Tài liệu Kết cấu tác phẩm hồng lâu mộng của tào tuyết cần

1 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng ®¹i häc vinh Môc lôc Më ®Çu Tran g 1. Lý do chän ®Ò tµi 2. LÞch sö vÊn ®Ò 3. Môc ®Ých vµ ®èi tîng nghiªn cøu 4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 5. Dù kiÕn ®ãng gãp cña ®Ò tµi 6. CÊu tróc cña luËn v¨n Ch¬ng 1. KÕt cÊu v¨n b¶n trÇn thuËt cña t¸c phÈm Hång l©u méng 1.1. Kh¸i qu¸t vÒ kh¸i niÖm kÕt cÊu t¸c phÈm v¨n häc vµ ®Æc ®iÓm næi bËt cña tiÓu thuyÕt ch¬ng håi Trung Quèc 1.2. KÕt cÊu v¨n b¶n vµ t tëng kÕt cÊu cña Tµo TuyÕt CÇn trong t¸c phÈm Hång l©u méng 1.3. Hång l©u méng kÕt cÊu theo lèi liªn kÕt c¸c håi theo mét trËt tù nhÊt ®Þnh 1.3.1. CÆp ®èi ngÉu lµm ®Ò môc håi 1.3.2. CÆp ®èi ngÉu kÕt thóc håi 1.4. X¸c ®Þnh bè côc vµ miªu t¶ tæng thÓ t¸c phÈm 1.5. Ph©n xuÊt c¸c lo¹i v¨n b¶n trong t¸c phÈm 1.5.1. Th¬ 1.5.2. C©u ®èi Ch¬ng 2. KÕt cÊu h×nh tîng t¸c phÈm Hång L©u Méng 2.1. Giíi thuyÕt chung vÒ kÕt cÊu h×nh tîng 2.1.1. HÖ thèng sù kiÖn 2.1.2. HÖ thèng h×nh tîng nh©n vËt 2.2. HÖ thèng c¸c c©u chuyÖn vµ t×nh tiÕt 3 4 8 9 9 9 11 21 26 30 33 35 42 43 46 50 50 52 53 2 nghÖ thuËt trong Hång l©u méng 2.2.1. KÕt cÊu hÖ thèng sù kiÖn trong toµn bé t¸c phÈm 2.2.2. KÕt cÊu hÖ thèng sù kiÖn nhãm håi ®Çu 2.2.3. T×nh tiÕt ®èi xøng "vßng quay cuéc sèng" vµ t×nh tiÕt ®iÒm b¸o "nèt th¾t ®êi ngêi" 2.3. Tæ chøc hÖ thèng nh©n vËt 2.3.1. HÖ thèng nh©n vËt: §èi xøng vµ phi §èi xøng 2.3.2. HÖ thèng nh©n vËt: "chÝnh tµ kiªm phu" 2.3.3. NghÖ thuËt thÓ hiÖn nh©n vËt Ch¬ng 3. Tæ chøc kh«ng - thêi gian trong t¸c phÈm Hång L©u Méng 3.1. Méng - Thùc víi kÕt cÊu kh«ng gian thêi gian 3.2. §èi øng gi÷a kh«ng gian phñ Gi¶ vµ hiÖn thùc x· héi 3.2.1. §èi øng víi kh«ng gian sinh ho¹t 3.2.2. §èi øng víi kh«ng gian t©m lý 3.3. KÕt cÊu vßng trßn cña Méng trong Hång l©u méng KÕt luËn Tµi liÖu tham kh¶o 53 59 63 69 70 80 87 103 110 110 114 118 125 131 3 Më §Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi 1.1. T¸c phÈm vÜ ®¹i, tËp ®¹i thµnh cña tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn Trung Hoa Hång l©u méng kÓ tõ lóc xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn n¨m 1972 cho ®Õn nay ®· lµm tèn kh«ng biÕt bao giÊy mùc cña c¸c nhµ nghiªn cøu. B¶n th©n pho “tuyÖt thÕ kú th” nµy ®· trë thµnh ®èi tîng chuyªn biÖt cho mét nghµnh nghiªn cøu ®éc lËp mµ ngêi ta quen gäi lµ “Hång häc” (Hång häc ngµy nay ®· ph¸t triÓn ë quy m« häc thuËt quèc tÕ). Ngay tõ nh÷ng n¨m ba m¬i cña thÕ kû tríc, Lç TÊn vît lªn phong khÝ kh¶o cøu ®ang thÞnh hµnh lóc bÊy giê, ®· ph¸t biÓu mét c¸ch râ rµng trong t¸c phÈm cña m×nh: “§Õn nh gi¸ trÞ cña Hång l©u méng, th× trong tiÓu thuyÕt Trung Quèc thùc ra kh«ng mÊy bé ®¹t ®Õn… tõ khi cã Hång l©u méng, t tëng còng nh lèi viÕt truyÒn thèng ®· bÞ ®Ëp tan”[31,359]. Nghiªn cøu Hång l©u méng tõ ®ã trë ®i dêng nh lµ mét sù cè g¾ng chøng minh cho nhËn ®Þnh cña ®¹i v¨n hµo. 4 ë ph¬ng T©y, trong cuèn Trung Quèc cæ tiÓu thuyÕt luËn c¶o cña t¸c gi¶ H¹ ChÝ Thanh. Häc gi¶ nµy ®· nãi kh«ng t¸c phÈm cæ ®iÓn nµo cã thÓ so s¸nh víi Hång l©u méng. Nh÷ng nhËn ®Þnh ®ã kÝch thÝch høng thó cña bÊt cø nhµ nghiªn cøu nµo quan t©m ®Õn Hång l©u méng. LÏ ®¬ng nhiªn ®iÒu ®ã cµng