Tài liệu Kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần i môn giáo dục công dân lớp 10 ở trường thpt chu văn thịnh, huyện mai sơn, tỉnh sơn la

MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Để đáp ứng những yêu cầu của sự nghiệp CNH, HĐH đất nước, cũng như xu thế hội nhập quốc tế hoá, toàn cầu hoá. Nhận thức rõ tầm quan trọng của sự nghiệp giáo dục và đào tạo, trong những năm qua Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, chính sách nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục. Trong thông báo kết luận của Bộ Chính trị số 242-TB/TW ngày 15 tháng 4 năm 2009 khẳng định: "Tiếp tục đổi mới phương pháp dạy và học, khắc phục cơ bản lối truyền thụ một chiều. Phát huy phương pháp dạy học tích cực, sáng tạo, hợp tác; giảm thời gian giảng lý thuyết tăng cường thời gian tự học, tự tìm hiểu cho học sinh, sinh viên; gắn bó chặt chẽ giữa học lý thuyết và thực hành, đào tạo gắn với nghiên cứu khoa học, sản xuất và đời sống”. Như vậy, để thực hiện chiến lược phát triển giáo dục thì đổi mới giáo dục phổ thông, trong đó đổi mới phương pháp là một yêu cầu tất yếu đang đặt ra với tất cả các cấp học của hệ thống giáo dục phổ thông ở nước ta hiện nay. Tại Kỳ họp thứ 8 Quốc hội khoá X Nghị quyết về đổi mới chương trình giáo dục phổ thông ở nước ta đã được thông qua. Nghị quyết nhấn mạnh: "Mục tiêu của việc đổi mới chương trình giáo dục phổ thông là xây dựng nội dung chương trình, phương pháp giáo dục, sách giáo khoa phổ thông mới nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện thế hệ trẻ, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, phù hợp với thực tiễn và truyền thống Việt Nam, tiếp cận trình độ giáo dục phổ thông ở các nước phát triển trong khu vực và thế giới". Đối với môn GDCD ở trường THPT là môn học trang bị cho HS một hệ thống những tri thức cơ bản về: thế giới quan, nhân sinh quan, phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lênin; chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước; là cơ sở trực tiếp cho sự hình thành nhân cách của con người mới: con người chủ nghĩa xã hội. Do đó, việc nâng cao chất lượng giảng dạy môn GDCD ở các trường THPT là một trong những nhân tố cần thiết góp phần đào tạo ra những con người có khả năng đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp CNH, HĐH. Từ thực tế dạy học môn GDCD nói chung và phần I môn GDCD lớp 10 nói riêng, đã có sự đổi mới về phương pháp dạy học, song vẫn còn nhiều hạn chế. Do đó đã dẫn đến bài giảng môn GDCD của GV chưa phát huy hết được tính tích cực, chủ động, sáng tạo… của HS. Nhằm góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy môn GDCD nói chung và phần I môn GDCD lớp 10 nói riêng ở các trường THPT cũng như ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La, chúng tôi đã lựa chọn vấn đề: “Kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần I môn Giáo dục công dân lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La” làm khóa luận nghiên cứu (nhằm đáp ứng yêu cầu về lý luận và thực tiễn đối với việc dạy học phần I môn GDCD lớp 10). 2. Tình hình nghiên cứu vấn đề Vấn đề nâng cao chất lượng dạy học, phát huy vai trò, đổi mới phương pháp dạy học truyền thống (thuyết trình) và vận dụng phương pháp dạy học tích cực (thảo luận nhóm) đã được nhiều tác giả nghiên cứu. Theo tác giả Phùng Văn Bộ trong cuốn “Lý luận dạy học môn Giáo dục công dân ở trường phổ thông trung học” (2005), đã viết: “Trong hệ thống dạy học truyền thống, thì phương pháp thuyết trình gần như một vị trí then chốt. Bởi vì một bài giảng, thuyết minh, diễn giải của giáo viên, cái đó là chủ đạo”. Đề xuất quan điểm đổi mới phương pháp thuyết trình Vũ Hồng Tiến trong cuốn “Một số phương pháp dạy học tích cực” (2007), nhấn mạnh: “Để đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh không có nghĩa là gạt bỏ, loại trừ, thay thế hoàn toàn các phương pháp dạy học truyền thống, hay phải “nhập nội” một số phương pháp dạy học xa lạ vào quá trình dạy học. Vấn đề là chỗ cần kế thừa, phát triển những mặt tích cực, học hỏi, vận dụng một số phương pháp dạy học mới một cách linh hoạt nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong học tập, phù hợp với hoàn cảnh, điều kiện dạy và học ở nước ta hiện nay”. Kết quả nghiên cứu của các tác giả cho thấy, phương pháp thuyết trình chỉ cho phép người học đạt đến trình độ tái hiện của sự lĩnh hội tri thức mà thôi. Do đó, theo hướng hoạt động hóa người học, cần phải hạn chế phương pháp thuyết trình thông báo – tái hiện, tăng cường phương pháp thuyết trình giải quyết vấn đề. Như vậy, các tác giả đều khẳng định những mặt mạnh của phương pháp thuyết trình trong dạy học các môn khoa học nói chung và môn GDCD nói riêng. Đồng thời, đưa ra quan điểm cần thiết phải đổi mới phương pháp thuyết trình, kết hợp với phương pháp dạy học tích cực khác, mà trong đó đặc biệt là phương pháp thảo luận nhóm. Khi bàn về nhóm phương pháp dạy học tích cực, tác giả Phùng Văn Bộ trong cuốn “Lí luận dạy học môn Giáo dục công dân” (2005), cho rằng: “Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm sẽ làm cho bài giảng thêm sinh động, phong phú. Vì lúc đó, sự tác động của chủ thể tới khách thể không phải đi theo một công thức đơn điệu, mà thay đổi kiểu tác động, gây ấn tượng mới. Chính do sự thay đổi tác động, mà gây những động hình mới, tạo ra những liên hệ tạm thời (trong