®éc lËp, hoµ b×nh vµ trung lËp thùc sù cña §«ng Nam ¸, gãp phÇn vµo sù nghiÖm hoµ b×nh trªn thÕ giíi. Tuyªn bè cña ngo¹i trëng NguyÔn Duy Trinh râ rµng lµ mét th¸i ®é h÷u nghÞ hîp t¸c cña ViÖt Nam ®a ra víi c¸c níc §«ng Nam ¸, chñ yÕu lµ ASEAN. Tuyªn bè 4 ®iÓm cña Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®îc c¸c níc ASEAN hoan nghªnh v× nã phï hîp víi nguyªn t¾c cña HiÖp íc Bali. II.3. Quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN b¾t ®Çu chuyÓn ®éng. Sau khi HiÖp ®Þnh Paris vÒ ViÖt Nam ®îc ký kÕt th× ViÖt Nam ®· cã quan hÖ ngo¹i giao víi tÊt c¶ 5 níc ASEAN (khi ®ã cha cã Brunei) më ra mét giai ®o¹n míi trong quan hÖ gi÷a c¸c níc ASEAN. Nh÷ng cuéc ®i th¨m lÉn nhau cña c¸c vÞ thñ tíng, c¸c nhµ ngo¹i giao vµ nhiÒu quan chøc kh¸c gi÷a ViÖt Nam víi c¸c níc ASEAN nh vµo th¸ng 9 vµ th¸ng 10 n¨m 78 Chñ tÞch Héi ®ång Bé trëng ViÖt Nam Ph¹m V¨n §ång ®· cã cuéc viÕng th¾ng chÝnh thøc In®«nexia, Malay, Th¸i Lan, Philippine. Mét lÇn n÷a ViÖt Nam bµy tá mong muèn x©y dùng quan hÖ víi c¸c níc ASEAN trªn c¬ së v÷ng ch¾c l©u dµi theo tinh thÇn h÷u nghÞ, hîp t¸c. Trong c¸c cuéc Héi ®µm c¸c bªn nhÊt trÝ cho r»ng cÇn ph¶i thiÕt lËp ë §«ng Nam ¸ mét khu vùc hoµ b×nh, tù do, trung lËp, æn ®Þnh vµ phån vinh. Cuéc th¨m viÕng cña thñ tíng Ph¹m V¨n §ång ®· gióp c¸c níc ASEAN hiÓu râ h¬n chÝnh s¸ch h÷u nghÞ vµ hîp t¸c cña ViÖt Nam, lµm t¨ng thªm høa hÑn vÒ t¬ng lai quan hÖ gi÷a c¸c níc trong khu vùc khèi SEATO ®îc thµnh lËp tõ n¨m 54 nh “chiÕc « t« b¶o hé” vÒ an ninh cho §«ng Nam ¸ ®Õn khi Mü bÞ thÊt b¹i trong chiÕn tranh §«ng D¬ng ®· kh«ng cßn lý do ®Ó tån t¹i n÷a, chÝnh Th¸i Lan vµ Philippine ®· chñ ®éng ®Ò nghÞ gi¶i thÓ tæ chøc nµy vµo th¸ng 6/76. II.4. VÊn ®Ò Campuchia vµ quan hÖ c¨ng th¼ng ViÖt Nam - ASEAN Nh÷ng c¬ héi ®Ó t¹o lªn mét §«ng Nam ¸ hoµ b×nh hîp t¸c vµ ph¸t triÓn thèng nhÊt nh mét chØnh thÓ khu vùc ®îc thÓ chÕ ho¸, khi ®ã ®· bÞ bá qua, kh«ng ®îc tËn dông: Nguyªn nh©n v× vÊn ®Ò Campuchia. TËp ®oµn Ponpèt ®¹i diÖn cho “kh¬ me ®á” lªn n¾m quyÒn sau th¾ng lîi chèng Mü (4/75) ®· thi hµnh chÝnh s¸ch diÖt chñng ®èi víi nh©n d©n Campuchia vµ tiÕn hµnh ho¹t ®éng vò trang x©m ph¹m vïng l·nh thæ T©y Nam ViÖt Nam. Ngµy 25/12/1978 lùc lîng c¸ch m¹ng Campuchia phèi hîp víi qu©n ®éi nh©n d©n ViÖt Nam tiÕn c«ng tiªu diÖt kh¬ me ®á. Vµo lóc 12 h30’ ngµy 7/1/79 thñ ®« Phnompenh ®îc gi¶i phãng, toµn qu©n ponpèt bá ch¹y vÒ biªn giíi Th¸i Lan. Ngµy 8/1/1979 tuyªn bè thµnh lËp ChÝnh phñ l©m thêi céng hoµ nh©n d©n Campuchia, tiÕn hµnh kh«i phôc vµ ph¸t triÓn ®Êt níc. Néi chiÕn ë Campuchia ®· kÕt thóc th× qu©n ®éi nh©n d©n ViÖt Nam ph¶i rót qu©n vÒ níc sau khi gióp b¹n gi¶i phãng ®Êt níc. Nhng qu©n ®éi nh©n d©n ViÖt Nam ë ®ã qu¸ l©u khiÕn cho b¹n bÌ vµ nh©n d©n thÕ giíi nh÷ng ngêi mµ tríc kia ñng hé nh©n d©n ta chèng Mü, nay hä kh«ng b»ng lßng quan ®iÓm víi ViÖt Nam. C¸c níc trong khu vùc còng tá th¸i ®é rÊt râ rµng nhÊt lµ nhãm ASEAN ®øng ®Çu lµ Th¸i Lan cho r»ng “ViÖt Nam x©m lîc Campuchia” th× t¹o lªn mét khèi §«ng D¬ng v÷ng m¹nh sÏ ®e do¹ ®Õn nÒn an ninh cña Th¸i Lan vµ c¸c níc kh¸c trong khu vùc nhÊt lµ nhãm th©n ®Õ quèc, t×nh h×nh trë lªn c¨ng th¼ng. §«ng Nam ¸ bÞ ph©n chia 4 thµnh hai trËn tuyÕn ®èi ®Çu xoay quanh vÊn ®Ò Campuchia: 3 níc §«ng D¬ng vµ c¸c níc ASEAN. Trong khi vÊn ®Ò Campuchia cha gi¶i quyÕt song, Trung Quèc g©y ra vô “N¹n kiÒu” xói giôc ngêi Hoa ë ViÖt Nam trë vÒ Trung Quèc, c¾t viÖn trî, rót chuyªn gia, tÊn c«ng x©m lîc 6 tØnh biªn giíi phÝa B¾c ViÖt Nam vµo ngµy 17/2/1979. Tríc sù ph¶n ®èi cña nh©n d©n thÕ giíi Trung Quèc tuyªn bè rót qu©n khái níc ViÖt Nam tõ ngµy 5/3/1979 ®Õn ngµy 18/3/1979. Cuéc xung ®ét biªn giíi ViÖt Nam - Trung Quèc ®îc chÊm døt, ®a l¹i hoµ b×nh ®¶m b¶o sù toµn vÑn l·nh thæ cña ViÖt Nam. Nhng vÊn ®Ò Campuchia th× cha hoµn toµn ®îc gi¶i quyÕt mét c¸ch thÊu ®¸o vÉn g©y nªn sù ®èi ®Çu ë khu vùc gi÷a 3 níc §«ng D¬ng (ViÖt Nam) - ASEAN (Th¸i Lan). II.5. Bíc chuyÓn tõ ®èi ®Çu sang ®èi tho¹i. Tõ gi÷a thËp niªn 80, t×nh h×nh thÕ giíi chuyÓn dÇn tõ t×nh tr¹ng ®èi ®Çu sang xu híng hoµ dÞu ®¹i diÖn cho hai siªu cêng lµ Liªn X« (cò) vµ Mü. Môc ®Ých cña Mü lµ b»ng hîp t¸c kinh tÕ chuyÓn