hÊp dÉn chóng t«i - nh÷ng ngêi chËp ch÷ng bíc ®Çu tiªn trong nhiÖm vô tËp lµm c«ng viÖc t×m hiÓu v¨n ch¬ng. Nãi c¸ch kh¸c ®©y chÝnh lµ lý do ®Çu tiªn cho viÖc chän ®Ò tµi nµy. 1.2. Hång l©u méng b¾t ®Çu lu truyÒn réng vµo gi÷a ®êi Cµn Long (kho¶ng 1765, b¾t ®Çu lµ c¸c b¶n chÐp tay, gi¸ kh«ng díi vµi chôc l¹ng vµng). Bµn vÒ Hång l©u méng lóc ®ã ®· trë thµnh thêi thîng. “Khai ®µm bÊt thuyÕt Hång l©u méng, ®éc tËn thi th diÖc uæng c«ng” (më ®Çu c©u chuyÖn mµ kh«ng nãi chuyÖn Hång l©u méng th× ®äc ngµn v¹n cuèn s¸ch còng uæng c«ng). §ã lµ c©u nãi cöa miÖng cña c¸c v¨n nh©n trÝ thøc ®¬ng thêi. Tù bÊy ®Õn giê “Hång häc” ®· cã trªn mét thÕ kû h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. BÊt kÓ mét danh s¸ch thèng kª ®¬n gi¶n hoÆc mét tæng kÕt s¬ lîc ®Õn ®©u c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu Hång l©u méng ®Òu t¹o nªn søc hÊp dÉn ®èi víi bÊt cø ngêi ®äc nµo cã ý ®Þnh t×m kiÕm vÊn ®Ò häc thuËt míi mÎ ë ®Ò tµi Hång l©u méng. ThÕ nhng mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n- ®Æc biÖt lµ c¸c ph¬ng diÖn h×nh thøc, trong ®ã cã vÊn ®Ò bè côc t¸c phÈm. Chóng t«i m¹o muéi cho r»ng tËp trung th¶o luËn mét c¸ch cã hÖ thèng vÊn ®Ò kÕt cÊu tiÓu thuyÕt nµy 5 lµ mét híng ®i cÇn thiÕt. Nã gióp ta phÇn nµo gi¶i thÝch, chøng minh cho c¸c nhËn ®Þnh vÒ gi¸ trÞ vµ vÞ trÝ cña t¸c phÈm mµ chóng t«i ®· ®Ò cËp ®Õn ë trªn. §©y lµ lý do thø hai trong viÖc lùa chän ®Ò tµi nghiªn cøu. 1.3. Hång l©u méng ®· ®îc dÞch vµ t¸i b¶n nhiÒu lÇn ë níc ta. T¸c phÈm cã mÆt trong ch¬ng tr×nh v¨n khoa ë c¸c trêng ®¹i häc, cao ®¼ng. Häc sinh trung häc còng cã tiÕp xóc bíc ®Çu víi t¸c phÈm nµy. §ãng gãp mét phÇn nhá bÐ trong c«ng cuéc d¹y vµ häc t¸c phÈm Hång l©u méng lµ mét kú väng cña chóng t«i khi b¾t tay vµo thùc hiÖn ®Ò tµi nµy. 2. LÞch sö vÊn ®Ò Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ ngêi ta cho r»ng: Trung Quèc kh«ng nh÷ng lµ ®Êt níc cña th¬ ca (thi ca chi bang) mµ cßn lµ ®Êt níc cña kinh truyÖn (kinh truyÖn chi bang). NÒn v¨n häc Trung Quèc cã lÞch sö ph¸t triÓn 3000 n¨m vµ ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu rùc rì. Khi nãi tíi nh÷ng thµnh tùu rùc rì cña v¨n häc Trung Quèc, ngêi ta kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn: tiÓu thuyÕt Minh - Thanh. TiÓu thuyÕt Minh - Thanh kh«ng nh÷ng lµ thµnh tùu næi bËt cña v¨n häc cæ ®iÓn Trung Quèc nãi riªng mµ nã cßn lµ mèc son chãi läi, ®ãng vai trß rÊt quan träng trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÓ lo¹i tiÓu thuyÕt cña nÒn v¨n häc thÕ giíi nãi chung. Tõ tríc ®Õn nay tiÓu thuyÕt Minh - Thanh ®· thu hót sù quan t©m cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu trªn thÕ giíi trong ®ã cã c¸c nhµ nghiªn cøu ViÖt Nam. 6 Hång l©u méng lµ t¸c phÈm ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu nghÖ thuËt cao so víi c¸c t¸c phÈm v¨n häc cïng thêi ë Trung Quèc. Ngay tõ khi lóc míi ra ®êi nã ®· thu hót sù quan t©m rÊt lín cña ®éc gi¶ vµ giíi nghiªn cøu. Kh«ng cã mét bé tiÓu thuyÕt nµo cïng thêi g©y ®îc sù høng thó t×m tßi cho ngêi ®äc nhiÒu ®Õn nh vËy. Sù quan t©m cña ®éc gi¶ kh«ng chØ cã ë Trung Quèc mµ cßn lan réng trªn thÕ giíi trong ®ã cã ViÖt Nam. Cã thÓ nãi, nghiªn cøu vÒ Hång l©u méng lµ v« cïng phong phó nhng do ®iÒu kiÖn tiÕp xóc cßn rÊt h¹n chÕ vµ nguån tµi liÖu hÕt søc h¹n hÑp nªn chóng t«i kh«ng thÓ bao qu¸t ®îc toµn bé vÊn ®Ò theo dù ®Þnh. Chóng t«i sÏ hÖ thèng ý kiÕn cña c¸c nhµ lÝ luËn nghiªn cøu vÒ Hång l©u méng nãi chung vµ vÒ kÕt cÊu nghÖ thuËt cña t¸c phÈm nãi riªng. 