Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Më ®Çu
X©y dùng mét c¸c ngµnh kinh tÕ hîp lý, hiÖu qu¶ cao lµ vÊn ®Ò hÕt søc quan
träng ®Ó nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn víi tèc ®é cao vµ bÒn v÷ng.
ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo xu h-íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, phï
hîp víi yªu cÇu vµ b-íc ®i trong tiÕn tr×nh héi nhËp cña nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ
giíi lµ mét trong nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña ®-êng lèi ®æi míi nÒn kinh tÕ ®Êt n-íc
do §ai héi lÇn thø VII, VIII vµ IX cña §¶ng ®Ò ra. Môc tiªu phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2005
ë n-íc ta cã c¬ cÊu GDP theo ngµnh lµ: tû träng n«ng nghiÖp kho¶ng 20-21%, tû
träng c«ng nghiÖp vµ x©y dùng kho¶ng 40-41%, tû träng c¸c ngµnh dÞch vô kho¶ng
41-42%. §Ó ®¹t ®-îc môc tiªu ®Ò ra trªn ®©y, gãp phÇn thùc hiÖn chñ tr-¬ng lín cña
§¶ng vµ Nhµ n-íc trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸; mçi nhãm ngµnh
ph¶i ®¹t tèc ®é t¨ng tr-ëng: n«ng nghiÖp kho¶ng 4,3%, c«ng nghiÖp vµ x©y dùng
10,8%, dÞch vô 6,2%; t¨ng tr-ëng GDP b×nh qu©n 7,5%. Trong nh÷ng n¨m qua c¬
cÊu kinh tÕ chuyÓn dÞch chËm, mang tÝnh tù ph¸t, ch-a thËt sù chñ ®éng, cßn nhiÒu
bÊp bªnh, rñi ro; hiÖu qu¶ s¶n xuÊt thÊp dÉn ®Õn kh«ng ®¹t ®-îc kÕ ho¹ch t¨ng
tr-ëng kinh tÕ ®Ò ra. Nã lµ vÊn ®Ò bøc xóc nhÊt hiÖn nay, ®ang lµ vÊn ®Ò trung t©m
trong c¸c cuéc nghiªn cøu,th¶o luËn cña Quèc héi vµ ChÝnh phñ.
Ngµy nay, thÕ giíi cã nh÷ng biÕn ®æi s©u s¾c, ngµy cµng nhiÒu nh÷ng biÕn
®éng khã l-êng, nhiÒu yÕi tè t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ. §Ò ¸n nghiªn cøu
theo ph-¬ng h-íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh mét c¸ch chñ ®éng, linh ho¹t phï hîp
víi nh÷ng biÕn ®éng cña trong vµ ngoµi n-íc. §Ò ¸n nghiªn cøu "KÕ ho¹ch ho¸
chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ thêi kú 2001-2005 ë ViÖt Nam vµ c¸c gi¶i
ph¸p thùc hiÖn".
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì em nghiªn cøu hoµn thµnh ®Ò ¸n
nµy. mÆc dï ®· hÕt søc cè g¾ng trong qóa tr×nh nghiªn cøu, nh-ng do tr×nh ®é, kinh
nghiÖm cßn h¹n chÕ vµ thêi gian ng¾n ch-a nghiªn cøu ®-îc s©u s¾c vÊn ®Ò nªn bµi viÕt
kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ vµ thiÕu sãt. Mong ®-îc sù gãp ý cña c¸c thÇy, c¸c c«
vµ b¹n bÌ ®Ó em cã thÓ hiÓu s©u s¾c h¬n vÊn ®Ò.
-1-
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Ch-¬ng I
Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ
sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ
I.
C¬ cÊu kinh tÕ vµ ph©n lo¹i c¬ cÊu kinh tÕ
1.
Kh¸i niÖm c¬ cÊu kinh tÕ
Trong c¸c tµi liÖu kinh tÕ cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau vÒ kh¸i niÖm c¬ cÊu
kinh tÕ. C¸c c¸ch tiÕp cËn nµy th-êng b¾t ®Çu tô kh²i niÖm “c¬ cÊu”. L¯ mèt ph³m trï
triÕt häc, kh¸i niÖm c¬ cÊu ®-îc sö dông ®Ó biÓu thÞ cÊu tróc bªn trong, tû lÖ vµ mèi
quan hÖ gi÷a c¸c bé phËn hîp thµnh cña mét hÖ thèng. C¬ cÊu ®-îc biÓu hiÖn nh- lµ
nh÷ng mèi quan hÖ liªn kÕt h÷u c¬, c¸c yÕu tè kh¸c nhau cña mét hÖ thèng nhÊt ®Þnh.
C¬ cÊu lµ thuéc tÝnh cña mét hÖ thèng. Do ®ã, khi nghiªn cøu c¬ cÊu ph¶i ®øng trªn
quan ®iÓm hÖ thèng.
§øng trªn quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vµ lý thuyÕt hÖ thèng cã thÓ hiÓu: c¬
cÊu kinh tÕ lµ mét tæng thÓ hîp thµnh bëi nhiÒu yÕu tè kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ quèc
d©n, gi÷a chóng cã nh÷ng mèi liªn hÖ h÷u c¬, nh÷ng t-¬ng t¸c qua l¹i c¶ vÒ sè
l-îng vµ chÊt l-îng, trong nh÷ng kh«ng gian vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ-x· héi cô thÓ,
chóng vËn ®éng h-íng vµo nh÷ng môc tiªu nhÊt ®Þnh. Theo quan ®iÓm nµy, c¬ cÊu
kinh tÕ lµ mét ph¹m trï kinh tÕ, lµ nÒn t¶ng cña c¬ cÊu x· héi vµ chÕ ®é x· héi.
Mét c¸ch tiÕp cËn kh¸c th× cho r»ng: c¬ cÊu kinh tÕ hiÓu mét c¸ch ®Çy ®ñ lµ
mét tæng thÓ hÖ thèng kinh tÕ bao gåm nhiÒu yÕu tè cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau
trong nh÷ng kh«ng gian vµ thêi gian nhÊt ®Þnh, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x·
héi nhÊt ®Þnh, ®-îc thÓ hiÖn c¶ vÒ mÆt ®Þnh tÝnh lÉn ®Þnh l-îng, c¶ vÒ sè l-îng lÉn
chÊt l-îng, phï hîp víi môc tiªu ®-îc x¸c ®Þnh cña nÒn kinh tÕ.
Nh×n chung c¸c c¸ch tiÕp cËn trªn ®· ph¶n ¸nh ®-îc mÆt b¶n chÊt chñ yÕu cña
c¬ cÊu kinh tÕ. §ã lµ c¸c vÊn ®Ò:
- Tæng thÓ c¸c nhãm ngµnh, c¸c yÕu tè c©ó thµnh hÖ thèng kinh tÕ cña mét quèc
gia.
- Sè l-îng vµ tû träng c¸c nhãm ngµnh vµ c¸c yÕu tè cÊu thµnh hÖ thèng kinh
tÕ trong tæng thÓ nÒn kinh tÕ ®Êt n-íc.
- C¸c mèi quan hÖ t-¬ng t¸c lÉn nhau gi÷a c¸c nhãm ngµnh, c¸c yÕu tè...h-íng vµo
c¸c môc tiªu ®· x¸c ®Þnh. C¬ cÊu kinh tÕ cßn lµ mét ph¹m trï trõu t-îng; muèn n¾m
v÷ng b¶n chÊt cña c¬ cÊu kinh tÕ vµ thùc thi c¸c gi¶i ph¸p nh»m chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh
tÕ mét c¸ch cã hiÖu qu¶ cÇn xem xÐt tõng lo¹i c¬ cÊu cô thÓ cña nÒn kinh tÕ quèc d©n.
2.
Ph©n lo¹i c¬ cÊu kinh tÕ
2.1. C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ
Trong bµI viÕt chó träng nghiªn cøu c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ.
-2-
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
C¬ cÊu ngµnh cña nÒn kinh tÕ lµ tËp hîp tÊt c¶ c¸c ngµnh h×nh thµnh lªn nÒn
kinh tÕ vµ c¸c mèi quan hÖ t-¬ng ®èi æn ®Þnh gi÷a chóng.
C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸:
- Lo¹i chØ tiªu dÞnh l-îng thø nhÊt:tû träng c¸c ngµnh so víi tæng thÓ c¸c
ngµnh cña nÒn kinh tÕ.
- ChØ tiªu ®Þnh l-îng thø hai:Cã thÓ m« t¶ ®-îc phÇn nµo mèi quan hÖ t¸c ®éng
qua l¹i gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ, ®ã lµ c¸c hÖ sè trong b¶ng can ®èi liªn ngµnh (cña hÖ
MPS) hay b¶ng Vµo- Ra (I/O)(cña hÖ SNA).
C¬ cÊu ngµnh ph¶n ¸nh phÇn nµo tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi chung
cña nÒn kinh tÕ vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Thay ®æi m¹nh mÏ c¬
cÊu ngµnh lµ nÐt ®Æc tr-ng cña c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. Khi ph©n tÝch c¬ cÊu ngµnh
cña mét quèc gia ng-êi ta th-êng ph©n tÝch theo 3 nhãm ngµnh (khu vùc):
+ Nhãm ngµnh n«ng nghiÖp: bao gåm c¸c ngµnh n«ng, l©m, ng- nghiÖp.
+ Nhãm ngµnh c«ng nghiÖp:bao gåm c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµ x©y dùng.
+ Nhãm ngµnh dÞch vô: bao gåm c¸c ngµnh th-¬ng m¹i, b-u ®iÖn, du lÞch...
Trong c«ng nghiÖp cÇn chò ý ®Õn c²c hÖ sç liªn hÖ phÝa “thîng nguän” vµ c¸c
hÖ sç liªn hÖ phÝa “h³ nguän”.
* C²c ng¯nh c«ng nghiÖp “thîng nguän”:l¯ nh÷ng ng¯nh c«ng nghiÖp t³o
nguyªn liÖu vµ s¶n phÈm trung gian, ®ßi hái vèn ®Çu t- cao vµ c«ng nghÖ c¬ b¶n,
c«ng nghÖ cao.
* C²c ng¯nh c«ng nghiÖp “h³ nguän”:l¯ nh÷ng ng¯nh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt ra
s¶n phÈm cuèi cïng cho tiªu dïng, th-êng ®ßi hái vèn ®Çu t- Ýt, sö dông nhiÒu lao
®éng, cã thÓ cã quy m« s¶n xuÊt võa vµ nhá.
Nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp th-îng nguån vµ h¹ nguån nªu trªn cã mèi quan hÖ
däc rÊt chÆt chÏ. Trong mét chuyªn ngµnh nhÊt ®Þnh cã thÓ cã mét h×nh thøc tæ chøc
khÐp kÝn tõ c«ng nghiÖp th-îng nguån ®Õn h¹ nguån cña mét quèc gia hay theo sù
ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ (theo th-¬ng m¹i hay hîp ®ång gia c«ng) gi÷a c¸c quèc
gia.
2.2. C¬ cÊu l·nh thæ
NÕu c¬ cÊu kinh tÕ h×nh thµnh tõ sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ chuyªn m«n
ho¸ s¶n suÊt th× c¬ cÊu kinh tÕ l·nh thæ l¹i ®-îc h×nh thµnh chñ yÕu tõ viÖc bè trÝ s¶n
xuÊt theo kh«ng gian ®Þa lý.
C¬ cÊu l·nh thæ vµ c¬ cÊu ®Þa lý thùc chÊt lµ hai mÆt cña mét thÓ thèng nhÊt vµ
®Òu lµ sù biÓu hiÖn cña sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi. C¬ cÊu l·nh thæ h×nh thµnh
g¾n liÒn víi c¬ cÊu ngµnh vµ thèng nh¸t trong vïng kinh tÕ. Trong c¬ cÊu l·nh thæ,
cã sù biÓu hiÖn cña c¬ cÊu ngµnh trong ®iÒu kiÖn cô thÓ cña kh«ng gian l·nh thæ. Xu
h-íng ph¸t triÓn kinh tÕ l·nh thæ th-êng lµ ph¸t triÓn nhiÒu mÆt, tæng hîp, cã -u tiªn
mét vµi ngµnh vµ g¾n liÒn sù h×nh thµnh ph©n bæ d©n c- phï hùp víi c¸c ®IÒu kiÖn,
tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ cña l·nh thæ. ViÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu l·nh thæ ph¶i
®¶m b¶o sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓ cã hiÖu qu¶ cña c¸c ngµnh kinh tÕ, c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ theo l·nh thæ vµ trªn ph¹m vi c¶ n-íc, phï hîp víi ®Æc ®IÓm tù nhiªn
ngµnh kinh tÕ x· héi, phong tôc tËp qu¸ngµnh truyÒn thèng cña mçi vïng, nh»m
khai th¸c triÖt ®Ó thÕ m¹nh cña vïng ®ã.
-3-
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
2.3. C¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ
NÕu nh- ph©n c«ng lao ®éng x· héi ®· lµ c¬ së h×nh thµnh c¬ cÊu ngµnh vµ c¬
cÊu l·nh thæ, th× chÕ ®é së h÷u lµ c¬ së h×nh thµnh c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ. Mét
c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ hîp lý ph¸I dùa trªn c¬ së hÖ thèng tæ chøc kinh tÕ víi
chÕ ®é së h÷u cã kh¶ n¨ng thóc ®Èy sù phats triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, thóc ®Êy
ph©n c«ng lao ®éng x· héi...Theo nghÜa ®ã, c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ còng lµ mét
nh©n tè t¸c ®éng ®Õn c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ vµ c¬ cÊu l·nh thæ. Sù t¸c ®éng ®ã lµ mét
biÓu hiÖn sinh ®éng cña mèi quan hÖ gi÷a c¸c lo¹I c¬ cÊu trong nÒn kinh tÕ.
