Tài liệu Kế toán trách nhiệm tại tổng công ty xây dựng công trình giao thông 5 (cienco5)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG DƯƠNG THỊ NGỌC ANH KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI TỔNG CÔNG TY XÂY DỰNG CÔNG TRÌNH GIAO THÔNG 5 (CIENCO5) LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Đà Nẵng - Năm 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ÐÀO TẠO ÐẠI HỌC ÐÀ NẴNG DƯƠNG THỊ NGỌC ANH \ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI TỔNG CÔNG TY XÂY DỰNG CÔNG TRÌNH GIAO THÔNG 5 (CIENCO5) Chuyên ngành: Kế toán Mã số: 60.34.30 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS HOÀNG TÙNG Đà Nẵng - Năm 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Dương Thị Ngọc Anh MỤC LỤC MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ............................................................. 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................ 3 4. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 3 5. Kết cấu của luận văn ............................................................................ 4 6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu .............................................................. 4 CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH NGHIỆP ............................................ 9 1.1. BẢN CHẤT VÀ VAI TRÒ CỦA KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM .............. 9 1.1.1. Khái niệm về kế toán trách nhiệm .................................................. 9 1.1.2. Bản chất của kế toán trách nhiệm .................................................. 11 1.1.3. Vai trò của kế toán trách nhiệm .................................................... 12 1.2. PHÂN CẤP QUẢN LÝ - CƠ SỞ HÌNH THÀNH CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM ............................................................................................ 15 1.2.1. Khái niệm về phân cấp quản lý ..................................................... 15 1.2.2. Các nội dung cơ bản của phân cấp quản lý .................................. 15 1.2.3. Tác động của phân cấp quản lý đến kế toán trách nhiệm ............. 16 1.3. TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM ............................................................ 19 1.3.1. Khái niệm về trung tâm trách nhiệm ............................................ 19 1.3.2. Tổ chức các trung tâm trách nhiệm ............................................... 19 1.3.3. Phân loại trung tâm trách nhiệm ................................................... 20 1.4. HỆ THỐNG BÁO CÁO KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM .......................... 24 1.4.1. Đặc điểm chung của báo cáo kế toán trách nhiệm ....................... 24 1.4.2. Đánh giá trách nhiệm của các trung tâm trách nhiệm .................. 25 1.4.3. Nội dung tổ chức báo cáo trách nhiệm ......................................... 30 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................... 34 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI TỔNG CÔNG TY XÂY DỰNG CÔNG TRÌNH GIAO THÔNG 5 ................... 36 2.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TỔNG CÔNG TY XÂY DỰNG CÔNG TRÌNH GIAO THÔNG 5 ............................................................................... 36 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển Tổng Công ty xây dựng công trình giao thông 5 ..................................................................................... 