2.1. Nghiªn cøu Hång l©u méng ë Trung Quèc ë Trung Quèc, nghiªn cøu vÒ Hång l©u méng ®· trë thµnh mét vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt x· héi. Tõ khi t¸c phÈm ra ®êi th× ë Trung Quèc còng ra ®êi mét ngµnh häc lÊy Hång l©u méng lµm ®èi tîng ®Ó nghiªn cøu, ®îc gäi lµ Hång häc víi nhiÒu trêng ph¸i nghiªn cøu kh¸c nhau. Cho nªn sù bµn luËn vÒ t¸c phÈm nµy còng rÊt s«i næi. C¸c lêi b×nh trong Chi NghiÔn Trai trïng b×nh Th¹ch ®Çu ký c¸c b¶n Gi¸p TuÊt(Cµn Long19, 1754), Kû M·o(Cµn Long 24), Canh Th×n(Cµn Long 25) viÕt ngay khi Tµo TuyÕt CÇn cßn sèng, thËm chÝ ®· ®îc TuyÕt CÇn tiÕp thu phÇn 7 nµo. §ã cã lÏ lµ nh÷ng t liÖu Hång häc sím nhÊt ë Trung Quèc. Trong cuèn Trung Quèc v¨n häc sö (tËp ba) cña hai t¸c gi¶ Ch¬ng Båi Hoµn vµ L¹c Ngäc Minh, ®· cã nh÷ng ý kiÕn ®¸nh gi¸ vÒ néi dung, vÒ thµnh tùu nghÖ thuËt mµ t¸c phÈm ®· ®¹t ®îc nh: NghÖ thuËt x©y dùng hÖ thèng nh©n vËt, nghÖ thuËt miªu t¶, kÕt cÊu vµ nghÖ thuËt sö dông ng«n ng÷. C¸c t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh cuéc sèng sinh ho¹t ®îc miªu t¶ trong t¸c phÈm lµ c¸i nÒn ®Ó t¸c gi¶ ph¶n ¸nh hiÖn thùc x· héi vµ ®©y còng chÝnh lµ n¬i ®Ó t¸c gi¶ béc lé vèn sèng cïng tµi n¨ng xuÊt s¾c cña m×nh. Lç TÊn trong cuèn Trung Quèc v¨n häc sö lîc (S¬ lîc lÞch sö ph¸t triÓn v¨n häc Trung Quèc) nghiªn cøu t¸c phÈm ë gãc ®é lo¹i h×nh. T¸c gi¶ ®· ®Æt Hång l©u méng vµo hÖ thèng tiÓu thuyÕt nh©n t×nh thÕ th¸i ®êi Thanh vµ cho r»ng: "§Õn nh gi¸ trÞ cña Hång l©u méng th× trong tiÓu thuyÕt Trung Quèc thùc ra kh«ng mÊy bé ®¹t ®Õn. C¸c ®iÓm träng yÕu cña nã lµ gi¸m cø thùc mµ miªu t¶, hoµn toµn kh«ng kiªng kþ t« vÏ g× c¶…". Lç TÊn cßn kh¼ng ®Þnh cña Hång l©u méng so víi c¸c t¸c phÈm cïng thêi vµ tríc ®ã vÒ t tëng còng nh lèi viÕt: "Tõ khi cã Hång l©u méng vÒ sau, t tëng còng nh lèi viÕt truyÒn thèng bÞ ®Ëp tan" [31,359]. Trong cuèn: M¹n ®µm vÒ Hång l©u méng hai t¸c gi¶ Tr¬ng Kh¸nh ThiÖn vµ Lu VÜnh L¬ng ®· bµn luËn xung quanh c¸c thñ ph¸p nghÖ thuËt cña t¸c gi¶ trong viÖc miªu t¶ kh¾c 8 ho¹ tÝnh c¸ch nh©n vËt th«ng qua khai th¸c nh÷ng chi tiÕt, nh÷ng sù kiÖn Nh vËy, tõ nh÷ng tµi liÖu nghiªn cøu cña c¸c häc gi¶ Trung Quèc chóng ta cã thÓ thÊy: C¸c nhµ lÝ luËn häc Trung Quèc ®· ®øng ë gãc ®é x· héi, giai cÊp luËn ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ néi dung nghÖ thuËt cña Hång l©u méng. Còng tõ nh÷ng quan niÖm ®ã chØ ra ®îc nh÷ng t tëng tiÕn bé vµ h¹n chÕ cña nhµ v¨n. Chóng ta thÊy trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu nªu trªn vÒ Hång l©u méng, c¸c t¸c gi¶ ®Ò cao vai trß nghÖ thuËt kÕt cÊu ®èi víi gi¸ trÞ cña t¸c phÈm. Tuy nhiªn hÇu hÕt c¸c t¸c gi¶ khi nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy chØ tËp trung vµo viÖc kh¸i qu¸t mét c¸ch chung nhÊt vÒ kÕt cÊu cña Hång l©u méng mµ cha chØ ra mét c¸ch cô thÓ vÊn ®Ò kÕt cÊu bªn trong còng nh kÕt cÊu bªn ngoµi (bè