Ba bé phËn c¬ b¶n hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ lµ c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ, c¬ cÊu
thµnh phÇn kinh tÕ, c¬ cÊu l·nh thæ cã quan hÖ chÆt chÔ víi nhau. Trong ®ã c¬ cÊu
ngµnh kinh tÕ cã vai trß quan träng h¬n c¶. C¬ cÊu ngµnh vµ thµnh phÇn kinh tÕ chØ
cã thÓ ®-îc chuyÓn dÞch ®óng ®¾n trªn ph¹m vi kh«ng gian l·nh thæ vµ trªn ph¹m vi
c¶ n-íc. MÆt kh¸c, viÖc ph©n bè kh«ng gian l·nh thæ mét c¸ch hîp lý cã ý nghÜa
quan träng thóc ®Èy ph¸t triÓn c¸c ngµnh vµ thµnh phÇn kinh tÕ trªn l·nh thæ.
II.
ChuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ
1.
Kh¸i niÖm chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ
Kh¸i niÖm: Sù thay ®æi cña c¬ cÊu kinh tÕ tõ tr¹ng th¸i nµy sang tr¹ng th¸i
kh¸c cho phï hîp víi m«i tr-êng ph¸t triÓn ®-îc coi lµ sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh
tÕ.
* Kh¸i niÖm chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ
ChuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ tõ
d¹ng nµy sang d¹ng kh¸c phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x·
héi, sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ c¸c nhu cÇu vÒ kinh tÕ-x· héi cña ®Êt
n-íc.
ChuyÓn dÞch c¬ cÊu ®em tÝnh kh¸ch quan th«ng qua th«ng qua nh÷ng nhËn
thøc chñ quan cña con ng-êi, trong qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu ®· h×nh thµnh c¸c
kh¸i niÖm:
- §iÒu chØnh c¬ cÊu:§ã lµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu trªn c¬ së thay ®æi mét
sè mÆt, mét sè yÐu tè c¬ cÊu, lµm cho nã thÝch øng víi ®iÒu kiÖn kh¸ch quan tõng
thêi kú kh«ng t¹o ra sù thay ®æi ®ét biÕn, tøc thêi.
- C¶I tæ c¬ cÊu:§ã lµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu c¬ cÊu trªn c¬ së thay ®æi
mét sè mÆt b¶n chÊt so víi thùc tr¹ng c¬ cÊu ban ®Çu, nhanh chãng t¹o ra sù ®ét
biÕn.
C¬ cÊu kinh tÕ nãi chung vµ c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ nãi riªng lu«n thay ®æi theo
tõng thêi kú ph¸t triÓn bëi c¸c yÕu tè hîp thµnh. §ã lµ sù thay ®æi vÒ sè l-îng c¸c
ngµnh hoÆc sù thay ®æi tû lÖ gi÷a c¸c ngµnh do sù xuÊt hiÖn hoÆc sù biÕn mÊt cña
mét sè ngµnh vµ vµ sù t¨ng tr-ëng gi÷a c¸c yÕu tè cÊu thµnh lµ kh«ng ®ång ®Òu.
§©y kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ sù thay ®æi vÞ trÝ, mµ cßn lµ sù biÕn ®æi c¶ vÒ l-îng vµ
chÊt trong néi bé c¬ cÊu. ViÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh ph¶i dùa trªn c¬ së mét c¬
cÊu hiÖn cã, do ®ã néi dung cña chuyÓn dÞch c¬ cÊu lµ c¶I t¹o c¬ cÊu cò l¹c hËu
hoÆc ch-a phï hîp ®Ó x©y dùng c¬ cÊu míi tiªn tiÕn, hoµn thhiÖn vµ bæ sung c¬ cÊu
cò nh»m biÕn c¬ cÊu cò thµnh c¬ cÊu míi hiÖn ®¹i vµ phï hîp h¬n.
-4-
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
2.
Sù cÇn thiÕt chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ
C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ lu«n lu«n biÕn ®æi cïng víi qóa tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn
kinh tÕ. Mçi thêi kú, víi nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ c¸c ngµnh kinh tÕ t¨ng tr-ëng víi
tèc ®é kh¸c nhau dÉn ®Õn c¬ cÊu ngµnh thay ®æi. C¸c ®iÒu kiÖn nµy võa cã nh÷ng
t¸c ®éng tÝch cùc võa cã tiªu cùc ®Õn t¨ng tr-ëng kinh tÕ. V× vËy, cÇn chñ ®éng
chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh ph¸t huy nh÷ng thuËn lîi vµ h¹n chÕ nh÷ng khã kh¨n do
®iÒu kiÖn hiÖn t¹i ®Æt ra ®Ó thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ nhanh vµ bÒn v÷ng lµ vÊn ®Ò
dÆt ra ®èi víi tÊt c¶ c¸c quèc gia ë tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn.
3.
Nh÷ng lý luËn c¬ b¶n vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ
3.1. Nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n cã liªn quan ®Õn xu thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt
n-íc
a. Quy luËt tiªu thô s¶n phÈm cña E.Engel
Ngay tõ ®Çu thÕ kû 19, nhµ kinh tÕ häc ng-êi §øc E.Engel ®· nhËn thÊy r»ng
khi thu nhËp cña gia ®×nh t¨ng lªn th× tû lÖ chi tiªu cña hä cho l-¬ng thùc, thùc
phÈm gi¶m ®i. Do chøc n¨ng chÝnh cña khu vùc n«ng nghiÖp lµ s¶n xuÊt l-¬ng thùc,
thùc phÈm nªn cã thÓ suy ra lµ tû täng n«ng nghiÖp trong toµn bé nÒn kinh tÕ sÏ
gi¶m ®i khi thu nhËp t¨ng lªn.
Quy luËt cña E.Engel ®-îc ph¸t hiÖn cho tiªu dïng l-¬ng thùc, thùc phÈm
nh-ng nã cã ý nghÜa quan träng trong viÖc ®Þnh h-íng cho viÖc nghiªn cøu tiªu
dïng c¸c lo¹i s¶n phÈm kh¸c. C¸c nhµ kinh tÕ häc gäi l-¬ng thùc, thùc phÈm lµ c¸c
s¶n phÈm thiÕt yÕu, hµng c«ng nghiÖp lµ s¶n phÈm tiªu dïng l©u bÒn, vµ viÖc cung
cÊp dÞch vô lµ sù tiªu dïng cao cÊp. Qua qóa tr×nh nghiªn cøu, hä ph¸t hiÖn ra xu
h-íng chung lµ khi thu nhËp t¨ng lªn th× tû lÖ chi tiªu cho hµng tiªu dïng l©u bÒn
t¨ng phï hîp víi t¨ng thu nhËp, cßn chi tiªu cho tiªu dïng cao cÊp t¨ngnhanh h¬n
tèc ®é t¨ng thu nhËp.
Nh- vËy, quy luËt tiªu thô s¶n phÈm cña E.Engel ®· lµm râ tÝnh xu h-íng cña
viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ trong qóa tr×nh ph¸t triÓn.
b. Quy luËt t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng cña A.Fisher
N¨m 1935, trong cuçn “C²c quan hÖ kinh tÕ cða tiÕn bè kü thuËt”, A. Fisher ®±
giíi thiÖu kh¸I niÖm viÖc lµm ë khu vùc thø nhÊt, thø hai, thø ba. A. Fisher quan s¸t
thÊy r»ng, c¸c n-íc cã thÓ ph©n theo tû lÖ ph©n phèi tæng lao ®éng cña tõng n-íc
vµo ba khu vùc. Khu vùc thø nhÊt bao gåm s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vµ
theo mét sè quan ®iÓm cßn bao gåm c¶ khai th¸c má. Khu vùc thø hai bao gåm
c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ x©y dùng. Khu vùc thø ba gåm cã vËn t¶i, th«ng tin, th-¬ng
nghiÖp, dÞch vô nhµ n-íc, dÞch vô t- nh©n. Theo A.Fisher, tiÕn bé kü thuËt ®· cã t¸c
®éng ®Õn sù ph©n bè lao ®éng vµo ba khu vùc nµy. Trong qóa tr×nh ph¸t triÓn, viÖc
t¨ng c-êng sö dông m¸y mãc vµ c¸c ph-¬ng thøc canh t¸c míi ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho
n«ng d©n n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. KÕt qu¶ lµ, ®Ó b¶o ®¶m l-îng l-¬ng thùc,
thùc phÈm cÇn thiÕt cho x· héi th× kh«ng cÇn ®Õn l-îng lao ®éng nh- cò vµ do vËy,
tû lÖ cña lùc l-îng lao ®éng trong n«ng nghiÖp gi¶m. Dùa vµo sè liÖu thèng kª thu
thËp ®-îc, A. Fisher cho r»ng tû lÖ gi¶m nµy cã thÓ gi¶m tõ 80% ®èi víi c¸c ngµnh
chËm ph¸t triÓn nhÊt xuãng 11-12 % ë c¸c n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ trong
®iÒu kiÖn ®Æc biÖt cã thÓ xuèng tíi 5%. Ng-îc l¹i, tû lÖ lao ®éng ®-îc thu hót vµo
khu vùc thø hai vµ khu vùc thø ba ngµy cµng t¨ng do tÝnh co gi·n vÒ nhu cÇu s¶n
-5-
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
phÈm cña hai khu vùc nµy vµ kh¶ n¨ng h¹n chÕ h¬n cña viÑc ¸p dông tiÕn bé kü
thuËt, ®Æc biÖt lµ ®èi víi khu vùc thø ba.
c. Vai trß cña khoa häc vai trß nghÖ trong thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu
Khoa häc vµ c«ng nghÖ cã vai trß ®Æc biÖt quan träng trong qóa tr×nh chuyÓn
dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, nhÊt lµ trong bèi c¶nh hiÖn nay khi mµ nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang
chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp sang nÒn kinh tÕ tri thøc. Sù ph¸t triÓn cña khoa
häc vµ c«ng nghÖ kh«ng chØ ®Èy nhanh tèc ®é ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh mµ cßn lµm
ph©n c«ng lao ®éng x· héi trë nªn s©u s¾c vµ ®-a ®Õn sù ph©n chia c¸c ngµnh thµnh
nhiÒu ngµnh nhá h¬n, xuÊt hiÖn nhiÒu ngµnh, nhiÒu lÜnh vùc kinh tÕ míi, tõ ®ã lµm
thay ®æi c¬ cÊu, vÞ trÝ gi÷a c¸c ngµnh, hay thóc ®Èy c¸c ngµnh chuyÓn dÞch c¬ cÊu
kinh tÕ theo h-íng:
+ C¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt (n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp)®Òu t¨ng lªn vÒ s¶n
l-îng tuyÖt ®èi, nh-ng vÒ tû träng trong GDP so víi c¸c ngµnh s¶n xuÊt phi vËt chÊt
(dÞch vô) l¹i gi¶m t-¬ng ®èi.
+ C¬ cÊu kinh tÕ trong, néi bé mçi ngµnh còng biÕn ®æi theo h-íng ngµy cµng
t¨ng m¹nh quy m« s¶n xuÊt ë c¸c ngµnh cã hµm l-îng kü thuËt, c«ng nghÖ cao.
d. Xu thÕ kinh tÕ thÕ giíi
* Xu thÕ hoµ b×nh hîp t¸c
Nh×n tæng qu¸t, cã thÓ dù b¸o xu thÕ hoµ b×nh hîp t¸c ph¸t triÓn trªn thÕ giíi
vµ khu vùc tiÕp tôc gia t¨ng ®i ®«i víi nh÷ng cä s¸t ®Êu tranh, c¹nh tranh ngµy cµng
gay g¾t, cã thÓ cã nh÷ng bïng næ khã l-êng. C¸c n-íc lín, c¸c trung t©m ph¸t triÓn
lín ®ang vµ sÏ gi»ng co, tranh giµnh ¶nh h-ëng, lÊn ¸t kinh tÕ ®èi víi c¸c n-íc kh¸c.
Bªn c¹nh ®ã, tr×nh ®é ph¸t triÓn ngµy cµng cao cña lùc l-îng s¶n xuÊt còng nh- kinh
tÕ nãi chung cña thÕ giíi ®· t¹o ra nh÷ng c¬ héi hîp t¸c, héi nhËp ®Ó khai th¸c c¸c
nguån lùc quèc tÕ phôc vô cho nhu cÇu ph¸t triÓn quèc gia. Mçi n-íc víi tr×nh ®é
ph¸t triÓn kh¸c nhau ®Òu t×m thÊy lîi thÕ cña m×nh qua c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ
vµ cã thÓ tham gia opj t¸c ph¸t triÓn d-ãi nhiÒu h×nh thøc.
* T¸c ®éng cña c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ
Trong thÕ kû XXI, víi dù b¸o c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ sÏ cã nh÷ng
nh¶y vät khã l-êng, yªu cÇu míi vµ còng lµ kh¶ n¨ng míi trong ®iÒu kiÖn nh©n lo¹i
®ang bøoc vµo nÒn kinh tÕ tri thøc. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸ ®Êt n-íc ph¶i triÓn khai theo t- duy míi, phï hîp víi giai ®o¹n míi. ViÖt Nam
cã nh÷ng líi thÕ so s¸nh vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ dåi dµo vÒ nguån nh©n lùc,
nÕu ®-îc ph¸t huy sÏ lµ nh©n tè tÝch cùc ®Ó tiÕp nhËn khoa häc vµ c«ng nghÖ g©y
dùng n¨ng lùc néi sinh.
* Toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸
Lµ xu thÕ kh¸c quan ngµy cµng t¸c ®éng m¹nh, thËm chÝ chi phèi ph¸t triÓn
kinh tÕ cña c¸c n-íc. Trong bèi c¶nh ®ã, chóng ta cÇn thÊy hÕt mÆt tÝch cùc, thuËn
lîi, c¶ mÆt tiªu cùc, khã kh¨ngµnh th¸ch thøc vµ cã chiÕn l-îc thÝch øng vµ lîi dông
qóa tr×nh nµy cã hiÖu qu¶ nhÊt.
Dßng vèn §Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi(FDI) ®Õn c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn: Tõ
nh÷ng n¨m ®Çu cña th¹p kû 90, toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho
c¸c dßng vèn FDI ®Õn víi c¸c nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn. Nguån vèn nµy t¨ng liªn
tôc qua c¸c n¨m, tuy cã suy gi¶m do t¸c ®éng cña khñng ho¶ng kinh tÕ n¨m 97.
-6-
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Dßng vèn hç trî chÝnh thøc víi c¸c ®iÒu kiÖn -u ®·i (ODA) ®Õn c¸c n-íc ®ang
ph¸t triÓn cã xu h-íng gi¶m dÇn.
Quèc tÕ ho¸ th-¬ng m¹i, vèn vµ s¶n xuÊt. Bèn m-¬i n¨m qua kim ng¹ch
th-¬ng m¹i hµng ho¸ cña toµn thÕ giíi ®· t¨ng 6%/n¨m trong khi ®ã s¶n xuÊt hµng
ho¸ chØ t¨ng 3,7%. Møc ®é më cöa cña c¸c n-íc t¨ng. Sau th-¬ng m¹i vèn ®Çu tcòng ®· nhanh chãng ®-îc quèc tÕ ho¸. C¹nh tranh th-¬ng m¹i vµ thu hót ®Çu ttrªn thÕ giíi diÔn ra ngµy cµng m¹nh mÏ.
3.2. C¸c lý thuyÕt ph¸t triÓn
Víi t- c¸c lµ lo¹I lý thuyÕt chñ yÕu nghiªn cøu c¸c con ®-êng hay c¸c m« h×nh
ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c n-íc ch¹m ph¸t triÓn hiÖn ®ang nç lùc tiÕn hµnh c«ng
nghiÖp ho¸, c¸c lý thuyÕt ph¸t triÓn trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®Òu bµn tíi mét trong
nh÷ng néi dung c¬ b¶n nhÊt cña c«ng nghiÖp ho¸ lµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh.
Song, do b¶n th©n thÕ giíi chËm ph¸t triÓn bao gåm nhiÒu quèc gia víi c¸c ®Æc ®IÓm
®Æc thï kh¸c nhau, do xuÊt ph¸t tõ c¸c quan ®iÓm vµ c¸c gãc ®é nghiªn cøu kh¸c
nhau nªn c¸ch gi¶I quyÕt vÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh trong qóa tr×nh c«ng
nghiÖp ho¸ cña c¸c lo¹I lý thuyÕt ph¸t triÓn còng rÊt kh¸c nhau. Cã thÓ thÊy ®IÒu
nµy qua mét sè lý thuyÕt ph¸t triÓn chñ yÕu sau.
a. Lý thuyÕt ph©n kú ph¸t triÓn kinh tÕ
T- t-ëng c¬ b¶n cña ng-êi chñ x-ëng lý thuyÕt nµy Walt Rostow cho r»ng,
qóa tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña bÊt kú quèc gia nµo còng ®Òu tr¶I qua 5 giai ®o¹n
tuÇn tù nh- sau:
1/ X· héi truyÒn thèng: Víi ®Æc tr-ng lµ n«ng nghiÖp gi÷ vai trß thèng trÞ trong
®êi sèng kinh tÕ, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp vµ x· héi kÐm linh ho¹t.
2/ Giai ®o¹n chuÈn bÞ cÊt c¸nh: Víi nh÷ng thay ®æi quan träng lµ trong x· héi
®· xuÊt hiÖn tÇng líp chñ xÝ nghiÖp cã kh¶ n¨ng ®æi míi, kÕt cÊu h¹ tÇng s¶n xuÊt,
nhÊt lµ giao th«ng ®· ph¸t triÓn. B¾t ®Çu h×nh thµnh nh÷ng khu vùc ®Çu tÇu cã t¸c
®éng l«I kÐo nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn.
3/ Giai ®o¹n cÊt c¸nh: víi nh÷ng dÊu hiÖu quan träng nh- tû lÖ ®Çu t- so víi
thu nhËp quèc d©n ®¹t møc 10%, xuÊt hiÖn nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn cã
tèc ®é t¨ng tr-ëng cao, cã nh÷ng chuyÓn biÕn m¹nh mÏ trong thÓ chÕ x· hoäi, thuËn
lîi cho sù ph¸t triÓn cña khu vùc s¶n xuÊt hiÖn ®ai vµ kinh tÕ ®èi ngo¹i.
4/ Giai ®o¹n chuyÓn tíi sù chÝn muåi kinh tÕ lµ giai ®o¹n mµ tû lÖ ®Çu t- trªn
thu nhËp quèc d©n ®¹t møc cao(tõ 10-20%) vµ xuÊt hiÖn nhiÒu cùc t¨ng tr-ëng míi.
5/ Kû nguyªn tiªu dïng hµng lo¹t:lµ giai ®o¹n kinh tÕ ph¸t triÓn cao, s¶n xuÊt
®a d¹ng ho¸, thÞ tr-êng linh ho¹t vµ cã hiÖn t-îng suy gi¶m nhÞp ®é t¨ng tr-ëng.
Theo lý thuyÕt ph©n kú ph¸t triÓn nµy hÇu hÕt c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn ®ang
tiÕn hµnhc«ng nghiÖp ho¸ hiÖn nay n»m ë giai ®o¹n 2vµ 3, tuú theo møc ®é ph¸t
triÓn cña tõng n-íc. NgoµI nh÷ng dÊu hiÖu kinh tÕ - x· héi kh¸c, vÒ mÆt c¬ cÊu,ph¶i
b¾t ®Çu h×nh thµnh mét sè ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn cã kh¶ n¨ng l«i kÐo toµn bé
nÒn kinh tÕ t¨ng tr-ëng. §ång thêi, cïng víi sù chuyÓn tiÕp tõ giai ®o¹n 2 sang 3 lµ
sù thay ®æi cña nh÷ng lÜnh vùc ®ãng vai trß ®Çu tµu. NghÜa lµ trong chÝnh s¸ch c¬
cÊu cÇn xÐt ®Õn trËt tù -u tiªn ph¸t triÓn nh÷ng lÜnh vùc cã thÓ ®¶m tr¸ch vai trß ®ã
qua mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn cô thÓ.
Do tiÕp cËn vÊn ®Ò gãc ®é kh¸i qu¸t lÞch sö cña nhiÒu n-íc, lý thuyÕt ph©n kú
ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng m« t¶ s©u nh÷ng khÝa c¹nh ®Æc thï cña tõng n-íc hay tõng
-7-
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
nhãm n-íc, song nh÷ng nhËn xÐt kh¸i qu¸t chung Êy cã thÓ xem nh- nh÷ng gîi ý
rÊt cã ý nghÜa ®èi vÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu trong qóa tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ cña
tõng n-íc ®ang ph¸t triÓn hiÖn nay.
b. Lý thuyÕt nhÞ nguyªn
Lý thuyÕt nhÞ nguyªn do A. Lewis (gi¶i th-ëng Nobel n¨m 1979) khëi x-íng,
tiÕp cËn vÊn ®Ò tõ ®êi sèng kinh tÕ cña c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. ¤ng ®· cã nh÷ng
kiÕn gi¶i kh¸ cô thÓ vÒ sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ trong thêi kú c«ng
nghiÖp h¸o hiÖn nay. Lý thuyÕt nhÞ nguyªn cho r»ng ë c¸c nÒn kinh tÕ nµy cã hai
khu vùc kinh tÕ song song tån t¹i: khu vùc kinh tÕ truyÒn thèng, chñ yÕu lµ s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp vµ khu vùc kinh tÕ c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, du nhËp tõ bªn ngoµi. Khu
vùc truyÒn thèng cã ®Æc ®IÓm lµ tr× trÖ, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp vµ d- thõa lao ®éng.
V× thÕ, cã thÓ chuyÓn mét phÇn lao ®éng tõ khu vùc nµy sang khu vùc c«ng nghiÖp
hiÖn ®¹I mµ kh«ng ¶nh h-ëng ®Õn s¶n l-îng n«ng nghiÖp. Do cã n¨ng suÊt cao nªn
khu vùc c«ng nghiÖp hiÖn ®¹I cã thÓ tù tÝch luü ®Ó më réng s¶n xuÊt mét c¸ch ®éc
lËp mµ kh«ng phô thuéc vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn chung cña toµn bé nÒn kinh tÕ.
KÕt luËn ®-¬ng nhiªn rót ra tõ nh÷ng nhËn ®Þnh nµy lµ ®Ó thóc ®Èy ph¸t triÓn
kinh tÕ cña nh÷ng n-íc chËm ph¸t triÓn, cÇn ph¶i b»ng mäi c¸ch më réng khu vùc
s¶n xuÊt c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i cµng nhanh cµng tèt mµ kh«ng cÇn quan t©m tíi khu
vùc n«ng nghiÖp truyÒn thèng. Sù gia t¨ng cña khu vùc c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i tù nã
sÏ rót dÇn lao ®éng tõ khu vùc n«ng nghiÖp sang vµ biÕn nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp
x· héi tõ tr¹ng thaÝ nhÞ nguyªn thµnh mét nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp ph¸t triÓn.
Ph¶I nãi r¨ng nh÷ng kÕt luËn cña lý thuyÕt nhÞ nguyªn ®· g©y ®-îc Ên t-îng
m¹nh mÏ ®èi víi c¸c quèc gia chËm ph¸t triÓn ®ang mong muèn ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh
c«ng nghiÖp ho¸. Trªn thùc tÕ, chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp ho¸ vµ c¬ cÊu kinh tÕ ë nhiÒu
quèc gia chËm ph¸t triÓn tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø II ®Õn thêi gian gÇn ®©y
®· Ýt nhiÒu chÞu ¶nh h-ëng cña lý thuyÕt nµy.
Lý thuyÕt kinh tÕ nhÞ nguyªn cßn ®-îc nhiÒu nhµ kinh tÕ(J. Fei, G.RanÝ, Haris,
Todaro,...)tiÕp tôc nghiªn cøu vµ ph©n tÝch. LuËn ®IÓm ph¸t triÓn cña hä lµ kh¶ n¨ng
ph¸t triÓnvµ thu n¹p lao ®éng cña khu vùc c«ng nghiÖp hiÑen ®¹i. Khu vùc nµy cã
nhiÒu kh¶ n¨ng lùa chän kü thuËt, trong ®ã cã nh÷ng lo¹I kü thuËt cã hÖ sè sö dông
lao ®éng cao, nªn vÒ nguyªn t¾c, cã thÓ thu hót ®-îc lao ®éng d- thõa tõ khu vùc
n«ng nghiÖp truyÒn thèng. Nh-ng viÖc di chuyÓn lao ®éng ®-îc gi¶ ®Þnh lµ do sù
chªnh lÑch vÒ møc thu nhËp cña lao ®éng tõ hai khu vùc kinh tÕ trªn quyÕt ®Þnh. Cã
nghÜa lµ, khu vùc c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i chØ cã thÓ thu hót lao ®éng tõ khu vùc n«ng
nghiÖp trong tr-êng hîp ®ang cã n¹n nh©n m·n khi nã cã møc l-¬ng cao h¬n møc
thu nhËp khi hä cßn ë n«ng th«n. Nh-ng kh¶ n¨ng duy tr× sù chªnh lÖch nµy sÏ c¹n
dÇn cho ®Õn khi nguån lao ®éng d- thõa ë n«ng th«n kh«ng cßn n÷a. §Õn lóc ®ã,
viÖc tiÕp tôc di chuyÓn lao ®éng tõ n«ng nghiÖp sang c«ng nghiÖp sÏ lµm cho s¶n
l-îng n«ng nghiÖp gi¶m ®i, khiÕn cho gi¸ c¶ hµnh ho¸ n«ng phÈm tiªu dïng t¨ng
lªn, kÐo theo møc t¨ng l-¬ng t-¬ng øng trong khu vùc s¶n xu¸t c«ng nghiÖp. ChÝnh
sù t¨ng l-¬ng cña khu vùc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp sÏ®Æt ra giíi h¹n vÒ møc cÇu t¨ng
thªm vÒ lao ®éng cña b¶n th©n nã. Nh- vËy mÆc dï vÒ mÆt kü thuËt- c«ng nghÖ khu
vùc c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i cã thÓ cã kh¶ n¨ng thu dông kh«ng h¹n chÕ nh©n lùc,
nh-ng vÒ mÆt thu nhËp vµ ®é co d·n cung cÇu nh©n lùc cña hai khu vùc th× søc thu
n¹p lao ®éng tõ khu vùc n«ng nghiÖp cña c«ng nghiÖp lµ cã h¹n.