ho¸ chÝnh trÞ, lÊy céng s¶n chèng l¹i céng s¶n. DiÔn biÕn hoµ b×nh tiÕp tôc ®îc Mü ®a vµo Liªn X«. Mét thµnh tr× XHCN ®Ó nh»m môc ®Ých lËt ®æ XHCN. Tríc t×nh h×nh thÕ giíi biÕn ®æi nh vËy th× c¸c níc §«ng Nam ¸ ®Òu cã nguyÖn väng thiÕt lËp khu vùc an ninh ®Ó æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. C¸c níc ASEAN lo ng¹i t×nh h×nh phøc t¹p ë Campuchia sÏ lµ thêi c¬ ®Ó Trung Quèc t¨ng cêng ¶nh hëng ®èi víi khu vùc. Campuchia ®îc coi lµ “vÊn ®Ò” cÇn ®îc gi¶i quyÕt. Víi sù r¹n nøt ®i tíi sôp ®æ hÖ thèng XHCN vµ cïng nhu cÇu ®æi míi cña ®Êt níc ViÖt Nam ®· ®a cuéc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Campuchia lªn hµng ®Çu trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam. NghÞ quyÕt §¹i héi V cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam (3/1982) nªu râ: “Nh©n d©n ViÖt Nam chñ tr¬ng thiÕt lËp quan hÖ l¸ng giÒng th©n thiÖn víi ASEAN, lu«n s½n sµng phèi hîp nh÷ng cè g¾ng cña m×nh víi cè g¾ng cña ASEAN trong viÖc biÕn §«ng Nam ¸ thµnh mét khu vùc hoµ b×nh, æn ®Þnh”. Cã nghÜa lµ nh×n nhËn ASEAN víi t c¸ch mét tæ chøc ®èi tho¹i. T¹i c¸c cuéc gÆp gì cña c¸c ngo¹i trëng 3 níc §«ng D¬ng, ViÖt Nam ®a ra c¸c s¸ng kiÕn ®Ò nghÞ ký c¸c hiÖp íc kh«ng x©m lîc §«ng Nam ¸, th¶o luËn viÖc lËp mét “Khu vùc §«ng Nam ¸ hoµ b×nh, ®éc lËp, tù do, trung lËp, æn ®Þnh vµ phån vinh”, ®Ò nghÞ ®èi tho¹i nµy kh«ng cã ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt gi÷a hai nhãm níc ASEAN vµ c¸c níc §«ng D¬ng. Nhng ®iÒu ®¸ng tiÕc lµ tÊt c¶ tuyªn bè trªn vÒ ®èi tho¹i vµ hîp t¸c khu vùc ®Òu kh«ng ®îc c¸c níc ASEAN chÊp nhËn. ASEAN cho r»ng vÊn ®Ò Campuchia lµ nguyªn nh©n chñ yÕu g©y mÊt ®oµn kÕt khu vùc, ph¶i gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Campuchia tríc råi míi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hoµ b×nh hîp t¸c khu vùc, ViÖt Nam ph¶i rót qu©n ®éi khái Campuchia th× míi ®èi tho¹i gi÷a hai nhãm níc. Th¸ng7/1982, ViÖt Nam tuyªn bè ®¬n ph¬ng rót qu©n tõng phÇn khái Campuchia. TiÕp tôc rót qu©n vµo th¸ng 2/1985. §¹i héi VI (12/1986) chØ ra r»ng ViÖt Nam muèn tho¸t khái t×nh tr¹ng bÞ bao v©y c« lËp th× thay ®æi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i. T¹o m«i trêng chÝnh trÞ thuËn lîi gãp phÇn thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. §èi víi §«ng Nam ¸ “ViÖt Nam kh«ng ngõng phÊn ®Êu nh»m ph¸t triÓn mèi quan hÖ h÷u nghÞ vµ hîp t¸c víi In®«nªxia vµ c¸c níc §«ng Nam ¸ kh¸c, mong muèn vµ s½n sµng cïng víi c¸c níc trong khu vùc th¬ng lîng ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò §«ng Nam ¸ thiÕt lËp quan hÖ cïng tån t¹i, hoµ b×nh, x©y dùng §«ng Nam ¸ thµnh khu vùc hoµ b×nh vµ hîp t¸c”. (1). Ph¶n øng cña c¸c níc ASEAN míi ®Çu rÊt thËn träng. Thùc tÕ c¶i c¸ch cña ViÖt Nam ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ c¬ héi chÝnh trÞ vµ kinh tÕ cho ASEAN. 5 Th¸ng 12/1987 Tæng thèng Philippine Korazon Aquino tuyªn bè kh«ng coi ViÖt Nam lµ mèi ®e do¹ ®èi víi Philippine, kh«ng chèng viÖc ViÖt Nam gia nhËp ASEAN th¸ng 8/1988 Thñ tíng Th¸i Lan tuyªn bè muèn biÕn §«ng D¬ng tõ chiÕn trêng thµnh thÞ trêng. Th¸ng 11/1990 Tæng thèng In®«nªxia Shuharto lµ vÞ tæng thèng ®Çu tiªn cña mét níc ASEAN sang th¨m ViÖt Nam. Trong thêi gian nµy, nhiÒu ®oµn c¸n bé ngo¹i giao, th¬ng m¹i, qu©n sù, v¨n ho¸, thÓ thao c¸c níc ASEAN ®Õn th¨m ViÖt Nam vµ ngîc l¹i. II.6. TiÕn tíi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Campuchia Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Campuchia cã liªn quan ®Õn c¸c phe ph¸i ë Campuchia, ®Õn mèi quan hÖ gi÷a hai nhãm níc ë §«ng Nam ¸ (§«ng D¬ng vµ ASEAN) ®ång thêi cã t¸c ®éng cña c¸c níc lín (Mü, Trung Quèc, Liªn X«) vµ Liªn Hîp Quèc. Tõ sau khi thµnh lËp (1/1979) ChÝnh phñ céng hoµ nh©n d©n Campuchia (Phnompenh) ®¹t nhiÒu thµnh tùu vÒ cñng cè chÝnh trÞ, kh«i phôc kinh tÕ vµ x· héi, kh¾c phôc nh÷ng hËu qu¶ cña chÕ ®é diÖt chñng Ponpèt, tiÕp tôc truy quÐt toµn qu©n Kh¬me ®á. Qu©n ®éi ViÖt Nam rót tõng phÇn khái Campuchia. Ngµy 22/6/1982, t¹i Kualumpure, c¸c lùc lîng Campuchia lu vong thµnh lËp “ChÝnh phñ liªn hiÖp Campuchia” gåm 3 ph¸i (Shihanouk, Ponpèt, Sonsann), ®îc sù ñng hé cña Trung