iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii
MỤC LỤC ................................................................................................................ iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................................. vi
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU ...................................................................... vii
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ...................................................................1
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu .........................................................................2
3. Mục tiêu nghiên cứu..............................................................................................4
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................5
5. Phương pháp nghiên cứu......................................................................................5
6. Kết cấu luận văn ....................................................................................................7
CHƯƠNG I: LÝ LUẬN CHUNG VỀ KẾ TOÁN DOANH THU, CHI PHÍ VÀ
KẾT QUẢ KINH DOANH TẠI DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM ........................8
1.1. Đặc điểm hoạt động kinh doanh bảo hiểm tác động đến kế toán doanh thu,
chi phí, kết quả kinh doanh ......................................................................................8
1.1.1. Khái niệm và vai trò của hoạt động kinh doanh bảo hiểm ............................8
1.1.2. Đặc điểm của hoạt động kinh doanh bảo hiểm ............................................11
1.2 Doanh thu, chi phí, kết quả kinh doanh trong doanh nghiệp bảo hiểm ........15
1.2.1 Khái niệm, bản chất doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh trong doanh
nghiệp bảo hiểm .......................................................................................................15
1.2.2 Nội dung, yêu cầu quản lý doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh trong
doanh nghiệp bảo hiểm ............................................................................................22
1.3. Kế toán doanh thu, chi phí, kết quả kinh doanh trong doanh nghiệp bảo
hiểm……. .................................................................................................................24
1.3.1. Kế toán doanh thu, chi phí, kết quả kinh doanh trong doanh nghiệp bảo
hiểm dưới góc độ KTTC ...........................................................................................24
iv
1.3.2. Kế toán doanh thu, chi phí, kết quả kinh doanh trong các doanh nghiệp
bảo hiểm dưới góc độ KTQT ....................................................................................46
1.4. Kế toán doanh thu, chi phí, kết quả kinh doanh tại các nước và bài học
kinh nghiệm cho các doanh nghiệp Việt Nam ......................................................51
1.4.1. Kế toán doanh thu, chi phí, kết quả kinh doanh theo hệ thống kế toán các
nước…….. ................................................................................................................51
1.4.2. Bài học kinh nghiệm cho các doanh nghiệp Việt Nam về kế toán doanh
thu, chi phí, kết quả kinh doanh..............................................................................56
CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG KẾ TOÁN DOANH THU, CHI PHÍ VÀ KẾT
QUẢ KINH DOANH TẠI TỔNG CÔNG TY BẢO HIỂM PVI ........................58
2.1. Tổng quan về Tổng công ty Bảo hiểm PVI ....................................................58
2.1.1. Đặc điểm tổ chức hoạt động kinh doanh ......................................................58
2.1.2 Đặc điểm tổ chức quản lý ...............................................................................62
2.1.3. Đặc điểm về tổ chức công tác kế toán ...........................................................64
2.2. Thực trạng kế toán doanh thu, chi phí, kết quả kinh doanh tại Tổng Công
ty bảo hiểm PVI .......................................................................................................66
2.2.1 Thực trạng kế toán doanh thu, chi phí, kết quả kinh doanh tại Tổng Công ty
bảo hiểm PVI dưới góc độ kế toán tài chính ..........................................................66
2.2.2 Thực trạng kế toán doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh tại Tổng Công
ty bảo hiểm PVI dưới góc độ kế toán quản trị ........................................................93
2.3 Đánh giá thực trạng kế toán doanh thu, chi phí, kết quả kinh doanh tại
Tổng Công ty bảo hiểm PVI ...................................................................................96
2.3.1 Những ưu điểm ...............................................................................................96
2.3.2 Những nhược điểm .........................................................................................97
CHƯƠNG III: HOÀN THIỆN KẾ TOÁN DOANH THU, CHI PHÍ VÀ KẾT
QUẢ KINH DOANH TẠI TỔNG CÔNG TY BẢO HIỂM PVI ......................100
3.1. Định hướng phát triển và yêu cầu hoàn thiện kế toán doanh thu, chi phí,
kết quả kinh doanh tại Tổng công ty Bảo hiểm PVI ..........................................100
3.1.1 Định hướng phát triển của Tổng công ty Bảo hiểm PVI ............................100
v
3.1.2 Yêu cầu hoàn thiện kế toán doanh thu, chi phí, kết quả kinh doanh tại Tổng
công ty Bảo hiểm PVI ............................................................................................102
3.2. Một số giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện kế toán doanh thu, chi phí,
kết quả kinh doanh tại Tổng công ty Bảo hiểm PVI ..........................................104
3.2.1 Giải pháp hoàn thiện kế toán doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh tại
Tổng công ty Bảo hiểm PVI ...................................................................................104
3.2.2 Điều kiện thực hiện các giải pháp ................................................................113
3.3 Những hạn chế của nghiên cứu ......................................................................115