óc), kích thích hứng thú, say mê của đối tượng”. Tác giả Nguyễn Hữu Châu trong cuốn “Những vấn đề cơ bản về chương trình và quá trình dạy học” (2004), đã đưa ra quan điểm về dạy học hợp tác theo nhóm, theo tác giả “Dạy học hợp tác là việc sử dụng các nhóm nhỏ để HS tự làm thêm việc cùng nhau nhằm tối đa hóa kết quả học tập của bản thân mình cũng như người khác”. Tác giả Phan Trọng Ngọ trong cuốn “Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường” (2005), đã giới thiệu về phương pháp dạy học trong nhà trường hiện nay, tác giả khẳng định: “PPTLN là phương pháp dạy học mà trong đó nhóm lớp (lớp học) được chia thành những nhóm nhỏ để tất cả các thành viên trong lớp đều được làm việc và thảo luận về một chủ đề cụ thể nào đó và đưa ra ý kiến chung của nhóm mình về vấn đề đó”. Như vậy, học tập theo nhóm là một vấn đề được nhiều nhà giáo dục quan tâm ở nhiều phương diện khác nhau nhưng vẫn được hiểu nó là một môi trường học tập nhằm phát huy vai trò tích cực, sáng tạo của người học. Cũng có nhiều tác giả nghiên cứu đến việc áp dụng phương pháp thảo luận nhóm vào công tác giảng dạy. Tuy nhiên, do khuôn khổ của các bài nghiên cứu, hoặc do mục đích của công trình nghiên cứu, những công trình trên chưa đề cập đến việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La. Trên cơ sở kế thừa những thành tựu, kết quả của các tác giả đi trước. Tôi tiếp tục đi sâu nghiên cứu tính tích cực của việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm trong quá trình dạy học phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La để từ đó vận dụng việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm vào quá trình dạy học phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La. 3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Nghiên cứu quá trình dạy học phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Khóa luận nghiên cứu việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La. 3.3. Phạm vi nghiên cứu Đề tài chỉ giới hạn trong việc nghiên cứu việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La. Thời gian bắt đầu từ tháng 9 năm 2012 đến tháng 4 năm 2013. 4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Mục đích nghiên cứu Tìm ra cơ sở lí luận và thực trạng của việc việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La. Trên cơ sở đó tiến hành thực nghiệm việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần I môn GDCD lớp 10 và đưa ra quy trình và điều kiện vận dụng việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Hệ thống hoá những vấn đề lý luận có liên quan đến khóa luận. Khảo sát thực trạng giảng dạy và học tập kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La. Tiến hành thực nghiệm một số bài trong chương trình học phần I môn GDCD lớp 10 bằng việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La. Xác lập được quy trình thiết kế bài soạn, thực hiện bài giảng bằng việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La. 5. Giả thuyết khoa học Với sự vận dụng kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La được thực hiện sẽ góp phần phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS trong quá trình lĩnh hội tri thức trong phần I môn GDCD lớp 10, từ đó góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD. 6. Phương pháp nghiên cứu Trên cơ sở đối tượng nghiên cứu của khóa luận, trong quá trình thực hiện khóa luận tôi đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: thực nghiệm khoa học, quan sát, phỏng vấn, chọn mẫu… Phương pháp nghiên cứu lý luận: phân tích, tổng hợp, so sánh, logic - lịch sử… 7. Kết cấu của khóa luận Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, khóa luận gồm 3 chương. CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TRẠNG VIỆC KẾT HỢP PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH VỚI PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC PHẦN I MÔN GDCD LỚP 10 Ở TRƯỜNG THPT CHU VĂN THỊNH, HUYỆN MAI SƠN, TỈNH SƠN LA 1.1. Cơ sở lí luận của việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La 1.1.1. Quan niệm về phương pháp dạy học Dạy học là một hoạt động cực kì phức tạp, trong đó phương pháp dạy học cũng hết sức phức tạp, vì thế, khi bàn về phương pháp dạy học đã có rất nhiều quan niệm, định nghĩa khác nhau về phương pháp dạy học: Theo Nguyễn Ngọc Quang: “Phương pháp dạy học là cách làm việc của thầy và trò trong sự thống nhất và dưới sự chỉ đạo của thầy nhằm làm cho trò tự giác tích cực, tự lực, đạt tới mục đích dạy học” [15; 23]. Theo Phạm Viết Vượng: “Phương pháp dạy học là tổng hợp các cách thức hoạt động phối hợp, tương tác giữa giáo viên và học sinh, nhằm giúp học sinh chiếm lĩnh hệ thống kiến thức khoa học, hình thành hệ thống kĩ năng, kĩ xảo, thực hành sáng tạo và thái độ chuẩn mực theo mục tiêu của quá trình dạy học [17; 179]. Cho đến nay, phương pháp dạy học vẫn còn có những quan niệm khác nhau. Tuy nhiên, các quan niệm đó đều thừa nhận phương pháp dạy học có những đặc trưng sau: - Phương pháp dạy học phản ánh sự vận động của quá trình nhận thức của con người nhằm đạt được mục đích học tập. - Phương pháp dạy học phản ánh cách thức tổ chức, điều khiển hoạt động nhận thức của người dạy như: kích thích và xây dựng động cơ, tổ chức các hoạt động nhận thức và kiểm tra - đánh giá kết quả nhận thức của người học. Như vậy, bất cứ phương pháp dạy học nào cũng là hệ thống