36 2.1.2 Đặc điểm hoạt động sản xuất kinh doanh của Tổng công ty ......... 40 2.1.3. Cơ cấu tổ chức của Tổng công ty xây dựng công trình giao thông 5 42 2.2. THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI TỔNG CÔNG TY XÂY DỰNG CÔNG TRÌNH GIAO THÔNG 5 ............................................ 51 2.2.1. Phân cấp quản lý tại Tổng Công ty xây dựng công trình giao thông 5 ... 51 2.2.2. Thực trạng công tác kế toán phục vụ đánh giá trách nhiệm theo yêu cầu phân cấp quản lý tại Tổng Công ty .................................................. 56 2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI TỔNG CÔNG TY XÂY DỰNG CÔNG TRÌNH GIAO THÔNG 5 ......................... 81 2.3.1. Những ưu điểm ............................................................................. 81 2.3.2. Những mặt hạn chế ........................................................................ 82 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................... 84 CHƯƠNG 3: HOÀN THIỆN KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI TỔNG CÔNG TY XÂY DỰNG CÔNG TRÌNH GIAO THÔNG 5 ................... 86 3.1. XÂY DỰNG TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM TẠI TỔNG CÔNG TY XÂY DỰNG CÔNG TRÌNH GIAO THÔNG 5............................................. 87 3.1.1. Xây dựng các trung tâm trách nhiệm ............................................ 87 3.1.2. Xây dựng bộ máy kế toán để hoàn thiện việc xử lý thông tin trong các trung tâm trách nhiệm ....................................................................... 90 3.1.3. Xây dựng bổ sung định mức chi phí.............................................. 91 3.2. HOÀN THIỆN HỆ THỐNG DỮ LIỆU QUẢN LÝ Ở CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM .................................................................................. 95 3.2.1. Xây dựng bộ mã tài khoản phục vụ dữ liệu cho kế toán trách nhiệm .. 95 3.2.2. Tổ chức phân loại chi phí theo tính chất kiểm soát được ............. 99 3.3. HOÀN THIỆN HỆ THỐNG BÁO CÁO ĐÁNH GIÁ THÀNH QUẢ CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM ........................................................100 3.3.1. Đánh giá thành quả của trung tâm chi phí .................................100 3.3.2. Đánh giá thành quả của trung tâm doanh thu .............................101 3.3.3. Đánh giá thành quả trung tâm lợi nhuận ....................................101 3.3.4. Đánh giá thành quả của trung tâm đầu tư ..................................102 3.4. HOÀN THIỆN HỆ THỐNG BÁO CÁO DỰ TOÁN CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM Ở TỔNG CÔNG TY. ......................................................102 3.4.1. Xây dựng báo cáo dự toán. ..........................................................102 3.4.2. Đối với trung tâm doanh thu........................................................109 3.4.3. Xây dựng báo cáo dự toán trung tâm lợi nhuận .........................110 3.4.4. Xây dựng báo cáo dự toán trung tâm đầu tư ..............................115 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .............................................................................117 KẾT LUẬN .................................................................................................119 TÀI LIỆU THAM KHẢO QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN (Bản sao) DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CIENCO 5 CIVIL ENGINEERING CONSTRUCTION CORPORATION NO.5 DN Doanh nghiệp KTTN Kế toán trách nhiệm KTQT Kế toán quản