3.4 Những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu...............................................115
KẾT LUẬN ............................................................................................................116
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
vi
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
STT
Chữ viết tắt
Giải nghĩa
1
BCTC
2
BH
3
BHTN
Bảo hiểm thất nghiệp
4
BHXH
Bảo hiểm xã hội
5
BHYT
Bảo hiểm y tế
6
CBNV
Cán bộ nhân viên
7
CCDC
Công cụ dụng cụ
8
DNBH
Doanh nghiệp bảo hiểm
9
GCN
Giấy chứng nhận
10
GTGT
Giá trị gia tăng
11
HĐKD
Hoạt động kinh doanh
12
KDBH
Kinh doanh bảo hiểm
13
KPCĐ
Kinh phí công đoàn
14
KQKD
Kết quả kinh doanh
15
KTQT
Kế toán quản trị
16
KTTC
Kế toán tài chính
17
QLDN
Quản lý doanh nghiệp
18
SXKD
Sản xuất kinh doanh
19
TCT
Tổng công ty
20
TK
Tài khoản
21
TNDN
Thu nhập doanh nghiệp
22
TNHH
Trách nhiệm hữu hạn
23
TSCĐ
Tài sản cố định
24
TTĐB
Tiêu thụ đặc biệt
Báo cáo tài chính
Bảo hiểm
vii
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU
Biểu đồ 2.1: Tăng trưởng các chỉ tiêu tài chính 2012 - 2015....................................59
Biểu đồ 2.2: Thị phần Bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam năm 2015.........................60
Biểu đồ 2.3: Thị phần Bảo hiểm PVI trong một số lĩnh vực ....................................61
bảo hiểm chính năm 2015 .........................................................................................61
Sơ đồ 2.1: Sơ đồ tổ chức Tổng công ty Bảo hiểm PVI .............................................62
Sơ đồ 2.2: Sơ đồ tổ chức Ban Tài chính - Kế toán....................................................64
Sơ đồ 2.3: Hạch toán doanh thu bảo hiểm ................................................................82
Sơ đồ 2.4: Hạch toán hoàn phí, giảm phí bảo hiểm ..................................................83
Sơ đồ 2.5: Hạch toán chi bồi thường, giám định bảo hiểm.......................................85
Sơ đồ 2.6: Hạch toán chi hoa hồng đại lý bảo hiểm .................................................86
Sơ đồ 2.7: Hạch toán chi hoa hồng môi giới bảo hiểm .............................................86
Sơ đồ 2.8: Hạch toán chi phí hoạt động kinh doanh bảo hiểm, chi phí quản lý doanh
nghiệp ........................................................................................................................87
Sơ đồ 2.9: Hạch toán doanh thu hoạt động tài chính ................................................89
Sơ đồ 2.10: Hạch toán chi phí tài chính ....................................................................90
Sơ đồ 2.11: Hạch toán xác định kết quả kinh doanh .................................................91
Bảng 3.1: Bảng phân loại chi phí theo bộ phận ......................................................106
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Ngày nay khi nền kinh tế thế giới đang trên đà phát triển với trình độ ngày
càng cao thì nền kinh tế Việt Nam cũng đang dần phát triển theo xu thế hội nhập với
nền kinh tế khu vực và quốc tế. Để tồn tại và phát triển, các doanh nghiệp phải luôn
luôn có sự cố gắng thay đổi nhằm thích nghi với những điều kiện mới trong cả công
tác quản lý cũng như tổ chức hoạt động sản xuất kinh doanh, hoạt động kinh doanh
thương mại, dịch vụ. Mục tiêu hàng đầu của tất cả các doanh nghiệp luôn là tối đa
hoá lợi nhuận. Doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh là những chỉ tiêu chất
lượng phản ánh đích thực tình hình kinh doanh của doanh nghiệp. Khi doanh nghiệp
đã cố gắng tìm ra hướng kinh doanh để đem lại doanh thu cho doanh nghiệp thì việc
sử dụng những chi phí trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh hay hoạt động
thương mại dịch vụ của doanh nghiệp phải hợp lý và tiết kiệm. Mặt khác, kết quả
kinh doanh là chỉ tiêu tổng hợp phản ánh tình hình hoạt động kinh doanh, nó liên
quan chặt chẽ đến chi phí bỏ ra và lợi nhuận đem lại. Do đó, việc quản lý doanh thu,
chi phí và xác định kết quả kinh doanh là vấn đề vô cùng quan trọng, nó góp phần
cho sự phát triển bền vững của doanh nghiệp, giúp cho nhà lãnh đạo doanh nghiệp
đánh giá hiệu quả kinh doanh để từ đó đưa ra những biện pháp hữu hiệu nhằm nâng
cao lợi nhuận.
Đối với doanh nghiệp bảo hiểm nói riêng, hiện nay hoạt động kinh doanh bảo
hiểm góp phần không nhỏ trong việc huy động vốn hiệu quả cho nền kinh tế. Thực
tế hoạt động kinh doanh bảo hiểm thời gian qua đã cho thấy sự lớn mạnh không
ngừng của ngành bảo hiểm và nhiều tiềm năng phát triển trong tương lai. Để có
được sự thành công đó trước tiên phải kể đến công tác kế toán doanh thu, chi phí và
kết quả kinh doanh trong doanh nghiệp bảo hiểm. Sự tăng trưởng cao về doanh thu,
chi phí và gia tăng về số lượng nghiệp vụ bảo hiểm đòi hỏi các doanh nghiệp bảo
hiểm phải xây dựng đồng bộ và hoàn thiện các quy trình quản lý doanh thu, chi phí,
kết quả kinh doanh. Đây là hoạt động có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc
quản lý chi phí kinh doanh.
2
Trong quản lý tài chính ở các doanh nghiệp, kế toán doanh thu, chi phí và kết
quả kinh doanh giữ vai trò quan trọng vì nó là công cụ không thể thiếu được để thu
nhận, xử lý và cung cấp thông tin về toàn bộ hoạt động về kinh tế tài chính của
doanh nghiệp, phục vụ cho yêu cầu quản lý tài chính nhà nước và yêu cầu quản lý
kinh doanh, thực hiện hạch toán kinh doanh của doanh nghiệp.
Tuy nhiên thực tế tại các doanh nghiệp bảo hiểm nói chung, tại Tổng công ty
Bảo hiểm PVI nói riêng, kế toán doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh còn
những hạn chế bất cập chưa đáp ứng được yêu cầu quản lý. Điều này dẫn đến việc
quản lý doanh thu, chi phí kinh doanh gặp nhiều khó khăn, làm giảm hiệu quả kinh
doanh của doanh nghiệp. Vì vậy, cần thiết phải nghiên cứu hoàn thiện kế toán
doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh tại Tổng công ty Bảo hiểm PVI.
Xuất phát từ thực tế nêu trên, học viên đã lựa chọn đề tài nghiên cứu: "Kế toán
doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh tại Tổng công ty Bảo hiểm PVI".