những hành động có mục đích của GV, là hoạt động nhận thức và thực hành có tổ chức của HS, nhằm đảm bảo cho trò lĩnh hội được nội dung học tập. Phương pháp dạy học đòi hỏi có sự tương tác tất yếu của GV và HS đến đối tượng nghiên cứu mà kết quả là HS lĩnh hội được nội dung học tập. Tùy theo quan niệm và hướng nghiên cứu có thể đưa ra các khái niệm khác * Từ đây trở đi: - Số thứ nhất chỉ số thứ tự trong danh mục tài liệu tham khảo - Số thứ hai chỉ số trang trong trong tài liệu tham khảo nhau về phương pháp dạy học. Nếu đứng trên góc độ dạy học tích cực theo Hà Thế Ngữ: “Phương pháp dạy học là một hệ thống tác động liên tục của giáo viên nhằm tổ chức hoạt động nhận thức và thực hành của học sinh để học sinh lĩnh hội vững chắc các thành phần của nội dung giáo dục nhằm đạt được mục tiêu đã định” [13; 32]. 1.1.2. Phương pháp thuyết trình trong dạy học 1.1.2.1. Quan niệm về phương pháp thuyết trình trong dạy học Có nhiều cách hiểu và quan niệm khác nhau về phương pháp thuyết trình: - Theo Vũ Đình Bảy thì: “Phương pháp thuyết trình là phương pháp dạy học trong đó giáo viên dùng lời nói để trình bày, thuyết minh, khai thác, phân tích một nội dung lý luận nào đó nhằm mục đích truyền đạt kiến thức cho học sinh một cách có hệ thống” [2; 51]. - Theo Đinh Văn Đức quan niệm: “Phương pháp thuyết trình là phương pháp GV sử dụng ngôn ngữ và phi ngôn ngữ để cung cấp cho người học hệ thống thông tin về nội dung học tập. Người học tiếp nhận hệ thống thông tin đó từ người dạy và xử lí chúng tùy theo tính chủ thể của người học và yêu cầu của người dạy” [7; 128]. - Nhà giáo dục Nguyễn Lân đã định nghĩa: “Phương pháp thuyết trình là phương pháp dạy học trong đó giáo viên dùng lời nói sinh động, gợi cảm, thuyết phục để truyền thụ hệ thống tri thức môn học cho sinh viên theo chủ đích nhất định, nhờ vậy sinh viên tiếp thu bài giảng một cách có ý thức” [9; 71]. - Theo Trần Thị Tuyết Oanh thì: “Phương pháp thuyết trình là phương pháp mà ở đó giáo viên nghiên cứu tài liệu, chuẩn bị bài giảng và trực tiếp điều khiển thông báo luồng thông tin tri thức đến sinh viên. Sinh viên tiếp nhận những thông tin đó bằng việc nghe, nhìn, cùng tư duy theo lời giảng của thầy, hiểu, ghi chép và ghi nhớ” [14; 40]. Tóm lại, có thể hiểu phương pháp thuyết trình là phương pháp trình bày một vấn đề trước nhiều người. Trong dạy học, đó là việc GV dùng lời nói, phong thái và cử chỉ để trình bày những tri thức bài giảng tới người học. 1.1.2.2. Các hình thức của phương pháp thuyết trình trong dạy học * Kể chuyện Kể chuyện là hình thức của phương pháp thuyết trình trong đó giáo viên dùng lời nói biểu cảm và các thao tác dẫn dắt học sinh tiếp cận và làm nổi bật nội dung của tri thức cần truyền thụ. Thông qua câu chuyện giáo viên có thể nêu lên những sự kiện, những hiện tượng hay nguồn gốc phát sinh phát triển của tri thức mà học sinh cần tiếp thu. Nội dung câu chuyện phù hợp với nội dung của bài giảng kết hợp với lối kể chuyện sinh động của giáo viên sẽ giúp cho học sinh tiếp thu bài một cách nhẹ nhàng, thấm sâu, thu hút được sự chú ý của học sinh ở trên lớp. * Giảng giải Giảng giải là hình thức của phương pháp thuyết trình trong đó GV dùng lời nói để làm HS hiểu các khái niệm, phạm trù, quy luật và sự vận dụng chúng. Trong giảng bài thường gặp những từ ngữ, khái niệm khó thì giáo viên phải kết hợp để giải thích. Khi giải thích giáo viên nên dùng các từ điển chính trị - xã hội, từ điển triết học và thậm chí cả từ điển của các môn khoa học khác làm cơ sở tin cậy cho giải thích. Giáo viên phải vừa giải thích khái niệm vừa giảng ý nghĩa của nó. Nghĩa đen, nghĩa bóng, nghĩa triết học, nghĩa thông thường. Khác với tri thức của các môn học khác, tri thức của môn GDCD vừa trừu tượng nhưng lại gắn chặt với cuốc sống đời thường. Vì thế, học sinh sẽ hoặc là không hiểu, hoặc là hiểu không đúng tri thức bộ môn, nếu không được giáo viên giảng giải cặn kẽ, rõ ràng. * Diễn giảng Diễn giảng là phương pháp thuyết trình trong đó tri thức được truyền thụ theo một hệ thống logic chặt chẽ bao gồm khối lượng tri thức lớn và thực hiện trong thời gian tương đối dài thông qua lời giảng của GV. Diễn giảng được thực hiện khi chủ đề của bài giảng được đặt ra người giáo viên nêu ra các luận cứ, phân tích, minh hoạ, chứng minh luận cứ. Các thao tác đó chính là diễn giảng. Diễn giảng tức là tiếp tục phát triển các nội dung của chủ đề theo hệ thống tri thức nhất định. Diễn giảng thường được áp dụng đối với những bài có nội dung tri thức phức tạp, khó, trừu tượng và khái quát cao. Diễn giảng tiến hành theo các trình tự sau: Mở đầu: GV có thể nêu tri thức cũ để chuyển sang bài mới nêu lên tầm quan trọng của nội dung bài giảng hoặc đặt ra tình huống có vần đề. Trình bày nội dung chính: Đây là phần trọng tâm của bài, GV cần khai thác hết nội dung tri thức để diễn giảng theo logic chặt chẽ đi từ đơn giản đến phức tạp. Kết thúc: Đòi hỏi GV phải khái quát, nhấn mạnh nội dung cơ bản mà HS cần hiểu và nắm vững. 1.1.2.3. Ưu và nhược điểm của phương pháp thuyết trình trong dạy học * Ưu điểm của phương pháp thuyết trình Thứ nhất, cho phép GV truyền đạt những nội dung tương đối khó, phức tạp, chứa đựng nhiều thông tin mà HS không dễ dàng tìm hiểu được một cách sâu sắc. Đây cũng là điểm mạnh của phương pháp thuyết trình mà không dễ gì các phương pháp khác có được. Trong khoảng thời gian ngắn, GV có thể