côc) cña t¸c phÈm. 2.2. Nghiªn cøu Hång l©u méng ë ViÖt Nam Tõ l©u Hång l©u méng ®· trë thµnh quen thuéc víi ®éc gi¶ ViÖt Nam qua mét sè b¶n dÞch vµ lêi giíi thiÖu. Tµi liÖu nghiªn cøu næi tiÕng vÒ Hång l©u méng ë ViÖt Nam kh¸ phong phó Khi nãi ®Õn tµi liÖu nghiªn cøu vÒ Hång l©u méng cuèn ®Çu tiªn cÇn nh¾c ®Õn lµ LÞch sö v¨n häc Trung Quèc do TrÇn Xu©n §Ò biªn so¹n (2002). T¸c gi¶ cña cuèn tµi liÖu nµy ®· ®Ò cËp ®Õn t¸c phÈm Hång l©u méng díi gãc ®é x· héi vµ giai cÊp luËn, dùa trªn c¬ së ®ã c¸c t¸c gi¶ ®· kh¸i qu¸t néi dung ph¶n ¸nh cña t¸c phÈm lµ: Phª ph¸n chÕ ®é 9 phong kiÕn Trung Quèc trong thêi ®¹i Tµo TuyÕt CÇn ®ång thêi nªu lªn ý nghÜa réng lín cña t¸c phÈm ®èi víi x· héi hiÖn thùc. VÒ nghÖ thuËt: Tríc hÕt ®ã lµ sù thµnh c«ng trong viÖc x©y dùng mét hÖ thèng nh©n vËt mµ trong ®ã c¸c nh©n vËt ®Òu rÊt "sèng ®éng, cã m¸u thÞt, cã c¸ tÝnh". VÒ nghÖ thuËt miªu t¶ t¸c gi¶ cho r»ng: "trong Hång l©u méng mäi thø ®Òu sinh ®éng, cã søc sèng dåi dµo… cuéc sèng ®îc t¸i hiÖn trong Hång l©u méng dêng nh kh«ng hÒ qua tay nhµ v¨n nµo gät giòa c«ng phu, kh¾c ho¹ tØ mØ g× c¶, mµ chØ lµ theo d¸ng dÊp vèn cã trµn lªn mÆt giÊy mét c¸ch tù nhiªn" [11,676]. VÒ kÕt cÊu nghÖ thuËt còng rÊt tµi t×nh, sù kÕt hîp gi÷a nh©n vËt, sù kiÖn, t×nh tiÕt còng nh sù thµnh c«ng cña t¸c phÈm trong lÜnh vùc nµy…“Cuéc sèng ®îc ph¶n ¸nh trong Hång l©u méng g¾n bã thµnh mét chØnh thÓ kh«ng t¸ch rêi ®îc, y nh cuéc sèng trong thùc tÕ… c¸c t×nh tiÕt, c¸c mÈu chuyÖn ®Òu ®îc biÕn thµnh nh÷ng bé phËn phøc t¹p cña mét chØnh thÓ, chóng ®an cµi vµo nhau Èn hiÖn trong t¸c phÈm" [11,677]. VÒ ng«n ng÷ th× ®¹t ®Õn tr×nh ®é ®iªu luyÖn, tù nhiªn vµ giµu søc biÓu hiÖn. Trong cuèn V¨n häc cæ Trung Quèc hai t¸c gi¶ NguyÔn Kh¾c Phi vµ L¬ng Duy Thø ®Ò cËp ®Õn Hång l©u méng . T¸c phÈm nµy phª ph¸n chÕ ®é phong kiÕn Trung Quèc. Cßn vÒ nghÖ thuËt c¸c nhµ nghiªn cøu nãi ®Õn nghÖ thuËt miªu t¶, kÕt cÊu vµ vÒ ng«n ng÷. 10 TiÕp theo lµ cuèn TiÓu thuyÕt cæ ®iÓn Trung Quèc cña t¸c gi¶ TrÇn Xu©n §Ò, ë ®©y t¸c gi¶ ®· ®i s©u ph©n tÝch ®Ó ®¸nh gi¸ c¸i hay, c¸i ®Ñp cña n¨m bé tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn næi tiÕng mµ trong ®ã cã Hång l©u méng. T¸c gi¶ nhÊn m¹nh "Trong Hång l©u méng - Tµo TuyÕt CÇn cho nh©n vËt ho¹t ®éng trong lµn sãng ®Êu tranh vµ sù xung ®ét cña x· héi ®Ó biÓu hiÖn tinh thÇn cña hä" [11,166]. NguyÔn Kh¾c Phi trong cuèn Th¬ v¨n cæ Trung Hoa m¶nh ®Êt quen mµ l¹ ®· viÕt vÒ nh÷ng thñ ph¸p nghÖ thuËt ®îc sö dông trong Hång l©u méng. Theo t¸c gi¶ th× thñ ph¸p "Song tÒ qu¶n h¹" (cïng tiÕn hµnh mét sù miªu t¶ ®ång thêi hoÆc trÇn thuËt song song), lµ thñ ph¸p nghÖ thuËt ®îc sö dông kh¸ phæ biÕn trong t¸c phÈm ®Æc biÖt lµ trong qu¸ tr×nh x©y dùng nh©n vËt. Trong chuyªn ®Ò TiÓu thuyÕt cæ ®iÓn Minh Thanh dµnh cho cao häc vµ nghiªn cøu sinh - TrÇn Lª B¶o ®· nãi vÒ mét sè ®Æc ®iÓm thi ph¸p cña tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn Minh Thanh trong ®ã cã vÊn ®Ò kÕt cÊu. T¸c gi¶ nhÊn m¹nh ®Õn sù kh¸c biÖt cña tiÓu thuyÕt ®êi Thanh. NÕu nh kh«ng gian trong tiÓu thuyÕt ®êi Minh (Tam quèc, Thuû hö) lµ kh«ng gian c«ng céng, kh«ng gian réng lín chiÕn trêng th× kh«ng gian trong tiÓu thuyÕt ®êi Thanh lµ kh«ng gian