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Trong những năm qua, có rất nhiều bài viết, công trình nghiên cứu về đề tài
Kế toán doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh tại một doanh nghiệp. Tuy nhiên,
các đề tài này phần lớn nghiên cứu tại các doanh nghiệp sản xuất, thương mại.
Một số ít các công trình nghiên cứu về đề tài Kế toán doanh thu, chi phí và kết
quả kinh doanh tại doanh nghiệp bảo hiểm như sau:
- Luận văn thạc sỹ: "Hoàn thiện kế toán doanh thu, chi phí và kết quả hoạt
động kinh doanh tại Công ty TNHH Bảo hiểm nhân thọ PREVOIR Việt Nam trong
điều kiện vận dụng hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam", tác giả Nguyễn Thanh
Tú, Trường Đại học Thương Mại, năm 2007.
Luận văn đã khái quát được vị trí của hoạt động kinh doanh bảo hiểm trong
nền kinh tế thị trường ở nước ta, đồng thời phân tích, làm rõ những lý luận chung về
chi phí, doanh thu, kết quả hoạt động kinh doanh bảo hiểm. Bên cạnh đó, luận văn
còn trình bày kinh nghiệm kế toán doanh thu, chi phí và kết quả hoạt động kinh
doanh theo chuẩn mực kế toán quốc tế và một số nước như Mỹ, Pháp và những bài
học rút ra cho kế toán toán doanh thu, chi phí và kết quả hoạt động kinh doanh bảo
hiểm ở nước ta hiện nay.
3
Luận văn đã khảo sát thực tế tại Công ty TNHH Bảo hiểm nhân thọ PREVOIR
Việt Nam. Tác giả đã đi sâu phân tích quy trình hạch toán cũng như sổ sách của mỗi
loại hình doanh thu, chi phí của Công ty. Doanh thu được tương ứng với chi phí cần
thiết bỏ ra để có được doanh thu đó. Cuối cùng tác giả đưa ra nhận xét ưu, nhược
điểm trong tổ chức công tác kế toán từ đó đưa ra giải pháp nhằm hoàn thiện kế toán
doanh thu, chi phí và kết quả hoạt động kinh doanh bảo hiểm tại Công ty TNHH
Bảo hiểm nhân thọ PREVOIR Việt Nam.
- Luận án tiến sỹ: "Hoàn thiện kế toán doanh thu, chi phí và kết quả hoạt động
kinh doanh bảo hiểm gốc tại Tổng công ty Bảo hiểm Bảo Việt", tác giả Đỗ Thị
Hương Lan, Trường Đại học Thương Mại, năm 2009.
Tác giả đã hệ thống hóa, phân tích làm sáng tỏ những lý luận cơ bản về tổ
chức kế toán doanh thu, chi phí và kết quả hoạt động kinh doanh trong các doanh
nghiệp bảo hiểm ở góc độ tổ chức thu nhận, hệ thống hóa và cung cấp thông tin kế
toán về hoạt động kinh doanh bảo hiểm. Luận án tiếp cận kế toán doanh thu, chi phí
và kết quả hoạt động kinh doanh ở cả góc độ kế toán tài chính và kế toán quản trị.
Tác giả đã phân tích rõ đặc điểm tổ chức hoạt động kinh doanh và tổ chức quản lý
ảnh hưởng đến tổ chức công tác kế toán doanh thu, chi phí và kết quả hoạt động
kinh doanh trong các doanh nghiệp bảo hiểm ở Việt Nam hiện nay. Từ kết quả khảo
sát thực tế tại Tổng công ty Bảo hiểm Bảo Việt, tác giả đã trình bày thực trạng tổ
chức thu nhận thông tin kế toán doanh thu, chi phí và kết quả hoạt động kinh doanh
theo đặc thù của từng loại hình bảo hiểm. Qua đó tác giả đã chỉ ra những tồn tại và
hạn chế trong công tác kế toán và đưa ra các giải pháp để hoàn thiện kế toán doanh thu,
chi phí và kết quả hoạt động kinh doanh trong doanh nghiệp bảo hiểm. Tác giả đưa ra
các giải pháp như: hoàn thiện hệ thống chứng từ ghi nhận chi phí, doanh thu kinh
doanh bảo hiểm; hoàn thiện tổ chức phân loại chi phí kinh doanh để tổ chức tài khoản
tập hợp chi phí kinh doanh; hoàn thiện cách xác định thời điểm ghi nhận doanh thu;
xây dựng hệ thống chỉ tiêu quản trị doanh thu, chi phí và kết quả hoạt động;....
- Luận văn thạc sỹ: “Hoàn thiện kế toán doanh thu, chi phí, kết quả kinh doanh
tại công ty Bảo Việt Bắc Ninh”, tác giả Nguyễn Xuân Huy, Trường Đại học Kinh tế
Quốc dân, năm 2014.
4
Luận văn đã tập trung phân tích, đánh giá thực trạng kế toán doanh thu, chi
phí, kết quả kinh doanh tại công ty Bảo Việt Bắc Ninh, tuy nhiên nội dung chỉ chú
trọng phần lớn vào doanh thu bảo hiểm gốc, chi bồi thường bảo hiểm gốc. Các giải
pháp tác giả đưa ra để hoàn thiện kế toán doanh thu, chi phí kết quả kinh doanh tại
doanh nghiệp nhìn chung phù hợp với thực tiến, có thể giúp Công ty Bảo Việt Bắc
Ninh tăng trưởng, phát triển bền vững trong điều kiện kinh doanh bảo hiểm trên thị
trường ngày càng quyết liệt.
Tóm lại, những công trình trước đây nghiên cứu về kế toán doanh thu, chi phí
và kết quả kinh doanh trong các doanh nghiệp nói chung nhưng chưa có công trình
nào nghiên cứu về công tác kế toán doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh tại
Tổng công ty Bảo hiểm PVI trong năm 2015.