Quèc vµ ASEAN, ®èi lËp víi ChÝnh phñ Phnompenh. Th¸ng 7/1987, ViÖt Nam ®¹i diÖn c¸c níc §«ng D¬ng vµ In®«nªxia ®¹i diÖn c¸c níc ASEAN ký th«ng c¸o trung t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh, më ®Çu qu¸ tr×nh ®èi tho¹i nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Campuchia. Theo ®ã ®· tiÕn hµnh nh÷ng cuéc gÆp kh«ng chÝnh thøc gi÷a c¸c bªn Campuchia t¹i Jakarta (JIM: Jakarta informal meeting). JIM1 : Th¸ng 7/1988 Cuéc gÆp ®Çu tiªn gi÷a c¸c ph¸i Campuchia. JIM2 : Bµn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò hoµ gi¶i vµ hoµ hîp. JIM3 : Th¸ng 9/1990 Tho¶ thuËn vÒ viÖc thµnh lËp Héi ®ång d©n téc tèi cao SNC. C¸c cuéc héi ®µm X« - Trung, ViÖt - Trung, Mü - Trung trong thêi gian tõ 1982 ®Õn 1989 ®Òu ®Ò cËp ®Õn c¸c gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò Campuchia. Ngµy 18/7/1990, ChÝnh phñ Mü tuyªn bè kh«ng ñng hé Kh¬me ®á n÷a. Th¸ng 9/1989 ViÖt Nam hoµn thµnh viÖc rót qu©n khái Campuchia. Ngµy 26/11/1990, 5 uû viªn thêng trùc héi ®ång b¶o an Liªn Hîp Quèc bµn vÒ “gi¶i ph¸p khung” ®èi víi Campuchia dµn xÕp c¸c vÊn ®Ò quèc tÕ, qu©n sù tríc khi bÇu cö, thµnh lËp c¬ quan quyÒn lùc qu¸ ®é cña Liªn Hîp Quèc ë Campuchia (UNTAC), ®Ò ra kÕ ho¹ch tiÕn hµnh bÇu cö díi sù b¶o trî cña Liªn Hîp Quèc th¸ng 7/1991 Héi ®ång d©n téc tèi cao Campuchia (SNC) bÇu «ng hoµng th©n Shihanouk lµm chñ tÞch, 12 thµnh viªn gåm phÝa Hunxen 6 ngêi, ph¸i Kanarith 2 ngêi, Sonsann 2, Kh¬me ®á 2. Ngµy 23/10/1991 ký HiÖp ®Þnh Paris vÒ Campuchia. LÞch sö Campuchia bíc sang giai ®o¹n míi hoµ gi¶i vµ hoµ hîp d©n téc tuy cßn nhiÒu khã kh¨n, phøc t¹p. §ång thêi t¹o lªn bÇu kh«ng khÝ hoµ dÞu ë §«ng Nam ¸ c¸c níc phÊn ®Êu x©y dùng mét khu vùc hoµ b×nh, æn ®Þnh, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn. III. Tõ Héi nghÞ thîng ®Ønh Singapore ®Õn tríc khi ViÖt Nam chÝnh thøc gia nhËp ASEAN (1992-1995). §©y lµ giai ®o¹n ®¸nh dÊu mét bíc chuyÓn quan träng cña ASEAN trong bèi c¶nh hËu chiÕn tranh l¹nh. Vµ còng lµ giai ®o¹n chuyÓn biÕn trong quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN: ViÖt Nam ký hiÖp íc Bali, trë thµnh quan s¸t viªn cña ASEAN, tham gia tÝch cùc vµo nh÷ng ho¹t ®éng cña ASEAN, chuÈn bÞ trë thµnh thµnh viªn ASEAN. 6 III.1 Nh÷ng biÕn chuyÓn cña t×nh h×nh thÕ giíi vµ khu vùc. C¸c cuéc héi ®µm thîng ®Ønh X« - Mü trong nöa sau nh÷ng n¨m 80 dÉn ®Õn viÖc kÕt thóc chiÕn tranh l¹nh gi÷a hai hÖ thèng x· héi. Cuéc khñng ho¶ng cña chñ nghÜa x· héi ë c¸c níc §«ng ¢u vµ sù tan r· cña liªn bang X« ViÕt (12/1991) chÊm døt thêi kú trËt tù thÕ giíi hai cùc Yalta. Xu híng khu vùc ho¸, toµn cÇu ho¸ tõng bíc th¾ng thÕ trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. NÕu nh tríc ®©y chiÕn tranh lu«n ®· lµ gi¶i ph¸p h÷u hiÖu cho c¸c xung ®ét gi÷a c¸c quèc gia, c¸c cêng quèc ¸p ®Æt ý trÝ cña m×nh b»ng vò lùc ®èi víi c¸c níc nhá yÕu h¬n th× ®Õn nay ®· thay ®æi, c¸c quèc gia vµ c¸c cêng quãc ngµy cµng nhËn thÊy r»ng, hoµ b×nh ®èi tho¹i, hîp t¸c lµ con ®êng tèt nhÊt ®Ó gi¶i quyÕt c¸c xung ®ét vµ bÊt ®ång. C¸c quan hÖ Mü - Trung, Trung - Nga, Nga - Mü ®Òu ®· thay ®æi theo híng nµy. Ph¹m vi thÕ giíi ®· thay ®æi t¸c ®éng ®Õn khu vùc kh¸c. Nh ë khu vùc §«ng Nam ¸ xu híng ®èi tho¹i ®· tõng bíc thay cho ®èi ®Çu. C¸c níc §«ng Nam ¸ ®Òu muèn t×m l¹i søc m¹nh cña m×nh tõ trong søc m¹nh cña khu vùc ®Ó cïng hîp t¸c cïng ph¸t triÓn. ViÖt Nam víi quyÕt t©m thùc hiÖn ®êng lèi ®æi míi th«ng qua §¹i héi VII §¶ng céng s¶n ViÖt Nam (7/1991) tuyªn bè “ViÖt Nam muèn lµ b¹n cña c¸c níc trong céng ®ång thÕ giíi phÊn ®Êu v× hoµ b×nh, ®éc lËp vµ ph¸t triÓn”, “Ph¸t triÓn h÷u nghÞ víi c¸c níc §«ng Nam ¸ vµ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh d¬ng” phÊn ®Êu cho mét §«ng Nam ¸ hoµ b×nh, h÷u nghÞ, hîp t¸c. VÊn ®Ò Campuchia ®· tõng bíc gi¶i quyÕt c¶i thiÖn t×nh h×nh an ninh æn ®Þnh trong khu vùc. Thi hµnh HiÖp ®Þnh Paris, Campuchia ®· tiÕn hµnh bÇu cö quèc héi (5/1993) díi sù kiÓm so¸t cña Liªn Hîp Quèc. III.2 Ho¹t ®éng chuÈn bÞ cho ViÖt Nam gia nhËp ASEAN Th¸ng 6/1992, NghÞ quyÕt TW 3 kho¸ VII kh¼ng ®Þnh: “ViÖt Nam tham gia hiÖp íc Bali, tham gia c¸c diÔn ®µn ®èi tho¹i víi ASEAN, tÝch cùc nghiªn cøu