sinh ho¹t nhá bÐ, chËt hÑp. TrÇn Lª B¶o ®Æc biÖt chó ý ®Õn kÕt cÊu h×nh tîng, hÖ thèng sù kiÖn cña t¸c phÈm víi mét sè thñ ph¸p nghÖ thuËt mµ t¸c gi¶ Hång l©u méng ®· sö dông nh: "M¹ch ngÇm to¶ v¹n dÆm", "c¸c t×nh tiÕt ®èi xøng", "t×nh 11 tiÕt ®iÒm b¸o", h×nh tîng nh©n vËt "chÝnh tµ kiªm phu". Vµ chóng t«i xem ®©y lµ nhng ®Þnh híng qói b¸u ®Ó triÓn khai ®Ò tµi nµy. Nh÷ng ý kiÕn bµn vÒ kÕt cÊu nghÖ thuËt trong Hång l©u méng cña t¸c gi¶ ViÖt Nam tuy cha cã chuyªn luËn ®éc lËp vÒ nghiªn cøu kÕt cÊu t¸c phÈm, ®Æc biÖt lµ nghiªn cøu kÕt cÊu t¸c phÈm theo tinh thÇn cña chñ nghÜa cÊu tróc nhng ®· cã tÝnh chÊt ®Þnh híng, gîi më vµ lµ c¬ së ®Ó chóng t«i m¹nh d¹n ®i s©u nghiªn cøu ®Ò tµi nµy. 3. Môc ®Ých vµ ®èi tîng nghiªn cøu 3.1. Môc ®Ých nghiªn cøu: 3.1.1. M« t¶ ®îc mét c¸ch nhÊt qu¸n vµ trän vÑn bè côc cña tiÓu thuyÕt Hång l©u méng. X¸c ®Þnh bè côc t¸c phÈm nµy b»ng c¸ch ph©n xuÊt c¸c phÇn cña v¨n b¶n tiÓu thuyÕt. 3.1.2. Ph©n tÝch ®îc hai ph¬ng diÖn kÕt cÊu cña t¸c phÈm: - Ph¬ng diÖn kÕt cÊu v¨n b¶n tiÓu thuyÕt. - Ph¬ng diÖn kÕt cÊu h×nh tîng t¸c phÈm. 3.1.3. Ph©n tÝch sù chuyÓn ho¸ hai ph¬ng diÖn trªn lµm c¬ së c¾t nghÜa h×nh thøc kÕt cÊu t¸c phÈm, lý gi¶i t tëng quan niÖm nghÖ thuËt cña t¸c gi¶, còng nh cè g¾ng lµm s¸ng tá chñ ®Ò tiÓu thuyÕt. 3.2. §èi tîng nghiªn cøu: - Chóng t«i tËp trung nghiªn cøu hai ph¬ng diÖn kÕt cÊu cña t¸c phÈm Hång l©u méng. Víi mét nh·n quan xem t¸c phÈm nh mét chØnh thÓ h÷u c¬ t¹o dùng lªn mét 12 sù tiÕp nhËn (®äc hiÓu) cô thÓ chuyÓn ho¸ thµnh mét thÕ giíi h×nh tîng. 4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu C¨n cø vµo ®èi tîng nghiªn cøu ®· ®îc x¸c ®Þnh vµ ®Ó hoµn thµnh môc ®Ých nghiªn cøu chóng t«i sö dông mét hÖ thèng ph¬ng ph¸p bao gåm cô thÓ nh sau: Ph¬ng ph¸p hÖ thèng, ph¬ng ph¸p ph©n tÝch- tæng hîp, ph¬ng ph¸p so s¸nh- ®èi chiÕu, ph¬ng ph¸p kh¶o s¸t- thèng kª. 5. Dù kiÕn ®ãng gãp cña ®Ò tµi - Th«ng qua luËn v¨n nµy t¸c phÈm Hång l©u méng ®îc kh¶o s¸t mét c¸ch cã hÖ thèng. - KÕt qu¶ cña luËn v¨n cã thÓ dïng tham kh¶o cho viÖc tiÕp cËn t¸c phÈm Hång l©u méng trong häc tËp vµ gi¶ng d¹y ë nhµ trêng. 6. CÊu tróc luËn v¨n Ngoµi Më ®Çu, KÕt luËn, Tµi liÖu tham kh¶o, luËn v¨n ®îc triÓn khai qua ba ch¬ng: Ch¬ng 1. KÕt cÊu v¨n b¶n trÇn thuËt cña t¸c phÈm Hång l©u méng. Ch¬ng 2. KÕt cÊu h×nh tîng t¸c phÈm Hång l©u méng. Ch¬ng 3. Tæ chøc Kh«ng - Thêi gian trong t¸c phÈm Hång l©u méng. 13 Ch¬ng 1 kÕt cÊu v¨n b¶n trÇn thuËt cña t¸c phÈm Hång L©u Méng 1.1. Kh¸i qu¸t vÒ kh¸i niÖm kÕt cÊu t¸c phÈm v¨n häc vµ ®Æc ®iÓm næi bËt cña tiÓu thuyÕt ch¬ng håi Trung Quèc KÕt cÊu lµ mét ph¬ng tiÖn c¬ b¶n cña s¸ng t¸c nghÖ thuËt. Khi ngêi ta nãi x©y dùng t¸c phÈm, x©y dùng cèt 14 truyÖn, x©y dùng tÝch c¸ch, x©y dùng cÊu tø (trong th¬) th× ®· xem t¸c phÈm nh mét c«ng tr×nh kiÕn tróc - c«ng tr×nh kiÕn tróc b»ng chÊt liÖu nghÖ thuËt ®Æc biÖt - chÊt liÖu ng«n tõ. L.I.Tim«phiÐp - trong cuèn "Nguyªn lý lý luËn v¨n häc" ®· ®a ra ý kiÕn : "KÕt cÊu lµ ®iÒu kiÖn tÊt yÕu cña viÖc ph©n tÝch, ph¶n ¸nh cuéc sèng trong t¸c phÈm nghÖ thuËt. BÊt kÓ mét t¸c phÈm nµo còng cã mét kÕt cÊu nhÊt ®Þnh dùa trªn c¬ së tÝnh chÊt phøc t¹p cña hoµn c¶nh sèng thùc tÕ ®îc ph¶n ¸nh trong ®ã vµ sù nhËn thøc