Những vấn đề đặt ra cần nghiên cứu kế toán doanh thu, chi phí và kết quả kinh
doanh tại Tổng công ty Bảo hiểm PVI như sau:
Thứ nhất, hệ thống hóa phân tích làm sáng tỏ lý luận về kế toán doanh thu, chi
phí và kết quả kinh doanh tại các doanh nghiệp bảo hiểm trong điều kiện hội nhập.
Thứ hai, làm rõ thực trạng kế toán doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh tại
Tổng công ty Bảo hiểm PVI trên các nội dung kế toán tài chính và kế toán quản trị..
Thứ ba, qua nghiên cứu thực trạng kế toán doanh thu, chi phí và kết quả kinh
doanh tại Tổng công ty Bảo hiểm PVI, đề xuất giải pháp để hoàn thiện các nhược
điểm còn tồn tại.
3. Mục tiêu nghiên cứu
- Về mặt lý luận: Hệ thống hóa và phân tích làm sáng tỏ những lý luận về kế
toán doanh thu, chi phí và xác định kết quả kinh doanh trong doanh bảo hiểm.
- Về mặt thực tiễn: Phân tích, đánh giá đúng thực trạng kế toán doanh thu, chi
phí và kết quả kinh doanh tại Tổng công ty Bảo hiểm PVI nhằm xác định tính phù
hợp của các quy định về kế toán doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh áp dụng
trong hoạt động kinh doanh bảo hiểm. Ngoài ra còn xem xét, đánh giá mức độ ảnh
hưởng của môi trường kinh doanh, đặc điểm hoạt động, cơ chế kinh doanh đến kế
toán doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh trong doanh nghiệp bảo hiểm; đánh
giá tính tuân thủ các quy định trong Chuẩn mực kế toán Việt Nam mà doanh nghiệp
bảo hiểm nghiên cứu. Trên cơ sở đó chỉ rõ những hạn chế, nguyên nhân hạn chế và đề
5
xuất một số giải pháp hoàn thiện kế toán doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh
nhằm tăng cường công tác quản lý kinh doanh tại Tổng công ty Bảo hiểm PVI.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Những vấn đề lý luận chung về kế toán doanh thu, chi
phí và kết quả kinh doanh trong các doanh nghiệp bảo hiểm và thực trạng kế toán
doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh tại Tổng công ty Bảo hiểm PVI.
Phạm vi nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu lý luận cơ bản về kế toán doanh thu,
chi phí và kết quả kinh doanh trong các doanh nghiệp bảo hiểm và thực trạng kế
toán doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh tại Tổng công ty Bảo hiểm PVI.
Nghiên cứu dưới góc độ kế toán tài chính kết hợp kế toán quản trị. Về thời gian: Đề
tài chỉ tập trung nghiên cứu kế toán doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh tại
Tổng công ty Bảo hiểm PVI theo số liệu kế toán năm 2015.
5. Phương pháp nghiên cứu
Cơ sở phương pháp luận:
Để thực hiện đề tài, tác giả đã sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng,
duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lê Nin trong quá trình nghiên cứu nội dung
của Luận văn.
Hệ thống phương pháp nghiên cứu:
Trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, tác giả đã sử
dụng tổng hợp nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau như: phương pháp điều
tra, phân tích, hệ thống hóa; phương pháp khảo sát, ghi chép; phương pháp tổng
hợp, phân tổ thống kê; phương pháp quy nạp, diễn giải, so sánh; phương pháp thực
chứng... để nghiên cứu, phân tích, đánh giá, trình bày các vấn đề có liên quan đến
kế toán doanh thu, chi phí, kết quả kinh doanh trong các doanh nghiệp nói chung và
trong các doanh nghiệp bảo hiểm nói riêng.
- Phương pháp thu thập thông tin:
Đối với dữ liệu sơ cấp:
Trong quá trình thu thập thông tin phục vụ cho nghiên cứu, tác giả đã thực
hiện phỏng vấn đối với các kế toán viên tại doanh nghiệp bảo hiểm để thu thập các
dữ liệu liên quan đến đến công tác kế toán doanh thu, chi phí, kết quả kinh doanh.
6
Ngoài ra, tác giả cũng đã sử dụng phương pháp khảo sát, ghi chép để nghiên
cứu đối với hệ thống sổ sách, cơ sở vật chất thực hiện công tác kế toán doanh thu,
chi phí, kết quả kinh doanh trong các doanh nghiệp bảo hiểm.
Đối với dữ liệu thứ cấp:
Tác giả thu thập thông tin thông qua các kênh thông tin có sẵn: Niên giám thống
kê, trang GOOGLE, các BCTC, báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh trên trang web
của Tổng công ty Bảo hiểm PVI. Ngoài ra tác giả còn thực hiện khai thác thông tin từ
nhiều nguồn khác nhau bao gồm: Tổng cục Thống kê điều tra và phát hành, một số
trang Web của các tổ chức hành nghề kế toán - kiểm toán ở Việt Nam. ..
Luận văn cũng tham khảo kết quả điều tra, phân tích về công tác kế toán
doanh thu, chi phí, kết quả kinh doanh ở một số luận văn thạc sỹ để tổng kết kinh
nghiệm và rút ra bài học cho việc vận dụng vào công tác kế toán doanh thu, chi phí,
kết quả kinh doanh tại Tổng công ty Bảo hiểm PVI.
- Phương pháp tổng hợp, phân tích, xử lý số liệu:
Số liệu thu được từ điều tra, quan sát, phỏng vấn, ghi chép... được tác giả tổng
hợp lại, sau đó dùng phương pháp phân tổ thống kê để xử lý thông tin. Trên cơ sở
đó tác giả thực hiện đánh giá, phân tích thực trạng công tác kế toán doanh thu, chi
phí, kết quả kinh doanh tại Tổng công ty Bảo hiểm PVI, mặt mạnh, mặt yếu, các
nguyên nhân chủ quan, khách quan... để từ đó tác giả đưa ra các giải pháp nhằm
hoàn thiện công tác kế toán doanh thu, chi phí, kết quả kinh doanh tại Tổng công ty
Bảo hiểm PVI.