Mét h-íng ph¸t triÓn kh¸c dùa trªn lý thuyÕt nhÞ nguyªn lµ ph©n tÝch kh¶ n¨ng
di chuyÓn lao ®éng tõ n«ng th«n ra khu vùc c«ng nghiÖp- thµnh thÞ. Qu¸ tr×nh dÞch
-8-
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
chuyÓn lao ®èng chØ tr«i ch°y khi “ tång cung” vÒ lao ®èng tô n«ng nghiÖp phï hîp
víi “tång cÇu” ê khu vùc c«ng nghiÖp. Sù di chuyÓn n¯y kh«ng chØ phó thuéc vµo sù
chªnh lÖch thu nhËp mµ cßn phô thuéc vµo s¸c xuÊt t×m ®-îc viÖc lµm ®èi víi nh÷ng
ngéi lao ®èng n«ng nghiÖp. Khi ®a thªm yÕu tç “ s²c xuÊt t×m ®îc viÖc l¯m” v¯o
ph©n tÝch, ng-êi ta thÊy xuÊt hiÖn c¸c t×nh huèng lµm yÕu ®i kh¶ n¨ng di chuyÓn lao
®éng gi÷a hai khu vùc nh- sau:
- Sù n¨ng ®éng cña b¶n th©n khu vùc c«ng nghiÖp:VÒ mÆt nµy, so víi nÒn c«ng
nghiÖp ê c²c níc ph²t triÓn, khu vùc gãi l¯ ” c«ng nghiÖp hiÖn ®³ “ ê c²c níc
chËm ph¸t triÓn yÕu kÐm h¬n rÊt nhiÒu. V× vËy, ®Ó võa cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi
nÒn c«ng nghiÖp n-íc ngoµi kh¸c, võa lµm ®Çu tµu l«i kÐo sù t¨ng tr-ëng cña toµn
bé nÒn kinh tÕ th× khu vùc c«ng nghiÖp ph¶I h-íng tíi nh÷ng ngµnh kü thuËt cao.
Nh-ng nh÷ng ngµnh nµy cÇn t¨ng hµm l-îng vèn ®Çu t- h¬n lµ t¨ng hµm l-îng lao
®èng. V× thÕ, khu vùc “c«ng nghiÖp hiÖn ®³I” ê c²c níc chËm ph²t triÓn cñng câ
nguy c¬ gÆp ph¶i vÊn ®Ò d- thõa lao ®éng chø kh«ng riªng g× khu vùc n«ng nghiÖp.
- Kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu vÒ kü thuËt cña ng-êi lao ®éng n«ng nghiÖp khi
chuyÓn sang lÜnh vùc c«ng nghiÖp. VÒ mÆt nµy, mét thùc tÕ lµ lao ®éng n«ng th«n
cã tr×nh ®é häc vÊn thÊp h¬n nhiÒu so víi lao ®éng thµnh thÞ, thËm chÝ ch-a quen víi
m«i tr-êng lao ®éng c«ng nghiÖp. ViÖc ®µo t¹o lao ®éng c«ng nghiÖp kü n¨ng cao
ch¼ng nh÷ng ®ßi hái nhiÒu thêi gian mµ ph¶i cã ®Çu t- lín, ®Õn møc ng-êi ta xem
nh- mét trong nh÷ng lÜnh vùc ®Çu t- quan träng nhÊt ®èi víi mét nÒn kinh tÕ. Víi
nh÷ng ph©n tÝch trªn, ng-êi ta thÊy r»ng x¸c suÊt t×m ®-îc viÖc lµm míi ë khu vùc
c«ng nghiÖp ®èi víi ng-êi n«ng d©n rêi bá ruéng ®ång lµ cã giíi h¹n.
Tãm l¹i, khi ph©n tÝch sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cña hai lÜnh vùc s¶n xuÊt
vËt chÊt quan träng nhÊt cña c¸c nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn trong thêi kú c«ng
nghiÖp ho¸, c¸c lý thuyÕt nhÞ nguyªn ®· ®i tõ chç cho r»ng chØ cÇn tËp trung vµo
ph¸t triÓn c«ng nghiÖp mµ kh«ng chó ý tíi n«ng nghiÖp ®Õn chç chØ ra nh÷ng giíi
h¹n cña chóng vµ v× thÕ, cÇn quan t©m thÝch ®¸ng tíi n«ng nghiÖp trong qóa tr×nh
chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ nµy
c. Lý thuyÕt ph¸t triÓn c©n ®èi liªn ngµnh
Nh÷ng ng-êi ñng hé quan ®iÓm nµy nh- R. Nurkse, P.Rosenstein-Rodan...,
cho r»ng ®Ó nhanh chãng c«ng nghiÖp ho¸, cÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn ®ång ®Òu ë tÊt c¶
mäi ngµnh kinh tÕ quèc d©n. Hä chñ yÕu dùa trªn nh÷ng luËn cø sau:
- Trong qóa tr×nh ph¸t triÓn, tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ liªn quan mËt thiÕt víi
nhau trong chhu tr×nh “®Çu ra” cða ng¯nh n¯y l¯ “®Çu v¯o” cða ng¯nh kia. V× thÕ sù
ph¸t triÓn ®ång ®Òu vµ c©n ®èi chÝnh lµ ®ßi hái sù c©n b»ng cung cÇu trong s¶n xuÊt.
- Sù ph¸t triÓn c©n ®èi gi÷a c¸c ngµnh nh- v¹y gióp tr¸nh ®-îc ¶nh h-ëng tiªu
cùc cña nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ tr-êng thÕ giíi vµ h¹n chÕ møc ®é phô thuéc vµo
c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c, tiÕt kiÖm nguån ngo¹i tÖ vèn rÊt khan hiÕm vµ thiÕu hôt.
- Mét nÒn kinh tÕ dùa trªn c¬ cÊu c©n ®èi hoµn chØnh nh- vËy chÝnh lµ nÒn
t¶ng v÷ng ch¾c ®¶m b¶o sù ®éc lËp chÝnh trÞ cña c¸c n-íc thuéc thÕ giíi thø ba
chèng l¹i chñ nghÜa thùc d©n.
Lý cuèicïng tá ra rÊt hÊp dÉn ®èi víi nhiÒu quèc gia chËm ph¸t triÓn míi
giµnh ®-îc ®éc lËp vÒ chÝnh trÞ nh÷ng n¨m sau §¹i chiÕn thÕ giíi lÇn thø hai. V× thÕ,
m« h×nh ph¸t triÓn theo c¬ cÊu c©n ®èi khÐp kÝn-m« h×nh c«ng nghiÖp ho² “híng
nèi” hay thay thÕ “nhËp khÈu” ®± trê th¯nh tr¯o lu phå biÕn théi kú ®â.
-9-
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Tuy nhiªn, thùc tÕ ®· dÇn dÇn cho thÊy nh÷ng yÕu ®IÓm rÊt lín cña m« h×nh lý
thuyÕt nµy. ë ®©y cã hai vÊn ®Ò cÇn ®Æc biÖt cÇn ®-îc xem xÐt lµ:
- Thø nhÊt, viÖc ph¸t triÓn mét c¬ cÊu kinh tÕ c©n ®èi, hoµn chØnh ®· ®-a nÒn
kinh tÕ ®Õn chç khÐp kÝn vµ khu biÖt víi thÕ giíi bªn ngoµi. §iÒu nµy ch¼ng nh÷ng
ng-îc víi xu h-íng chung cña tÊt th¶y mäi nÒn kinh tÕ trong ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i lµ
khu vùc h¸o vµ toµn cÇu ho¸, mµ trong lóc ng¨n ngõa nh÷ng øac ®éng tieu cùc cua
thÞ tr-êng thÕ giíi, ®· bá qua nh÷ng ¶nh h-ëng tÝch cùc do bªn ngoµi ®em l¹i.
- Thø hai, c¸c nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng vÒ nh©n tµi, vËt
lùc ®Ó cã thÓ thùc hiÖn ®-îc nh÷ng môc tiªu c¬ cÊu ®Æt ra ban ®Çu.
C¶ hai yÕu tè nµy ®Òu gãp phÇn lµm cho sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh theo
h-íng c«ng nghiÖp ho¸ gÆp khã kh¨n, bëi lÏ c¸ch tiÕp cËn trªn ®· lµm ph©n t¸n c¸c
nguån lùc ph¸t triÓn rÊt cã h¹n cña c¸c quèc gia, khiÕn cho ngay c¶ viÖc söa ch÷a
l¹i di s¶n c¬ cÊu kinh tÕ quÌ quÆt cña thêi kú thuéc ®Þa cò còng bÞ trë ng¹i. ChÝnh v×
thÕ, chØ sau mét thêi kú t¨ng tr-ëng, c¸c nÒn kinh tÕ theo ®uæi m« h×nh c¬ cÊu c©n
®èi nµy ®· nhanh chãng r¬i vµo t×nh tr¹ng thiÓu n¨ng.
d. Lý thuyÕt ph¸t triÓn c¬ cÊu ng¯nh c©n ®èi hay c¸c “cùc t¨ng trëng“
Ng-îc l¹i víi quan ®iÓm ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ theo mét c¬ cÊu c©n ®èi khÐp
kÝn nªu trªn, lý thuyÕt ph¸t triÓn c¬ cÊu ngµnh kh«ng c©n ®èi (A.Hirschman,
F.Perrons, G.Destanne de Bernis...)cho r»ng kh«ng thÓ vµ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i
®¶m b¶o t¨ng tr-ëng bÒn v÷ng c¸ch duy tr× c¬ cÊu c©n ®èi liªn ngµnh ®èi víi mäi
quèc gia, víi nh÷ng luËn cø chñ yÕu sau:
- ViÖc ph¸t triÓn c¬ cÊu kh«ng c©n ®èi g©y lªn ¸p lùc, t¹o ra sù kÝch thÝch ®Çu
t-. Trong mèi t-¬ng quan gi÷a c¸c ngµnh, nÕu cung b»ng cÇu th× sÏ triÖt tiªu ®éng
lùc khuyÕn khÝch ®Çu t- n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt. Do ®ã, nÕu cã nh÷ng dù ¸n ®Çu
t- lín h¬n vµo mét sè lÜnh vùc th× th× ¸p lùc ®Çu t- sÏ xuÊt hiÖn bëi cÇu lín h¬n cung
lóc ®Çu vµ sau ®ã th× cung lín h¬n cÇu ë mét sè lÜnh vùc. ChÝnh nh÷ng dù ¸n ®ã cã
t¸c dông l«i kÐo ®Çu t- theo kiÓu lý thuyÕt sè nh©n.
- Trong mçi giai ®o³n ph²t triÓn cða théi kú c«ng nghiÖp ho², vai trß “cùc t¨ng
trêng” cða c²c ng¯nh trong nÒn kinh tÕ l¯ kh«ng giçng nhau. V× thÕ, cÇn tËp trung
nh÷ng nguån lùc khan hiÕm cho mét sè lÜnh vùc trong mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh.
- Do trong thêi kú ®Çu tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn rÊt
thiÕu vèn, lao ®éng kü thuËt, c«ng nghÖ vµ thÞ tr-êng nªn kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó
cïng mét lóc ph¸t triÓn ®ång bé tÊt c¶ c¸c ngµnh hiÖn ®¹i. V× thÕ, viÖc ph¸t triÓn c¬
cÊu kh«ng c©n ®èi lµ mét sù lùa chén b¾t buéc.
Lóc ®Çu lý thuyÕt nµy tá ra kh«ng hÊp dÉn l¾m v× d-êng nh- nã bá qua nh÷ng
lç lùc x©y dùng mét nÒn kinh tÕ ®éc lËp cã c¬ cÊu ngµnh c©n ®èi ®Ó chèng l¹I chØ
nghÜa thùc d©n. MÆt kh¸c, ®»ng sau c¸ch dÆt vÊn ®Ò x©y dùng mét c¬ cÊu kh«ng c©n
®èi vµ më cöa ra bªn ngoµi lµ chÊp nhËn sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c nÒn kinh tÕmµ th-êng th× c¸c nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn gÆp ph¶i nhiÒu bÊt lîi h¬n. Song, do
nh÷ng h¹n chÕ ngµy cµng trë nªn râ rµng cña ý t-ëng thùc hiÖn m« h×nh c«ng
nghiÖp ho¸ h-íng néi cã c¬ cÊu ngµnh c©n ®èi hoµn chØnh vµ nh÷ng thµnh c«ng
“thÇn kú” cða mèt sç níc ®i tiªn phong, ®iÓn h×nh l¯ nhâm NICs §«ng ²,lý thuyÕt
ph¸t triÓn c¬ cÊu ngµnh kh«ng c©n ®èi hay c¸c cùc t¨ng tr-ëng ngµy cµng ®-îc thõa
nhËn réng r·i. Trªn thùc tÕ, m« h×nh c«ng nghiÖp më cöa, h-íng ngo¹i ®· trë thµnh
mét xu h-íng chÝnh yÕu ë c¸c n-íc chËm ph¸t triÓn tõ thËp niªn 1980 trë l¹i ®©y.
e. Lý thuyÕt ph¸t triÓn theo m« h×nh “®¯n nh¹n bay“
- 10 -
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Tõ sù ph©n tÝch thùc tÕ lÞch sö ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c quèc gia vµ dùa trªn lý
thuyÕt lîi thÕ so s¸nh trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, ng-êi khëi x-íng lý thuyÕt nµy,
gi²o s Kaname Akamatsu ®± ®a ra nh÷ng kiÕn gi°ivÒ qu² tr×nh “®uåi kÞp” c²c
n-íc tiªn tiÕn nhÊt cña c¸c n-íc kÐm ph¸t triÓn h¬n. Trong nh÷ng ý t-ëng vÒ sù
“®uåi kÞp” n¯y, vÊn ®Ò c¬ cÊu ngµnh cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng. XÐt trªn gãc ®é
ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn c«ng nghiÖp, tõng ph©n ngµnh hay thËm chÝ tõng läai s¶n
phÈm riªng biÖt, qòa tr×nh “®uåi kÞp”vÒ mÆt kinh tÕ v¯ kü thuËt cða chòng ®îc chia
thµnh 4 giai ®o¹n sau:
Giai ®o¹n1:C¸c n-íc kÐm ph¸t triÓn nhËp hµng c«ng nghiÖp chÕ biÕn tõ c¸c
n-íc ph¸t triÓn h¬n vµ xuÊt khÈu mét sè s¶n phÈm thñ c«ng ®Æc biÖt.Giai do¹n nµy
x¶y ra sù ph©n biÖt hay ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ngay trong lßng c¸c n-íc kÐm
ph¸t triÓn-chuyªn s¶n xuÊt mét sè s¶n phÈm thñ c«ng ®Æc biÖt ®Ó b¸n vµ nhËp khÈu
hµng tiªu dïng c«ng nghiÖp kh¸c tõ c¸c n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn.