trị RI Residual income (Thu nhập thặng dư) ROI Return on investment ( Tỷ suất sinh lời trên vốn đầu tư) SXKD Sản xuất kinh doanh TNHH Trách nhiệm hữu hạn XDCT GT 5 Xây dựng công trình giao thông 5 DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng bảng Trang 1.1 Báo cáo trách nhiệm của trung tâm chi phí 31 1.2 Báo cáo trách nhiệm của trung tâm doanh thu Tháng, quý, năm 31 1.3 Báo cáo trách nhiệm của trung tâm lợi nhuận Tháng, quý, năm 32 1.4 Báo cáo trách nhiệm của trung tâm đầu tư 33 2.1 Báo cáo kế hoạch chi phí sản xuất - công ty 512 năm 2012 57 2.2 Kế hoạch giá trị sản xuất – doanh thu dự kiến – công ty 512 60 năm 2012 2.3 Kế hoạch sản xuất kinh doanh năm 2012 63 2.4 Kế hoạch sản xuất kinh doanh Tổng công ty XDCT GT 5 64 năm 2012 2.5 Kế hoạch kết qủa sản xuất kinh doanh 65 2.6 Tình hình thực hiện kế hoạch sản lượng – công ty 512 năm 2012 67 2.7 Tình hình thực hiện kế hoạch sản lượng toàn tổng công ty - năm 69 2012 2.8 Bảng kê vật liệu mua vào- công ty 512 71 2.9 Báo cáo chi phí thực hiện hạng mục rãnh xây dọc 72 2.10 Báo cáo vật tư thi công công trình nam Quảng Nam - công ty 512 73 2.11 Quy trình phục vụ chi phí kiểm soát chi phí nhân công tại công 74 ty 512 2.12 Bảng báo cáo khối lượng ca máy thực hiện 75 2.13 Báo cáo tình hình thực hiện chi phí - năm 2012 76 2.14 Bảng tổng hợp chi phí chung và chi phí QLDN công ty 512 – 78 năm 2012 2.15 Báo cáo thực hiện kế hoạch sản xuất kinh doanh công ty 512 - 79 năm 2012 2.16 Báo cáo kết qủa sản xuất kinh doanh- năm 2012 80 3.1 Bảng định mức hao hụt nguyên vật liệu dùng trong xây lắp cầu 93 3.2 Kết quả thống kê định mức chi phí chung và chi phí quản lý 95 3.3 Bộ mã tài khoản chi phí 96 3.4 Bộ mã trung tâm chi phí 98 3.5 Bộ mã trung tâm doanh thu 99 3.6 Bộ mã tài khoản doanh thu 99 3.7 Bảng phân loại chi phí theo cách ứng xử của chi phí 104 3.8 Bảng tổng hợp kinh phí dự toán đường Nam - Quảng Nam 105 3.9 Phân tích đơn giá dự toán chi tiết 106 3.10 Dự toán chi phí xây lắp công trình đường Nam - Quảng Nam - 107 công ty 512 năm 2012 3.11 Bảng tổng hợp dự toán chi phí công ty 512 năm 2012 108 3.12 Tổng hợp dự toán doanh thu xây lắp công ty 512 - năm 2012 109 3.13 Báo cáo khối lượng nghiệm thu - doanh thu công trình đường 111 nam Quảng Nam - R4-5 3.14 Dự toán báo cáo kết quả kinh doanh tại công ty cổ phần XDCT 512 113 3.15 Báo cáo dự toán của trung tâm đầu tư 116 3.16 Báo cáo dự toán kết qủa đầu tư 117 DANH MỤC CÁC HÌNH Số hiệu Tên hình hình Trang 1.1 Sơ đồ tiến trình hoạt động một trung tâm trách nhiệm 12 1.2 Mối quan hệ giữa chức năng quản trị và quá trình kế toán 13 quản trị 1.3 Sơ đồ mô tả bản chất của một trung tâm trách nhiệm 20 3.1 Mô hình tổ chức các trung tâm trách nhiệm 88 3.2 Quy trình lập báo cáo của các trung tâm trách nhiệm 103 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Số hiệu sơ đồ Tên sơ đồ Trang 2.1 Sơ đồ cơ cấu tổ chức SXKD Tổng công ty 41 2.2 Sơ đồ tổ chức bộ máy quản lý của Tổng Công ty 43 2.3 Sơ đồ tổ chức quản lý Công ty cổ phần 565 48 2.4 Sơ đồ tổ chức bộ máy kế toán tại Tổng Công ty 49 2.5 Bộ máy kế toán công ty thành viên 51 2.6 Sơ đồ quy trình báo cáo chi phí xây lắp 70 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngày nay, toàn cầu hóa kinh tế và hội nhập kinh tế quốc tế là đặc trưng và xu hướng phát triển phổ biến của nền kinh tế thế giới, bất luận đó là nền kinh tế có quy mô và trình độ phát triển ra sao và thuộc chế độ chính trị - xã hội thế nào. Nền kinh tế Việt Nam hiện đang có những biến đổi lớn trong giai đoạn hòa nhập với nền kinh tế thế giới. Các đơn vị quốc doanh đang chuyển từ nền kinh tế bao cấp sang chế độ tự quản, tự bảo toàn và phát triển vốn, đặc biệt là từng bước cổ phần hóa trên thị trường vốn trong và ngoài nước. Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường nhiều cạnh tranh gay gắt, xu hướng hội nhập kinh tế toàn cầu đặt ra cho các doanh nghiệp bài toán về hiệu quả. Việc nâng cao năng lực cạnh tranh của công ty trên thương trường tùy thuộc rất nhiều vào các quyết định của nhà quản trị. Những quyết định đó thường được xác lập trên cơ sở thông tin kế toán, nhất là kế toán quản trị. Ngoài ra, các hình thức đầu tư ngày càng đa dạng, người chủ sở hữu tách dần khỏi vai trò quản lý kinh doanh như các hình thức công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần, liên doanh… Vì vậy, các chủ sở hữu, hội đồng quản trị luôn muốn nắm được tình hình kinh doanh của đơn vị, theo dõi các quyền và trách nhiệm của người điều hành quản lý. Muốn vậy, doanh nghiệp cần tổ chức hệ thống đo lường, báo cáo đánh giá các hoạt động từ cấp độ thấp nhất đến cấp độ cao nhất. Kế toán trách nhiệm ra đời nhằm mục tiêu đánh giá trách nhiệm, đưa ra các chỉ tiêu theo dõi và đánh giá thường kỳ kết quả công việc của mỗi cá nhân, mỗi bộ phận trong tổ chức. Kế toán trách nhiệm giúp doanh nghiệp đảm bảo mọi sự việc, nghiệp vụ phát sinh đều phải có người gánh vác trách nhiệm, có được chế độ thưởng phạt phân minh để doanh nghiệp phát triển hơn. Áp dụng thành công mô hình kế toán trách nhiệm sẽ giúp các doanh nghiệp có được một hệ thống cung cấp thông tin tin cậy và sự kiểm soát chặt chẽ. 2 Tổng Công ty xây dựng công trình giao thông 5 là đơn vị có nhiều đơn vị thành viên hoạt động trong lĩnh vực xây dựng. Vì thế, vấn đề cấp thiết đặt ra đối với Tổng Công ty và các đơn vị thành viên là phải tổ chức điều hành thực thi quyết định của mình một cách có hiệu qủa thông qua việc: quản lý, kiểm soát, đánh giá kết qủa khi doanh nghiệp thực hiện phân cấp quản lý, nhằm đáp ứng yêu cầu quản lý, nâng cao hiệu qủa hoạt động kinh doanh của toàn đơn vị. Phạm vi hoạt động của Tổng Công ty xây dựng công trình giao thông 5 trải rộng khắp cả nước. Cơ chế quản lý tài chính đối với các công ty thành viên cũng khá đa dạng nên việc hoàn thiện công tác kế toán trách nhiệm để đánh giá đúng thành qủa của từng đơn vị, bộ phận ở các công ty và toàn bộ Tổng Công ty là rất cần thiết. Việc hoàn thiện công tác kế toán trách nhiệm nhằm đảm bảo cho các công ty thành viên bên cạnh việc thực hiện các nhiệm vụ cụ thể của mình còn phải gắn kết, phối hợp với nhau thực hiện mục tiêu chung của Tổng Công ty. Xuất phát từ yêu cầu trên, từ thực trạng kế toán trách nhiệm tại Tổng Công ty và mục đích hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Tổng Công ty, tác giả đã vận dụng những lý luận về kế toán trách nhiệm vào thực tiễn để thực hiện đề tài “Kế toán trách nhiệm tại Tổng Công ty xây dựng công trình giao thông 5 (Cienco5)” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn tốt nghiệp. 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài Hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về kế toán trách nhiệm đã được nghiên cứu ở trong nước và ngoài nước, làm cơ sở cho việc nghiên cứu thực trạng kế toán trách nhiệm tại Tổng Công ty xây dựng công trình giao thông 5. Nghiên cứu thực trạng công tác kế toán đáp ứng yêu cầu phân cấp quản lý tại Tổng Công ty xây dựng công trình giao thông 5. Qua đó, rút ra những ưu nhược điểm và đề xuất hướng giải pháp hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Tổng Công ty xây dựng công trình giao thông 5. * Câu hỏi nghiên cứu Nội dung phân cấp quản lý tại Tổng Công ty xây dựng công trình giao 3 thông 5 và các chỉ tiêu đo lường kết quả theo yêu cầu phân cấp tại Tổng Công ty như thế nào? Thông tin kế toán quản trị đáp ứng nhu cầu quản lý theo phân cấp ở mức độ nào? 