Luận văn cũng vận dụng các phương pháp cụ thể trong quá trình nghiên cứu
như: phương pháp quy nạp, diễn giải, so sánh, phương pháp thống kê... để phân tích
các vấn đề lý luận và thực tiễn. Sử dụng các kỹ thuật nghiệp vụ cơ bản sử dụng
trong kế toán quản trị như: Thiết kế thông tin dưới dạng so sánh được, phân loại chi
phí đáp ứng các mục tiêu cụ thể, trình bày thông tin dưới dạng phương trình, mô
hình và đồ thị. Trên cơ sở đó đánh giá và ra kết luận, đưa ra các giải pháp hoàn
thiện phù hợp và khả thi.
7
6. Kết cấu luận văn
Kết cấu luận văn chia làm 3 chương:
Chương I: Lý luận chung về kế toán doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh
tại doanh nghiệp bảo hiểm
Chương II: Thực trạng kế toán doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh tại
Tổng công ty Bảo hiểm PVI
Chương III: Hoàn thiện kế toán doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh tại
Tổng công ty Bảo hiểm PVI
8
CHƯƠNG I
LÝ LUẬN CHUNG VỀ KẾ TOÁN DOANH THU, CHI PHÍ VÀ KẾT QUẢ
KINH DOANH TẠI DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM
1.1. Đặc điểm hoạt động kinh doanh bảo hiểm tác động đến kế toán doanh
thu, chi phí, kết quả kinh doanh
1.1.1. Khái niệm và vai trò của hoạt động kinh doanh bảo hiểm
Kinh doanh bảo hiểm là hoạt động của doanh nghiệp bảo hiểm nhằm mục đích
sinh lợi, theo đó doanh nghiệp bảo hiểm chấp nhận rủi ro của người được bảo hiểm,
trên cơ sở bên mua bảo hiểm đóng phí bảo hiểm để doanh nghiệp bảo hiểm trả tiền
bảo hiểm cho người thụ hưởng hoặc bồi thường cho người được bảo hiểm khi xảy
ra sự kiện bảo hiểm.
Các doanh nghiệp bảo hiểm sẽ huy động các nguồn lực tài chính thông qua sự
đóng góp của những người tham gia bảo hiểm, từ đó tạo lập nên quỹ bảo hiểm. Tùy
vào giá trị của đối tượng bảo hiểm, phạm vi bảo hiểm, loại hình bảo hiểm và tính chất
rủi ro mà người tham gia bảo hiểm chấp nhận mua bảo hiểm theo từng mức phí bảo
hiểm mà doanh nghiệp bảo hiểm đưa ra. Doanh nghiệp bảo hiểm sau đó phân phối sử
dụng quỹ bảo hiểm này để chi trả tiền bảo hiểm bồi thường tổn thất rủi ro cho các đối
tượng bảo hiểm tuân theo quy định của pháp luật. Lợi nhuận thu được và phần phí
bảo hiểm thu về khi chưa dùng để bồi thường tổn thất sẽ đem đi đầu tư sinh lời.
Kinh doanh bảo hiểm là kinh doanh rủi ro, chia sẻ tổn thất với khách hàng. Kinh
doanh bảo hiểm tác động và ảnh hưởng nhiều đến hoạt động đời sống kinh tế – xã
hội, có vai trò quan trọng để ổn định và phát triển kinh tế xã hội của các quốc gia.
Kinh doanh bảo hiểm góp phần ổn định tài chính và đảm bảo cho các khoản
đầu tư
Từ khi các loại hình bảo hiểm ra đời cho đến nay đã chứng minh, hoạt động
kinh doanh bảo hiểm góp phần to lớn trong việc ổn định tài chính cho các cá nhân
và các tổ chức tham gia bảo hiểm. Có thể là ổn định về thu nhập cũng có thể là ổn
định về tài chính. Khi rủi ro hay sự kiện bảo hiểm xảy ra đối với đối tượng bảo
9
hiểm, nếu bị tổn thất các cơ quan hay doanh nghiệp bảo hiểm sẽ trợ cấp hoặc bồi
thường kịp thời để người tham gia nhanh chóng khắc phục hậu quả, ổn định cuộc
sống và sản xuất làm cho sản xuất kinh doanh phát triển bình thường. Điều đó thể
hiện vai trò bù đắp thiệt hại và khắc phục tổn thất của bảo hiểm. Nói đến bảo hiểm
là nói đến khả năng bồi thường khi có tổn thất xảy ra, và vai trò của các công ty bảo
hiểm là cung cấp các loại dịch vụ đặc biệt nhằm khôi phục khả năng vật chất, tài
chính như trước khi xảy ra rủi ro, hoặc bồi thường cho người thụ hưởng trong hợp
đồng bảo hiểm con người. Khi có tổn thất xảy đến với đối tượng được bảo hiểm thì
nhiệm vụ cơ bản của bảo hiểm là khắc phục những hậu quả đó, ổn định đời sống và
quá trình sản xuất - kinh doanh.
Kinh doanh bảo hiềm góp phần ổn định và tăng thu cho ngân sách nhà nước
Với các loại quỹ bảo hiểm ngày càng tăng do người tham gia đóng góp, các cơ
quan, DNBH sẽ trợ cấp hoặc bồi thường kịp thời cho họ để ổn định đời sống và sản
xuất. Vì vậy ngân sách Nhà nước không phải chi tiền để trợ cấp cho các thành viên,
các doanh nghiệp khi gặp rủi ro. Mặt khác, các hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực
bảo hiểm thương mại còn có trách nhiệm đóng góp vào ngân sách thông qua các
loại thuế. Bên cạnh đó, bảo hiểm đã góp phần tiết kiệm cho ngân sách thông qua
việc tốt khâu phòng ngừa và hạn chế tổn thất, giúp bảo vệ tối đa tài sản công cộng,
giảm đến mức thấp nhất những thiệt hại đáng tiếc. Điều này giúp nhà nước giảm bớt
chi tiêu những khoản lớn để bù đắp những tổn thất như phải xây dựng đường xá,
cầu cống, nhà xưởng, công trình... ngoài ra, một thị trường bảo hiểm phát triển mạnh
mẽ và ổn định sẽ thu hút các cá nhân và tổ chức mua bảo hiểm của công ty bảo hiểm
trong nước, góp phần tiết kiệm một khoản ngoại tệ lớn cho ngân sách nhà nước.