cung cấp cho người học một khối lượng thông tin rất phong phú, cô đọng, được cấu trúc theo một logíc chặt chẽ, phản ánh nội dung môn học. Thứ hai, qua bài thuyết trình của người thầy còn truyền được tinh thần, tâm huyết của mình cho học trò. Thứ ba, cung cấp cho người học những thông tin cập nhật, chưa kịp trình bày trong các tài liệu giáo khoa. GV thuyết trình tốt là nguồn cung cấp những thông tin cập nhật về những lí thuyết và những thành tựu thuộc những chủ đề đang nghiên cứu. Hơn nữa những thông tin này lại được tạo hợp từ nhiều nguồn tài liệu khác nhau, mà hầu hết người học phải mất nhiều thời gian. Thứ tư, phương pháp thuyết trình là giao tiếp trực tiếp giữa người giảng và người nghe. Vì vậy, khi thuyết trình, GV có thể thường xuyên thay đổi các biện pháp, các thủ thuật thuyết trình và hiệu chỉnh lại nội dung tài liệu cho phù hợp với trình độ hiện tại của người nghe. Tạo điều kiện thuận lợi để GV tác động mạnh mẽ đến tư tưởng, tình cảm HS qua việc trình bày tài liệu với giọng nói, điệu bộ, cử chỉ thích hợp và diễn cảm. Thái độ và sự nhiệt tình của GV khi thuyết trình có vai trò quan trọng trong việc tích hợp hóa hoạt động học tập và nghiên cứu của người học, truyền cảm hứng và sáng tạo cho họ. Thứ năm, các bài thuyết trình không chỉ cung cấp thông tin về đối tượng học tập cho người học mà còn cung cấp cho họ khuôn mẫu và phương pháp nhận thức, phương pháp tổng hợp, cấu trúc tài liệu học tập, giúp người học có phương pháp tự học. Thông thường người học rất khó định hướng khi bắt đầu tìm hiểu một cuốn tài liệu. Vì vậy, những bài thuyết trình hay có thể giúp nhiều cho người học định hướng và cấu trúc khi đọc tài liệu. Thứ sáu, giúp HS nắm bắt được cách tư duy logíc, cách đặt và giải quyết vấn đề khoa học, cách sử dụng ngôn ngữ để diễn đạt những vấn đề khoa học một cách chính xác, rõ ràng, xúc tích thông qua cách trình bày của GV. Tạo điều kiện phát triển năng lực chú ý và kích thích tính tích cực tư duy của HS, giúp HS hiểu và ghi nhớ bài học. * Nhược điểm của phương pháp thuyết trình Thứ nhất, thu được rất ít thông tin từ phía người học, do dạy học chủ yếu là truyền thụ một chiều. Thứ hai, mức độ lưu giữ thông tin của người học rất ít, do trí nhớ ngắn hạn và trí nhớ làm việc của người nghe thường xuyên bị quá tải. Vì vậy, cần thiết phải có phương tiện hỗ trợ ghi nhớ. Thứ ba, tính cá thể hóa trong dạy học thấp, do GV phải dùng một số biện pháp chung cho cả nhóm HS. Thứ tư, làm cho HS trở nên thụ động, chỉ sử dụng chủ yếu đến thính giác cùng với tư duy tái hiện, do đó dễ làm cho HS chóng mệt mỏi. Thứ năm, làm cho HS thiếu tính tích cực trong việc phát triển ngôn ngữ nói, người học gần như thụ động tiếp nhận thông tin từ phía người thuyết trình, ít có cơ hội thể hiện và áp dụng các ý tưởng của mình đối với tài liệu học tập. Do đó, bài học dễ dẫn tới đơn điệu, nhàm chán. Thứ sáu, thời gian thu hút và duy trì sự chú ý của người học vào nội dung bài học thấp hơn các phương pháp khác. Thứ bảy, thiếu điều kiện cho phép GV chú ý đầy đủ đến trình độ nhận thức cũng như kiểm tra đầy đủ sự lĩnh hội tri thức của từng HS. 1.1.3. Phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học 1.1.3.1. Quan niệm về phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Có nhiều cách tiếp cận khác nhau về phương pháp thảo luận nhóm. Theo tác giả Phan Trọng Ngọ “Thảo luận nhóm trong đó nhóm lớn (lớp học) được chia thành các nhóm nhỏ để tất cả các thành viên trong lớp đều được làm việc và thảo luận về một chủ đề cụ thể và đưa ra ý kiến chung của nhóm về vấn đề đó” [11; 223]. Theo Vũ Đình Bảy “Thảo luận nhóm là phương pháp dạy học trong đó lớp học được chia thành nhiều nhóm nhỏ để bàn bạc, trao đổi, thảo luận về một vấn đề học tập và đưa ra ý kiến chung của nhóm về vấn đề đó” [3; 57]. Theo Phạm Viết Vượng “Phương pháp thảo luận nhóm là một phương pháp dạy học trong đó lớp học được chia làm thành các nhóm để học sinh trong nhóm tích cực nghiên cứu, chủ động thảo luận các nhiệm vụ học tập để đạt được mục tiêu học tập dưới sự hướng dẫn của giáo viên” [18; 188]. Như vậy có thể tóm tắt bởi những cách thức cơ bản sau: - Phương pháp thảo luận nhóm chia nội dung bài dạy thành vấn đề nhỏ. Mỗi vấn đề nhỏ được coi là một chủ đề thảo luận. - Chia lớp học thành nhiều nhóm, cách chia nhóm tùy thuộc vào nội dung và tính chất của vấn đề thảo luận, cũng như các điều kiện phục vụ khác (bàn, ghế, tài liệu, phương tiện dạy học…). - Mỗi nhóm cử ra một nhóm trưởng điều khiển và duy trì hoạt động của nhóm và một thư kí ghi đầy đủ các phát biểu trong thảo luận. - Có thể giao nhiệm vụ cho từng cá nhân làm việc độc lập trong nhóm. Sau đó cả nhóm đánh giá và bổ xung. Cũng có thể giao nhiệm vụ cho cả nhóm, tuy nhiên cần nhớ: tại một thời điểm, mỗi nhóm (cá nhân) chỉ được giao thảo luận một chủ đề (một nhiệm vụ) không giao cùng lúc nhiều chủ đề. - Tại một thời điểm có thể giao nhiều nhóm cùng thảo luận một chủ đề. Kết thúc chủ đề này lại thảo luận chủ đề khác (phát triển bài học theo chiều dọc) cũng có thể giao mỗi nhóm thảo luận một chủ đề. Sự liên kết các nhóm này sẽ tạo sự thống nhất về kết quả chung của bài dạy (phát triển bài học theo chiều ngang). Cả hai chiều hướng đều có điểm mạnh và hạn chế nhất định. Vì vậy, tùy theo nội dung và mục tiêu giảng dạy, GV có thể kết hợp hai cách trên với mức độ nhất định. - Các sản phẩm của cá nhân hay của cả