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Thông tin kế toán đánh giá trách nhiệm quản lý tại Tổng Công ty xây dựng công trình giao thông 5. Phạm vi nghiên cứu: Tổng Công ty xây dựng công trình giao thông 5 (Đại diện là văn phòng Tổng Công ty và các Công ty cổ phần trực thuộc Tổng Công ty nắm giữ cổ phần chi phối). 4. Phương pháp nghiên cứu Về mặt phương pháp luận: Luận văn dựa vào phương pháp duy vật biện chứng, phương pháp duy vật lịch sử, phương pháp tiếp cận hệ thống. Về mặt phương pháp cụ thể: Luận văn sử dụng phương pháp thu thập thông tin, phân tích tổng hợp, so sánh đối chiếu các vấn đề... Trên cơ sở đó xem xét yêu cầu về phân cấp quản lý và hệ thống báo cáo kế toán có liên quan có đáp ứng các yêu cầu phân cấp hiện tại ở Tổng Công ty hay không. Các tài liệu thứ cấp ở Tổng Công ty được sử dụng bao gồm qui chế về phân cấp quản lý tài chính, các báo cáo nội bộ, các số liệu dự toán và thực tế. Ngoài ra, ý kiến của kế toán trưởng, các bộ phận qua phỏng vấn cũng được sử dụng để tìm hiểu về nhu cầu sử dụng thông tin trong quản lý trong điều kiện phân cấp quản lý. * Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Đề tài góp phần xây dựng và hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Tổng Công ty xây dựng công trình giao thông 5. Đề tài đưa ra hướng xây dựng mô hình phân cấp quản lý, tổ chức thông tin kế toán phục vụ đánh giá các trung tâm trách nhiệm. Đây là cơ sở để nâng cao độ tin cậy của hệ thống thông tin kế toán quản trị, nâng cao khả năng đáp ứng các yêu cầu quản trị, phát huy tối đa nguồn lực trong doanh nghiệp. 4 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, phụ lục, danh mục tài liệu tham khảo thì luận văn được chia làm ba chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận cơ bản về kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp. Chương 2: Thực trạng kế toán trách nhiệm tại Tổng Công ty xây dựng công trình giao thông 5. Chương 3: Hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Tổng Công ty xây dựng công trình giao thông 5. 6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu Kế toán trách nhiệm nói riêng và kế toán quản trị nói chung chỉ mới được đề cập và nghiên cứu tại Việt Nam 25 năm gần đây, khi nền kinh tế thị trường ngày càng phát triển đòi hỏi hệ thống kế toán cần được hoàn thiện. Trong khi đó kế toán quản trị ở một số nước phát triển đã được sử dụng như một công cụ quản lý từ rất lâu. Ở Việt Nam mức độ vận dụng kế toán trách nhiệm vào thực tiễn và điều hành các doanh nghiệp còn hạn chế, chưa được hệ thống hóa. Đó chỉ mới là những thông tin chi tiết, rời rạc, nặng tính ngẫu nhiên, chưa mang tính ổn định, chưa kết tinh thành những báo cáo nhằm đánh giá trách nhiệm quản trị trong nội bộ Công ty. Trước sự phát triển của nền kinh tế thị trường và sự gia nhập nhiều tổ chức quốc tế hệ thống kế toán Việt Nam nói chung và kế toán trách nhiệm nói riêng đã được nhiều tác giả nghiên cứu đưa ra các giải pháp và hướng hoàn thiện thông qua luận án, tạp chí và các đề tài nghiên cứu khoa học. Khi thực hiện đề tài tác giả đã tham khảo một số tài liệu lý luận kết hợp tham khảo luận văn Thạc sĩ và bài báo nghiên cứu liên quan đến đề tài kế toán trách nhiệm tại doanh nghiệp. Đề tài “Kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần vật tư tổng hợp và phân bón hóa sinh” của tác giả Lê Thị Thùy Dung (2013). Tác giả đã trình bày đặc điểm, nội dung tổ chức kế toán trách nhiệm tại Công ty như đặc điểm tổ chức, 5 nội dung tổ chức, lập các báo cáo nội bộ,… Từ đó đề xuất những giải pháp hoàn thiện công tác kế toán trách nhiệm tại doanh nghiệp này. Tuy nhiên đề tài mới chỉ đưa ra hướng giải pháp cho một đơn vị đặc thù riêng [7]. Đề tài “Tổ chức kế toán trách nhiệm tại Tổng Công ty cổ phần Danameco” của tác giả Nguyễn Thị Hông Ân (2012). Luận văn đã hệ thống hóa những lý luận cơ bản về kế toán trách nhiệm, đánh giá thực trạng kế toán quản trị, đồng thời đưa ra các giải pháp hoàn thiện kế toán trách nhiệm. Đề tài đưa ra những giải pháp chính như thiết lập hệ thống kế toán trách nhiệm, xây dựng hệ thống các chỉ tiêu đánh giá thành quả các trung tâm này cùng hệ thống báo cáo quản trị tương ứng. Tuy nhiên đề tài cũng chỉ đưa ra hướng giải pháp theo đặc thù công ty [1]. Đề tài “Hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Công ty Vận tải Quốc tế I.T.I” của tác giả Dương Thị Cẩm Nhung (2011) đã đưa ra bước xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm gồm: xác định các trung tâm trách nhiệm, xây dựng các chỉ tiêu, thiết lập hệ thống báo cáo và một số nội dung kế toán liên quan. Đề tài cung cấp cho nhà quản trị những thông tin về tổ chức, điều hành, giúp kiểm soát quản lý và tài chính, sử dụng phương pháp bảng cân đối để xác định phương hướng, đưa ra các chỉ tiêu quan trọng trong báo cáo. Tại công ty Vận tải Quốc tế I.T.I bộ máy quản lý được phân cấp thành các trung tâm lợi nhuận, trung tâm doanh thu, trung tâm chi phí. Đề tài đã đưa vào nghiên cứu phương pháp Bảng cân đối các chỉ tiêu đo lường và đánh giá kết quả hoạt động kinh doanh. Tuy nhiên đề tài mới chỉ đưa ra hướng giải pháp cho một đơn vị đặc thù riêng ngành vận tải [9]. Luận văn “Tổ chức kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH một thành viên Cảng Đà Nẵng” trong nghiên cứu này, tác giả Lê Thị Thu Hiền đã đưa ra các đánh giá về thực trạng kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH một thành viên Cảng Đà Nẵng [8]. Ngoài ra, năm 2009 tác giả Phạm Văn Dược có đề tài cấp Bộ “Thiết kế hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm bộ phận cho các quản trị trong doanh 6 nghiệp sản xuất Việt Nam” trong đề tài này tác giả đã xây dựng chi tiết hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm cho từng trung tâm trách nhiệm với các quy trình lập báo cáo cụ thể và điều kiện để thực hiện được các quy trình đó. Đây là một nghiên cứu có giá trị cả về lý luận và thực tiễn, mở ra một hướng nghiên cứu mới về kế toán trách nhiệm và cho thấy vị trí và vai trò quan trọng của kế toán trách nhiệm trong các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay [6]. Trong nền kinh tế thị trường với nhiều cạnh tranh đòi hỏi các lĩnh vực kinh doanh, các doanh nghiệp cần xây dựng cho mình một mô hình kế toán quản trị riêng phù hợp với đặc điểm kinh doanh và yêu cầu quản lý. Trước yêu cầu trên, từ năm 2002 cho đến nay các nghiên cứu đã đi sâu vào cụ thể những nghành như: Tác giả Phạm Thị Kim Vân (2002) nghiên cứu “ Tổ chức kế toán quản trị chi phí và kết quả kinh doanh ở các doanh nghiệp kinh doanh du lịch”. Tác giả Nguyễn Thị Hằng Nga (2004) nghiên cứu “ Hoàn thiện tổ chức kế toán quản trị trong các doanh nghiệp dầu khí Việt Nam”. Tác giả Dương Thị Mai Hà Trâm (2004) nghiên cứu “ Xây dựng hệ thống kế toán quản trị trong các doanh