Kinh doanh bảo hiểm là kênh huy động vốn rất hữu hiệu để đầu tư
phát triển kinh tế-xã hội.
Trong cuộc sống cũng như trong kinh doanh, người ta luôn phải tính đến
những rủi ro có thể gặp phải, và luôn muốn chủ động trong tình huống xấu nhất.
Việc tự khắc phục rủi ro đòi hỏi các cá nhân, tổ chức phải bỏ ra một khoản tiền lớn
lập quỹ dự phòng. Xét trên toàn xã hội, tổng các quỹ dự phòng sẽ là một khoản tiền
10
không nhỏ, có nhả năng sinh lợi lớn nếu đem đầu tư. Các cơ quan và DNBH thu phí
bảo hiểm trước khi rủi ro và sự kiện bảo hiểm xảy ra đối với đối tượng bảo hiểm.
Điều đó cho phép họ có một số tiền rất lớn và cần phải quản lý chặt chẽ để đảm bảo
quyền lợi cho người tham gia bảo hiểm. Ngoài ra giữa thời điểm xảy ra rủi ro do tổn
thất và thời điểm chi trả hoặc bồi thường luôn có khoảng cách. Khoảng cách thời
gian này có thể kéo dài nhiều năm. Khi đó số phí thu được phải dựa vào dự trữ dự
phòng và phải đem đầu tư để thu lãi.
Vốn là yếu tố cơ bản của quá trình sản xuất - kinh doanh trong nền kinh tế thị
trường. Một nền kinh tế muốn tăng trưởng thì phải có một thị trường vốn phát triển
lành mạnh, các kênh thu hút vốn đa dạng để có thể đáp ứng tối đa nhu cầu về vốn.
Ngày nay, các công ty bảo hiểm là một kênh huy động vốn không thể thiếu của nền
kinh tế và đang ngày càng được khai thác một cách hiệu quả, do phạm vi hoạt động
rộng, các loại hình bảo hiểm phong phú. Thông qua các hợp đông bảo hiểm, các
công ty bảo hiểm đã tập trung lượng tiền phân tán rải rác thành những quĩ tiền tệ
khá lớn. Quĩ bảo hiểm đã trở thành một định chế tài chính trung gian quan trọng
trên thị trường vốn. Đặc biệt, thông qua loại hình bảo hiểm nhân thọ, bảo hiểm đã
khuyến khích các tầng lớp nhân dân tăng cường tiết kiệm và qua đó đã thu hút được
một khối lượng lớn vốn nhàn rỗi để đầu tư.
Điều đó khẳng định vai trò huy động vốn để đầu tư của toàn ngành bảo hiểm
là vô cùng quan trọng đối với các nền kinh tế.
Tạo tâm lý an tâm trong kinh doanh cuộc sống
Khi kinh doanh ngày càng phát triển, đời sống xã hội ngày càng được nâng cao
thì người ta càng có nhu cầu được đảm bảo an toàn cho tương lai. Môi trường kinh
doanh cũng như môi trường xã hội đang dần xuất hiện những rủi ro mới. Những rủi
ro thiên nhiên như bão lũ, hạn hán, cháy rừng tự nhiên... xảy ra triền miên. Thế giới
đang biến triển hết sức phức tạp, khó đoán như chiến tranh, khủng bố, xung đột.
Trong tình hình như vậy, bảo hiểm chính là một giải pháp hữu hiệu, góp phần tích
cực tạo ra tâm lý an tâm trong kinh doanh cuộc sống cho con người. Đối với sự phát
triển kinh tế, bảo hiểm có vai trò như một đòn bẩy tâm lí, giúp ổn định quá trình đầu
tư của các doanh nghiệp, tăng khả năng phát triển đối với nền kinh tế.
11
Ở một quốc gia có nền kinh tế phát triển mạnh, thì hệ thống bảo hiểm cũng
phát triển một cách tương xứng để có thể đáp ứng được những yêu cầu khắt khe của
nền kinh tế. Và ngược lại, một hệ thống bảo hiểm tốt có thể giúp cho nền kinh tế
phát triển đi lên bằng các nghiệp vụ của mình. Các nghiệp vụ này, một phần giúp
thu được nguồn tiền còn nhàn rỗi trong dân chúng, mặt khác, bảo hiểm còn có thể
thu được một lượng tiền không nhỏ từ các doanh nghiệp để đem đi đầu tư và phát
triển các lĩnh vực khác (mà ở đây thường là bất động sản và chứng khoán, hoặc các
hoạt động phúc lợi xã hội khác), giúp tạo nên một cơ sở hạ tầng ngày càng vững
chắc. Đồng thời, có thể coi bảo hiểm là một cam kết, một thỏa thuận giúp cho nền
kinh tế phát triển ổn định và bền vững.
1.1.2. Đặc điểm của hoạt động kinh doanh bảo hiểm
Bảo hiểm là ngành kinh tế có nhiều đặc điểm riêng, khác biệt với các ngành
sản xuất vật chất khác. Những điểm đặc thù của ngành kinh doanh bảo hiểm có ảnh
hưởng mạnh mẽ đến công tác kế toán nói chung và công tác kế toán chi phí, doanh
thu và kết quả kinh doanh dịch vụ nói riêng. Cụ thể:
Đặc thù riêng của hoạt động kinh doanh bảo hiểm
Đặc thù của hoạt động kinh doanh bảo hiểm là "sự đảo ngược của chu kỳ sản
xuất kinh doanh". Việc tiêu thụ sản phẩm dựa trên quy trình: sản phẩm được bán ra
trước, doanh thu được thực hiện sau đó mới phát sinh chi phí. Đây là dịch vụ tài
chính đặc biệt, là hoạt động kinh doanh trên những rủi ro. Sản phẩm của bảo hiểm là
sản phẩm vô hình, nó là sự đảm bảo về mặt tài chính trước rủi ro cho người được bảo
hiểm kèm theo là dịch vụ có liên quan. Giá trị sử dụng của sản phẩm bảo hiểm chỉ
được thực hiện sau khi mua một khoảng thời gian nhất định. Như vậy DNBH có
trong tay một quỹ tài chính tập trung khá lớn, nhưng quỹ này sẽ không được sử dụng
để bồi thường ngay nên DNBH có thể sử dụng lượng tiền nhàn rỗi này để đầu tư.