nhóm có thể thực hiện trên các văn bản, biều đồ… Các sản phẩm đó phải được giới thiệu và trình bày trước nhóm hoặc trước các nhóm khác trong lớp. - Đảm bảo yếu tố thông tin phản hồi từ các nhóm. - Bất kì cuộc thảo luận nào cũng phải có kết quả của GV, cần dành thời gian ghi chép đánh giá sự tiến bộ của các nhóm, tóm tắt ý tưởng của các nhóm, thực hiện công tác trọng tài cố vấn cho các nhóm tiếp tục hoàn thiện hoặc phát triển ý tưởng của mình. 1.1.3.2. Các hình thức thảo luận nhóm trong dạy học Có nhiều hình thức thảo luận theo nhóm, hiệu quả của chúng tùy thuộc vào ý đồ và tính chất sử dụng của người dạy. Dưới đây là một số hình thức thảo luận của nhóm phổ biến: - Nhóm nhỏ thông thường GV chia lớp học thành các nhóm nhỏ (3 đến 5 người) để thảo luận một vấn đề cụ thể nào đó và nhanh chóng đưa ra kết luận tập thể về các vấn đề đó. Hình thức này thường được sử dụng kết hợp với các kĩ thuật dạy học khác trong một bài học. Nội dung thảo luận của nhóm thông thường là nội dung nhỏ, thời gian thảo luận ngắn (5 đến 10 phút). - Nhóm rì rầm GV chia lớp thành nhóm “cực nhỏ”, khoảng 2 đến 3 người (thường là cùng bàn) để trao đổi (rì rầm) và thống nhất trả lời một câu hỏi, giả quyết một vấn đề, một ý tưởng, thái độ… để nhóm rì rầm có hiệu quả, GV cần cung cấp đầy đủ, chính xác các dữ liệu các gợi ý và nêu rõ yêu cầu đối với câu trả lời để các thành viên tập trung vào giải quyết. Việc chia lớp thành những nhóm nhỏ hoặc nhóm “rì rầm” là biện pháp khắc phục hiện tượng “người ngoài cuộc” làm tăng hiệu quả phương pháp thảo luận nhóm. - Nhóm kim tự tháp Đây là hình thức mở rộng của nhóm rì rầm, sau đó thảo luận theo cặp (nhóm rì rầm), các cặp (2 hoặc 3 nhóm rì rầm) kết hợp thành nhóm 4 - 6 người để hoàn thiện một vấn đề chung. Đây cũng là biện pháp khắc phục hiện tượng “người ngoài cuộc”, đồng thời tạo điều kiện hoàn chỉnh nhiệm vụ học tập với chất lượng cao. - Nhóm đồng tâm (nhóm bể cá) GV chia lớp thành 2 nhóm: nhóm thảo luận và nhóm quan sát (sau đó có thể hoán vị trí cho nhau). Nhóm nhỏ hơn 6 - 10 người có nhiệm vụ thảo luận và trình bày vấn đề được giao, còn các thành viên khác trong lớp đóng vai trò người quan sát và phản biện. Hình thức nhóm này rất có hiệu quả đối với việc làm tăng ý thức trách nhiệm cá nhân trước tập thể và tạo động cơ cho mọi người trình bày ý tưởng của mình trước tập thể. - Nhóm khép kín: Các thành viên trong nhóm làm việc trong không gian thời gian dài, thực hiện trọn vẹn một hoạt động học tập từ thời gian đầu đến cuối cùng. - Nhóm mở: Các thành viên có thể tham gia một hoặc vài giai đoạn phù hợp với khả năng và sở thích của mình. Hình thức này mang lại cho người học nhiều khả năng lựa chọn vấn đề thực hiện hiệu quả, chủ động về thời gian và sức lực. Tóm lại, có nhiều hình thức thảo luận nhóm, mỗi hình thức có đặc điểm và ưu thế nổi trội của mình. Tùy thuộc vào tính chất và nội dung của bài học cũng như các điều kiện dạy học khác mà người GV có thể lựa chọn cho mình một hình thức thảo luận theo nhóm phù hợp hoặc cũng có thể lựa chọn nhiều hình thức thảo luận theo nhóm kết hợp với nhau một cách linh hoạt. 1.1.3.3. Ưu và nhược điểm của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học * Ưu điểm phương pháp thảo luận nhóm Học theo nhóm bao giờ cũng sôi nổi, nó tạo cơ hội tối đa cho mọi thành viên trong nhóm được bộc lộ sự hiểu biết và quan điểm của mình về nội dung và phương pháp học tập, giúp họ phát triển khả năng diễn đạt, trao đổi suy nghĩ và quan điểm một cách rõ ràng tăng cường khả năng chịu đựng và sự quan tâm của người học. Điều này đặc biệt có ích đối với những HS nhút nhát, ngại ngùng, ít phát biểu trong lớp. Tạo cơ hội thuận lợi để các thành viên trong nhóm học hỏi lẫn nhau và lịch sự thể hiện quan điểm của mình cũng như nhận xét đánh giá ý kiến của bạn, điều chỉnh tư duy của mình. Tạo cơ hội để các thành viên trong lớp học làm thói quen trao đổi và hợp tác với nhau, hình thành thói quen tương tác trong học tập. Góp phần làm tăng bầu không khí hiểu biết, tin cậy, thân thiện và đoàn kết giữa các thành viên. Tạo yếu tố kích thích thi đua giữa các thành viên trong nhóm, đặc biệt là trong việc học tập các chủ đề có tính sáng tạo cao. Rèn luyện phát triển các kĩ năng tư duy, phân tích tổng hợp… Tạo cơ hội cho GV có thông tin phản hồi về người học. Đây là một trong những ưu điểm nổi trội của phương pháp thảo luận nhóm so với các phương pháp học khác. Mặt khác, GV còn có thể thu được tri thức và rút kinh ngiệm từ người học qua các phát biểu, suy nghĩ sáng tạo của học sinh. Như vậy, phương pháp thảo luận nhóm được tổ chức tốt sẽ tăng cường tính tích cực chủ động của HS, giúp HS tập trung vào bài học, phát triển được các kĩ năng tư duy và óc phê phán, các kĩ năng giao tiếp xã hội quan trọng khác. * Nhược điểm của phương pháp thảo luận nhóm Để phương pháp thảo luận nhóm có hiệu quả, đòi hỏi người GV phải có khả năng xây dựng, thiết kế những tri thức trong bài học thành tình huống có vấn đề. Song việc đó không hề đơn giản với mọi GV và mọi bài học. Để tổ chức một buổi học bằng phương pháp thảo luận nhóm có hiệu quả thì GV và HS đều phải chuẩn bị, đầu tư nhiều thời gian và công sức. Đặc biệt với lớp học quá đông thì đây thực sự là một trở ngại. Vì thế, học bằng phương pháp thảo luận nhóm sẽ làm mất nhiều thời gian của cả GV và HS. Hiệu quả học tập phụ thuộc nhiều vào tinh thần tham gia của