Giai ®o¹n 2:C¸c n-íc chËm ph¸t triÓn nhËp s¶n phÈm ®Çu t- tõ c¸c n-íc c«ng
nghiÖp ph¸t triÓn ®Ó tù chÕ t¹o lÊy hµng ho¸ c«ng nghiÖp tiªu dïng tr-íc ®©y vÉn
ph¶I nhËp. §©y lµ giai ®o¹n c¸c n-íc kÐm ph¸t triÓn b¾t ®Çu tÝch luü t- b¶n (vèn) vµ
pháng theo (b¾t ch-íc) c«ng nghÖ chÕ t¹o tõ c¸c n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Ngoµi
viÖc n©ng cÊp vµ më réng mét sè ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu, nh×n
to¯n cóc giai ®o³n 2 mang d²ng dÊp cða m« h×nh c«ng nghiÖp ho² “thay thÕ nhËp
khÈu” ®çi víi nhiÒu ng¯nh s°n xuÊt c«ng nghiÖp h¯ng tiªu dïng.V× thÕ, nh÷ng
ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng thay thÕ nhËp khÈu ph¸t triÓn m¹nh
trong giai ®o¹n nµy. Song, nh÷ng ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ vÜ m« l¹i ®-îc giµnh -u
tiªn cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp trî gióp (kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ)cho nh÷ng c«ng
nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng ph¸t triÓn nh- ®iÖn, n-íc vµ giao th«ng vËn t¶i.
Giai ®o¹n 3:lµ giai ®o¹n mµ nh÷ng s¶n phÈm c«ng nghiÖp thay thÕ nhËp ë giai
®o¹n 2 ®· cã thÓ trë thµnh s¶n phÈm xuÊt khÈu. Nh÷ng s¶n phÈm ®Çu t- tr-íc ®©y
ph¶i nhËp giê ®©y ®· cã thÓ dÇn dÇn thay thÕ b»ng nguån khai th¸c vµ s¶n xuÊt ë
trong n-íc. Nh- vËy, kho¶ng c¸ch kü thuËt gi÷a c¸c n-íc ®i sau c¸c n-íc c«ng
nghiÖp ph¸t triÓn (tr-íc hÕt lµ trong lÜnh vùc chÕ t¹o hµng tiªu dïng) kh«ng cßn xa
c¸ch bao nhiªu. V× vËy mµ sè l-îng vµ quy m« mÆt hµng xuÊt khÈu ngµy cµng më
réng. C¬ cÊu c«ng nghiÖp ®· trë nªn ®a d¹ng h¬n cho chç cã nhiÒu kh¶ n¨ng h¬n vÒ
kü thuËt ®Õ lùa chän vµ lîi dông c¸c lîi thÕ so s¸nh so víi tr-íc ®©y.
Giai ®o¹n 4: Lµ giai ®o¹n viÖc xuÊt khÈu hµng c«ng nghiÖp tiªu dïng b¾t ®Çu
gi¶m xuèng, nh-êng chç cho viÖc xuÊt khÈu c¸c lo¹i hµng ho¸ ®Çu t- vèn ®· b¾t
®Çu ph¸t triÓn ë giai ®o¹n 3. VÒ mÆt kü thuËt, nÒn c«ng nghiÖp ®· ®¹t møc ngang
b»ng víi c¸c n-íc kÐm ph¸t triÓn h¬n.
M« h×nh “®¯n nh³n bay” vÉn tiÕp tóc diÔn ra theo ph¬ng thøc n¯y, mÆc dï câ
sö dông sù thay ®æi vÞ trÝ mét sè quèc gia nhÊt ®Þnh.
Nh- vËy víi viÖc ph©n chia qòa tr×nh c«ng nghiÖp ho² cða c²c níc “®i
sau”th¯nh 4 giai ®o³n trong mçi liªn quan víi nÒn kinh tÕ kh²c theo m« h×nh “®¯n
nh³n bay”, quan ®iÓm chuyÓn dÞch c¬ cÊu ng¯nh cða lý thuyÕt ph²t triÓn n¯y câ
nhiÒu ®iÓm t-¬ng ®ång víi lý thuyÕt ph²t triÓn c¬ cÊu ng¯nh “kh«ng c©n ®çi” hay
c²c “cùc t¨ng trêng”. Cñng giçng nh trong lý thuyÕt ph²t triÓn “kh«ng c©n ®çi”,
c²c “cùc t¨ng trêng” ê ®©y cñng thay ®åi theo tông giai ®o³n v¯ nh©n tç câ ý nghÜa
quyÕt ®Þnh sù thay ®æi nµy lµ lîi thÕ so s¸nh trong quan hÖ ngo¹i th-¬ng. Ngoµi ra,
®iÒu cÇn lu ý n÷a l¯ viÖc “®uåi kÞp” c²c níc c«ng nghiÖp ph²t triÓn diÔn ra nhanh
hay chËm mèt phÇn rÊt lín phó thuèc v¯o viÖc lùa chãn c²c “cùc t¨ng trêng” trong
mçi giai ®o¹n nhÊt ®Þnh.
- 11 -
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Mçi lo¹i lý thuyÕt trªn ®©y ®Òu cã nh÷ng mÆt m¹nh kh«ng thÓ chèi c·i, song
còng lu«n tá ra kh«ng ph¶i cã thÓ ¸p dông thµnh c«ng ë mäi n¬i mäi lóc. Tuy nhiªn,
cã thÓ tæng hîp l¹i thµnh nh÷ng ®iÒu mµ ®· ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu
ngµnh trong qóa tr×nh ph¸t triÓn (hay c«ng nghiÖp ho¸) nh- sau:
1-C¸c lý thuyÕt ph¸t triÓn ®Òu quan t©m viÖc x¸c ®Þnh c¸c tiÒn ®Ò cÇn thiÕt cña
qóa tr×nh c«ng nghiÖp ho¸.
2-Chóng kh«ng nh÷ng chØ coi chuyÓn dÞch c¬ cÊu c¬ cÊu lµ mét trong nh÷ng
chØ tiªu quan träng cña sù ph¸t triÓn trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ mµ cßn chØ ra
néi dung cô thÓ cña nã lµ t¨ng tû träng cña c«ng nghiÖp gi¶m tû träng n«ng nghiÖp
trong GDP, d©n sè thµnh thÞ lín h¬n d©n sè n«ng th«n. C¸ch x¸c ®Þnh néi dung
chuyÓn dÞch c¬ cÊu nh- vËy cho phÐp mét mÆt ®¸nh gi¸ møc ®é thµnh c«ng cña
c«ng nghiÖp ho¸ cña mét quèc gia; mÆt kh¸c, t×m hiÓu nh÷ng nguyen nh©n quy ®Þnh
t×nh tr¹ng tho¸I triÓn hay kh«ng sao b¾t kÞp ®-îc vµo qóa tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ®·
x¶y ra ë mét sè n-íc trªn thÕ giíi.
3-§¸nh gi¸ sù thµnh b¹i cña c¸c n-íc ®ang c«ng nghiÖp ho¸, lý thuyÕt ph¸t
triÓn ®· kh¼ng ®Þnh r»ng cã nh÷ng nguyªn nh©n thuéc vÒ c¬ cÊu. Ng-êi ta nhËn thÊy
r»ng trong nh÷ng n-íc kh«ng thµnh c«ng, c¬ cÊu cã t×nh tr¹ng kh«ng liªn kÕt bªn
trong. G.Grellet nhËn xÐt “ T×nh tr³ng kh«ng liªn kÕt bªn trong Êy thª hiÖn mét ma
trËn vÒ giao l-u liªn ngµnh c«ng nghiÖp vµ mét ma trËn vÒ giao l-u liªn vïng hÇu
nh ho¯n to¯n trçng ræng”.
Nh vËy, “kinh tÕ hãc cða sù ph²t triÓn”®± ®Æt vÊn ®Ò c¬ cÊu v¯ mèt trong
nh÷ng vÞ trÝ c¬ b¶n trong lý thuyÕt cña m×nh ®Ó xem xÐt, ®¸nh gi¸ vµ ph©n lo¹i c¸c
d¹ng thøc ph¸t triÓn vµ tho¸i triÓn ë c¸c n-íc thuéc thÕ giíi thø ba. ViÖc ®Ò cao vÊn
®Ò c¬ cÊu ®-îc xem lµ mét trong nh÷ng thµnh c«ng trong lý thuyÕt ph¸t triÓn kinh tÕ
hiÖn ®¹i. Bëi nã kh¾c phôc ®-îc sù phiÕn diÖn trong nh×n nhËn vÊn ®Ò kinh tÕ cña
c¸c n-íc chËm ph¸t triÓn khi chØ xoay quanh chØ tiªu t¨ng tr-ëng kinh tÕ -tøc lµ møc
®é t¨ng lªn cñ GNP vµ GNP ®Çu ng-êi.
ViÖc quan t©m ®Õn vÊn ®Ò c¬ cÊu kinh tÕ th«ng qua viÖc chØ ra tÝnh chÊt
“kh«ng liªn kÕt bªn trong” ê mèt sç nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn nµo ®ã mang hµm ý
vÒ mét gi¶i ph¸p mang tÝnh nguyªn t¾c:ph¶i x©y dùng mét c¬ cÊu kinh tÕ cã sù liªn
kÕt, thóc ®Èy, l«i kÐo lÉn nhau trong qóa tr×nh ph¸t triÓn. Mét c¬ cÊu nh- vËy võ lµ
®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn hay c«ng nghiÖp ho¸, ®ång thêi l¹i võa lµ kÕt qu¶, lµ mét
chØ sè ®Ó xem xÐt møc ®é thµnh c«ng cña c«ng nghiÖp ho¸ vµ ph¸t triÓn.
4- Kinh tÕ häc ph¸t triÓn cho r»ng h×nh thøc chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh cña c¸c
n-íc chËm ph¸t triÓn trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ diÔn ra rÊt ®a d¹ng. ViÖc nghiªn
cøu tr¾c nghiÖm kÕt hîp víi so s¸nh lý thuyÕt ®· cho phÐp m« t¶ mét bøc tranh
nhiÒu mÇu s¾c vÒ vÒ qóa tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu cña c¸c n-íc chËm ph¸t triÓn
thuéc c¸c khu vùc kh¸c nhau. ChÝnh v× vËy, ngµy cµng cã nhiÒu ng-êi cho r»ng
kh«ng cã mét khu«n mÉu chung duy nhÊt nµo cã thÓ ¸p dông thµnh c«ng cho mä
quèc gia. ViÖc c«ng nghiÖp ho¸ b¾t ®Çu tõ ®©u:c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp hay dÞch
vô vÉn ®ang cßn lµ vÊn ®Ò tranh c·i.
5- ViÖc thõa nhËn tÝnh ®a d¹ng cña c¸c h×nh thøc chuyÓn dÞch c¬ cÊu trong qóa
tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ cña c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn hiÖn ®ang ®Ó l¹i mét kho¶ng
trèng mµ ng-êi ta cho r»ng sø mÖnh ®Æc biÖt trong viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã trao
vµo tay c¸c chÝnh phñ. Trong c¸c lý thuyÕt kinh tÕ, vai trß can thiÖp cña nhµ n-íc
®-îc xem lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn kinh tÕ.
- 12 -
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Kh²i niÖm vÒ møc ®è “hîp lý”trong c¬ cÊu ng¯nh kinh tÕ gi÷a c²c quçc gia l¯
mét kh¸I niÖm cã tÝnh co gi·n lín, phô thuéc tr-íc hÕt vµo nh÷ng ®Æc ®IÓm ®Æc thï
cña mçi quèc gia nh- c- d©n, c¬ cÊu vµ tr×nh ®é kinh tÕ kü thuËt hiÖn cã, tµi nguyªn
thiªn nhiªn, v¨n ho¸ vµ c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ v.v...Râ rµng lµ cÇn cã sù
gi¶i thÝch cô thÓ h¬n trong mçi tr-êng hîp cô thÓ còng nh- nh÷ng ngµnh cô thÓ.
6- §Ó cã c¬ cÊu ngµnh hîp lý, c¸c chÝnh phñ ph¶i ®¸nh gi¸ ®-îc c¸c nguån lùc
bªn trong, ®ång thêi ph¶i ®-îc víi c¸c nguån lùc bªn ngoµI trong ®iÒu kiÖn quèc tÕ
ho² ®éi sçng kinh tÕ thÕ giíi. VÒ ®iÓm n¯y, “Kinh tÕ hãc ph²t triÓn” cho r´ng ®çi
víi mét sè quèc gia d©n sè Ýt, nhá bÐ, chÝnh ®iÒu kiÖn bªn ngoµi míi lµ yÕu tè quyÕt
®Þnh c¬ cÊu ngµnh cña hä.