më réng quan hÖ víi ASEAN trong t¬ng lai”. T¹i Héi nghÞ thîng ®Ønh ASEAN lÇn thø 4 (1/1992 t¹i Singapore) ®îc tiÕn hµnh trong sù biÕn chuyÓn míi cña t×nh h×nh thÕ giíi còng theo tuyªn bè Singapore 1992 kh¼ng ®Þnh quyÕt t©m ®Èy m¹nh h¬n n÷a hîp t¸c chÝnh trÞ, kinh tÕ nh»m môc ®Ých hoµ b×nh vµ phån vinh khu vùc, hoan nghªnh viÖc c¸c níc §«ng Nam ¸ tham gia ASEAN, nç lùc x©y dùng §«ng Nam ¸ thµnh mét khu vùc hoµ b×nh, tù do vµ trung lËp (Zopfan), khu vùc kh«ng cã vò khÝ h¹t nh©n. Héi nghÞ ngo¹i trëng lÇn thø 25 (7/1992 t¹i Manila). ViÖt Nam vµ Lµo ký HiÖp íc Bali trë thµnh quan s¸t viªn cña ASEAN, b¾t ®Çu tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng cña ASEAN. ViÖc chÝnh thøc ký hiÖp íc Bali ®Æt c¬ së vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho ViÖt Nam tõng bíc tham gia hîp t¸c nhiÒu mÆt s©u réng vµ l©u dµi, më ®Çu viÖc héi nhËp vµo khu vùc vµ thÕ giíi. §ång thêi thÓ hiÖn quyÕt t©m cña c¸c níc §«ng Nam ¸ t¨ng cêng quan hÖ nh»m x©y dùng mét §«ng Nam ¸ hoµ b×nh, æn ®Þnh hîp t¸c vµ ph¸t triÓn. Sau sù kiÖn nµy quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong lÜnh vùc song ph¬ng vµ ®a ph¬ng. §Ó t¹o ®iÒu kiÖn h¬n n÷a m«i trêng thuËn lîi cho sù nghiÖp ®æi míi cña ViÖt Nam tõ th¸ng 2/1993 c¸c vÞ l·nh ®¹o cao nhÊt cña §¶ng vµ Nhµ níc ViÖt Nam ra tuyªn bè “ViÖt Nam trë thµnh quan s¸t viªn vµ tham gia c¸c cuéc häp cña ASEAN t¹o lªn mét t×nh h×nh míi. Do nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö cña thêi kú chiÕn tranh l¹nh, sù xa c¸ch vµ nghi kþ gi÷a c¸c níc cã chÕ ®é chÝnh trÞ kh¸c nhau rÊt nÆng nÒ Ên tîng ®ã kh«ng thÓ xo¸ bá ngay ®îc. Nhng xuÊt ph¸t tõ thiÖn trÝ muèn t¹o lªn kh«ng khÝ hoµ hîp, c¶ 7 hai bªn ®Òu cã híng ®i tÝch cùc thóc ®Èy sù hiÓu biÕt lÉn nhau, c¶i thiÖn mèi quan hÖ ®a ph¬ng vµ song ph¬ng ë khu vùc. Trong thêi gian 1992-1995 ®· diÔn ra nhiÒu chuyÕn th¨m lÉn nhau cña c¸c nhµ l·nh ®¹o quèc gia, quan chøc cao cÊp ngo¹i giao vµ quan chøc nhiÒu ngµnh chuyªn m«n kh¸c, c¸c nghÞ sÜ quèc héi, c¸c tíng lÜnh, c¸c nhµ khoa häc, nhiÒu ®oµn danh nh©n,... NhiÒu hiÖp íc th¬ng m¹i, hîp t¸c kinh tÕ vµ v¨n ho¸ ®îc ký kÕt víi ViÖt Nam víi c¸c níc. Sù tiÕp xóc, trao ®æi quan ®iÓm vµ th¶o luËn vÒ sù hîp t¸c ®· lµm cho c¸c bªn xÝch l¹i gÇn nhau, hiÓu biÕt nhau h¬n. §Æc biÖt lµ c¸c chuyÕn th¨m cña c¸c vÞ nguyªn thñ quèc gia: Th¸ng 1/1992: Thñ tíng Th¸i Lan Anan Paniaraxun ®Õn ViÖt Nam. Th¸ng 1 ®Õn th¸ng 3/1992: Chñ tÞch Héi ®ång bé trëng Vâ V¨n KiÖt ®i th¨m Malaysia, Philippine, Brunei. Th¸ng 4/1992: Thñ tíng Malaysia M.Mahathir ®Õn ViÖt Nam. Th¸ng 7 ®Õn th¸ng 8/1992: Thñ tíng Vâ V¨n KiÖt ®· th¨m Malaysia, In®«nªxia, Th¸i Lan. Trong chuyÕn th¨m Singapore vµ Th¸i Lan n¨m 1993, Tæng bÝ th §ç Mêi tuyªn bè chÝnh s¸ch 4 ®iÓm míi cña ViÖt Nam ®èi víi §«ng Nam ¸ ®· nhÊn m¹nh: “ViÖt Nam chñ tr¬ng t¨ng cêng quan hÖ hîp t¸c nhiÒu mÆt víi tõng níc l¸ng giÒng còng nh víi HiÖp héi c¸c níc §«ng Nam ¸ víi t c¸ch lµ mét tæ chøc khu vùc, s½n sµng ra nhËp ASEAN vµo thêi ®iÓm thÝch hîp”. Th¸ng 4/1994, Chñ tÞch níc Lª §øc Anh tuyªn bè t¹i In®«nªxia: “Cïng víi sù hç trî tÝch cùc cña ASEAN, ViÖt Nam ®ang xóc tiÕn c¸c c«ng viÖc chuÈn bÞ thiÕt thùc ®Ó sím trë thµnh thµnh viªn ®Çy ®ñ cña ASEAN”. Nh÷ng tuyªn bè trªn cho thÊy thiÖn chÝ cña ViÖt Nam trong viÖc gia nhËp ASEAN, cïng c¸c níc ASEAN x©y dùng §«ng Nam ¸ thµnh khu vùc hoµ b×nh, æn ®Þnh hîp t¸c vµ ph¸t triÓn. C¸c níc níc ASEAN ®¸p l¹i mét c¸ch tÝch cùc vµ thuËn lîi quan ®iÓm nµy, cho r»ng sù kh¸c biÖt vÒ hÖ t tëng vµ chÕ ®é chÝnh trÞ kh«ng cßn lµ trë ng¹i chÝnh trong mèi quan hÖ gi÷a ViÖt Nam víi c¸c níc ASEAN. Th¸ng 7/1994 Héi nghÞ c¸c ngo¹i trëng ASEAN t¹i Bangkok kh¼ng ®Þnh s½n sµng chÊp nhËn ViÖt Nam lµ thµnh viªn cña ASEAN. Còng trong dÞp nµy, ViÖt Nam ®· ®îc mêi tham gia diÔn ®µn khu vùc ASEAN CARF ®Ó bµn vÒ vÊn ®Ò, chÝnh trÞ vµ an ninh khu vùc. Ngµy 17/10/1994 Bé trëng ngo¹i giao NguyÔn M¹nh CÇm ®· göi th tíi ngo¹i trëng Brunei hiÖn nay lµ chñ tÞch Uû ban thêng trùc ASEAN (ASC) chÝnh thøc ®Æt vÊn ®Ò ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn ®Çy ®ñ cña ASEAN. C¸c níc ASEAN hoan nghªnh quyÕt ®Þnh cña ViÖt Nam vµ cïng ViÖt Nam chuÈn bÞ c¸c thñ tôc cÇn thiÕt cho viÖc ViÖt Nam ra nhËp ASEAN. Th¸ng 1/1995, Ngo¹i trëng Brunei ®· göi th chÝnh thøc th«ng b¸o lÔ kÕt n¹p ASEAN sÏ tæ chøc nh©n dÞp Bé trëng ngo¹i giao ASEAN lÇn thø 28 ë Brunei vµo th¸ng 7/1995. IV. ViÖt Nam gia nhËp ASEAN (tõ 1995 cho ®Õn nay). §©y lµ giai ®o¹n ®îc ®¸nh dÊu b»ng viÖc më réng thµnh viªn tõ ASEAN 6 ®Õn ASEAN 10. LÔ kÕt n¹p ViÖt Nam ®îc tæ chøc träng thÓ chiÒu ngµy 28/7/1995 t¹i thñ ®« Banda Seri Begawan (Brunei) tríc khi ngo¹i trëng ASEAN lÇn thø 28 khai m¹c. ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn thø 7 cña ASEAN. Còng trong th¸ng nµy ngµy 11/7/1995 ViÖt Nam - Hoa Kú b×nh thêng ho¸ quan hÖ vµ ngµy 17/7/1995 ViÖt 8 Nam ký HiÖp ®Þnh khung vÒ hîp t¸c víi liªn minh Ch©u ¢u (EU). KÓ tõ khi lÇn ®Çu tiªn giµnh ®îc ®éc lËp 50 n¨m tríc ®©y níc ta cã quan hÖ víi tÊt c¶ víi c¸c níc lín vµ trung t©m chÝnh trÞ kinh tÕ lín trªn thÕ giíi. Quan hÖ ViÖt Nam ASEAN kÓ tõ khi tiÕn hµnh c¸c bíc ®æi míi ViÖt Nam ®· x¸c nhËn ASEAN vµ ASEAN còng thÊy ®îc lîi Ých cña ViÖt Nam tham gia ASEAN c¶ vÒ kinh tÕ còng nh chÝnh trÞ ®iÒu ®ã phï hîp víi môc ®Ých thµnh lËp ASEAN: Mét ASEAN hoµ b×nh, thèng nhÊt, æn ®Þnh. Tæ chøc ASEAN ®· kh¼ng ®Þnh t c¸ch lµ tæ chøc hîp t¸c chÝnh trÞ b»ng kinh tÕ khu vùc, liªn kÕt néi bé ASEAN tõ khi thµnh lËp ®Õn nay gåm nhiÒu lÜnh vùc hîp t¸c chÝnh trÞ, an ninh, kinh tÕ. IV.1 Hîp t¸c trªn lÜnh vùc an ninh - chÝnh trÞ. ASEAN lµ mét tæ chøc ®îc h×nh thµnh thêi kú chiÕn tranh l¹nh, viÖc kÕt thóc chiÕn tranh l¹nh còng cã vai trß t¬ng ®èi cña ASEAN trong chiÕn lîc c¸c níc lín gi¶m ®i ®¸ng kÓ. §Ó t¹o ra mét m«i trêng chÝnh trÞ chung cho khu vùc th× ®ßi hái mçi níc thµnh viªn ph¶i duy tr× nÒn chÝnh trÞ æn ®Þnh. §ã lµ ®iÒu kiÖn ®Ó tõ ASEAN 6 ®Õn ASEAN 10. ASEAN 6 lªn ASEAN 7 ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ViÖt Nam vµ ASEAN. VÒ phÝa ViÖt Nam: Tõ khi tham gia vµo ASEAN ViÖt Nam cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n trong quan hÖ víi c¸c níc lín. ViÖt Nam cã thªm ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng ®Ó n©ng cao vÞ trÝ quèc tÕ. ASEAN ®· tæ chøc thµnh c«ng diÔn ®µn lín nh diÔn ®µn ¸ - ¢u (ASEM I vµ ASEM II) ViÖt Nam cïng c¸c níc trong khu vùc cßn tËp trung trong viÖc tËp hîp chèng l¹i søc Ðp cña ph¬ng T©y vÒ vÊn ®Ò d©n chñ nh©n quyÒn (trêng hîp Myanmar). §iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ViÖt Nam, v× tríc ®©y ViÖt Nam bÞ mét sè níc ph¬ng T©y g©y søc Ðp vÒ vÊn ®Ò d©n chñ vµ ch× trÝch hÖ thèng chÝnh trÞ ®éc §¶ng. VÒ vÊn ®Ò Trung Quèc: Gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc vÉn tån t¹i nh÷ng m©u thuÉn cã thÓ ®i ®Õn ®èi ®Çu nh lµ biªn giíi l·nh thæ vµ quÇn ®¶o Hoµng sa vµ Trêng Sa. ViÖt Nam chèng ®èi l¹i ý ®å cè t×nh vi ph¹m vÒ tranh chÊp biªn giíi vµ l·nh thæ cña Trung Quèc kh«ng thÓ ®îc v× Trung Quãc lµ níc lín do ®ã ViÖt Nam lµ thµnh viªn cña ASEAN th× ASEAN sÏ cïng ViÖt Nam gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò tranh chÊp l·nh thæ cña mét quèc gia kh¸c (kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn ASEAN) ®èi víi thµnh viªn ASEAN. VÒ phÝa ASEAN: T×nh h×nh khu vùc kh«ng cßn tån t¹i sù ®èi ®Çu. ASEAN 6 lªn ASEAN 7 sÏ t¨ng lªn sù tin cËy hiÓu biÕt lÉn nhau ®Ó ®i tíi mét §«ng Nam ¸ hoµ b×nh æn ®Þnh. ASEAN ®· kÕt n¹p thªm 3 thµnh viªn míi. T¹i héi nghÞ ngo¹i trëng c¸c níc ASEAN ngµy 23/7/97 t¹i Kualalumpur ®· kÕt n¹p hai níc Lµo vµ Myanma lµ thµnh viªn thø 8 vµ 9 cña ASEAN. §©y lµ mét bíc ph¸t triÓn míi, më réng vÒ tæ chøc nh»m tiÕn tíi mét tæ chøc toµn khu vùc §«ng Nam ¸ vµ lÔ kÕt n¹p v¬ng quèc Campuchia vµ ASEAN ®îc tæ chøc trïng víi ngµy kû niÖm 24 n¨m thèng nhÊt ®Êt níc ViÖt Nam ®· lµm cho sù kiÖn quan träng nµy cã thªm ý nghÜa. ViÖc kÕt n¹p 3 thµnh viªn míi, tiÕng nãi chÝnh trÞ cña ASEAN sÏ cã thªm søc m¹nh trªn trêng quèc tÕ. Mét thÞ trêng 500 triÖu d©n sÏ h×nh thµnh trªn c¬ së ®ång nhÊt cña toµn khu vùc §«ng Nam ¸ ®· tËp hîp trong mét tæ chøc khiÕn Trung Quèc níc vã vÊn ®Ò vÒ l·nh thæ víi mét sè níc thµnh viªn ASEAN buéc ph¶i thËn träng trong quan hÖ ®èi ngo¹i thêi gian tíi. ý tëng vµ íc m¬ vÒ ASEAN 10 mµ nh÷ng ngêi s¸ng lËp ra HiÖp héi ®a ra 32 n¨m tríc ®©y ®· trë thµnh hiÖn thùc. ASEAN giê ®©y ®· trë thµnh mét ®¹i gia ®×nh cña c¸c d©n téc §«ng Nam ¸ ®ñ søc m¹nh vµ hoµi b·o bíc vµo thÕ kû 21. 