nghiệp Dệt Việt Nam”. Hầu hết các tác giả nghiên cứu về các nội dung của kế toán quản trị, cụ thể đó là nội dung về chi phí, giá thành, định mức sản xuất còn kế toán trách nhiệm chưa được các tác giả đề cập và phân tích sâu. Nếu có chỉ mới trình bày về phân tích và đánh giá báo cáo bộ phận đây chỉ là một nội dung nhỏ trong kế toán trách nhiệm [10], [12], [14]. Nhu cầu về quản lý và kiểm soát thông tin kế toán một cách liên tục là cơ sở cho kế toán trách nhiệm phát triển. Higgins (1952) đã định nghĩa: Kế toán trách nhiệm là sự phát triển của hệ thống kế toán được thiết kế để kiểm soát chi phí phát sinh liên quan trực tiếp cho các cá nhân trong tổ chức và người chịu trách nhiệm kiểm soát [18]. Hệ thống kiểm soát này được thiết kế cho tất cả các cấp quản lý tài chính phù hợp, kế toán trách nhiệm là công cụ hữu ích để quản lý. Hơn nữa một nhà quản trị không thể thâu tóm và phát huy được năng lực ở tất cả các lĩnh vực, bộ phận trong doanh nghiệp, mà cần phải có sự phân quyền để quản lý có hiệu quả. Tác giả Martin N.Kellogg (1962), 7 đã nghiên cứu sự phát triển của kế toán trách nhiệm với cơ cấu tổ chức, kế toán trách nhiệm với kế toán chi phí, kế toán trách nhiệm với ngân sách, kế toán trách nhiệm với kiểm soát chi phí. Kế toán trách nhiệm có mối quan hệ chặt chẽ với phân cấp quản lý và kế toán chi phí. Trước hết một tổ chức luôn có sự phân cấp, phân quyền quản lý, do vậy cơ cấu tổ chức luôn có sự thay đổi. Chính vì vậy để thiết lập hệ thống kế toán trách nhiệm cần đảm bảo những nguyên tắc sau: (1) Phân tách tổ chức thành các bộ phận, đơn vị theo từng chức năng cụ thể. (2) Phân công trách nhiệm cụ thể cho mỗi bộ phận và đơn vị. (3) Mỗi bộ phận đơn vị phải thực hiện báo cáo. (4) Thành lập các vị trí giám sát đối với từng cấp quản lý. Ngoài ra tác giả cũng đề cập đến hệ thống kế toán chi phí được sử dụng như công cụ quản lý, trước hết phải gán trách nhiệm cho từng khoản chi phí. Điều này đặc biệt đúng trong các hệ thống các chi phí tiêu chuẩn. KTTN là cần thiết để kiểm soát ngân sách và đảm bảo nguyên tắc: (1) Ngân sách phải được lập và báo cáo gắn liền với kế toán tài chính không được điều chỉnh hay bổ sung. (2) Ngân sách được xác định phù hợp với quyền hạn và trách nhiệm. (3) Ngân sách phải được xây dựng đơn giản, trong giới hạn phạm vi sử dụng chính. KTTN kiểm soát chi phí với chức năng chính là giám sát ở các cấp từ phân xưởng đến ban quản trị. Để kiểm soát được chi phí theo tác giả cần tìm hiểu và xác định nguồn gốc phát sinh chi phí, từ đó kiểm soát chi phí trên cơ sở đó [20]. Đồng thời KTTN cũng được tác giả Joeph P. Vogel (1962) đề cập đến phần trách nhiệm trong doanh nghiệp, cụ thể là Công ty Điện, trước hết KTTN được sử dụng để kiểm soát chi phí. Theo tác giả nếu không có hệ thống kế toán thống nhất, mỗi công ty xây dựng cho mình một hệ thống kế toán tự do, khi đó chi phí dễ phát sinh. Để hạn chế chi phí bằng cách quy trách nhiệm cá nhân, trên cơ sở này xác đinh trách nhiệm cá nhân với mỗi loại chi phí. Tác giả đã đề cập đến việc xây dựng và thiết lập hệ thống KTTN trong doanh nghiệp, KTTN được thiết kế phù hợp với cơ cấu tổ chức của từng doanh nghiệp, tùy thuộc vào quy mô hoạt động mà phân cấp quản lý. KTTN 8 phải được xây dựng trên cơ sở quản lý nhằm thu thập thông tin cho nhà quản trị có quyết định hiệu quả [21]. Nhìn chung các đề tài đã hệ thống những lý luận cơ bản về kế toán trách nhiệm, những đặc điểm, nội dung tổ chức, lập báo cáo nội bộ. Từ đó đánh giá những mặt đạt được, những mặt hạn chế trong công tác tổ chức kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp nghiên cứu. Xây dựng mô hình quản lý và hệ thống các chỉ tiêu đánh giá việc thực hiện các cấp trong công ty, đưa ra phương án tổ chức các trung tâm sao cho hiệu quả. Tuy nhiên, các giải pháp đưa ra chưa cụ thể, do việc vận dụng kế toán trách nhiệm là khác nhau trong từng doanh nghiệp có đặc điểm sản xuất, tổ chức sản xuất, quản lý khác nhau nên đề xuất chưa có tính ứng dụng cao. Đó là hạn chế chung khi nghiên cứu kế toán trách nhiệm tại một đơn vị riêng. Tóm lại, thông qua nghiên cứu tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến kế toán trách nhiệm trong nước và trên thế giới, tác giả đã nhìn nhận tầm quan trọng cũng như giá trị của kế toán trách nhiệm đối với doanh nghiệp Việt Nam nói chung và các doanh nghiệp xây dựng công trình giao thông nói riêng. Kế toán trách nhiệm ngày một phát triển và được quan tâm, việc nghiên cứu KTTN sẽ ngày càng được chuyên sâu và cụ thể cho từng nghành, từng lĩnh vực hoạt động. Trên cơ sở những nghiên cứu trên tác giả phát triển hệ thống KTTN về cả mặt lý thuyết và thực tiễn đảm bảo việc xây dựng mô hình KTTN được phù hợp và hiệu quả tại một doanh nghiệp hoạt động trong nghành vận tải đó là Tổng Công ty xây dựng công trình giao thông 5, tác giả đã chọn đề tài “Kế toán toán trách nhiệm tại Tổng Công ty xây dựng công trình giao thông 5 (CIENCO 5)” làm luận văn nghiên cứu, khái quát hóa những lý luận cơ bản về kế toán trách nhiệm, mối quan hệ giữa phân cấp quản lý và kế toán trách nhiệm, đến việc mô hình trung tâm trách nhiệm. Trên cơ sở đó, đề tài đánh giá thực trạng công tác kế toán trách nhiệm tại Tổng công ty, những mặt đạt được, những nhược điểm và đưa ra giải pháp hoàn thiện kế toán trách nhiệm như tổ chức các trung tâm trách nhiệm theo phân cấp quản lý, tổ chức hệ thống chỉ tiêu báo cáo… 9 CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH NGHIỆP 1.1. BẢN CHẤT VÀ VAI TRÒ CỦA KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM 1.1.1. Khái niệm về kế toán trách nhiệm Mặc dù kế toán trách nhiệm đã được nghiên cứu từ rất lâu, và mỗi nhà nghiên cứu đều đưa ra những quan điểm khác nhau về kế toán trách nhiệm, hiện nay vẫn chưa có một khái niệm thống nhất về kế toán trách nhiệm. Theo Charles T Horngreen định nghĩa: “Kế toán trách nhiệm là hệ thống kế toán được nhìn nhận qua các trung tâm trách nhiệm khác nhau trong toàn bộ tổ chức và phản ánh các kết quả hoạt động của mỗi trung tâm này bằng các chỉ tiêu về doanh thu và chi phí” [16]. Theo hai tác giả Prof. B.Venkat Rathnam và Prof. K. Raji Reddy: “Kế toán trách nhiệm là một hệ thống kiểm soát của nhà quản lý được dựa trên những nguyên tắc về ủy quyền, phê chuẩn và xác định trách nhiệm. Sự ủy quyền được giao đến từng trung tâm trách nhiệm, nhà quản lý phải chịu trách nhiệm theo từng phân khu, các phân khu này có thể là các bộ phận, chi nhánh hay phòng ban… Mục đích chính của KTTN là quá trình kiểm soát của các nhà quản lý đối với bộ của mình” [15]. Theo PGS.TS Đào Văn Tài Trường Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh cho rằng “Kế toán trách nhiệm là một phương pháp kế toán thu thập các báo cáo các thông tin từ dự toán và thực tế về các “đầu vào” và “ đầu ra” của các trung tâm trách nhiệm’’ [11]. Nhóm tác giả Clive R. Emmanuel, David T. Otley, KennethA. Merchant đã có quan điểm về kế toán trách nhiệm như sau: “Kế toán trách nhiệm là việc thu thập và báo cáo những thông tin tài chính về những trung tâm khác nhau trong một tổ chức” [17]. Theo quan điểm này kế toán trách nhiệm được xem