nh÷ng mèi quan hÖ nh÷ng nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶ cña cuéc sèng. Nh÷ng nhËn thøc nµy thuéc riªng nhµ v¨n ®ã vµ nã quyÕt ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c kÕt cÊu cña nhµ v¨n ®ã" [33,125]. L¹i Nguyªn ¢n cho r»ng "kÕt cÊu (t¸c phÈm v¨n häc) lµ sù s¾p xÕp, ph©n bè c¸c thµnh phÇn h×nh thøc nghÖ thuËt - tøc lµ cÊu t¹o t¸c phÈm tuú theo néi dung vµ thÓ tµi. KÕt cÊu g¾n kÕt c¸c yÕu tè cña h×nh thøc vµ phèi hîp chóng víi t tëng... kÕt cÊu cã tÝnh néi dung ®éc lËp. C¸c ph¬ng thøc vµ thñ ph¸p kÕt cÊu sÏ c¶i biÕn vµ ®µo s©u hµm nghÜa c¸i ®îc m« t¶ " [1, 169]. C¸c t¸c gi¶: Lª B¸ H¸n, TrÇn §×nh Sö, NguyÔn Kh¾c Phi cho r»ng: KÕt cÊu lµ "toµn bé tæ chøc phøc t¹p vµ sinh ®éng cña t¸c phÈm. ThuËt ng÷ kÕt cÊu thÓ hiÖn mÆt néi dung réng r·i phøc t¹p. Tæ chøc t¸c phÈm kh«ng chØ giíi h¹n ë sù tiÕp nèi bÒ mÆt, ë nh÷ng t¬ng quan bªn ngoµi gi÷a c¸c bé phËn, ch¬ng, ®o¹n mµ cßn bao hµm sù liªn kÕt bªn trong 15 nghÖ thuËt kiÕn tróc néi dung cô thÓ cña t¸c phÈm" [12,131]. Nh vËy, kÕt cÊu t¸c phÈm v¨n häc tríc hÕt lµ toµn bé tæ chøc nghÖ thuËt sinh ®éng cña t¸c phÈm. Nhµ v¨n lµ ngêi cã nhiÖm vô nhµo nÆn vèn sèng ®Ó x©y dùng thµnh nh÷ng sinh mÖnh nghÖ thuËt t¸i hiÖn l¹i nh÷ng bøc tranh giµu tÝnh kh¸i qu¸t vµ tæ chøc t¸c phÈm. Trong quan hÖ gi÷a kÕt cÊu vµ chñ ®Ò t tëng cña t¸c phÈm th× chñ ®Ò t tëng bao giê còng ®ãng vai trß chñ ®¹o vµ chi phèi kÕt cÊu, th«ng qua ý thøc cña nhµ v¨n mµ quy ®Þnh h×nh thøc kÕt cÊu cña t¸c phÈm. Ngîc l¹i kÕt cÊu còng cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi. NhiÖm vô quan träng nhÊt cña kÕt cÊu lµ ph¶i tæ chøc t¸c phÈm sao cho chñ ®Ò thèng nhÊt vµ cã nghÖ thuËt. Chóng t«i nh×n nhËn nh sau khi kh¶o s¸t vÊn ®Ò: xem tiÓu thuyÕt lµ mét ho¹t ®éng cña nghÖ thuËt tù sù ng«n tõ kÕt cÊu tiÓu thuyÕt ph¶i ®îc t×m hiÓu trªn c¬ së quan s¸t c¶ ba b×nh diÖn: S¸ng t¸c (viÕt), v¨n b¶n (t¸c phÈm tri gi¸c b»ng sù ®äc), tiÕp nhËn (®äc hiÓu vµ gi¶i m·). Mong muèn sÏ x¸c ®Þnh ®îc mét m« thøc lý luËn râ rµng, cÇn thiÕt cho viÖc ph©n tÝch kÕt cÊu tiÓu thuyÕt. B¶n th©n thuËt ng÷ kÕt cÊu ®îc mîn tõ héi häa vµ kiÕn tróc. KÕt cÊu chÝnh lµ tæ hîp nh÷ng tµi liÖu kh¸c nhau trong mét kh«ng gian nhÊt ®Þnh nh»m hoµn thµnh c«ng tr×nh hîp lý tèi ®a vÒ cÊu tróc, tho¶ m·n ®Õn møc cao nhÊt môc ®Ých c«ng tr×nh. Trªn ®¹i thÓ, hoµn toµn cã thÓ nh×n nhËn kÕt cÊu t¸c phÈm v¨n häc díi gãc ®é nh vËy. Thùc tÕ 16 c«ng viÖc s¸ng t¸c t¸c phÈm v¨n häc chÝnh lµ “nhµo trén” kinh nghiÖm ®êi sèng nh©n sinh trong vËt liÖu ng«n tõ ®Ó x©y dùng thµnh t¸c phÈm cô thÓ. KÕt cÊu mét s¸ng t¸c ng«n tõ chÝnh lµ m« thøc chØnh thÓ nghÖ thuËt c¸ biÖt, cô thÓ. Ph©n tÝch kÕt cÊu v¨n häc, chóng ta ph¶i "ph©n tÝch kÕt cÊu v¨n b¶n trÇn thuËt vµ kÕt cÊu h×nh tîng t¸c phÈm" [27,101] vµ còng cÇn chó ý t¸ch b¹ch hai qu¸ tr×nh kh¸c biÖt - qu¸ tr×nh s¸ng t¸c (viÕt t¸c phÈm) vµ qu¸ tr×nh tiÕp nhËn (®äc t¸c phÈm). C¶ hai ph¬ng diÖn cÇn ph¶i ®îc ®ãn nhËn lÇn lît trong c¶ hai qu¸ tr×nh. Trong qu¸ tr×nh s¸ng t¸c, t¸c gi¶ tæ chøc tµi liÖu sèng vµ kinh nghiÖm nh©n sinh, bá ®i chç “thõa” vµ lÊy vµo chç “thiÕu” dung hîp thµnh bøc tranh nghÖ thuËt ®îc kh¸i qu¸t theo nh÷ng quy luËt thÈm mÜ nhÊt ®Þnh. ViÖc tæ chøc