9 Hîp t¸c trªn lÜnh vùc an ninh ®Ó duy tr× sù æn ®Þnh cña khu vùc. ViÖt, Nga, Mü c¾t gi¶m phÇn lín sù cã mÆt qu©n sù cña hä trong khu vùc lµm n¶y sinh mèi lo ng¹i cho c¸c níc ASEAN r»ng Trung Quèc, NhËt B¶n cã thÓ lµ c¶ Ên §é vµo lÊn chiÕn kho¶ng trèng an ninh ®ã. C¸c níc ASEAN lo ng¹i Trung Quèc v× Trung Quèc lµ cêng quèc khu vùc vµ ë gÇn víi ASEAN, gi÷a Trung Quèc vµ mét sè níc ASEAN ®ang cã sù tranh chÊp. Do vËy, c¸c níc ASEAN thÊy r»ng cÇn ®¶m b¶o an ninh l©u dµi th× cÇn ph¶i x©y dùng mét c¬ chÕ an ninh ®îc thÓ chÕ ho¸ cã sù tham gia cña tÊt c¶ c¸c níc lín. IV.2 Hîp t¸c trªn lÜnh vùc kinh tÕ IV.2.1. Hîp t¸c trªn lÜnh vùc ®Çu t Sau khi ViÖt Nam tham gia lµ thµnh viªn ®Çy ®ñ cña hiÖp héi ASEAN n¨m 1995, ®Çu t trùc tiÕp cña c¸c níc nµy vµo ViÖt Nam ®· t¨ng vät, lªn ®Õn 244 dù ¸n víi 3265 triÖu USD vµo ®Çu n¨m 1996, chiÕm 14% tæng sè dù ¸n vµ 17,9% tæng FDI cña c¶ níc. §Õn cuèi n¨m 1996, c¸c níc ASEAN ®· ®Çu t vµo ViÖt Nam 292 dù ¸n víi sè vèn 4666 triÖu USD. §Õn th¸ng 12/1997 ®Çu t trùc tiÕp cña c¸c níc ASEAN ®· lªn tíi 362 dù ¸n víi 8634 triÖu USD chiÕm 15,6% tæng dù ¸n vµ 27,6% tæng vèn FDI cña c¶ níc. Bíc sang n¨m 1998 do t¸c ®éng cña khñng ho¶ng tµi chÝnh khu vùc vµ xuÊt hiÖn nhiÒu c¶n trë cña m«i trêng ®Çu t trong níc, FDI cña c¸c níc ASEAN vµo ViÖt Nam gi¶m m¹nh. Trong 9 th¸ng ®Çu n¨m 1998 chØ cã 15 dù ¸n cña c¸c níc ASEAN ®îc cÊp giÊy phÐp kho¶ng 803 triÖu USD vèn ®Çu t. Nh vËy ®Õn hÕt th¸ng 9 n¨m 1998 c¸c níc ASEAN ®· ®Çu t vµo ViÖt Nam 377 dù ¸n víi tæng sè vèn ®Çu t 9437 triÖu USD chiÕm 18,4% tæng dù ¸n vµ 27,8% vèn FDI cña c¶ níc. IV.2.2. Hîp t¸c th¬ng m¹i. Tæng kim ngh¹ch xuÊt nhËp khÈu gi÷a ASEAN vµ ViÖt Nam gi¶m tõ 5145,0 triÖu USD n¨m 1996 xuèng cßn 4983,0 triÖu USD n¨m 1997. Gi÷a ViÖt Nam víi 1996 (triÖu USD) 1997 (triÖu USD) Malaysia 450 363,7 Philippine 305,0 247,0 Singapore 3549,4 3232,3 Do cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ - chÝnh trÞ - tiÒn tÖ víi nh÷ng hËu qu¶ rÊt nghiªm träng vµ l©u dµi ®· t¸c ®éng m¹nh ®Õn mäi ho¹t ®éng cña kinh tÕ trong khèi ASEAN. Ngoµi ra cßn më réng quan hÖ trao ®æi vµ hîp t¸c trong c¸c lÜnh vùc kh¸c thiÕt lËp quan hÖ hîp t¸c gi÷a Trung t©m khoa häc x· héi nh©n v¨n víi c¸c ViÖn nghiªn cøu. IV.2.3. Hîp t¸c lÜnh vùc c«ng nghiÖp. §¹i diÖn ViÖt Nam tham dù cuéc häp cña tæ c«ng t¸c vÒ hîp t¸c c«ng nghiÖp. Do vËy ®èi víi AICO, ViÖt Nam ®îc coi lµ mét trong nh÷ng thµnh viªn s¸ng lËp. Cuèi n¨m 1996, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· phª chuÈn tham gia HiÖp ®Þnh AICO. Xu híng hîp t¸c c«ng nghiÖp theo híng ®Èy m¹nh xuÊt khÈu lªn ®· ®îc ñng hé. C«ng nghiÖp cña ASEAN tiÕp tôc ph¸t triÓn díi t¸c ®éng cña xu híng toµn cÇu ho¸, xu thÕ ph©n c«ng tù nhiªn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ tiÕn bé khoa 10 häc kü thuËt. §¬ng nhiªn, c«ng nghiÖp ViÖt Nam kh«ng thÓ n»m ngoµi xu híng nµy. ASEAN t¨ng cêng ®µo t¹o, ®Æc biÖt lµ c«ng t¸c d¹y nghÒ cho lao ®éng ViÖt Nam. IV.2.4. Hîp t¸c giao th«ng vËn t¶i XÐt vÒ ph¬ng diÖn ®Þa lý, c¸c níc ASEAN liªn kÕt víi nhau nhng thêng bÞ chia c¾t bëi c¸c eo biÓn hÑp. VÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi qu¸ tr×nh liªn kÕt vµ héi nhËp kinh tÕ khu vùc lµ sù kÕt hîp gi÷a c¸c níc thµnh viªn trong mét ch¬ng tr×nh hîp t¸c giao th«ng vËn t¶i. §iÓn h×nh lµ “lôc gi¸c kinh tÕ” do Th¸i Lan nªu ra bao gåm ViÖt Nam, Campuchia, Lµo, Nam Trung Quèc, Myanma. DiÔn ®µn hîp t¸c ph¸t triÓn lu vùc s«ng Mªk«ng ngµy 17/6/1996 t¹i Kualalumpur. ë ®©y mèi quan hÖ lîi Ých quèc gia tiÓu khu vùc, khu vùc ®îc g¾n bã víi nhau trong mèi quan hÖ nhiÒu tÇng nhiÒu chiÒu. Sù liªn kÕt cïng ph¸t triÓn, cïng hîp t¸c cña vïng s«ng Mªk«ng lín nµy ViÖt Nam ®· vµ ®ang tham gia tÝch cùc ®ãng gãp mét phÇn quan träng vµo qu¸ tr×nh x©y dùng sù hîp t¸c cïng ph¸t triÓn cña khu vùc. VÒ vÊn ®Ò chuyÓn giao c«ng nghÖ, ViÖt Nam tiÕp thu ®îc nhiÒu kinh nghiÖm s¶n xuÊt vµ nhiÒu quy tr×nh c«ng nghiÖp cña c¸c níc ASEAN. Nhng mµ tr×nh ®é c«ng nghÖ cña c¸c níc ASEAN kh«ng ph¶i ë bËc cao do ®ã ViÖt Nam kh«ng chØ häc tËp vµ tiÕp thu c«ng nghÖ hiÖn t¹i cña c¸c níc ASEAN mµ cßn ph¶i v¬n tíi tiÕp thu nh÷ng c«ng nghÖ bËc cao ë c¸c níc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao h¬n. Tuy nhiªn, hîp t¸c kinh tÕ giòa ViÖt Nam vµ ASEAN kh«ng ph¶i lµ sù hîp t¸c ®èi xøng. ASEAN sÏ lµ thÞ trêng vµ b¹n hµng lín cña ViÖt Nam. ViÖt Nam kh«ng ph¶i lµ b¹n hµng lín cña ASEAN. Lý do thø nhÊt lµ c¶i c¸ch kinh tÕ ë ViÖt Nam míi ®îc gÇn ®©y. T×nh tr¹ng thiÕu c¬ së h¹ tÇng. Lý do thø hai lµ sù c¹nh tranh gi÷a c¸c cêng quèc ph¬ng T©y. Lùc lîng nh©n c«ng cña ViÖt Nam cã tr×nh ®é gi¸o dôc cao h¬n nhng l¬ng cña hä thÊp nhÊt Ch©u ¸. §iÒu ®ã cho phÐp ViÖt Nam giµnh ®îc nhiÒu ®Çu t cña ph¬ng T©y h¬n so víi ASEAN. IV.2.5. Hîp t¸c trªn lÜnh vùc v¨n ho¸ Quan hÖ hîp t¸c vÒ v¨n ho¸ gi÷a ViÖt Nam - ASEAN chÝnh thøc ngµy 22/7/1992, khi ViÖt Nam tham gia hiÖp íc Bali. N¨m 1996 ASEAN - COCI ViÖt Nam ®· triÓn khai 34 ho¹t ®éng víi 40 ®oµn, 132 lît quan chøc trùc tiÕp tham gia, ®· thùc thi 12 dù ¸n t¹i ViÖt Nam víi tæng kinh phÝ h¬n 170.000 USD. Chia lµm 4 nhãm: - V¨n b¶n häc vµ nghiªn cøu ASEAN - NghÖ thuËt nghe nh×n vµ s©n khÊu - Ph¸t thanh, truyÒn h×nh, ®iÖn ¶nh vµ video - In Ên th«ng tin vµ trao ®æi hîp t¸c. V¨n ho¸ thÓ thao chóng ta tham gia tÝch cùc vµ giµnh ®îc mét sè thµnh tÝch trong c¸c kú Sea Games (Bãng ®¸, bãng bµn, b¬i léi,...) gÇn ®©y lµm t¨ng thªm vÞ thÕ cña ViÖt Nam trong lµng thÓ thao khu vùc. Nh÷ng ho¹t ®éng trªn gãp phÇn n©ng cao hiÓu biÕt, t×nh c¶m vµ nhËn thøc cña c¸c d©n téc trong khu vùc víi nhau qua ®ã gi¸o dôc t×nh c¶m hoµ b×nh h÷u nghÞ. 11 V. NhËn xÐt chung V.1. §¸nh gi¸ quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN Quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN ®· t¹o ra nh÷ng thuËn lîi. Gãp phÇn cñng cè m«i trêng hoµ b×nh, æn ®Þnh vµ hîp t¸c ®Ó cã ®iÒu kiÖn tËp chung trÝ lùc vµo viÖc b¶o vÖ vµ x©y dùng Tæ quèc. T¹o thªm ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng ®Ó n©ng cao thªm vÞ trÝ quèc tÕ cña níc ta. Ta cã thªm thÞ trêng thóc ®Èy hîp t¸c kinh tÕ th¬ng m¹i, khoa häc, kü thuËt, v¨n ho¸ - x· héi,... víi c¸c níc trong vµ ngoµi khu vùc. Sù nhÊt trÝ gi÷a c¸c níc vÒ viÖc x©y dùng mét §«ng Nam ¸ hoµ b×nh, æn ®Þnh, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn, mét §«ng Nam ¸ kh«ng cã vò khÝ h¹t nh©n. §· cã bíc tiÕn lín trong viÖc xãa ®i mèi nghi kþ do sù kh¸c biÖt vÒ ý thøc hÖ vµ chÕ ®é chÝnh trÞ t¹o nªn kh«ng khÝ tin cËy trong mèi quan hÖ ®a ph¬ng ë khu vùc. T¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc b¶o vÖ an ninh khu vùc, cã tiÕng nãi chung tríc nh÷ng søc Ðp tõ phÝa bªn ngoµi vÒ chñ quyÒn quèc gia. T¹o ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ, ®i vµo thÞ trêng khu vùc vµ thÞ trêng thÕ giíi. Héi nhËp v¨n ho¸, khoa häc kü thuËt, tiÕp thu kinh nghiÖm cña c¸c níc cïng gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò chung nh khai th¸c nguån lîi s«ng Mªk«ng, b¶o vÖ m«i trêng, chèng bu«n lËu ma tuý, chèng bÖnh AIDS vµ c¸c bÖnh x· héi kh¸c. Bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi còng tån t¹i nh÷ng khã kh¨n do hoµn c¶nh chiÕn tranh l¹nh, ViÖt Nam cã tr×nh ®é kinh tÕ thÊp, kü thuËt l¹c hËu, cã mét kho¶ng c¸ch so víi c¸c níc thµnh viªn kh¸c cña ASEAN. ViÖt Nam cha cã nhiÒu kinh nghiÖm trong ho¹t ®éng kinh tÕ thÞ trêng vµ qu¶n lý kinh doanh, ngêi lao ®éng tuy th«ng minh gi¸ c«ng rÎ nhng cha quen víi nhÞp ®iÖu lao ®éng c«ng nghiÖp, cha n¾m b¾t kü thuËt tiªn tiÕn. LuËt ph¸p ViÖt Nam ®ang trªn qu¸ tr×nh x©y dùng ®Ó tiÕn ®Õn hoµn thiÖn lªn cha thùc sù æn ®Þnh lµm cho t b¶n níc ngoµi lo ng¹i khi ®Çu t. N¹n quan liªu vµ tham nh÷ng g©y trë ng¹i lín cho viÖc thùc hiÖn c¸c dù ¸n ®Çu t. Khi më cöa vµ héi nhËp víi bªn ngoµi th× cïng mét lóc ph¶i tiÕp xóc víi nh÷ng yÕu tèt vµ yÕu tè xÊu. ViÖc tiÕp nhËn mét c¸ch chñ ®éng vµ chän läc nh÷ng yÕu tè bªn ngoµi ®Æt ra nhiÒu thö th¸ch v¨n ho¸ x· héi. V.2. ASEAN híng tíi t¬ng lai Môc tiªu cña ASEAN lµ biÕn §«ng Nam ¸ thµnh khu vùc æn ®Þnh vµ tù chñ vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ, x· héi an ninh, cã phóc lîi tèt nhÊt cho con ngêi. tù chñ gåm c¸c quèc gia tiÕn bé, ®îc