các thành viên trong nhóm, thảo luận chỉ có một vài người tham gia tích cực sẽ dẫn đến tình trạng một vài người là chủ nhân còn các thành viên khác là khách ngồi nghe, để mặc cho người khác dẫn dắt và quyết định. Khi đó thảo luận nhóm sẽ thành độc diễn cá nhân, hệt như phương pháp thuyết trình của GV, còn các thành viên khác sẽ trở thành “người ngoài cuộc” một hiện tượng khá phổ biến trong thảo luận hiện nay. Sự tác động của bên ngoài như sự giám sát thường xuyên của GV, yếu tố thi đua giữa các nhóm cũng ảnh hưởng ít nhiều đến quá trình thảo luận. Có thể thấy rằng, thảo luận nhóm là một trong những phương pháp dạy học phát huy được tính tích cực, tự giác của người học. Nó tạo ra một môi trường học tập thuận lợi mà ở đó trí tuệ tập thể đã được phát huy cũng như vai trò hoạt động xã hội của các cá nhân được trải nghiệm. Nếu GV là người có tâm huyết, có quy trình và biện pháp thảo luận hữu hiệu thì những khó khăn, hạn chế trên hoàn toàn có khả năng khắc phục được. 1.1.4. Quan hệ giữa phương pháp thuyết trình và phương pháp thảo luận nhóm Để thực hiện mục tiêu môn học người dạy học có thể kết hợp nhiều phương pháp. Mỗi phương pháp đều có vị trí, vai trò, ưu, nhược điểm nhất định. Những phương pháp dạy học truyền thống với vai trò người thầy là trung tâm phát thông tin và HS bị động tiếp nhận thông tin đã trở nên lạc hậu trước yêu cầu đổi mới về mục tiêu đào tạo. Đứng trước những yêu cầu đổi mới cũng như mục tiêu đào tạo môn GDCD, bản thân phương pháp dạy học cũng phải thay đổi phù hợp với yêu cầu đó. Mục tiêu của quá trình tìm kiếm áp dụng các phương pháp dạy học môn GDCD chính là việc phát huy tính tích cực trong học tập của HS. Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD có thể giúp HS chủ động trong nghiên cứu môn học, học cách suy nghĩ về những vấn đề của môn học bằng cách cho họ thực hành suy nghĩ. Qua thảo luận, HS hình thành thói quen làm việc có kế hoạch, nghiêm túc, nâng cao tính trung thực, khiêm tốn, dũng cảm bảo vệ quan điểm của mình, độc lập sáng tạo trong học tập và nghiên cứu. Trong thảo luận, HS học cách làm chứ không chỉ học cách nghe GV giảng, giúp cho HS học cách hợp tác với nhau để hoàn thành công việc chung, đánh giá logíc và quan điểm của người khác và của chính mình, góp phần hình thành tư duy phê phán. Mặt khác, thảo luận còn giúp HS nhận thức và thuyết trình một vấn đề khoa học của bộ môn trước tập thể, khắc phục những nhược điểm của bản thân như: rụt rè, tùy tiện phát biểu, nói năng không có luận cứ, thiếu suy nghĩ, sử dụng phương pháp thảo luận nhóm còn giúp GV có những phản hồi nhanh về tình trạng nắm giữ tri thức bộ môn của HS, phát hiện những sai sót để uốn nắn, điều chỉnh hoạt động của họ. Đồng thời, GV cũng thu được những thông tin ngược về phía mình để đánh giá, tự điều chỉnh, hoàn thiện hoạt động giảng dạy. Kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy GDCD giúp các thành viên trong nhóm chia sẻ những băn khoăn, kinh nghiệm của bản thân, cùng nhau xây dựng nhận thức mới. Bằng cách nói ra những điều suy nghĩ mỗi người có thể nhận rõ trình độ hiểu biết của mình về chủ đề nêu ra, thấy mình cần học hỏi thêm cái gì. Bài học trở thành quá trình học hỏi lẫn nhau chứ không phải sự tiếp thu thụ động từ GV. Trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực phương pháp thảo luận nhóm trở thành cách dạy chủ yếu đòi hỏi GV phải thành thạo về kỹ năng và điều khiển thảo luận, biết rõ lợi ích, các điều kiện thực hiện thảo luận và biết có thể áp dụng hình thức dạy học này cho những loại mục tiêu nhất định. 1.2. Thực trạng vận dụng sự kết hợp phương pháp thuyết với phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần I môn GDCD lớp 10 ở trường trung học phổ thông Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La 1.2.1. Đặc điểm của môn GDCD nói chung và phần I môn GDCD lớp 10 nói riêng * Đặc điểm của môn GDCD ở trường THPT Các tri thức của môn GDCD được truyền thụ cho HS có thể mang nhiều nội dung khác nhau nhưng đều được coi là tri thức lí luận chính trị. Những tri thức đó được xây dựng trên các môn khoa học cơ bản như: Triết học, Đạo đức học, Kinh tế học, Chủ nghĩa xã hội khoa học, Pháp luật học… và các chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước trong giai đoạn hiện nay. Tri thức của môn GDCD được sắp xếp hợp lí, kết cấu chặt chẽ, lôgic, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí của HS, thể hiện rõ tính đặc thù, riêng biệt, đồng thời khuynh hướng tư tưởng cũng rất rõ ràng và nổi trội so với các môn khoa học khác. Có thể nêu lên một số đặc điểm như sau: Một là, nội dung tri thức môn GDCD bao gồm phạm vi kiến thức rộng lớn, bao quát toàn bộ đời sống xã hội, những kiến thức này được khái quát từ những vấn để rất gần gũi, thiết thực trong đời sống thường nhật của cá nhân công dân, gia đình và xã hội đến những vấn đề lớn của quốc gia, dân tộc, nhân loại. Đây là những kiến thức thể hiện tên gọi của một môn học, dạy và học để làm người công dân, để trở thành người công dân đúng chuẩn mực xác định – người công dân Việt Nam trong thời đại mới - khỏe mạnh, tự trọng, có kiến thức, kĩ năng, có động lực học tập suốt đời, biết quan tâm đến người khác và có trách nhiệm đối với xã hội. Hai là, các tri thức của môn GDCD mang tính khái quát cao, tính trừu tượng, tính quy luật, tính lôgic chặt chẽ. Đây là những tri thức mang tính định