Hoạt động kinh doanh bảo hiểm thường có sự cách biệt về thời gian giữa thời
điểm ký kết hợp đồng và thời điểm nhận phí bảo hiểm (hoặc thời điểm xuất hoá
đơn), giữa thời điểm ghi nhận ban đầu (trong đó có ghi nhận doanh thu từ hoạt động
kinh doanh bảo hiểm) và thời điểm phát sinh nghĩa vụ, nợ phải trả và chi phí phát
sinh có liên quan.
12
Như vậy việc tiêu thụ sản phẩm bảo hiểm không đòi hỏi thời gian đưa sản
phẩm đi tiêu thụ như việc tiêu thụ hàng hoá bình thường. Thời điểm khách hàng
chấp nhận ký kết hợp đồng bảo hiểm cũng chính là thời điểm tiêu thụ sản phẩm. Đó
là thời điểm doanh thu bán hàng được xác định để hạch toán.
Sản phẩm của hoạt động kinh doanh bảo hiểm không như các sản
phẩm thông thường
Sản phẩm của hoạt động kinh doanh bảo hiểm nói chung không có hình thái
vật chất, không có quá trình nhập, xuất kho, chất lượng sản phẩm nhiều khi không
ổn định. Sản phẩm của hoạt động kinh doanh bảo hiểm được thể hiện bằng lợi ích
cho khách hàng thông qua việc thỏa mãn nhu cầu của khách hàng, là sự đảm bảo về
mặt tài chính trước rủi ro cho người được bảo hiểm kèm theo là dịch vụ có liên
quan… Kế toán doanh thu, chi phí, kết quả kinh doanh dựa trên những hợp đồng
bảo hiểm, giấy chứng nhận, phiếu thu, hóa đơn,...
Quá trình sản xuất, tiêu thụ sản phẩm bảo hiểm được tiến hành đồng thời,
ngay cùng một thời điểm.
Sản phẩm mà doanh nghiệp bảo hiểm cung cấp cho khách hàng chỉ là một
dịch vụ, doanh nghiệp bảo hiểm không phải bỏ ra trước chi phí sản xuất kinh doanh
như các doanh nghiệp sản xuất thông thường, mà thay vào đó là các chi phí liên
quan trực tiếp đến hoạt động kinh doanh bảo hiểm: các khoản tiền bồi thường, tiền
hoa hồng - những khoản tiền tạo ra dịch vụ bảo hiểm chiếm phần lớn chi phí kinh
doanh của doanh nghiệp bảo hiểm.
Không giống như các hoạt động sản xuất kinh doanh khác, chi phí hoa hồng
phát sinh khi bán hàng được hạch toán vào chi phí bán hàng, nhưng trong doanh
nghiệp kinh doanh bảo hiểm khoản chi phí này được cấu thành trong giá phí bảo
hiểm, vì vậy nó được hạch toán vào chi phí trực tiếp kinh doanh bảo hiểm. Đó là
khoản chi mà doanh nghiệp phải trả cho các đại lý, môi giới, cộng tác viên, công ty
nhượng tái bảo hiểm khi các trung gian này mang lại hợp đồng cho doanh nghiệp
bảo hiểm.
13
Đối tượng kinh doanh và phương thức kinh doanh đa dạng
- Bảo hiểm tài sản: BH ô tô, xe máy, BH máy bay, BH tàu thủy, BH vận
chuyển hàng hóa nội địa và xuất nhập khẩu, BH đầu máy và toa xe, BH tài sản cá
nhân và doanh nghiệp, BH tín dụng…
- Bảo hiểm con người: BH nhân thọ, BH tai nạn lao động, BH tai nạn hành
khách, BH tai nạn học sinh, sinh viên…
Các loại hình bảo hiểm liên quan đến con người thuộc đối tượng không chịu
thuế giá trị gia tăng.
- Bảo hiểm trách nhiệm dân sự: BH trách nhiệm dân sự lái xe cơ giới, BH
trách nhiệm dân sự chủ tàu, BH trách nhiệm dân sự chủ hãng hàng không…
Vì đối tượng kinh doanh bảo hiểm rất đa dạng nên khi thực hiện kế toán doanh
thu, chi phí, kết quả kinh doanh tại doanh nghiệp bảo hiểm, cần tạo ra một hệ thống
mã sản phẩm để có thể quản lý, theo dõi chặt chẽ hoạt động kinh doanh.
Ngoài ra, hoạt động kinh doanh bảo hiểm còn có sự đa dạng về phương thức
thực hiện như: kinh doanh bảo hiểm trực tiếp, kinh doanh bảo hiểm qua kênh phân
phối (ngân hàng, phòng trưng bày sản phẩm, các hãng ô tô xe máy...), kinh doanh bảo
hiểm qua các đại lý, kinh doanh bảo hiểm qua môi giới, qua đấu thầu bảo hiểm...
Chính sự đa dạng về phương thức thực hiện kinh doanh bảo hiểm dẫn đến sự đa dạng
về đối tượng quản lý cũng như sự phức tạp trong tổ chức công tác kế toán nói chung,
đặc biệt là tổ chức kế toán chi phí, doanh thu và xác định kết quả kinh doanh như: xác
định đối tượng kế toán tập hợp chi phí, đối tượng ghi nhận doanh thu và xác định kết
quả có thể theo từng loại hình, từng phương thức kinh doanh bảo hiểm.