nµy chÝnh lµ qu¸ tr×nh x©y dùng kÕt cÊu h×nh tîng t¸c phÈm. Nãi cô thÓ ®ã chÝnh lµ nghÖ thuËt ®em l¹i nh÷ng néi dung kh¸c biÖt vÒ kh«ng gian, thêi gian thèng nhÊt l¹i víi nhau, ®em c¸c nh©n tè: Tinh thÇn vµ VËt chÊt ; Sèng ®éng, Lu©n chuyÓn vµ TÜnh t¹i ; H÷u h¹n vµ v« h¹n; Chñ quan vµ Kh¸ch quan... kÕt hîp thµnh h×nh tîng t¸c phÈm thèng nhÊt. Theo ý nghÜa nµy mµ nãi, kÕt cÊu chÝnh lµ s¸ng t¸c, kÕt cÊu h×nh tîng s¶n sinh ®ång thêi víi ý ®å nghÖ thuËt vµ ®îc cô thÓ ho¸ theo sù tiÕn triÓn cña h×nh tîng. Sau cïng kÕt cÊu h×nh tîng sÏ ®îc x¸c ®Þnh b»ng v¨n b¶n t¸c phÈm thÓ hiÖn ë s¾p xÕp bè côc vµ ®em néi dung h×nh tîng trong 17 thùc tÕ ph©n bè thµnh c¸c phiÕn ®o¹n trÇn thuËt mµ truyÒn thèng vÉn gäi b»ng c¸c thuËt ng÷: ch¬ng, ®o¹n, khæ truyÖn. §©y chÝnh lµ qu¸ tr×nh kÕt cÊu v¨n b¶n trÇn thuËt. Nhµ v¨n kh«ng ph¶i lµ s¸ng t¹o xong “kÕt cÊu h×nh tîng t¸c phÈm” råi sau míi tiÕn hµnh “kÕt cÊu v¨n b¶n trÇn thuËt”. Trong thùc tÕ hai viÖc ®ã lµ ®ång thêi, kÕt cÊu ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh nh»m biÓu ®¹t mét ch©n lý nghÖ thuËt trong mét cÊu tróc chØnh thÓ ng«n tõ cô thÓ mµ hiÕn th©n cho cuéc vËt lén víi c¸c tµi liÖu kinh nghiÖm nh©n sinh. KÕt cÊu ®¬ng nhiªn còng lµ thÓ hiÖn chÝnh qu¸ tr×nh vËn ®éng cña t duy nghÖ thuËt nhµ v¨n. T tëng sinh ®éng cña nhµ v¨n thÓ hiÖn ë kÕt cÊu. Chän mét ph¬ng ¸n kÕt cÊu nµo, chung quy lµ nh»m n©ng cao søc t¸c ®éng cña t¸c phÈm. Trong qu¸ tr×nh hoµn tÊt t¸c phÈm vµ tríc lóc ®îc ®äc, t¸c phÈm tån t¹i díi d¹ng chuçi ng«n tõ víi trêng ®é nhÊt ®Þnh mµ kÕt cÊu cña nã h·y cßn cha ®îc t¸i ph¸t hiÖn. ChØ lóc nµo v¨n b¶n t¸c phÈm ®îc tiÕp nhËn, kinh qua sù ®äc t¸c phÈm míi ®îc tæ chøc vµ x©y dùng l¹i bëi mét ho¹t ®éng t duy ®äc - tiÕp nhËn cã tÝnh chÊt t¸i kÕt cÊu ®èi tîng. Trong qu¸ tr×nh tiÕp nhËn t¸c phÈm b»ng viÖc ®äc tån t¹i ho¹t ®éng t¬ng hç gi÷a kÕt cÊu v¨n b¶n trÇn thuËt vµ kÕt cÊu h×nh tîng. V¨n b¶n t¸c phÈm th«ng qua sù ®äc trë thµnh v¨n b¶n kÕt cÊu. KÕt cÊu trong thùc tÕ dêng nh lµ mét thuËt ng÷ chØ chung nh÷ng ho¹t ®éng sinh thµnh ®a chiÒu chø kh«ng thÓ lµ mét tõ víi hµm nghÜa cøng ®ê. §Æt 18 t¸c phÈm trong qu¸ tr×nh “s¸ng t¸c/ viÕt” – “tiÕp nhËn/ ®äc”®Ó t×m hiÓu, chóng ta míi thÊy ®îc kÕt cÊu t¸c phÈm chÝnh lµ mét qu¸ tr×nh, qu¸ tr×nh mµ trong ®ã nã ®îc "th¸o dì" - "l¾p ghÐp" liªn tôc. §éc gi¶ lu«n ®äc t¸c phÈm víi vèn nhËn thøc c¸ biÖt, cô thÓ. §äc chÝnh lµ trong ph¹m vi tri gi¸c kÕt cÊu v¨n b¶n lµm t¸i hiÖn, s¶n sinh nªn mét kÕt cÊu h×nh tîng t¸c phÈm. §©y lµ mét qu¸ tr×nh lu«n lu«n ®æi míi. Mét b¹n ®äc b×nh thêng hoµn toµn cã thÓ kiÓm chøng ®iÒu ®ã chØ dùa vµo kinh nghiÖm ®äc l¹i mét lÇn t¸c phÈm nµo ®ã. Mét mÆt, chÝnh vèn hiÓu biÕt riªng ph¸t huy lóc ®äc lµm cho sù ®æi míi Êy diÔn ra kh«ng ngõng. MÆt kh¸c, chÝnh trong qu¸ tr×nh ®äc søc lý gi¶i ®èi víi c¸c nh©n tè v¨n b¶n t¸c phÈm ngµy mét t¨ng, ®iÒu ®ã còng sÏ kh«ng ngõng t¸c ®éng ®Õn nhËn thøc ®éc gi¶. Vµ thÕ lµ ®éc gi¶ l¹i tiÕn vµo mét vßng tuÇn hoµn míi cña sù kÕt cÊu ho¸ t¸c phÈm. Giê ®©y thay thÕ vÒ nãi kÕt cÊu - chÝnh lµ s¸ng t¸c, ta l¹i nãi ®äc - chÝnh lµ kÕt cÊu. C¶ hai hµnh ®éng ®ã ®Òu lµ ®Ó t¹o dùng t¸c phÈm. Nh vËy kÕt cÊu kh«ng thÓ lµ cè ®Þnh hãa trªn nguyªn t¾c. KÕt cÊu