3.3. Lý thuyÕt vÒ chu kú sèng cña s¶n phÈm
Lý thuyÕt “chu kú sçng s°n phÈm”, xÐt trong khu«n khå mèt hÖ thçng kinh tÕ
më, (tøc lµ trong ®ã, ngo¹i th-¬ng lµ mét yÕu tè ®-îc gi¶ ®Þnh), cho r»ng sù tån t¹i
vÒ mÆt kinh tÕ cña mét s¶n phÈm (hay mét ngµnh, còng nh- v¹y) tr¶i qua 5 thêi kú.
Thêi kú thø nhÊt lµ du nhËp s¶n phÈm.§©y lµ giai ®o¹n s¶n phÈm míi s¶n xuÊt trªn
thÞ tr-êng néi ®Þa. Sù xuÊt hÞªn nµy cã thÓ du nhËp s¶n phÈm míi tõ n-íc ngoµI, cã
thÓ lµ ph¸t minh nh-ng ®iÒu quan träng lµ sù xuÊt hiÖn nµy mét mËt gi¶ ®Þnh cã tån
t¹i s½n c«ng nghÖ vµ kü thuËt chÕ t¹o nã, mÆt kh¸c t¹o ra nhu cÇu vÒ nã.
Thêi kú thø hai, thay thÕ nhËp khÈu lµ giai ®o¹n tiÕp theo, khi nhu cÇu vÒ s¶n
phÈm míi ®· t¨ng m¹nh trªn thÞ tr-êng trong n-íc. B¾t ®Çu qóa tr×nh triÓn khai c«ng
nghÖ vµ kü thuËt s¶n xuÊt s¶n phÈm trong n-íc ®Ó thay thÕ hµng nhËp khÈu.
Thêi kú thø ba, bµnh tr-íng xuÊt khÈu, trong thêi kú nµy, nhu cÇu néi ®Þa víi
s¶n phÈm ®-îc ®¸p øng vÒ c¨n b¶n, ®ång thêi, kü thuËt-c«ng nghÖ s¶n xuÊt s¶n
phÈm ®-îc c¶i tiÕn vµ hoµn thiÖn. S¶n phÈm ®-îc xuÊt khÈu ra n-íc ngoµi, c¹nh
tranh trªn thÞ tr-êng quèc tÕ víi kh«Ý l-îng ngµy cµng t¨ng.
Thêi kú thø t- lµ thêi kú mµ c¶ nhu cÇu néi ®Þa lÉn nhu cÇu xuÊt khÈu ®èi víi
s¶n phÈm dÒu gi¶m xuèng chËm. §iÒu ®ã c¶n trë viÖc më réng s¶n xuÊt h¬n n÷a.
B¾t ®Çu xuÊt hiÖn dÊu hiÖu gi¶m sót n¨ng lùc c¹nh tranh so víi nh÷ng n-íc xuÊt
ph¸t muén h¬n.
Thêi kú thø n¨m, nhËp khÈu ®¶o ®©y lµ thêi kú cuèi cïng trong chu kú s¶n
phÈm néi dung cña thêi kú nµy lµ s¶n xuÊt trong n-íc b¾t ®Çu ®èi mÆt víi c¹nh
tranh tõ n-íc ngoµi nh- lµ hÖ qu¶ tÊt nhiªn cña qóa tr×nh bµnh tr-íng xuÊt khÈu s¶n
phÈm (®èi víi n-íc ngoµi lµ du nhËp s¶n phÈm, s¶n xuÊt thay thÕ nhËp khÈu vµ b¾t
dÇu xuÊt khÈu). Cuéc c¹nh tranh nµy t¹o ra mét sè bÊt lîi thÕ cho qóa tr×nh s¶n xuÊt
trong n-íc.§ã lµ bÊt lîi thÕ vÒ thÞ tr-êng vÒ chi phÝ s¶n xuÊt. ViÖc tiÕp tôc s¶n xuÊt
s¶n phÈm (më réng c«ng suÊt hay duy tr× møc cò, thËm chÝ thu hÑp) trë nªn kÐm
hiÖu qu¶. Trong mét qu·ng thêi gian dµi, sù lùa chän kh«ng thÓ tr¸nh khái lµ
chuyÓn sang mét lo¹i s¶n phÈm míi kh¸c. §Ó b¶o ®¶m hiÖu qua vµ -u thÕ c¹nh
tranh, ®Êt n-íc ph¶I thùc hiÖn b-íc chuyÓn ®ã vµ v× thÕ kh«ng thÓ kh«ng nhËp khÈu
trë l¹i lo¹i s¶n phÈm tr-íc ®©y nã ®· tõng xuÊt khÈu.
N¨m giai ®o¹n trªn h×nh thµnh nªn chu kú sèng cña s¶n phÈm. Nã x¸c ®Þnh
tÝnh chÊt yÕu vÒ kinh tÕ vµ kü thuËt cho sù tån t¹i cña mét ngµnh, mét s¶n phÈm.
§©y chÝnh lµ khu«n khæ lý thuyÕt tæng qu¸t vÒ qóa tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ
trªn ph¹m vi thÕ giíi. Trong ph¹m vi mét n-íc ®IÒu nµy còng ®óng khi xÐt trong
quan hÖ gi÷a c¸c ngµnh vµ c«ng ty. Khi quan s¸t qóa tr×nh nµy, ng-êi ta thÊy qóa
tr×nh di chuyÓn c¬ cÊu lµ liªn tôc vµ mang tÝnh kh¸ch quan. Kh¸i niÖm liªn tôc ë ®©y
hµm nghÜa mét sù d-ît ®uæi thËt sù vÒ s¶n phÈm vµ c«ng nghÖ-kü thuËt gi÷a c¸c
- 13 -
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
n-íc. Trong cuéc d-ît ®uæi nµy xuÊt hiÖn hai kh¶ n¨ng cho nh÷ng n-íc ®i sau. §ã
lµ:Thø nhÊt, rót ng¾n kho¶ng thêi gian cña mçi thêi kú trong toµn bé chu kú. Thø
hai, cã thÓ bá qua nhiÒu lo¹i s¶n phÈm ®Ó chuyÓn nhanh sang lo¹i s¶n phÈm míi.
3.4. C¸c m« h×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ trªn thÕ giíi
a. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo m« h×nh h-íng néi
Víi môc tiªu lµ ph¸t huy tÝnh chñ ®éng cña chÝnh phñ trong qu¶n lý kinh tÕ,
b¶o ®¶m vµ duy tr× sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt truyÒn thèng cña d©n téc,
nhiÒu n-íc trªn thÕ giíi ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch chuyÓn dÞch c¬ cÊu c¬ cÊu kinh tÕ
theo m« h×nh h-íng néi.
M« h×nh h-íng néi lµ chÝnh s¸ch chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cã xu h-íng
h-íng néi, cã chiÕn l-îc ®ãng cöa nhiÒu h¬n. Nã khuyÕn khÝch theo h-íng s¶n xuÊt
cho thÞ tr-êng trong n-íc, nhÊn m¹nh viÖc thay thÕ nhËp khÈu, tù tóc vÒ l-¬ng thùc,
cã thÓ c¶ c¸c mÆt hµng phi mËu dÞch.
Ban ®Çu chÝnh phñ c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn nhiÒu khi còng lùa chän c¸c chÝnh
s¸ch chuyÓn dÞch c¬ cÊu nh»m thóc ®¶y tù lùc quèc gia, ®Æc biÖt lµ t¨ng c-êng s¶n
xuÊt l-¬ng thùc, c¸c n«ng s¶n vµ kho¸ng s¶n mµ chóng kh«ng ®-îc nhËp khÈu. C¸c
biÓu thuÕ nhËp khÈu hoÆc quota nhËp khÈu l-¬ng thùc ®-îc thùc hiÖn, ®ång thêi
chÝnh phñ còng ®¸nh thuÕ vµo hµng ho¸ xuÊt khÈu nh»m n©ng cao nguån thu, vµ
lµm gi¶m søc thu hót cña nÒn nm ®Þnh h-íng xuÊt khÈu t-¬ng ®èi so víi nÒn n«ng
nghiÖp h-íng néi.
C¸c chÝnh s¸ch trªn sÏ ®em tíi sù më réng cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nhá víi
sù trî cÊp thÝch hîp vµ dÇn dÇn khuyÕn khÝch nÒn c«ng nghiÖp ho¸ thay thÕ nhËp
khÈu. Bªn c¹nh chÝnh s¸ch b¶o hé chhung, hä cßn cã thÓ thùc hiÖn sù hç trî cã lùa
chän cho nÒn c«ng nghiÖp ho¸ thay thÕ nhËp khÈu cã tªn lµ nÒn c«ng nghiÖp non
trÎ.
ChiÕn l-îc ®ãng cöa lµ thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ theo h-íng thay thÕ nhËp
khÈu nóp ®»ng sau bøc t-êng b¶o hé mËu dÞch. Do vËy Ýt t¹o ra søc Ðp vÒ c¹nh tranh
h¬n, lµm cho c¬ cÊu Ýt nh¹y bÐn h¬n, ®«ng cøng h¬n Ngoµi ra chiÕn l-îc dùa trªn c¬
së b¶o hé mËu dÞch vµ thay thÕ nhËp khÈu cã xu h-íng kÌm theo sù hèi lé vµ ®éc
®o¸n, g©y tr× trÖ cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, ¶nh h-ëng kh«ng nhá ®Õn t¨ng tr-ëng.
b. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo m« h×nh h-íng ngo¹i
M« h×nh h-íng ngo¹i lµ m« h×nh víi chÝnh s¸ch chuyÓn dÞch c¬ cÊu ®-a nÒn
kinh tÕ ph¸t triÓn theo h-íng më cöa nhiÒu h¬n, cã thÓ thóc ®Èy th-¬ng m¹i vµ c¸c
luång t- b¶n ®æ vµo, khuyÕn khÝch lîi nhuËn gi÷a viÖc s¶n xuÊt cho thÞ tr-êng trong
n-íc hay thÞ tr-êng ngoµi n-íc, t¹o ra kh¶ n¨ng sinh l·i cao h¬n trong viÖc s¶n xuÊt
hµng ho¸ xuÊt khÈu.
Cã hai lo¹i h×nh chiÕn l-îc kinh tÕ më cöa ®ã lµ:
Thø nhÊt, t¹o c¸c khuyÕn khÝch vÒ gi¸ c¶ mét c¸ch tùc theo h-íng cã lîi cho
xuÊt khÈu (ch¼ng h¹n th«ng qua trî cÊp xuÊt khÈu).
Thø hai, t¹o ra sù trung lËp thÝch hîp vÒ gi¸ c¶ gi÷a s¶n xuÊt trong n-íc vµ thÞ
tr-êng n-íc ngoµi. Tøc lµ chuyÓn c¸c khuyÕn khÝch theo h-íng cã lîi cho sù më
cöa.
§Æc ®IÓm cña c¸c chÝnh s¸ch h-íng ngo¹i ban ®Çu ë nhiÒu n-íc ®ang ph¸t
triÓn lµ h-íng vµo xuÊt khÈu võa ph¶i ®Ó t¨ng nguån thu cho chÝnh phñ, nh»m n©ng
- 14 -
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
cao c¬ së h¹ tÇng ®Ó hµng ho¸ hç trî cho xuÊt khÈu. M« h×n nµy ®-îc thùc hiÖn víi
c¸c chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i thiªn vÒ ñng hé sù thay thÕ nhËp khÈu, t¹o ra mét biÓu
thuÕ nhËp khÈu ®em l¹i nguån thu thÝch hîp mµ kh«ng cÇn tíi sù b¶o hé m¹nh mÏ.
Sau khi hoµn thµnh nh÷ng giai ®o¹n ban ®Çu cña viÖc thay thÕ nhËp khÈu, c¸c
n-íc ®ang ph¸t triÓn th-êng chuyÓn sang c¸c chÝnh s¸ch h-íng ngo¹i ®èi víi c¸c
ngµnh chÕ t¹o m¸y. C¸ch tèt nhÊt lµ quan t©m ®Õn viÖc cung cÊp c¸c ®Çu vµo cho
nhµ xuÊt khÈu trong khi c¬ së h¹ tÇng ch-a ®¸p øng ®Çy ®ñ. Tµi qu¶n lý cña chÝnh
phñ ë ®©y lµ sù lùa chän s¸ng suèt sù thay thÕ nhËp khÈu cã hiÖu qu¶ vµ ®Èy m¹nh
xuÊt khÈu. X©y dùng mét chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i quèc tÕ cho phï hîp víi nÒn kinh
tÕ ®ang ph¸t triÓn, nh»m phôc vô tèt nhÊt c¸c môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi cñ
mçi quèc gia.