Bảo hiểm là ngành kinh doanh có nguồn vốn lớn
Hiện các doanh nghiệp bảo hiểm đang quản lý một lượng lớn nguồn vốn. Nguồn
vốn này các doanh nghiệp bảo hiểm có nhu cầu đầu tư dài hạn, đầu tư vào các dự án có
mức độ mạo hiểm nhằm thu lợi nhuận. Nguồn vốn lớn giúp cho doanh nghiệp bảo
hiểm không để phát sinh nợ tồn đọng, doanh nghiệp có thời gian quay vòng vốn nhanh,
có thể phát triển thêm nhiều loại hình dịch vụ mới, tham gia vào các hoạt động khác
như liên doanh liên kết, đầu tư trên thị trường vốn, thị trường tiền tệ…
14
Quản lý quỹ và đầu tư vốn
Trong quá trình hoạt động, doanh nghiệp bảo hiểm phải luôn duy trì mức vốn
điều lệ đã đóng góp không thấp hơn mức vốn pháp định đã quy định.
Trích lập quỹ dự phòng nghiệp vụ: Là khoản tiền mà doanh nghiệp bảo hiểm
phải trích lập nhằm mục đích thanh toán cho những trách nhiệm bảo hiểm đã được
xác định trước và phát sinh từ các hợp đồng bảo hiểm đã giao kết.
Doanh nghiệp phải luôn duy trì khả năng thanh toán trong suốt quá trình hoạt
động kinh doanh bảo hiểm. Khi có nguy cơ mất khả năng thanh toán, doanh nghiệp
phải chủ động thực hiện ngay các biện pháp tự khôi phục khả năng thanh toán, đồng
thời báo cáo Bộ Tài chính về thực trạng tài chính, nguyên nhân dẫn đến nguy cơ
mất khả năng thanh toán và phương án khôi phục. Nếu không khôi phục được khả
năng thanh toán, doanh nghiệp sẽ bị đặt vào tình trạng kiểm soát đặc biệt.
Nguồn vốn đầu tư của doanh nghiệp bảo hiểm bao gồm: vốn diều lệ, quỹ dự
trữ bắt buộc, quỹ dự trữ tự nguyện, các khoản lãi những năm trước chưa sử dụng và
các quỹ được sử dụng để đầu tư hình thành từ lợi tức để lại của doanh nghiệp,
nguồn vốn nhàn rỗi từ dự phòng nghiệp vụ bảo hiểm.
Hoạt động kinh doanh bảo hiểm vừa hợp tác vừa cạnh tranh
Doanh nghiệp bảo hiểm làm quen với hội nhập hợp tác quốc tế và tạo ra sự
cạnh tranh để doanh nghiệp bảo hiểm tự nâng cao năng lực cạnh tranh của mình
nhằm đem lại lợi ích tốt hơn cho người tham gia bảo hiểm.
Trong quá trình phát triển thì các doanh nghiệp bảo hiểm cần phải hợp tác để
đưa đến thống nhất và đòi hỏi cạnh tranh lành mạnh.
Các doanh nghiệp bảo hiểm có nhiều phương thức phối hợp hỗ trợ nhau trong
quá trình kinh doanh như: liên doanh, liên kết, đồng bảo hiểm, tái bảo hiểm…Các
hình thức phối hợp này dẫn tới những phức tạp trong công tác quản lý và công tác
kế toán như: Kế toán chi phí, doanh thu trong các hình thức liên doanh “Hợp đồng
hợp tác kinh doanh dưới hình thức tài sản kinh doanh đồng kiểm soát”; “Hợp đồng
hợp tác kinh doanh dưới hình thức hoạt động kinh doanh đồng kiểm soát”; "Hợp
đồng đồng bảo hiểm"; "Hợp đồng tái bảo hiểm"...
15
Hoạt động kinh doanh bảo hiểm phải tuân theo các quy định của pháp
luật và các điều ước quốc tế có liên quan.
Để các doanh nghiệp bảo hiểm hoạt động có hiệu quả trong nền kinh tế thị
trường cần thiết phải điều chỉnh bằng pháp luật và các điều ước quốc tế có liên quan
đến hoạt động bảo hiểm.
1.2 Doanh thu, chi phí, kết quả kinh doanh trong doanh nghiệp bảo hiểm
1.2.1 Khái niệm, bản chất doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh trong
doanh nghiệp bảo hiểm
1.2.1.1. Doanh thu
Khái niệm
Doanh thu là lợi ích kinh tế thu được làm tăng vốn chủ sở hữu của doanh
nghiệp ngoại trừ phần đóng góp thêm của các cổ đông. Doanh thu được ghi nhận tại
thời điểm giao dịch phát sinh, khi chắc chắn thu được lợi ích kinh tế, được xác định
theo giá trị hợp lý của các khoản được quyền nhận, không phân biệt đã thu tiền hay
sẽ thu được tiền (Điều 78 Thông tư 200/2014/TT-BTC).
DNBH trong khuôn khổ những quy định pháp lý được phép thực hiện nhiều
hoạt động khác nhau: kinh doanh bảo hiểm, kinh doanh tái bảo hiểm, đại lý, giám
định xét giải quyết bồi thường, đầu tư vốn...
Như vậy, phạm vi HĐKD của DNBH không chỉ bó hẹp trong khuôn khổ của
kinh doanh bảo hiểm mà bao gồm:
- Hoạt động kinh doanh bảo hiểm
- Hoạt động đầu tư tài chính
- Hoạt động khác
Theo đó, doanh thu của doanh nghiệp kinh doanh bảo hiểm gồm: doanh thu từ
hoạt động kinh doanh bảo hiểm, tiền lãi từ hoạt động đầu tư và các khoản thu nhập
khác ngoài các hoạt động bán sản phẩm bảo hiểm và đầu tư.
- Xem thêm -