tån t¹i trªn c¬ së mét v¨n b¶n cè ®Þnh nhng sinh thµnh vµ t¸c dông trong qu¸ tr×nh tiÕp nhËn. Theo c¸ch hiÓu nh vËy vÒ kÕt cÊu, chóng ta thÊy mäi ®¬n vÞ tæ chøc t¸c phÈm tõ mét ký hiÖu v¨n tù nhá nhÊt cho ®Õn c¶ hÖ thèng h×nh tîng, tÊt c¶ ®Òu n»m trªn ph¹m vi kÕt cÊu. Phª b×nh, gi¶i thÝch vµ ph©n tÝch t¸c phÈm vÒ mÆt kÕt cÊu chñ yÕu lµ x¸c ®Þnh kÕt cÊu v¨n b¶n trÇn thuËt vµ 19 quan s¸t sinh thµnh kÕt cÊu h×nh tîng t¸c phÈm trong tiÕp nhËn. ViÖc x¸c ®Þnh kÕt cÊu v¨n b¶n trÇn thuËt tiÕn hµnh ®îc lµ nhê c¨n cø vµo viÖc ph©n tÝch chuçi ng«n tõ v¨n b¶n tån t¹i kh¸ch quan. Nhµ nghiªn cøu trªn c¬ së mét nhËn thøc chung vÒ phong c¸ch thÓ lo¹i, sÏ ®Æc biÖt chó ý ®Õn nh÷ng tÝn hiÖu th«ng tin cã tÝnh c¸ch ®¸nh dÊu h×nh thøc ®Ó t×m hiÓu kÕt cÊu v¨n b¶n têng thuËt. Nh÷ng th«ng tin cã tÝnh chÊt ®¸nh dÊu nh ë trong chuçi ng«n tõ trÇn thuËt v¨n b¶n Hång l©u méng lµ: C¸c yÕu tè c©u ®èi ®Ò môc, ®èi ngÉu kÕt thóc håi, chuyÓn håi, thËm chÝ mét sè tõ, côm tõ nµo ®ã... kÕt cÊu v¨n b¶n trÇn thuËt nµy lµm h×nh thµnh kÕt cÊu h×nh tîng bao gåm trong ®ã hÖ thèng h×nh tîng nh©n vËt, trËt tù chuçi sù kiÖn, hÖ thèng t×nh tiÕt trong mét khung kh«ng gian, thêi gian nhÊt ®Þnh... chóng nhËp thµnh mét chØnh thÓ trong ký øc ngêi tiÕp nhËn nhê vµo viÖc ®äc - hiÓu t¸c phÈm. Quan ®iÓm th«ng thêng vÒ kÕt cÊu t¸c phÈm v¨n häc thêng lÉn lén hai b×nh diÖn kÕt cÊu. Chóng t«i cho r»ng trong qu¸ tr×nh ®äc hiÓu ®Æc thï nghiªn cøu phª b×nh nhËn thøc vÒ kÕt cÊu tù sù ph¶i lu t©m ®Õn c¸c ®iÓm sau: 1) C¸i gäi lµ kÕt cÊu cña nhµ v¨n thêng l¹i ®îc ph¸n ®o¸n dùa trªn v¨n b¶n kÕt cÊu ho¸ mµ nhµ phª b×nh x¸c ®Þnh cho m×nh sau khi ®äc t¸c phÈm. §äc tøc lµ chuyÓn mét v¨n b¶n v¨n tù (nh ta thÊy ®¹i ®a sè t¸c phÈm tù sù ngµy nay ®Òu in thµnh s¸ch) thµnh mét truyÖn trong tëng t- 20 îng, c©u chuyÖn trong tëng tîng nµy chÝnh lµ c¸i mµ chóng t«i gäi lµ v¨n b¶n kÕt cÊu ho¸ võa nãi ë trªn. 2) Nhµ phª b×nh nhËn diÖn vµ m« t¶ kÕt cÊu v¨n b¶n trÇn thuËt råi ph©n tÝch kÕt cÊu h×nh tîng t¸c phÈm. Môc ®Ých cao nhÊt lµ x¸c ®Þnh mét c¸i khung nhËn thøc phï hîp víi thùc tÕ t¸c phÈm. Sù h×nh thµnh kÕt cÊu h×nh tîng tõ v¨n b¶n diÔn ra nhê vµo sù ®äc vµ tiÕp nhËn cña ngêi ®äc trong qu¸ tr×nh nµy khã mµ nãi ®Õn sù cè ®Þnh. ThÕ nhng c¸i mµ nhµ phª b×nh theo ®uæi chÝnh lµ mét c¸ch ®äc, tiÕn dÇn tíi c¸i dêng nh lµ c¸ch ®äc chung ®èi víi t¸c phÈm cô thÓ. Nhµ phª b×nh cµng ®Æc biÖt chó träng quan s¸t v¨n b¶n, ®Ó t©m theo dâi vµ t×m kiÕm th«ng tin cã tÝnh c¸ch ®¸nh dÊu h×nh thøc trong v¨n b¶n tù sù. Nhµ phª b×nh cµng xuÊt ph¸t tõ mét lËp trêng tiÕp nhËn ®îc ý thøc cao ®é, chó ý ®Æc biÖt ®Õn mèi quan hÖ chuyÓn ho¸ kh«ng ngõng gi÷a kÕt cÊu v¨n b¶n trÇn thuËt vµ kÕt cÊu h×nh tîng. Nh×n theo quan ®iÓm chñ nghÜa cÊu tróc, kÕt cÊu v¨n b¶n trÇn thuËt vµ kÕt cÊu h×nh tîng t¸c phÈm ®Òu thuéc kÕt cÊu bÒ næi, tøc kÕt cÊu cña tæ chøc hÖ thèng lêi nãi s¶n sinh trªn c¬ së cña mét cÊu tróc tÇng s©u ng«n ng÷ cô thÓ. Chñ nghÜa cÊu tróc cã tham väng ph¸t hiÖn c¸c quan hÖ h÷u h¹n trong cÊu tróc tÇng s©u ®ã, hy väng dïng mét sè quan hÖ ng«n ng÷ ®Ó gi¶i thÝch hiÖn tîng v¨n häc cô thÓ. Kh«ng thÓ phñ nhËn ®îc nh÷ng cèng hiÕn cña c¸c nhµ cÊu tróc luËn trong viÖc ph©n tÝch kÕt cÊu tÇng s©u v¨n häc