ChuyÓn dÞch c¬ cÊu theo m« h×nh h-íng ngo¹i rÊt cã ý nghÜa ®èi víi thuÕ quan
vµ c¸c h×nh thøc kh¸c cña chÝnh s¸ch b¶o hé mËu dÞch, chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i vµ
qu¶n lý vÜ m« trong n-íc. VÊn ®Ò më cöa cã liªn quan ®Õn nhËp khÈu vµ xuÊt khÈu
hoÆc tµi kho¶n v·ng lai trong c¸n c©n thanh to¸n. ViÖc quyÕt ®Þnh h-íng ngo¹i cho
dï ë møc ®é nµo th× còng cã nhiÒu t¸c ®éng quan träng ®Õn c¸c mÆt cña ®êi sèng
kinh tÕ. Nã sÏ ¶nh h-ëng tíi viÖc ph©n bè s¶n xuÊt gi÷a c¸c mÆt hµng trao ®æi ®-îc
xuÊt hoÆc nhËp khÈu; t¨ng c-êng sö dông nguån lùc vµ tíi sù ph©n phèi thu nhËp
th«ng qua nh÷ng t¸c ®éng ®èi víi thÞ tr-êng nh©n tè s¶n xuÊt vµ thÞ tr-êng s¶n
phÈm; tíi c¬ cÊu vµ tèc ®é c«ng nghiÖp ho¸; tíi viÖc ph©n bæ ®Êt ®ai vµ c¸c nguån
lùc kh¸c gi÷a c©y l-¬ng thùc vµ c©y phôc vô xuÊt khÈu, v.v...
¦u ®IÓm cña sù më cöa lµ nã thóc ®Èy qóa tr×nh ®æi míi vµ t¨ng n¨ng suÊt lao
®éng nhanh, t¹o ra kh¶ n¨ng thÝch nghi cña nÒn kinh tÕ; t¸c ®éng tèt ®Õn qóa tr×nh
ph¸t triÓn dµi h¹n, cã t¸c dông tèt ®èi víi sù t¨ng tr-ëng cña GDP.
Tuy nhiªn, chiÕn l-îc kinh tÕ më cña sÏ mang l¹i cho chÝnh phñ n-íc ®ã Ýt cã
kh¶ n¨ng hµnh ®éng theo ý m×nh h¬n; cã t¸c dông xÊu tíi c«ng nghÖ trong n-íc do
dùa vµo t- liÖu s¶n xuÊt vµ c«ng nghÖ nhËp khÈu, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c n-íc nhá cã
thu nhËp thÊp mµ nÒn kinh tÕ cña hä ë vµo vÞ thÕ kh«ng thuËn lîi. ViÖc thùc hiÖn
chÝnh s¸ch thuÕ nhËp khÈu thÊp ë giai ®o¹n ®Çu cã thÓ ®em l¹i ¶nh h-ëng xÊu lµ
t¨ng gi¸ c¶ tiªu dïng vµ mét sè ngµnh s¶n xuÊt thay thÕ nhËp khÈu. Ngoµi ra, khi
c¸c ®iÒu kiÖn quèc tÕ trë nªn kh«ng thuËn lîi th× rñi ro cã thÓ x¶y ra, ®em l¹i kh«ng
Ýt hËu qu¶ xÊu cho nÒn kinh tÕ-x· héi trong n-íc.
c. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu theo m« h×nh hçn hîp
M« h×nh h-íng vÒ xuÊt khÈu lÊy thÞ tr-êng n-íc ngoµi lµm träng t©m ph¸t
triÓn c«ng nghiÖp. §iÒu ®ã mang l¹i nh÷ng lîi Ých thiÕt thùc, song còng ®ßi hái
nh÷ng ®iÒu kiÖn rÊt kh¾t khe, mµ tr-íc hÕt lµ c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu ph¶I cã kh¶
n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng quèc tÕ. §ã lµ ®iÒu c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn kh«ng
dÔ thùc hiÖn trong giai ®o¹n ®Çu cña qóa tr×nh c«ng nghiÖp ho¸. MÆt kh¸c, viÖc
thiªn vÒ thÞ tr-êng quèc tÕ ®«i khi ®Én tíi bá trèng thÞ tr-êng néi ®Þa cho hµng ho¸
n-íc ngoµi th©m nhËp.
§Ó kh¾c phôc nh÷ng t×nh tr¹ng trªn ®©y, ng-êi ta chuyÓn sang thùc hiÖn m«
h×nh hçn hîp. M« h×nh nµy ®-îc x©y dùng trªn c¬ së kÕt hîp c¸c yÕu tè cña m«
h×nh h-íng néi (coi träng thÞ tr-êng trong n-íc, ph¸t triÓn s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm
trong n-íc s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ thay thÕ nhËp khÈu) vµ c¸c yÕu tè cña m« h×nh
h-íng ngo¹i (ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh ®Ó ®Èy m¹nh s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm xuÊt
khÈu, lÊy yªu cÇu cña thÞ tr-êng quèc tÕ lµm h-íng phÊn ®Êu ph¸t triÓn s¶n xuÊt
trong n-íc). Sù h×nh thµnh m« h×nh nµy lµ sù ®iÒu chØnh träng t©m thÞ tr-êng ph¸t
- 15 -
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
triÓn s¶n xuÊt cña m« h×nh h-íng néi vµ m« h×nh h-íng ngo¹i. Trong sù kÕt hîp
Êy,ng-êi ta vÉn -u tiªn nhiÒu h¬n cho h-íng ngo¹i.
Trong qóa tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n-íc ta hiÖn nay, §¶ng ta ®·
®Þnh rá quan ®iÓm “x©y dùng nÒn kinh tÕ mê hèi nhËp víi khu vùc v¯ thÕ giíi,
h-íng m¹nh vÒ xuÊt khÈu, ®ång thêi thay thÕ nhËp khÈu b»ng nh÷ng s¶n phÈm trong
níc s°n xuÊt câ hiÖu qu° “.
3.5. Kinh nghiÖm chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ë mét sè n-íc
*Malaxia
Lµ mét n-íc dµnh ®éc lËp tõ n¨m 1957, Malaixia b¾t ®Çu b»ng mét nÒn kinh tÕ
(tõ chç phô thuéc Anh quèc)trong ®ã cã 2 mÆt hµng chiÕm -u thÕ lµ thiÕc vµ cao su.
Liªn tiÕp tõ ®ã, nÒn kinh tÕ cña Malaixia liªn tôc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®a d¹ng ho¸
réng r·I c¸c hµng s¶n xuÊt vµ ®· ®¹t ®-îc tèc ®é t¨ng tr-ëng nhanh, trung b×nh tõ
7%®Õn 8%hµng n¨m. S¶n l-îng GNP b×nh qu©n theo ®Çu ng-êi lµ 2000USD n¨m
1984. Danh môc c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu cã thªm dÇu cä, gç,ca cao vµ h¹t tiªu.
Kh«ng nh÷ng thÕ Malaixia cßn lµ n-íc s¶n xuÊt ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ cao su,thiÕc,
dÇu cä vµ gç nhiÖt ®íi vµ lµ n-íc cã khèi l-îng xuÊt khÈu lín vÒ dÇu má vµ khÝ tù
nhiªn ho¸ láng.
B»ng nh÷ng chÝnh s¸ch thiÕt thùc nh»m thu hót vèn ®Çu t- n-íc ngoµI vµ
ngµnh c«ng nghiÖp, sè l-îng hµng xuÊt khÈu t¨ng nhanh, nhÊt lµ c¸c linh kiÖn ®IÖn
tö, hµng tiªu dïng ®å ®IÖn,s¶n phÈm dÖt vµ c¸c hµng c«ng nghiÖp kh¸c, gãp phÇn
®¸ng kÓ t¨ng tr-ëng kinh tÕ.
Sau nh÷ng n¨m 1981-1982 (suy tho¸I kinh tÕ trªn kh¾p thÕ giíi), c¸c mÆt hµng
xuÊt khÈu truyÒn thèng cña Malaixia bÞ gi¶m gi¸, lµm gi¶m thu nhËp vµ ®Çu t-. Nhµ
n-íc Malaixia ®· t×m c¸ch kÝch thÝch nÒn kinh tÕ vµ ®Èy nhanh t¨ng tr-ëng c«ng
nghiÖp b»ng viÖc ®Çu t- vµo mét sè c¬ së h¹ tÇng vµ c«ng nghiÖp nÆng. Chi tiªu
ChÝnh phñ t¨ng b»ng c¸ch ®I vay nî n-íc ngoµI ®Ó mua cæ phµn cña c¸c c«ng ty
n-íc ngoµI víi môch ®Ých cã ®IÒu kiÖn kiÓm so¸t c¸c c«ng ty lín cña n-íc ngoµI.
Do vËy mµ nî n-íc ngoµi cña Malaixia tÝnh ®Õn n¨m 1984 ®· t¨ng tíi 15 tû USD.
N¨m 1985-1986, do ¶nh h-ëng cã gi¸ dÇu má vµ dÇu cä trªn thÕ giíi gi¶m nhanh,
s¶n l-îng GNP theo ®Çu ng-êi gi¶m xuèng cßn 1600 USD b×nh qu©n ®Çu ng-êi,
th©m hôt lín trong ng©n s¸ch nhµ n-íc. ChÝnh phñ ®· ph¶I thy ®æi mét sè chÝnh
s¸ch nh- b·I bá mét vµI môc tiªu vµ chi tiªu vµ t¨ng tr-ëng trong kÕ ho¹ch lÇn thø 5
(1986-1990), chó träng h¬n vÒ khu vùc t- nh©n, t- nh©n ho¸ mét sè c«ng ty quèc
doanh vµ cña chÝnh phñ; C«ng ty vËn t¶I biÓn quèc gia vµ hµng kh«ng quèc gia ®-îc
bÊn mét phÇn cho c¸c nhµ ®Çu t- th«ng qua thÞ tr-êng chøng kho¸n.
NÒn kinh tÕ Malaixia b¾t ®Çu phôc håi tõ n¨m 1987 liªn tôc ®Õn n¨m 1989 nhê
sù c¶I thiÖn vÒ gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ t¨ng tr-ëng trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. GDP
thùc tÕ t¨ng 4,7%n¨m 1987, 9,5%n¨m 1988 vµ 7,7 %n¨m 1989.Hµng xuÊt khÈu
chiÕm h¬n 3//4 t¨ng tr-ëng, dÉn tíi c¸n c©n thanh to¸n d- thõa, ®Çu t- n-íc ngoµi
t¨ng lªn, nî n-íc ngoµi gi¶m. Vèn lµ n-íc cã nguån lùc ®Êt ®ai dåi dµo, lùc l-îng
lao ®éng cã häc vÊn tèt vµ m«I tr-êng chÝnh trÞ æn ®Þnh, tiÕt kiÖm trong n-íc m¹nh
t¹o ®ñ vèn cho ®Çu t-, ngoai ra víi chÝnh s¸ch thu hót ®Çu t- n-íc ngoµi, kh¶ n¨ng
t¨ng tr-ëng cña Malaixia lµ cã triÓn väng tiÕp tôc vµ thÞnh v-îng. Tuy nhiªn, chÝnh
phñ Malaixia vÉn lu«n ph¶I cã nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp ®Ó ®Ò phßng nh÷ng tæn
th-¬ng do biÕn ®éng tõ bªn ngoµI.
* §µI Loan
- 16 -
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Giai ®o¹n thø nhÊt (1953-1964). Giai ®o¹n nµy t-¬ng øng víi 3 kÕ ho¹ch 4
n¨m ph¸t triÓn kinh tÕ cña §µi Loan:1953-1956, 1957-1960, 1961-1964.
Môc tiªu chiÕn l-îc cña §µi Loan giai ®o¹n nµy lµ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp
nh»m ®¸p øng nhu cÇu c¬ b¶n cña nh©n d©n nh- ¨n, mÆc,ë ®I l¹I, häc tËp, gi¶I
trÝ...Do vËy ®èi víi CNH ë giai ®o¹n nµy, thay thÕ nhËp khÈu ®-îc coi lµ nhiÖm vô
träng t©m.
Trong giai ®o¹n nµy,§µi Loan mét mÆt chñ tr-¬ng ph¸t triÓn c¸c ngµnh s¶n
xuÊt trong n-íc nh»m thay thÕ nh÷ng s¶n phÈm ph¶I nhËp khÈu tr-íc ®©y; mÆt kh¸c,
®-a ra mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p nh»m h¹n chÕ nhËp khÈu nh÷ng mÆt hµng tù s¶n xuÊt
®-îc. ChÝnh quyÒn §µi Loan cßn ¸p dông nhiÒu biÖn ph¸p hç trî c«ng nghiÖp né ®Þa
nh- miÔn gi¶m thuÕ kinh doanh, cho vay víi l·I suÊt thÊp vµ c¸c kho¶n trî cÊp kh¸c.
ChiÕn l-îc CNH thay thÕ nhËp khÈu ví c¸c biÖn ph¸p tÝch cùc ®· ®em l¹I cho
§µi Loan mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. Gi¸ trÞ s¶n l-îng c«ng nghiÖp tõ n¨m 1953-1962
t¨ng trung b×nh 11,7%/n¨m. C«ng nghiÖp ®-îc më réng ®· thu hót thªm mét l-îng
lín lao ®éng, tõ 17%trong toµn bé lao ®éng ®ang lµm viÖc n¨m 1951 t¨ng lªn
25%n¨m 1964. B-íc ngo¹t ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp §µi Loan lµ gi¸
trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp tõ n¨m 1956 ®· b¾t ®Çu v-ît gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp.trong GDP.