hướng chính trị sâu sắc, nó trực tiếp đề cập đến những vấn đề chính trị, tư tưởng của giai cấp công nhân, của Đảng Cộng sản Việt Nam, trực tiếp xác lập, củng cố định hướng chính trị xã hội chủ nghĩa cho HS. Toàn bộ nội dung môn GDCD từ lớp 10 đến lớp 12 tập trung vào việc xây dựng cho HS thế giới quan khoa học, nhân sinh quan cộng sản, phương pháp luận đúng đắn với những biện pháp và hình thức khác nhau. Ba là, tri thức của môn GDCD mang tính tích hợp, có quan hệ chặt chẽ với nhiều môn khoa học, nhiều lĩnh vực khoa học khác. Phân tích chương trình môn GDCD ta thấy môn học này chứa đựng nhiều loại kiến thức của các môn học khác nhau và ở mức độ nhất định nó còn chứa đựng cả kiến thức của các môn khoa học tự nhiên, khoa học xã hội. Bốn là, tri thức môn GDCD gắn bó mật thiết với hiện thực, phản ánh một cách sinh động đời sống hiện thực. Nếu việc dạy học những tri thức của môn GDCD tách khỏi thực tiễn xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam thì sẽ mất hết ý nghĩa và tác dụng. Bởi lẽ, dạy học GDCD là dạy để HS trở thành người công dân có tinh thần trách nhiệm của một thành viên hữu ích cho Đất nước, có những kiến thức và kĩ năng cần thiết để tham gia vào một thế giới đang thay đổi nhanh chóng. Do đó, quá trình dạy học bộ môn phải gắn trực tiếp, cụ thể với đời sống, với việc rèn luyện, tu dưỡng của mỗi HS. * Đặc điểm của phần I môn GDCD lớp 10 Là phần học cung cấp cho HS thế giới quan duy vật biện chứng và phương pháp luận khoa học, nhân sinh quan tiến bộ của phép biện chứng duy vật. Đồng thời, giúp cho HS có thêm hiểu biết về sự hình thành, tồn tại, phát triển và tiêu vong của các sự vật, hiện tượng trong thế giới khách quan. Là cơ sở hình thành niềm tin khoa học và những phẩm chất cao quý cho con người mới: con người xã hội chủ nghĩa. Thông qua kiến thức được trang bị để có thể phân tích, đánh giá, giải thích các hiện tượng trong thế giới khách quan cho phù hợp với sự vận động và phát triển vốn có của tự nhiên. Trên cơ sở đó, tôn trọng và tuân theo các quy luật tồn tại khách quan của thế giới vật chất. Hình thành một thế giới quan, nhân sinh quan và phương pháp luận khoa học cho HS. * Nội dung chương trình phần I môn GDCD lớp 10 Nội dung chương trình được sắp xếp thành 9 bài với thời lượng phân phối như sau: Bài 1 (1 tiết): Thế giới quan duy vật và phương pháp luận biện chứng. Bài 2 (giảm tải): Thế giới vật chất tồn tại khách quan. Bài 3 (2 tiết): Sự vận động và phát triển của thế giới vật chất. Bài 4 (2 tiết): Nguồn gốc vận động, phát triển của sự vật và hiện tượng. Bài 5 (2 tiết): Cách thức vận động, phát triển của sự vật và hiện tượng. Bài 6 (1 tiết): Khuynh hướng phát triển của sự vật và hiện tượng. Bài 7 (1 tiết) Thực tiễn và vai trò của thực tiễn đối với nhận thức. Bài 8 (giảm tải) Tồn tại xã hội và ý thức xã hội. Bài 9 (1 tiết) Con người là chủ thể của lịch sử và là mục tiêu phát triển của xã hội. Ngoài những bài học chính trong SGK, chương trình còn có một số chủ đề tự chọn (thực hành). Những chủ đề này bám sát nhằm củng cố, khắc sâu kiến thức và vận dụng lí luận vào thực tiễn cuộc sống. 1.2.2. Thực trạng giảng dạy phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La Để đánh giá đúng thực trạng giảng dạy bộ môn GDCD – THPT và phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La trong việc vận dụng sự kết hợp giữa phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm trong quá trình giảng dạy của GV. Chúng tôi đã tiến hành điều tra các GV giảng dạy bộ môn GDCD, và GV đang trực tiếp giảng dạy học phần I GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La. Cho đến thời điểm ngày 19 tháng 09 năm 2012 trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La có 2 GV giảng dạy bộ môn GDCD cho cả 3 khối 10, 11, 12. Về trình độ: Cử nhân. Về thâm niên giảng dạy: 7 năm (1GV); 11 năm (1GV). Cả 2 GV đều đạt chuẩn về trình độ chuyên môn nghiệp vụ sư phạm và có kinh nghiệm giảng dạy. Trong quá trình giảng dạy, đa phần GV chủ yếu sử dụng phương pháp dạy học truyền thống là thuyết trình. Phương pháp thuyết trình có ưu điểm là trong một khoảng thời gian ngắn giáo viên có thể chuyển tải đến HS một khối lượng lớn tri thức có hệ thống, cô đọng và cần thiết. Tuy nhiên phương pháp này có hạn chế là mang tính một chiều, GV là trung tâm chủ yếu của quá trình dạy học, làm cho HS thụ động, không kích thích được khả năng chủ động, sáng tạo cũng như tính tích cực của HS. Do đó hiệu quả giờ học không cao. Để nâng cao chất lượng dạy – học việc đổi mới phương pháp dạy học, kết hợp có hiệu quả các phương pháp dạy học truyền thống với hiện đại là một xu thế và tất yếu cần thiết của yêu cầu thực tiễn. Để tìm hiểu thực trạng việc vận dụng sự kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần I GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La chúng tôi sử dụng phiếu câu hỏi số (1). Trong quá trình dạy học của mình thầy (cô) kết hợp phương pháp thuyết trình với thảo luận nhóm như thế nào? Kết quả thu được như sau: Bảng 1: Mức độ vận dụng sự kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La Thường xuyên Thỉnh thoảng Chưa bao giờ Mức độ Số GV SL % SL % SL % 2 0 0 2 100 0 0 Kết quả từ bảng 1 cho thấy: Mức độ vận dụng thường xuyên chiếm 0 %; thỉnh thoảng chiếm 100 %; chưa bao giờ chiếm 0 %. Điều này cho thấy các GV đã nhận thức được hiệu quả và vai trò của sự vận dụng sự kết hợp giữa phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm. Tuy nhiên mức độ sử dụng còn hạn chế. Để tìm hiểu những khó khăn trong việc vận dụng sự kết hợp giữa phương pháp trình với phương pháp thảo luận nhóm dẫn đến GV mức độ sử dụng chưa cao, chúng tôi sử dụng phiếu câu hỏi số (2). Khi vận dụng sự kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học thầy (cô) thường gặp những khó khăn nào? - Kích thích được hứng thú học tập của HS nhưng mất nhiều thời gian trong việc đặt và giải quyết vấn đề. - Trình độ nhận thức và năng lực khái quát của HS còn hạn chế. - GV phải tổng hợp nhiều ý kiến từ một nội dung đưa ra thảo luận nhóm. - Khó ổn định tổ chức lớp học. Kết quả thu được như sau: Bảng 2: Những khó khăn thường gặp của GV khi vận dụng sự kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La STT Khó khăn Giáo viên Tỉ lệ % Kích thích được hứng thú học tập của HS nhưng mất 2 100 % 1 nhiều thời gian trong việc đặt và giải quyết vân đề. Trình độ nhận thức và năng lực khái quát của HS còn 2 100 % 2 hạn chế. GV phải tổng hợp nhiều ý kiến từ một nội dung đưa 1 50 % 3 ra thảo luận nhóm. 1 50 % 4 Khó ổn định tổ chức lớp học. Kết quả từ bảng 2 cho thấy: Tất cả GV được hỏi đều cho rằng khó khăn lớn nhất khi vận dụng sự kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy là mất nhiều thời gian, do đặc điểm đối tượng nhận thức là HS vùng sâu nên năng lực khái quát và trình độ nhận thức của HS còn hạn chế. Có 50 % ý kiến cho rằng khó khăn trong quá trình tổng hợp nhiều ý kiến của HS; 50 % ý kiến cho rằng khó ổn định tổ chức lớp. Tuy nhiên đó là những khó khăn hoàn toàn có thể hạn chế và khắc phục được. Hơn nữa, sự kết hợp này vừa kích thích được hứng thú học tập của HS vừa giúp GV chuyển tải tri thức cho HS một cách có hệ thống. 1.2.3. Thực trạng học tập học phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La Hiện nay, trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La có tất cả: 1184 HS, được phân thành 27 lớp với số lượng cụ thể theo từng khối lớp như sau: khối 10 có: 10 lớp, với 460 HS; khối 11 có: 9, lớp với 360 HS; khối 12 có: 8 lớp, với 334 HS. Chúng tôi đã tiến hành điều tra 143 HS thuộc 3 lớp 10 với mục đích tìm hiểu thực trạng học tập phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La. Kết quả thu được như sau: Bảng 3: Nhận thức của HS về tầm quan trọng của học phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La Khối 10 Số lượng Phần trăm (%) 20 39 74 10 143 14,0 % 27,1 % 51,6 % 7,3 % 100 % Mức độ Rất cần thiết Cần thiết Bình thường Không cần thiết Tổng số Kết quả từ bảng 3 cho thấy: Có 14 % cho là rất cần thiết; có 27,1 % cho là cần thiết; phần lớn HS được hỏi chiếm 51,6 % cho rằng học phần I môn GDCD lớp 10 là “bình thường” và 7,3 % là không cần thiết. Để tìm hiểu được cách đánh giá của HS về cách thức, khả năng nghiệp vụ trong truyền thụ tri thức của GV dạy học phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La, tôi đưa ra câu hỏi số (3): Em đánh giá như thế nào về cách truyền đạt kiến thức của GV dạy học phần I môn GDCD lớp 10? Kết quả thu được như sau: Bảng 4: Đánh giá của HS về cách truyền đạt kiến thức của GV dạy học phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La Khối 10 Mức độ Rất dễ hiểu Dễ hiểu Bình thường Khó hiểu Tổng số Số lượng Phần trăm (%) 15 20 75 33 143 10,5 % 14 % 52,3 % 23,2 % 100% Kết quả từ bảng 4 cho thấy: Có rất ít HS được điều tra cho rằng GV dạy học phần I môn GDCD lớp 10 có cách truyền đạt kiến thức rất dễ hiểu (chiếm 10,5 %); số HS đánh giá dễ hiểu cũng chiếm tỉ lệ khiêm tốn (chiếm 14 %); bình thường chiếm tỉ lệ lớn (52,3 %); còn 23,2 % cho rằng khó hiểu. Từ kết quả điều tra trên tôi nhận thấy việc giảng dạy học phần I môn GDCD lớp 10 của GV chưa kích thích được hứng thú học tập cũng như nhận thức về tầm quan trọng của học phần I môn GDCD lớp 10 nói riêng và tri thức GDCD nói chung. Nhìn chung, kết quả học tập môn GDCD của HS chưa cao, điểm khá, giỏi chiếm tỉ lệ nhỏ, chủ yếu là điểm trung bình, vẫn còn HS bị điểm yếu. Với thực tế giảng dạy chưa mang lại được hiệu quả trong quá trình tiếp thu tri thức mới “khó hiểu”, làm cho quá trình dạy học nặng nề, nhàm chán. Vì thế, đổi mới phương pháp dạy học phần I môn GDCD lớp 10 là một yêu cầu đang được đặt ra nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy. Từ việc nghiên cứu cơ sở lý luận và thực trạng dạy học phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La. Với đối tượng là con em các dân tộc vùng sâu, vùng đặc biệt khó khăn, việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của HS là vấn đề cần được quan tâm. Phần lớn HS đều có khả năng nhận thức chưa cao, chưa chủ động, sáng tạo trong quá trình tìm hiểu tri thức mới. Việc đổi mới phương pháp dạy học phải trên cơ sở đối tượng HS, nên các phương pháp dạy học tích cực chưa được sử dụng nhiều, các phương pháp dạy học truyền thống vẫn chiếm vị trí chủ đạo. Trên cơ sở đối tượng HS, ưu điểm và hạn chế của phương pháp thuyết trình và phương pháp thảo luận nhóm. Để góp phần đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao chất lượng dạy – học, tôi đưa ra phương pháp dạy học có sự kết hợp giữa phương pháp truyền thống (thuyết trình) và hiện đại (thảo luận nhóm), trong dạy học phần I môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chu Văn Thịnh, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La.