hëng hoµ b×nh thÞnh vîng vµ quyÒn h¹n. §«ng Nam ¸ cã nÒn hoµ b×nh kiÓu ASEAN - mét nÒn hoµ b×nh kh«ng cÇn b¶o vÖ biªn giíi gi÷a c¸c quèc gia sèng trong nÒn hoµ b×nh chung hîp t¸c vÒ kinh tÕ sÏ lµ khu vùc thÞnh vîng chung, mét céng ®ång kinh tÕ khu vùc cã tæng s¶n phÈm quèc néi GNP lín h¬n GNP cña Mü vµ NhËt B¶n. IV. KÕt luËn Quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN tõ 1967 - 1975 cã nh÷ng khiÕm khuyÕt nhng tõ khi ViÖt Nam thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i æn ®Þnh tõ ®¹i héi VII “ViÖt Nam muèn lµm b¹n víi tÊt c¶ c¸c níc “t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn mèi quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN ®Õn ®¹i héi VIII tiÕp tôc chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña ®¹i héi VII vµ ViÖt Nam ®· trë thµnh thµnh viªn cña ASEAN lµ ®iÒu kiÖn tÊt yÕu trong bèi c¶nh quèc tÕ hiÖn nay. Gi÷a ViÖt Nam - ASEAN cã sù t¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt bëi tÝnh ®éc lËp cña mçi quèc gia còng nh bëi hoµn c¶nh cô thÓ cña tõng níc. §¶ng vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam ý thøc râ nh÷ng thuËn lîi, thêi c¬ vµ c¸c môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®óng ®¾n, cã chÝnh s¸ch më cöa, héi nhËp vµ hîp t¸c cëi më víi khu vùc vµ thÕ giíi, nh»m thÓ hiÖn sù liªn kÐt, g¾n bã vµ tin cËy lÉn nhau gi÷a 12 c¸c nícc trong hiÖp héi. §ã lµ ®iÒu kiÖn c¨n b¶n ®Ó chóng ta cïng c¸c níc trong céng ®ång thùc hiÖn th¾ng lîi môc tiªu chung: Hoµ b×nh, æn ®Þnh, hîp t¸c, ph¸t triÓn vµ thÞnh vîng. 13 Môc lôc Lêi më ®Çu .............................................................................................................1 I. Giai ®o¹n tõ sau khi thµnh lËp ®Õn tríc Héi nghÞ thîng ®Ønh Bali (1967 - 1976)............................................................1 I.1. Gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò tranh chÊp gi÷a c¸c níc thµnh viªn...............2 I.2. VÊn ®Ò an ninh vµ æn ®Þnh trong toµn khu vùc §«ng Nam ¸................2 I.3. Quan ®iÓm cña ViÖt Nam ®èi víi ASEAN.............................................2 II. Giai ®o¹n hoµ ho·n - c¨ng th¼ng - hoµ ho·n, tõ Héi nghÞ Bali ®Õn tríc Héi nghÞ thîng ®Ønh Singapore (1976 - 1992)..........................3 II.1. Héi nghÞ thîng ®Ønh ASEAN lÇn thø nhÊt vµ HiÖp íc Bali (2/76).........3 II.2. Tuyªn bè chÝnh s¸ch 4 ®iÓm cña ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ®èi víi §«ng Nam ¸ (5/7/76) nªu lªn nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trong quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN.................................................................4 II.3. Quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN b¾t ®Çu chuyÓn ®éng..............................4 II.4. VÊn ®Ò Campuchia vµ quan hÖ c¨ng th¼ng ViÖt Nam - ASEAN...........5 II.5. Bíc chuyÓn tõ ®èi ®Çu sang ®èi tho¹i..................................................6 II.6. TiÕn tíi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Campuchia.................................................7 III. Tõ Héi nghÞ thîng ®Ønh Singapore ®Õn tríc khi ViÖt Nam chÝnh thøc gia nhËp ASEAN (1992-1995)..........................................................8 III.1 Nh÷ng biÕn chuyÓn cña t×nh h×nh thÕ giíi vµ khu vùc..........................8 III.2 Ho¹t ®éng chuÈn bÞ cho ViÖt Nam gia nhËp ASEAN...........................8 IV. ViÖt Nam gia nhËp ASEAN (tõ 1995 cho ®Õn nay).....................................10 IV.1 Hîp t¸c trªn lÜnh vùc an ninh - chÝnh trÞ............................................11 IV.2 Hîp t¸c trªn lÜnh vùc kinh tÕ.............................................................12 V. NhËn xÐt chung..................................................................................................14 V.1. §¸nh gi¸ quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN...............................................14 V.2. ASEAN híng tíi t¬ng lai...................................................................15 IV. KÕt luËn..................................................................................................................15