Tuy nhiªn, chiÕn l-îc CNH thay thÕ nhËp khÈu kÓ tõ ®Çu thËp niªn 60 còng ®·
béc lé nh÷ng mÆt h¹n chÕ cña nã. S¶n phÈm c«ng nghiÖp cña §µi Loan kh«ng cã
kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng thÕ giíi, cßn t¹I thÞ tr-êng trong n-íc søc mua
cña ng-êi d©n r¸t h¹n chÕ do thu nhËp cßn thÊp. Trong khi ®ã, viÖc nhËp khÈu c¸c
nguyªn liÖu, thiÕt bÞ cÇn thiÕt cho c«ng nghiÖp ho¸ vÉn tiÕp tôc t¨ng lªn khiÕn th©m
hôt mËu dÞch, th©m hôt ngo¹I tÖ vÉn tiÕp tôc t¨ng. Tèc ®é t¨ng tr-ëng cña c«ng
nghiÖp b¾t ®Çu gi¶m vµo ®Çu thËp kû 60, tõ 20%n¨m 1955 xuèng chØ cßn 9,8% n¨m
1961. Riªng tèc ®é t¨ng tr-ëng cña c«ng nghiÖp chÕ biÕn- mét thÕ m¹nh cña dù kiÕn
trong thËp kû 50 còng gi¶m tõ 14,4%n¨m 1960 xuèng cßn 8,1% n¨m 1962. §Ó tho¸t
khái t×nh thÕ bÊt lîi nµy vµ t×m kiÕm con ®-êng ph¸t triÓn cho §µi Loan, chÝnh phñ
vµ c¸c nhµ kinh tÕ, giíi kinh doanh cña hßn ®¶o nµy ®· chuyÓn chiÕn l-îc CNH thay
thÕ nhËp khÈu sang CNH theo h-íng xuÊt khÈu.
Giai ®o¹n thø 2(1964-1973). TriÓn khai CNH h-íng vÒ xuÊt khÈu §µi Loan ®·
thùc hiÖn mét b-íc thay ®æi c¨n b¶n vÒ chiÕn l-îc ph¸t triÓn, vÒ quy chÕ vµ qu¶n lý
kinh tÕ, th«ng qua mét lo¹t c¶I c¸ch quan träng nh- ¸p dông mét chÕ ®é mét tû gi¸
hèi ®o¸I. Thø hai, chÝnh phñ §µI Loan ¸p dông nhiÒu biÖn ph¸p -u ®·I ®èi víi c¸c
doanh nghiÖp s¶n xuÊt theo h-íng xuÊt khÈu. Thø ba, ngoµI c¸c lç lùc huy ®éng
nguån lùc bªn trong, §µI Loan cßn ban hµnh nhiÒu chÝnh s¸ch nh»m thu hót vèn vµ
c«ng nghÖ tõ bªn ngoµI.
Víi ph-¬ng ch©m ®Ò ra trong giai ®o³n n¯y l¯ “xuÊt khÈu ®Ó nhËp khÈu”,
“nhËp khÈu ®Ó thòc ®Èy xuÊt khÈu”, c° c«ng nghiÖp nhÑ v¯ c«ng nghiÖp nÆng cða
§µI Loan ë giai ®o¹n nµy ®· cã b-íc ph¸t triÓn m¹nh mÏ, ®¹t møc t¨ng tr-ëng b×nh
qu©n hµng n¨m lµ 18,5%. §IÒu quan träng h¬n lµ tû träng c«ng nghiÖp trong GDP
t¨ng lªn ®¸ng kÓ, ®¹t 41,3% trong khi n«ng nghiÖp ®· gi¶m t-¬ng ®èi, chØ cßn
15,5%. Sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña c«ng nghiÖp ®· gãp phÇn thóc ®Èy sù t¨ng
tr-ëng kinh tÕ nhanh cña §µI Loan. GDP cña §µI Loan giai ®o¹n nµy lu«n lu«n t¨ng
trung b×nh lµ 10,1%/n¨m.
- Giai ®o¹n thø 3(1974-1990). Giai ®o¹n nµy §µI loan tiÕp tôc c«ng cuéc CNH
song cã b-íc ®IÒu chØnh quan träng vÒ c¬ cÊu ngµnh nghÒ, trong ®ã -u tiªn hµng
- 17 -
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
®Çu lµ tËp trung ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp cã hµm l-îng vèn vµ kü thuËt cao,
tuy vÉn duy tr× chÝnh s¸ch ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ h-íng ra xuÊt khÈu.
- 18 -
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Ch-¬ng II
Thùc tr¹ng chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ
I.
Nh÷ng ph-¬ng h-íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ trong thêi kú
1996-2000
NhiÖm vô vµ môc tiªu chñ yÕu
TËp trung søc cho môc tiªu ph¸t triÓn, ®¹t tèc ®é t¨ng tr-ëng kinh tÕ b×nh qu©n
hµng n¨m 9-10%; dÕn n¨m 2000, GDP b×nh qu©n ®Çu ng-êi gÊp ®«I n¨m 1990.
Ph¸t triÓn toµn diÖn n«ng, l©m, ng- nghiÖp, g¾n víi c«ng nghiÖp chÕ biÕn
n«ng, l©m, thuû s¶n vµ ®æi míi c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n theo h-íng c«ng nghiÖp
ho¸, hiÖn ®¹I ho¸. Tèc ®é t¨ng gÝa trÞ s¶n xuÊt n«ng, l©m, ng- nghiÖp b×nh qu©n
hµng n¨m 4-4,5%. Ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chó träng tr-íc hÕt c«ng
nghiÖp chÕ biÕn, c«ng nghiÖp hµng tiªu dïng vµ hµng xuÊt khÈu; x©y dùng cã chän
läc mét sè c¬ së c«ng nghiÖp nÆng vÒ dÇu khÝ, than, xi m¨ng, c¬ khÝ, ®IÖn tö, thÐp,
ph©n bãn, ho¸ chÊt, mét sè c¬ së c«ng nghiÖp quèc phßng. Tèc ®é t¨ng gÝa trÞ s¶n
xuÊt c«ng nghiÖp b×nh qu©n hµng n¨m 14-15%.
Ph¸t triÓn c¸c ngµnh dÞch vô, tËp trung vµo c¸c lÜnh vùc vËn t¶I, th«ng tin liªn
l¹c, th-¬ng m¹i, du lÞch, c¸c dÞch vô tµi chÝnh, ng©n hµng, c«ng nghÖ, ph¸p lý...Tèc
®é t¨ng gÝa trÞ dÞch vô b×nh qu©n h»ng n¨m 12-13 %.
§Õn n¨m 2000 tû träng c«ng nghiÖp vµ x©y dùng chiÕm kho¶ng 34-35% trong
GDP; n«ng, l©m, ng- nghiÖp chiÕm kho¶ng 19-20%; dÞch vô chiÕm kho¶ng 45-46%.
1.
N«ng nghiÖp
* Môc tiªu:
Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp toµn diÖn h-íng vµ b¶o ®¶m an toµn l-¬ng thùc quèc
gia trong mäi t×nh huèng, t¨ng nhanh nguån thùc phÈm vµ rau qu¶, c¶I thiÖn chÊt
l-îng b÷a ¨n, gi¶m suy dinh d-ìng.
ChuyÓn dÞch c¬ cÊu n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n cã hiÖu qu¶. Trªn c¬ së
b¶o ®¶m v÷ng ch¾c nhu cÇu l-¬ng thùc, chñ yÕu lµ lóa, më réng diÖn tÝch trång c©y
c«ng nghiÖp, c©y ¨n qu¶, t¨ng nhanh ®µn gia sóc, gia cÇm, ph¸t triÓn kinh tÕ biÓn,
®¶o, kinh tÕ rõng, khai th¸c cã hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng cña nÒn n«ng nghiÖp sinh th¸I,
t¨ng nhanh s¶n l-îng hµng ho¸ g¾n víi c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu.
* NhiÖm vô:
T¨ng nhanh s¶n l-îng l-¬ng thùc hµng ho¸ ë nh÷ng vïng ®ång b»ng cã n¨ng
suÊt vµ hiÖu qu¶ cao. Bè trÝ l¹I mïa vô ®Ó nÐ tr¸nh thien tai, chuûªn sang c¸c vô cã
n¨ng suÊt cao hoÆc sang c¸c c©y cã hiÖu qu¶ h¬n. Dù kiÕn n¨m 2000, s¶n l-îng
l-¬ng thùc ®¹t kho¶ng 30 triÖu tÊn b×nh qu©n ®Çu ng-êi 360-370 kg.
- 19 -
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Ph¸t triÓn m¹nh c¸c lo¹i c©y c«ng nghiÖp, c©y ¨n qu¶ vµ rau ®Ëu cã hiÖu qu¶
kinh tÕ cao; Trång c©y c«ng nghiÖp kÕt hîp víi ch-¬ng tr×nh phñ xanh ®Êt trèng, ®ßi
träc theo h×nh thøc n«ng l©m kÕt hîp. §Õn n¨m 2000 ®-a tû träng c©y c«ng nghiÖp
chiÕm kho¶ng 45% gÝa trÞ s¶n phÈm ngµnh trång trät.
H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c vïng ch¨n nu«I tËp trung g¾n víi c«ng nghiÖp chÕ
biÕn thùc phÈm. §æi míi hÖ thèng gièng cã n¨ng suÊt cao, chÊt l-îng tèt. Thùc hiÖn
ch-¬ng tr×nh l¹c ho¸ ®µn lîn, c¶I t¹o ®µn bß, ph¸t triÓn bß s÷a, bß thÞt vµ thanh to¸n
mét sè bÖnh nhiÖt ®íi. PhÊn ®Êu ®Õn n¨m 2000, ®-a ty träng ngµnh ch¨n nu«I trong
gÝa trÞ s¶n phÈm n«ng nghiÖp lªn kho¶ng 30-35%.
Ph¸t triÓn nghÒ nu«I trång thuû h¶I s¶n ë c¶ n-íc ngät, n-íc lî vµ n-íc mÆn.
B¶o vÖ vµ kh«I phôc rõng ngËp mÆn. ChuyÓn mét sè ruéng tròng, th-êng bÞ óng lôt
hoÆc bÞ nhiÔm mÆn, n¨ng suÊt thÊp sang nu«I trång thuû s¶n. §Õn n¨m 2000 diÖn
tÝch nu«I trång thuû s¶n ®¹t trªn 60 v¹n ha.
Ph¸t triÓn m¹nh nghÒ ®¸nh b¾t xa bê th«ng qua viÖc hç trî cho ng- d©n vay
vèn vµ ph¸t triÓn lùc l-îng quèc doanh S¶n l-îng thuû h¶I s¶n n¨m 2000 kho¶ng
1,6-1,7 triÖu tÊn, trong ®ã s¶n l-îng nu«I trång kho¶ng 50-55 v¹n tÊn; xuÊt khÈu
thuû h¶I s¶n 1-1,1tû USD.
Trong 5 n¨m 1996-2000 ph¶I b¶o vÖ 9,3 triÖu ha rõng hiÖn cã vµ t¹o thªm 2,5
triÖu ha rõng trong ®ã cã 1 triÖu ha rõng trång míi,®-a diÖn tÝch ®Êt ®ai ®-îc che
phñ b»ng rõng vµ c©y l©u n¨m kh¸c lªn 40%.
2.
C«ng nghiÖp
* Môc tiªu:
§æi míi c«ng nghÖ cña phÇn lín doanh nghiÖp. Ph¸t triÓn nhanh mét sè ngµnh
cã lîi thÕ, h×nh thµnh mét sè ngµnh mòi nhän trong c¸c lÜnh vùc chÕ biÕn l-¬ng
thùc-thùc phÈm, khai th¸c vµ chÕ biÕn dÇu khÝ, c«ng nghiÖp ®IÖn tö vµ c«ng nghÖ
th«ng tin, c¬ khÝ chÕ t¹o, s¶n xuÊt vËt liÖu.
H×nh thµnh c¸c khu c«ng nghiÖp tËp trung (bao gåm c¶ khu chÕ suÊt vµ khu
c«ng nghÖ cao), t¹o ®Þa bµn thuËn lîi cho viÖc x©y dùng c¸c c¬ së c«ng nghiÖp míi.
Ph¸t triÓn m¹nh c«ng nghiÖp n«ng th«n vµ ven ®« thÞ. ë c¸c thµnh phè, thÞ x·, n©ng
cÊp c¶I t¹o c¸c c¬ së c«ng nghiÖp hiÖn cã, d-a c¸c c¬ së kh«ng cã kh¶ n¨ng sö lý «
nhiÔm ra ngoµI thµnh phè, h¹n chÕ x©y dùng c¬ së c«ng nghiÖp xen lÉn d©n c-.
* NhiÖm vô:
Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm vµ c«ng nghiÖp hµng tiªu dïng
nh»m ®¸p øng nhu cÇu trong n-íc, ®ång thêi h-íng m¹nh vÒ xuÊt khÈu, -u tiªn ph¸t
triÓn nh÷ng s¶n phÈm cã lîi thÕ c¹nh tranh vµ cã hiÖu qu¶ cao.
KÕt hîp nhiÒu lo¹I quy m«, nhiÒu tr×nh ®é c«ng nghÖ thÝch hîp, b¶o ®¶m chÕ
biÕn phÇn lín n«ng l©m, thuû s¶n cña c¸c vïng. §Çu t- chiÒu s©u më réng c«ng
suÊt vµ ®æi míi c«ng nghÖ c¸c c¬ së hiÖn cã, ®ång thêi x©y dùng víi mét sè c¬ së
s¶n xuÊt víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹I.
§-a c«ng suÊt xay x¸t lªn kho¶ng 15 triÖu tÊn thãc vµo n¨m 2000.
§Çu t- chiÒu s©u, më réng c¸c nhµ m¸y ®-êng hiÖn cã. X©y dùng míi mét sè
nhµ m¸y cã quy m« võa vµ nhá ë nh÷ng vïng nguyªn liÖu nhá, x©y dùng c¸c nhµ
m¸y cã thiÕt bÞ c«ng nghÖ tiªn tiÕn, hiÖn ®¹I kÓ c¶ liªn do¹nh víi n-íc ngoµI. S¶n
l-îng d-êng n¨m 2000 kháng 1 triÖu tÊn.
- 20 -